Ai ka ndalur. E djeshmja, e tashmja dhe e ardhmja e kohërëndjes që sendërtoi në gjënezë dhe kumt, rrokaqiellin me kaltërsinë e grishur ndër re të prillit, ku ngutëm të ngremë apoteozën e tij. Amik Kasoruho, është ndarë nga jeta në moshën 82-vjeçare. Ka lënë pas shumëçka, por ajo që mbledh kureshtia e atyre që nuk e njohën është dhimbja, lotët dhe trishtimi i ndarjes. I përkorë si njeri dhe krijues. Vullnetmirë në timbër dhe në kremtimin fizik. Ai e la rrugën, vetëm ai e di se ku, anipse një udhë e hequr mes hekash dhe vuajtjesh, persekucioni dhe nënshtrimi. Golgota e tij e mundimshme nuk ia prishi shpirtin, nuk ia ligështoi krenarinë, nuk ia përlyu dlirësinë dhe mirësinë, kallëp ku ai derdhi tana ditët e lirisë.
Krijuesi dhe kumtuesi i rradhëshoqtë i letrave të sotme shqipe, mendimit dhe qytetarisë, antikomunistit dhe iluministit, Amik Kasoruho, ndahet nga jeta. U shua një njeri vullnetmirë, dlirësia e të cilit është plaga e dhimbjes për familjarët dhe miqtë, për admiruesit e shumtë dhe veçmas për tempullin e letërsisë shqipe.
Sëmundja e mushkërive prej së cilës lëngonte, nuk e lejoi të rendte ende. E ndali atë, por pa mundur ta ndajë nga memoria e letrave dhe të sotmes, nga kujtimi ngjethës i të shkuarës të tehur në ferrin komunist. Ai që bëri të flasin shqip të mëdhenjt; Pirandello, Isabel Allende, Harold Robbins, Patrick O’Brian, John Selby etj. ka vendosur të hesht.
Kasoruho për shumkënd behu papritmas në realitetin e mendimit të urtë politik dhe tubimet e letrave, anipse ai ishte aty me punën e tij vetëmohuese si përkthyes dhe krijimtarinë që e pararendi. Pas kthimit nga emigracioni, ku ai qëndroi gjatë periudhës 1990-2009, Amik Kasoruho do të rrëmbente përnjëherë vëmendjen, jo vetëm të medias, por krejt opinionit publik, në veçanti atyre që e njihnin dhe kishin rënë në kontakt të mëhershëm me veprimtarinë e tij krijuese dhe shqipëruese. Ai gjithashtu behu në realitetin shqiptar me pamjen e tij të puhizshme dhe delikate, zërin e tij atëror dhe delikatesën, me të cilën ai trajtonte tematika të ndryshme, edhe ato politike, të shkuarën e tij të trishto, vragën e persekucionit diktatorial.
Gjithsesi ai foli më shumë për letërsinë. Mbase nuk donte të ishte pjesë e tollovisë politikë, mosmarrëveshjeve dhe intolerancës, e cila shfaqej dukshem dhe prej së cilës ai kërkonte të distancohej. Megjithëse i sëmurë dhe me shumë vite mbi supe, ai nuk reshti së dhëni një kontribut të pashoq në letërsi. Lëmi i shqipërimit do ta vendoste atë në podin e nderit, ku të tjerë pararëndës kanë shkruar dhe skalitur me pasion dhe përkushtim në shqip dhe për shqiptarët kryeveprat botërore.
