TREGIM nga Ambrose Bierce

BARIU ME EMRIN HAITI

Në zemër të Haitës, iluzionet e rinisë
nuk ishin zëvendësuar me ato të
moshës dhe të përvojës. Mendimet e tij
ishin të qashtra dhe të këndshme, ngaqë
jeta e tij ishte e thjeshtë dhe shpirti i tij
nuk zotërohej nga ambicia. Ai zgjohej
në një kohë me diellin dhe nisej për në
vendin e shenjtë të Hasturit, perëndinë
e barinjve.
Pas kryerjes së ritit fetar Haiti hapte
portën e vathës dhe me gëzim lironte
grigjën. Mëngjesin e hante zakonisht
me gjizë, nganjëherë e shoqëronte me
ndonjë kek.
Dhentë hipnin nëpër kodrina mu në
mes të lëndinës.
Gjatë ditëve të gjata të verës, teksa
delet ushqeheshin me barin e ushqyeshëm,
që perëndia kishte krijuar për to apo shtrinin
këmbët e para nën gjinjtë duke
përtypur ushqimin, Haiti rrinte ulur
poshtë nën hijen e ndonjë peme apo mbi
ndonjë shkëmb, duke luajtur muzikë me
fyellin e kuq, që nganjëherë nga cepi i
syrit të tij vështronte perëndinë e pyllit;
nëse i shihte ato drejtëpërdrejt, i zhdukeshin
papritmas nga sytë.
Nga kjo gjë që i ndodhte shpesh, ai
përvetësoi idenë se lumturia mund të vijë
shpejt.
Haiti e vlerësonte shumë interesin e
fqinjve të tij, të pavdekshmit e ndrojtur
të drurëve dhe të përroit.
Kur binte nata, ai mblidhte grigjën
e hapërdarë, shihte portën nëse ishtee
sigurt dhe shplodhej në guvën e tij duke
ëndërruar.
Kështu i kalonte ditët e jetës së tij,
që ishin pothuaj njësoj, deri kur stuhitë
lëshonin zemërimin e ndonjë perëndie të
ofenduar nga kushedi se çfarë. atëherë,
Haiti strukej në guvën e tij, fytyrën e
mbante të fshehur në duar dhe lutej që
vetëm ai të ndëshkohej për mëkatet e tij
dhe e gjithë bota të shpëtonte nga shkatërrimi.
< 2 >
“Është një fat, Hastur, - lutej ai – që
mallet janë kaq afër vendit ku banoj, në
mënyrë që unë bashkë me dhentë të mund
të shpëtoj nga shirat e rrëmbyeshëm, por
ama që bota të shpëtojë, kështu që unë
do të adhuroj Ty, pafundësisht”.
Dhe Hasturi, duke e ditur që Haiti
ishte një i ri që e mbante fjalën, e shpëtonte
qytetin dhe ujin e dërgonte në det.
Kështu jetoi aq sa mbante mend. Ai
nuk mund ta mendonte jetën ndryshe.
Vetmitari i shenjtë që kishte dëgjuar
përrallën e qyteteve të mëdha ku banonin
njerëz – shpirtrat e mjerë! – që nuk
kishin dhen, i shpjegonin kohët e shkuara,
kur ai arsyetonte kështu, atëherë kur
duhej të kishte qenë i vogël dhe kur askush
nuk i dilte në krah, tamam si një qengj.
Duke menduar për këto mistere dhe çudi,
për ndryshimin e urryer dhe shkatërrimin
që ai e priste të ndodhte një ditë, siç kishte
parë të ndodhte te gjedhët e tij – përveç
zogjve – Haiti në fillim u bë i vetëdijshëm
se sa i tmerrshëm dhe i pashpresë qe fati
i tij.
“Është e nevojshme” tha ai “të di se
nga erdha dhe si kam ardhur në këtë jetë;
se si të mund të kryej detyrat e mia, nëse
nuk jam në gjendje të gjykoj dhe të besoj.
E ç’kënaqësi mund të përjetoj, kur
nuk jam i sigurt se sa do të zgjasë? Mbase
deri nesër kam për të ndryshuar dhe më
pas ç’do të ndodhë me grigjën time? Çfarë
do të mbesë prej meje si njeri?”
Duke menduar këto gjëra, Haiti u
bë shumë melankolik dhe i ngrysur.
Nisi të mos i fliste më me kënaqësi
dhenve, as nuk vraponte me zell në flatoren
e Hasturit.
Në çdo puhi ai dëgjonte pëshpëritjet
e perëndive keqdashëse, ekzistencën e të
cilave e ndjente. Çdo re ishte një shenjë
fatkeqësie dhe errësira sillte terror. Fyelli
i tij i kuq nuk nxirrte më melodi, por
një angullimë të mjerë.
