Nga Romina Zano
Çfarë janë retë? Përveçse shtëllunga mendimesh të lëvizshme që vërviten qiejve të Tokës, në kërkim të formave të reja?
E konceptuar në 22 minuta episod i shkurtër, punuar nga një prej mendjeve, gjenialiteti i së cilës nuk rikthehet më, ky film përfshin një gamë të gjerë idesh të paraqitura në një realitet i cili përplaset mes elementeve teatrale dhe kinematografikë: “Një ëndërr brenda një ëndrre” – shprehet Totó, si një sintetizim i gjithë episodit.
Ngjarja na shfaqet brenda një dhome teatri, ku përballë një audience proletare (jo e pazakontë) performohet nga një trup aktorësh, në rolin e marionetave, tragjedia shekspiriane, Othello, por tashmë i vendosur një konteksti pasolinian, ku arti elitar dhe proletar bashkekzistojnë brenda së njëjtës vepër.
Historia paraqitet në vija të përmbledhura e tillë: Prodhuesi i fabrikës së kukullave të teatrit, sapo kishte mbaruar së përfunduari marionetën e fundit, Othellon, ndërsa pjesa tjetër e trupës së teatrit e prisnin prapa skene për të filluar shfaqjen. Othello, ky Arap i Mavritanisë dhe njëkohësisht gjeneral i Republikës se Venedikut, i cili kishte rënë në dashuri me Desdemonën, të bijën e senatorit të kësaj republike, e rrëmben dhe martohet me të. Iago, nënoficer i Othellos, luajtur mjeshtërisht nga komiku Totò, me qëllime komploti kundër Othellos, i ngulit idenë se e shoqja e tradhton në mënyrë të turpshme me një prej oficerëve të tij të quajtur Kasio, duke e nxitur në pikën që ai të detyrohet prej dëshpërimit ta vrasë e më pas të vetëvritet.
Megjithatë, historia vihet në skenën pasoliniane në formën më komike të mundshme. Madje kalon mjaft natyrshëm nga gjinia e tragjedisë, në atë të skeçit, ose siç quhet shpeshherë në italisht një zhanër i teatrit napoletan “in stile sceneggiata napoletana”. Ama është një audience e tërbuar e cila nuk mund të përtypë tërë atë mizanskenë, duke ndërhyrë e parandaluar më pas vrasjen e Desdemonës. Ndodh kështu një mishmash midis audiencës dhe veprës së vendosur në skenë, midis vetë personazheve, sidomos Othellos, i cili del jashtë rolit të tij, për të gjykuar prej së jashtmi qëndrimin e pacipë dhe tradhtar të Iagos (“Ammazza, Jago, io te credevo tanto bono, tanto onesto… Un pezzo di pane.. e invece quanto sei cattivo..Com’è? Ma perché?), dhe njëkohësisht të vetes: (Perché, anche io mi faccio così schifo, perché dobbiamo essere così diversi da come ci crediamo?)
Naiviteti i Ninetto Davolit, i gjendur në pjesën më të madhe të roleve të tij, është dëshmi e dashurisë së Pasolinit për proletarët dhe ndërgjegjen e tyre të brishtë e të pa ndotur akoma nga kapitalizmi.
Prej këtu ndalem tek esenca e filmit: A ka një realitet të cilin e njohim ne, e njëkohësisht ky realitet të jetë në përputhje më atë që njohin të tjerët? A është ky realitet i njëjti i projektuar si për mua, për ty, apo për mijëra të tjerë? Thërret si jehonë me zërin Pirandellian, personazhin kryesor të veprës “Një, asnjë dhe njëqind mijë”, zotin Moscarda, i cili, njëlloj si marionetat Ninetto dhe Totò, ishte në kërkim të së vërtetës, të asaj shkëndije e cila mund të gjendët vetëm brenda nesh, por që zhduket (duke cituar Totò-në) sapo vendosim t’i japim jetë. Për këtë arsye përpiqet të shkatërrojë të gjitha maskat që bota përreth, përfshirë dhe gruan e tij, ja kishte veshur, por që nuk arrinin të identifikoheshin me autoportretin e tij.