Kasoruho lindi në vitin 1932 dhe njihej si përkthyes dhe shkrimtar. Gjatë komunizmit ai u arrestua nën akuzën për agjitacion dhe propagandë. I përjashtuar përgjithmonë nga të gjitha shkollat e Shqipërisë, pasi doli nga burgu jetoi në Kavajë në periudhën 1956-1962. Më tej, u dëbua familjarisht në Gosë në vitet 1962-1990. Nga 1956-1960 punoi si punëtor krahu në Elbasan, Lushnjë, Kavajë. Në vitet 1960-1980 punoi si gjeometër në fermën Gosë. Në vitet 1980-1981 si punëtor ndërtimi në Gosë, në vitet 1981-1990 si teknik ndërtimi në “NSHN” Durrës. Prej vitit 1990- 2009, jetoi si emigrant në Itali. Në këtë periudhë u mor me publicistikë, përkthime, studime dhe shkrime librash duke vazhduar punën e nisur në Shqipëri, që nuk kishte parë asnjëherë dritën e botimit. Krijimtaria e tij më e madhe është në fushën e përkthimit dhe të publicistikës. Njihen botime të katër librave të tij në Itali dhe në Shqipëri. Ka sjellë në shqip mbi 60 vepra të autorëve të huaj. Ka përkthyer mbi 10 autorë shqiptarë në gjuhë të huaj. Është autor i disa librave: “Një ankth gjysmëshekullor” (1997), “Çmimi i një ëndrre” botuar në Itali (2000), “Midis qiellit dhe burgut” dhe romanin autobiografik “Ikje nga trilli i perëndive”. Është fitues i çmimit special të jurisë në konkursin Eks & Tra për shkrimtaret emigrantë në vitin 1999. Në 2000 ka marrë çmimin “Civitas – Arberia 2000 Calabria” për mirëmbajtjen e revistës italo-shqiptare të arbëresheve “Katundi Ynë”.
Kujtesa e Kontinentit të Vjetër, nganjëherë është e dobët. Dhe kjo është një e keqe e madhe: në rrugët e së ardhmes shkohet duke marrë me vete trashëgiminë e së kaluarës. Komunizmi nuk kishte qenë një plagë vetëm e Europës Lindore dhe aq më pak një sëmundje e papërsëritshme. Mjerë në rast se euforia do të sillte amnezinë e popujve.
“Shqipëria, ankthi dhe ëndrra” me autor Amik Kasoruho, një libër ku krijohet një pamje e plotë, ku ankthi dhe ëndrra e një vendi shfaqen me të gjitha emocionet, qartësinë, qetësinë dhe thellësinë e mendimit të një dëshmitari. Një dëshmitari që njohu gjithë breroren dhe maturinë e shtresës nga e cila rrjedh, që u rrit me edukatë dhe rrëfime për shtet, ligj, letërsi, kulturë. Po mbi të gjitha libri është shkruar nga dëshmitari që njohu burgun, pushkatimin e babait, dëbimin, mohimin e shumë të drejtave për vete dhe familjen e tij, që mbajti shumë gjatë në shpirt peshën e varrit të humbur të të atit.
Megjithatë, librit i mungon urrejtja. Jo vetëm në këtë rast, jo vetëm nga Kasoruho, por në shumë libra të tjerë ku, ose janë shkruar kujtime burgu, ose janë bërë analiza të ftohta të situatave, personazheve dhe ngjarjeve që krijuan Shqipërinë gjysmëshekullore të Enver Hoxhës, nuk ndihet urrejtje. Nuk shfaqet ndjenja e hakmarrjes. Njerëz që u dënuan për shkak të mllefit dhe urrejtjes, njerëz që u veçuan për shumë vite si të deklasuar, të dëbuar, të internuar, nuk mund të mbartin apo të përcjellin urrejtje. I tillë është edhe libri i Kasoruhos: “Shqipëria, ankthi dhe ëndrra” dhe lexuesi shqiptar, i mbushur kaq shumë me supozime, hamendësime, dyshime apo dëshirë për hakmarrje do të ketë një rast të dialogojë me autorin për një histori që edhe ai ndoshta e njeh, por reflektimi i matur dhe i qetë e bën një dialog qoftë edhe të heshtur, të suksesshëm. Një logjikë e lakmueshme, e mbajtur nga pesha e një sintakse për t’u admiruar. Përvoja e gjatë në fushën e përkthimit e ka bërë autorin mjeshtër në ndërtimin e infrastrukturës së librit. Ai është i qartë për kapitujt, temat, hyrjet dhe mbylljet, asnjë e plasaritur nuk gjendet në analizën që bën. Hera-herës fjalitë dhe paragrafët janë si kurthe të bukura të mendimit, ku lexuesi gjendet përballë një alternative që e bën të thellojë vëmendjen dhe përqendrimin, të ketë zellin për ta lexuar deri në fund shumë shpejt dhe për t’u menduar në mënyrë të pavarur shumë gjatë. Kjo lloj shkrimtarie nuk harrohet. Sepse mënyra e të shkruarit është e shpëtuar nga fjalë parazite, nga ndërhyrje auto-lëvdonjëse të autorit. Nuk gjejmë gjëkundi fjali që mund të hiqen, apo fjalë që mund të shtohen në libër.