E pakësoi vigjilencën e tij dhe shumë
prej dhenve humbnin nëpër kodra. Ato
që mbeteshin, dobësoheshin dhe
sëmureshin nga mungesa e kullotës së
mirë, ngaqë ai nuk ia plotësonte dot më
ato kushte, por i çonte gjithnjë në të njëjtin
vend, ku binte në mendime duke
menduar për lindjen dhe vdekjen – për
pavdekësinë ai nuk dinte asgjë.
< 3 >
Një ditë kur po kënaqej së tepërmi
në refleksionet e tij të mërzitshme, papritmas
kërceu nga shkëmbi ku ishte ulur
dhe me një lëvizje të krahut të djathtë
thirri: “Nuk do të lutem më për dituri të
mëtejshme, për atë që na e fshehin perënditë.
Do të kryej detyrën time sa më mirë
dhe nëse mëkatoj, le të marr ndëshkimin!”.
Papritmas, kur po fliste, një dritë e
fortë e përfshiu të tërin, duke e ngjitur
më lart, duke e bërë të mendonte se dielli
kishte shpërthyer nga ndonjë e çarë e reve
në qiell; por ama, pa që nuk kishte fare
re.
Jo shumë larg, qëndronte një vashë e
bukur. Ishte aq e bukur, saqë lulet palosën
petalet të dëshpëruara dhe ulën kokat
të nënshtruara; vështrimi i saj ishte aq i
ngrohtë, saqë zogjtë u dyndën aty, duke
shtyrë sqepin e etur dhe bletët e tërbuara
i qëndronin nëpër këmbë.
I tillë ishte shkëlqimi i saj, saqë hijet
e të gjitha objekteve shtriheshin te këmbët
e saj, duke u rrotulluar, kur ajo
lëvizte.
Haiti po magjepsej. Duke u ngritur
në këmbë, ajo u përul përpara saj në
admirim dhe ajo zgjati duart mbi kokën
e tij. “Eja”, belbëzoi ajo nën një zë melodioz,
që dukej sikur kishte mbledhur
gjithë kambanat e grigjës së tij – “eja,
mos më adhuro, jo si një perëndeshë”.
Haiti preku dorën e saj dhe belbëzoi
me gëzim e mirënjohje. Ndenjën dorë
për dore dhe buzëqeshën duke parë njëritjetrin
në sy.
Ai e vështronte me përulje dhe i
ngazëllyer. Më në fund tha: “Unë lutem
për Ty, virgjëreshë e dashur, më thuaj
emrin dhe nga vjen’.
Pasi dëgjoi këtë, ajo shtriu gishtin
tregues mbi buzën e saj dhe nisi të
tërhiqej. Bukuria e saj përjetoi një ndryshim
të dukshëm që e bëri Haitin të rrënqethej,
ai nuk e kuptoi pse, por ajo mbeti
përsëri e bukur. Pamja ishte errësuar
nga një hije e madhe gjithëpërfshirëse
përmes lëndinës me një shpejtësi të madhe.
Në errësirën e krijuar u dëgjua zëri i
saj sikur vinte nga ndonjë largësi e madhe,
me një ton qortues e të pikëlluar: “O
djalë i ri dhe aspak mirënjohës! A duhet
të të lë kaq shpejt?”
< 4 >
I lënduar në mënyrë të pashprehur,
Haiti ra nën këmbët e saj dhe iu
përgjërua të rrinte akoma – u ngrit dhe
e dalloi atë me gjithë errësirën e madhe –
i fliste asaj me zë të lartë: “Shko bëj
detyrën tënde, bari i pafat, se përndryshe
nuk kemi për t’u takuar më kurrë”.
Nata kish rënë kudo; ujqërit po ulërisnin
nëpër kodra dhe dhentë e tmerruar
e rrethuan Haitin.
Pas një ore, ai e hoqi nga mendja
zhgënjimin e tij, i drejtoi dhentë për në
vathë dhe duke ndrequr vendin e adhurimit
e mbushi zemrën e tij për mirënjohje
ndaj Hasturit, që e lejoi të ruante
grigjën e tij, më pas shkoi në guvën e tij
dhe e zuri gjumi.
Kur u zgjua Haiti, dielli ishte i lartë
dhe ndrinte brenda në guvë, duek
ndriçuar me një madhështi të veçantë.
Aty, pranë tij, qëndronte vajza e bukur.
Ajo buzëqeshte dhe dukej sikur i këndonte
atë melodinë që ai krijonte me fyellin
e tij. Ai nuk guxoi të fliste, duke pasur
frikë se mos e ofendonte si atë ditë,
sepse e dinte që nuk mund të rrezikonte
duke hapur gojën për të folur.
