Këto ditë, falë studiueses Eli Krasniqi, lexova poezi të Ghayath Almadhoun, (lindur në kampin e refugjatëve në Damask, fëmijë me baba palestinez dhe nënë siriane). Në tekstin e tij gjen pohimin se ka shitur ditët e tij të bardha në tregun e zi dhe me to bleu një shtëpi me pamje nga lufta. Njëlloj si ne, që e ndoqëm luftën nga ekranet led dhe versionet online të gazetave
Nga Arian Leka
Theodor Adornos ia kujtojnë shpesh fjalët mbi shkrimin e poezive pas holokaustit. Është barbare, nënvizoi ai, është gati një depersonalizim, të shkruhet poezi pas Auschwitz-it. Më tepër se poezinë apo se tekstet e Primo Levit, Adorno duhet të ketë patur ndër mend poetizimet, sidomos estetizimin e ndjenjave, që e shfaq indiferencën si ndjesi të thellë humane. Vendin kryesor mes tyre e zë gjithmonë ai që mungoi më shumë: heroizmi – heroizimi i vullneteve që nuk shfaqen kurrë në kohë.
Pas lufte klisheja përsëritet. E ndeshim në të njëjtën formë dhe po në të njëjtin vend, si yjet dhe engjëjt në pemën e Krishtlindjeve. Vazhdimi dihet. Kur trupat qeveritare, trupat rebele dhe mbikëqyrësit të largohen, mbi gërmadhat-monumentet e kulturës së sotme të terrorizmit dhe dhunës, do të ftohen të marrin pjesë sërish artistët, ambasadorët e paqes që gjetën ngjasime mes “luftës së shenjtë” në tokë dhe versionit të fundit epik në serialin Star War. Koncerti i parë mbi rrënoja për piano dhe violonçel. Performanca tragjike mbi pengjet, gratë e dhunuara dhe fëmijët kamikazë. Instilacion me vrimat e mureve dhe paralelizmin e tyre të varfër me plagët. Hutim pas vargjeve mistike “më mirë viktimë sesa gjahtar”. Këto ditë, falë studiueses Eli Krasniqi, lexova poezi të Ghayath Almadhoun, (lindur në kampin e refugjatëve në Damask, fëmijë me baba palestinez dhe nënë siriane). Në tekstin e tij gjen pohimin se ka shitur ditët e tij të bardha në tregun e zi dhe me to bleu një shtëpi me pamje nga lufta. Njëlloj si ne, që e ndoqëm luftën nga ekranet led dhe versionet online të gazetave. Që kur filloi kriza humanitare e botës arabe dhe zhvendosja e Afrikës veriore drejt Mesdheut, ëndrra europiane për të patur një shtëpi me dritare nga deti u përmbush. Ishin të shumtë njerëzit e Perëndimit që e kishin një shtëpi me pamje që shihte luftën, një shtëpi me fytyrë nga eksodet, nga emigrimet dhe nga mbytjet masive. Të gjithë njerëzit e “kërcënuar me lumturi”, por edhe ata me ethen e eksportimit të modelit më të mirë demokratik, e kanë më në fund shtëpinë me mure high definition, prej lufta reale u shfaq më e realizuar se filmat me luftë.
Veçse një nga problemet e luftës, siç shkruhet në poezitë e Ghayath Almadhoun, qenkëshin jo viktimat, por ata që mbeten gjallë. Ata do të dëshmojnë për fëmijët, për burrat dhe gratë, për qytetet arabe të kthyera në pluhur dhe kryeqytetet europiane, që pranojnë turistë në kohë paqeje, muxhahedinë në kohë lufte dhe që përgjaken në festa.