“Shqipëria, ankthi dhe ëndrra” i Amik Kasoruhos, është një refleksion i ftohtë, i thukët i historisë së Shqipërisë së Enver Hoxhës. Libri ose më mirë të themi pjesa e parë e tij, u botua së pari në vitin 1994 në Itali dhe prej asaj kohe ka njohur katër ribotime, vlerësime të kritikëve, profesorëve të filozofisë dhe politikës, është shoqëruar me parathënie nga njerëz të fushës së letrave. Në Shqipëri pati një botim në vitin 1996, botim që u përthith pa bujë dhe njëherësh, duke lënë pas një titull të munguar, një analizë të domosdoshme që duhet rilexuar dhe mbi të gjitha, po t’i shtojmë vlerën e koherencës në atë që autori e ka shkruar para pothuaj 20 vjetëve dhe që tani është po aq i vërtetë si atëherë.
“….në 20 shkurt 1951, qyteti kishte jetuar një natë terrori. Dhjetëra qytetarë të pafajshëm ishin nxjerrë nga shtëpitë e tyre e qenë ndryrë në burg. Një pjesë prej tyre u pushkatuan pesë ditë më pas[...] Kjo ndodhi sepse një ditë me parë ishte hedhur një bombë në oborrin e ambasadës sovjetike (duke dëmtuar dy rrënjë trëndafili). Ndoshta askurrë në historinë e njerëzimit dy trëndafila nuk janë paguar me gjakun e dhjetëra viktimave. Qytetarët e mësuan këtë krim më 1 mars, kur panë kamionët ushtarakë që po nxirrnin jashtë Tiranës familjet e viktimave. Këto viktima u flijuan në altarin e miqësisë së pathyeshme shqiptaro-sovjetike.
Saktësisht dyzet vjet më vonë, në të njëjtën datë, në të njëjtin shesh, populli do të shembte përtokë shtatoren e diktatorit Hoxha. Ironi e kohës apo hakmarrje e Perëndive?
Këtu nis dhe saga e vuajtjeve të familjes Kasoruho.
Amik Kasoruho: Po të ktheja kokën pas, ja ç’do i thosha E. Hoxhës, babait e nënës sime
Qamil Kasoruho ishte një ndër 22 intelektualët që u pushkatuan më 22 shkurt të vitit 1951, pas incidentit të bombës që u hodh në ish-ambasadën sovjetike në Tiranë. Amik Kasoruho ishte vetëm 17 vjeç kur ia pushkatuan të atin, por mosha i ndaloi persekutorët të arrestonin dhe ta dënonin edhe të riun 17-vjeçar me 10 vjet heqje lirie, anipse as ai dhe as i ati (siç dolën faktet më vonë) nuk kishin të bënin me atë ngjarje që u mori jetën 22 intelektualëve dhe lirinë dhjetëra të tjerëve. Pas burgut, i riu Kasoruho, bashkë me familjen jetoi për 27 vjet në internim. E nisi përkthimin në burg, një profesion që do ta shoqëronte gjatë gjithë jetës. Krahas përkthimit Kasoruho ka vënë “firmën” edhe si shkrimtar në letërsinë shqipe. Ka botuar romanin autobiografik “Ikje nga trilli i perëndive”, ka botuar në italisht “Shqipëria, ankthi dhe ëndrra”
Goditja që u dha njerëzve sistemi komunist ka qenë aq e fortë, saqë njerëzve iu desh të krijonin një mekanizëm për t’i ngulur në kujtesë, t’i ruanin, të mos i harronin kurrë. Pastaj mendoj se është njerëzore që njeriu të mos e harrojë dhunën, fyerjen, depersonalizimin që u pasua për gjysmë shekulli, çast pas çasti, ditë pas dite, vit pas viti.