“Sepse” tha ajo “ti e bëre detyrën
tënde ndaj grigjës dhe e falënderove Hasturin,
kështu që erdha të të shoh përsëri.
A do të më bësh shoqëri?”
“Do të doja të rrija me ty përjetësisht”,
ia priti Haiti. “Oh, mos më lër
më, derisa, derisa të bëhem i palëvizshëm
dhe i heshtur”.
Haiti nuk e gjeti dot fjalën e duhur
për të përmendur vdekjen.
“Do të dëshiroja në të vërtetë”, vazhdoi
ai “të luftoja shumë që të rrinim
bashkë”.
Pasi dëgjoi këto fjalë, vasha e bukur
u ngrit dhe doli nga guva dhe Haiti u
ngrit me vrik nga shtrati për ta zënë në
befasi atë dhe për ta ndalur. Ndërkaq vuri
re i habitur se sapo kishte nisur shiu dhe
rryma e ujit në mes të lëndinës kishte
dalë nga shtrati.
Delet po blegërinin në terrorr për
ujërat që hapërdaheshin gjithandej dhe
që po pushtonin vathën e tyre. Rreziku
po afrohej për qytetet e panjohura aty
përtej. Kaluan mjaft ditë derisa Haiti e
takoi përsëri vashën e bukur. Një ditë ai
po kthehej nga lëndina, ku kishte shkuar
dhe kishte qerasur një vetmitar të shenjtë,
që ishte shumë plak dhe pa fuqi.
< 5 >
“I shkreti plak!” tha me zë të lartë,
teksa ecte me mundim për në shtëpi. “Do
të kthehem nesër dhe do ta marr me vete
në guvën time dhe të kujdesem për të.
Padyshim për këtë Hasturi më edukoi
gjithë këto vite, më ka dhënë shëndet dhe
forcë”.
Kur ishte duke folur, vasha e bukur
e veshur e tëra në shkëlqim, e takoi në
një shteg me një buzëqeshje që e bëri
Haitin t’i merrej fryma fare.
BARIU ME EMRIN HAITI
“Do të vij përsëri”, tha ajo “të jetoj
me ty deri në plakje”.
Haiti iu ul në gunjë. “Qenie e
bukur”, bërtiti ai “nëse denjoni të pranoni
gjithë përkushtimin e zemrës dhe
shpirtit tim – pasi Hasturi të bëhet i
dobishëm – do të jem jotja përjetë”.
Mezi pushoi së foluri, kur një tufë
arinj erdhën prej kodrave, duke ecur drejt
tij me ngërdheshje me ata sytë e zjarrtë.
Vasha e bukur u zhduk përsëri. Ai
nuk ndaloi derisa arriti në ahur. Me
nxitim e tërhoqi derën përkundrejt arinjve
dhe u rrëzua përtokë.
“Biri im” tha vetmitari që nga minderi
prej kashte ku ishte ulur “nuk duhet
të qash për arinjtë – më thuaj çfarë dhimbje
po përjeton”.
Haiti ia tregoi të gjitha: se si e kishte
takuar 3 herë vashën llamburitëse dhe
3 herë ajo e kishte lënë të mjerë e të dëshpëruar
në kulm. Ai i rrëfeu me hollësi se
çfarë kishte ndodhur mes tyre, duke mos
harruar asnjë fjalë nga ato që kishin shkëmbyer.
Kur përfundoi, vetmitari i shenjtë
ndenji pak minuta i heshtur dhe më pas
i tha: “Biri im, e ndoqa me kujdes historinë
tënde. Unë e njoh atë vashë. E
kam parë, si shumë të tjerë. Di që emri i
saj është Lumturi. Veçse asaj duhet t’i
thuash të vërtetën, sepse ajo është
kapriçoze, sepse të imponon kushte që
njeriu nuk mund t’i përmbushë dhe gabimi
ndëshkohet nga braktisja.
Ajo shfaqet aty ku është e paftuar
dhe nuk ka dëshirë ta pyesësh për asgjë.
Një lloj manifestimi i kuriozitetit, një
shenjë dyshimi, një shprehje mosbesimi
dhe ajo menjëherë zhduket!”
< 6 >
“Vetëm një çast e kam parë”, tha
Haiti, duke u skuqur i tëri prej rrëfimit
intim. “Çdo herë është zhdukur brenda
pak momentesh”. “Djalë i ri dhe pa fat”,
tha vetmitari i shenjtë “por nga mungesa
e taktit nga ana jote mund ta kishte
bërë tënden herën e dytë, duke mos i lënë
asnjë mundësi tjetër”.

Përktheu: Rudina Dahri