Një ditë, herët a vonë, lufta do të mbyllet, siç mbyllet çdo plagë. Pas kësaj do të fillojë lufta që nuk do të ketë fund. Lufta e kujtesave. Rrëfimet si e mbajmë mend luftën. Çështja se kush do të tregojë mbi atë që ndodhi. Kjo ka qenë dhe mbetet çështja me luftën dhe revolucionet. Çfarë mbajmë mend? Çfarë kujtojmë? A janë të besueshme ato që rrëfejmë mbi heroizmin që rrallë ndodh në kohën e duhur dhe po aq rrallë përkon me heronjtë? E pastër apo e manipuluar do të jetë kujtesa e botës, kur edhe shkruesit edhe heronjtë të kenë vdekur?
Czesław Miłoszi ishte ndër të parët që vuri re se në pjesën më të madhe të asaj që shkruhej, publikohej, lexohej, përkthehej dhe promovohej, nuk përshtatej fare me jetën dhe me botën, në kohën mes luftërave, diktaturave dhe dhunës. Si shkruhet poezia sot, kur Krishtlindjet vijnë më të përgjakura se kurrë më parë, kur bota duket edhe më e ndarë tek ajo që presim dhe që urojmë: – njëra pjesë e botës pret mesnatën kur, si çdo vit do të lindë Krishti-fëmijë. Tjetra anë e botës, e cila më me cinizëm se kurrë quhet Lindje, varros fëmijët e vet.
Si çdo gjë tjetër, edhe poezia duhet vënë në provë. Do të ketë çmime për metaforat dhe imazhet poetike, që krijojnë analogji mes tymit të krematoriumeve, tymit mbi Aleppo e Damask dhe krelave të zeza të një vejushe? Në të kundërt, përse lipset stilistika, botimet luksoze me qepje (si plagët), edicionet e rralla të ballinave me këmishë dhe me kopertinat më të forta se kokat që e mbajnë luftën në këmbë? Çfarë poezie duhet shkruar në kohë të tilla si ato që ndërmendi Adorno kur kujtoi Auschwitzin?
Fjala “poet i angazhuar”, sigurisht që për ne mbart kuptim të keq dhe na kujton llojin e poetit që trashëguam nga realizmi socialist, që i këndoi flladit tek përkund kallëzat e fushës me grurë, por jo të njëjtit fllad që përkundi si lavjerrës edhe poetët e varur. Masakra ka vend për të gjithë, gjendet e shkruar në vargje. Edhe për vëzhgues me dritare të kthyera nga fushat, nga puthjet, nga përqafimet e ngrohta dhe nga ai trishtim që bora e parë la pas. Fjalët klithma, vrasje dhe varre masive, trupa të djegur, mbytje në det, thonj, plumb, thikë, gjak, flokë të pluhurosur me kundërmim pluhuri dhe tymi i përkasin “Valles së vdekjes” të Paul Celanit. Bombat e bëra me dorë, në shtëpi, janë produkte handmade, homemade, siç na i ka ënda t’i kemi disa sende edhe në shtëpitë tona me dritare të kthyera nga Adriatiku apo Mesdheu, ku vazhdon lufta për mbijetesë. Sërish te Adorno mbi shkrimin e poezive pas tragjedisë, kur auschwitzët përsëriten. Mendimi i tij se mbetet barbare të shkruash poezi inteligjente, të soditësh i vetëkënaqur nga vëzhgimi, kur fjala art bëhet e papërkufizueshme dhe kur gërmadhat e qyteteve të shkatërruara janë kryeveprat qytetërimit të sotëm, e ndan sektin e poetëve më dysh. Jeta e imitoi sërish artin në qytetet e botës arabe, siç e imitoi këto ditë edhe në tregun e Krishtlindjeve në Berlin. Është e njëjta “Guernica”. E dallojmë se arti u imitua nga jeta edhe në vitin 2016. Edhe po t’u rikthehemi teksteve të Jean Améry edhe po të lexojmë poezitë e Ghayath Almadhoun do të dëgjojmë klithmat e luleve, të diellit, të librave, të njerëzve, të hënave dhe të kujave të rrëzuar dhe të teksteve me të cilat të gjitha këto janë veshur, por që nuk i lexon më njeri.