Sot në ndarjen e tij, shprehim ngushëllime dhe mirënjohje për aktin sublim të qëndresës dhe kontributit të vyer. I përjetshëm kujtimi i tij!
Pasurimi i kulturës Shqiptare me kryeveprat e letërsisë botërore është një kontribut i çmuar i emrave më të njohur të botës së letrave veçanërisht përkthyeseve studiuesi dhe përkthyesi i mirënjohur Amik Kasaruho sjell në gjuhën shqipe veprën madhore të Ina Randi “Revolta e Atllasit”.
Sëmundja e mushkërive prej së cilës lëngonte, nuk e lejoi të rendte ende. E ndali atë, por pa mundur ta ndajë nga memoria e letrave dhe të sotmes, nga kujtimi ngjethës i të shkuarës të tehur në ferrin komunist. Ai që bëri të flasin shqip të mëdhenjt; Pirandello, Isabel Allende, Harold Robbins, Patrick O’Brian, John Selby etj. ka vendosur të hesht.
Kasoruho për shumkënd behu papritmas në realitetin e mendimit të urtë politik dhe tubimet e letrave, anipse ai ishte aty me punën e tij vetëmohuese si përkthyes dhe krijimtarinë që e pararendi. Pas kthimit nga emigracioni, ku ai qëndroi gjatë periudhës 1990-2009, Amik Kasoruho do të rrëmbente përnjëherë vëmendjen, jo vetëm të medias, por krejt opinionit publik, në veçanti atyre që e njihnin dhe kishin rënë në kontakt të mëhershëm me veprimtarinë e tij krijuese dhe shqipëruese. Ai gjithashtu behu në realitetin shqiptar me pamjen e tij të puhizshme dhe delikate, zërin e tij atëror dhe delikatesën, me të cilën ai trajtonte tematika të ndryshme, edhe ato politike, të shkuarën e tij të trishto, vragën e persekucionit diktatorial.
Gjithsesi ai foli më shumë për letërsinë. Mbase nuk donte të ishte pjesë e tollovisë politikë, mosmarrëveshjeve dhe intolerancës, e cila shfaqej dukshem dhe prej së cilës ai kërkonte të distancohej. Megjithëse i sëmurë dhe me shumë vite mbi supe, ai nuk reshti së dhëni një kontribut të pashoq në letërsi. Lëmi i shqipërimit do ta vendoste atë në podin e nderit, ku të tjerë pararëndës kanë shkruar dhe skalitur me pasion dhe përkushtim në shqip dhe për shqiptarët kryeveprat botërore.
Kasoruho lindi në vitin 1932 dhe njihej si përkthyes dhe shkrimtar. Gjatë komunizmit ai u arrestua nën akuzën për agjitacion dhe propagandë. I përjashtuar përgjithmonë nga të gjitha shkollat e Shqipërisë, pasi doli nga burgu jetoi në Kavajë në periudhën 1956-1962. Më tej, u dëbua familjarisht në Gosë në vitet 1962-1990. Nga 1956-1960 punoi si punëtor krahu në Elbasan, Lushnjë, Kavajë. Në vitet 1960-1980 punoi si gjeometër në fermën Gosë. Në vitet 1980-1981 si punëtor ndërtimi në Gosë, në vitet 1981-1990 si teknik ndërtimi në “NSHN” Durrës. Prej vitit 1990- 2009, jetoi si emigrant në Itali. Në këtë periudhë u mor me publicistikë, përkthime, studime dhe shkrime librash duke vazhduar punën e nisur në Shqipëri, që nuk kishte parë asnjëherë dritën e botimit. Krijimtaria e tij më e madhe është në fushën e përkthimit dhe të publicistikës. Njihen botime të katër librave të tij në Itali dhe në Shqipëri. Ka sjellë në shqip mbi 60 vepra të autorëve të huaj. Ka përkthyer mbi 10 autorë shqiptarë në gjuhë të huaj. Është autor i disa librave: “Një ankth gjysmëshekullor” (1997), “Çmimi i një ëndrre” botuar në Itali (2000), “Midis qiellit dhe burgut” dhe romanin autobiografik “Ikje nga trilli i perëndive”. Është fitues i çmimit special të jurisë në konkursin Eks & Tra për shkrimtaret emigrantë në vitin 1999. Në 2000 ka marrë çmimin “Civitas – Arberia 2000 Calabria” për mirëmbajtjen e revistës italo-shqiptare të arbëresheve “Katundi Ynë”.
Kujtesa e Kontinentit të Vjetër, nganjëherë është e dobët. Dhe kjo është një e keqe e madhe: në rrugët e së ardhmes shkohet duke marrë me vete trashëgiminë e së kaluarës. Komunizmi nuk kishte qenë një plagë vetëm e Europës Lindore dhe aq më pak një sëmundje e papërsëritshme. Mjerë në rast se euforia do të sillte amnezinë e popujve.
“Shqipëria, ankthi dhe ëndrra” me autor Amik Kasoruho, një libër ku krijohet një pamje e plotë, ku ankthi dhe ëndrra e një vendi shfaqen me të gjitha emocionet, qartësinë, qetësinë dhe thellësinë e mendimit të një dëshmitari. Një dëshmitari që njohu gjithë breroren dhe maturinë e shtresës nga e cila rrjedh, që u rrit me edukatë dhe rrëfime për shtet, ligj, letërsi, kulturë. Po mbi të gjitha libri është shkruar nga dëshmitari që njohu burgun, pushkatimin e babait, dëbimin, mohimin e shumë të drejtave për vete dhe familjen e tij, që mbajti shumë gjatë në shpirt peshën e varrit të humbur të të atit.
Megjithatë, librit i mungon urrejtja. Jo vetëm në këtë rast, jo vetëm nga Kasoruho, por në shumë libra të tjerë ku, ose janë shkruar kujtime burgu, ose janë bërë analiza të ftohta të situatave, personazheve dhe ngjarjeve që krijuan Shqipërinë gjysmëshekullore të Enver Hoxhës, nuk ndihet urrejtje. Nuk shfaqet ndjenja e hakmarrjes. Njerëz që u dënuan për shkak të mllefit dhe urrejtjes, njerëz që u veçuan për shumë vite si të deklasuar, të dëbuar, të internuar, nuk mund të mbartin apo të përcjellin urrejtje. I tillë është edhe libri i Kasoruhos: “Shqipëria, ankthi dhe ëndrra” dhe lexuesi shqiptar, i mbushur kaq shumë me supozime, hamendësime, dyshime apo dëshirë për hakmarrje do të ketë një rast të dialogojë me autorin për një histori që edhe ai ndoshta e njeh, por reflektimi i matur dhe i qetë e bën një dialog qoftë edhe të heshtur, të suksesshëm. Një logjikë e lakmueshme, e mbajtur nga pesha e një sintakse për t’u admiruar. Përvoja e gjatë në fushën e përkthimit e ka bërë autorin mjeshtër në ndërtimin e infrastrukturës së librit. Ai është i qartë për kapitujt, temat, hyrjet dhe mbylljet, asnjë e plasaritur nuk gjendet në analizën që bën. Hera-herës fjalitë dhe paragrafët janë si kurthe të bukura të mendimit, ku lexuesi gjendet përballë një alternative që e bën të thellojë vëmendjen dhe përqendrimin, të ketë zellin për ta lexuar deri në fund shumë shpejt dhe për t’u menduar në mënyrë të pavarur shumë gjatë. Kjo lloj shkrimtarie nuk harrohet. Sepse mënyra e të shkruarit është e shpëtuar nga fjalë parazite, nga ndërhyrje auto-lëvdonjëse të autorit. Nuk gjejmë gjëkundi fjali që mund të hiqen, apo fjalë që mund të shtohen në libër.
“Shqipëria, ankthi dhe ëndrra” i Amik Kasoruhos, është një refleksion i ftohtë, i thukët i historisë së Shqipërisë së Enver Hoxhës. Libri ose më mirë të themi pjesa e parë e tij, u botua së pari në vitin 1994 në Itali dhe prej asaj kohe ka njohur katër ribotime, vlerësime të kritikëve, profesorëve të filozofisë dhe politikës, është shoqëruar me parathënie nga njerëz të fushës së letrave. Në Shqipëri pati një botim në vitin 1996, botim që u përthith pa bujë dhe njëherësh, duke lënë pas një titull të munguar, një analizë të domosdoshme që duhet rilexuar dhe mbi të gjitha, po t’i shtojmë vlerën e koherencës në atë që autori e ka shkruar para pothuaj 20 vjetëve dhe që tani është po aq i vërtetë si atëherë.
“….në 20 shkurt 1951, qyteti kishte jetuar një natë terrori. Dhjetëra qytetarë të pafajshëm ishin nxjerrë nga shtëpitë e tyre e qenë ndryrë në burg. Një pjesë prej tyre u pushkatuan pesë ditë më pas[...] Kjo ndodhi sepse një ditë me parë ishte hedhur një bombë në oborrin e ambasadës sovjetike (duke dëmtuar dy rrënjë trëndafili). Ndoshta askurrë në historinë e njerëzimit dy trëndafila nuk janë paguar me gjakun e dhjetëra viktimave. Qytetarët e mësuan këtë krim më 1 mars, kur panë kamionët ushtarakë që po nxirrnin jashtë Tiranës familjet e viktimave. Këto viktima u flijuan në altarin e miqësisë së pathyeshme shqiptaro-sovjetike.
Saktësisht dyzet vjet më vonë, në të njëjtën datë, në të njëjtin shesh, populli do të shembte përtokë shtatoren e diktatorit Hoxha. Ironi e kohës apo hakmarrje e Perëndive?
Këtu nis dhe saga e vuajtjeve të familjes Kasoruho.
Amik Kasoruho: Po të ktheja kokën pas, ja ç’do i thosha E. Hoxhës, babait e nënës sime
Qamil Kasoruho ishte një ndër 22 intelektualët që u pushkatuan më 22 shkurt të vitit 1951, pas incidentit të bombës që u hodh në ish-ambasadën sovjetike në Tiranë. Amik Kasoruho ishte vetëm 17 vjeç kur ia pushkatuan të atin, por mosha i ndaloi persekutorët të arrestonin dhe ta dënonin edhe të riun 17-vjeçar me 10 vjet heqje lirie, anipse as ai dhe as i ati (siç dolën faktet më vonë) nuk kishin të bënin me atë ngjarje që u mori jetën 22 intelektualëve dhe lirinë dhjetëra të tjerëve. Pas burgut, i riu Kasoruho, bashkë me familjen jetoi për 27 vjet në internim. E nisi përkthimin në burg, një profesion që do ta shoqëronte gjatë gjithë jetës. Krahas përkthimit Kasoruho ka vënë “firmën” edhe si shkrimtar në letërsinë shqipe. Ka botuar romanin autobiografik “Ikje nga trilli i perëndive”, ka botuar në italisht “Shqipëria, ankthi dhe ëndrra”
Goditja që u dha njerëzve sistemi komunist ka qenë aq e fortë, saqë njerëzve iu desh të krijonin një mekanizëm për t’i ngulur në kujtesë, t’i ruanin, të mos i harronin kurrë. Pastaj mendoj se është njerëzore që njeriu të mos e harrojë dhunën, fyerjen, depersonalizimin që u pasua për gjysmë shekulli, çast pas çasti, ditë pas dite, vit pas viti.
Sot në ndarjen e tij, shprehim ngushëllime dhe mirënjohje për aktin sublim të qëndresës dhe kontributit të vyer. I përjetshëm kujtimi i tij!
Pasurimi i kulturës Shqiptare me kryeveprat e letërsisë botërore është një kontribut i çmuar i emrave më të njohur të botës së letrave veçanërisht përkthyeseve studiuesi dhe përkthyesi i mirënjohur Amik Kasaruho sjell në gjuhën shqipe veprën madhore të Ina Randi “Revolta e Atllasit”.