Nëse kujtojmë ndopak Teorema-n, një kryevepër tjetër të Pasolinit, fillimi dhe fundi na paraqiten me postulatin e pakundërshtueshëm të shkretëtirës pa fillim e pa mbarim (xhiruar në shpatet e Malit Aetna në jug të Italisë, në Sicili). Njëlloj, këtu, filmi hapet dhe mbyllet me këngën dhe performancën pasionante e të pazëvendësueshme të Domenico Modugno-s, teksti i së cilës harmonizohet dhe shkrihet së bashku me gjithë elementët e tjerë të filmit në forma estetike. Kjo, jo në mënyrë të paqëllimshme, shpirti poetik i Pasolinit nuk kish si të mungonte. Muzika, sipas tij, zëvendëson tingullin e botës së jashtme dhe e shndërron atë me një tjetër jetë, duke e zgjeruar e duke e kumbuar ndryshe. E mesazhi verbal na përcillet qartë:
“Ma queste son parole
e non ho mai sentito
che un cuore, un cuore affranto
si cura con l’udito.
Tutto il mio folle amore
lo soffia il cielo.”
Historia paraqitet në vija të përmbledhura e tillë: Prodhuesi i fabrikës së kukullave të teatrit, sapo kishte mbaruar së përfunduari marionetën e fundit, Othellon, ndërsa pjesa tjetër e trupës së teatrit e prisnin prapa skene për të filluar shfaqjen. Othello, ky Arap i Mavritanisë dhe njëkohësisht gjeneral i Republikës se Venedikut, i cili kishte rënë në dashuri me Desdemonën, të bijën e senatorit të kësaj republike, e rrëmben dhe martohet me të. Iago, nënoficer i Othellos, luajtur mjeshtërisht nga komiku Totò, me qëllime komploti kundër Othellos, i ngulit idenë se e shoqja e tradhton në mënyrë të turpshme me një prej oficerëve të tij të quajtur Kasio, duke e nxitur në pikën që ai të detyrohet prej dëshpërimit ta vrasë e më pas të vetëvritet.
Megjithatë, historia vihet në skenën pasoliniane në formën më komike të mundshme. Madje kalon mjaft natyrshëm nga gjinia e tragjedisë, në atë të skeçit, ose siç quhet shpeshherë në italisht një zhanër i teatrit napoletan “in stile sceneggiata napoletana”. Ama është një audience e tërbuar e cila nuk mund të përtypë tërë atë mizanskenë, duke ndërhyrë e parandaluar më pas vrasjen e Desdemonës. Ndodh kështu një mishmash midis audiencës dhe veprës së vendosur në skenë, midis vetë personazheve, sidomos Othellos, i cili del jashtë rolit të tij, për të gjykuar prej së jashtmi qëndrimin e pacipë dhe tradhtar të Iagos (“Ammazza, Jago, io te credevo tanto bono, tanto onesto… Un pezzo di pane.. e invece quanto sei cattivo..Com’è? Ma perché?), dhe njëkohësisht të vetes: (Perché, anche io mi faccio così schifo, perché dobbiamo essere così diversi da come ci crediamo?)
Naiviteti i Ninetto Davolit, i gjendur në pjesën më të madhe të roleve të tij, është dëshmi e dashurisë së Pasolinit për proletarët dhe ndërgjegjen e tyre të brishtë e të pa ndotur akoma nga kapitalizmi.
Prej këtu ndalem tek esenca e filmit: A ka një realitet të cilin e njohim ne, e njëkohësisht ky realitet të jetë në përputhje më atë që njohin të tjerët? A është ky realitet i njëjti i projektuar si për mua, për ty, apo për mijëra të tjerë? Thërret si jehonë me zërin Pirandellian, personazhin kryesor të veprës “Një, asnjë dhe njëqind mijë”, zotin Moscarda, i cili, njëlloj si marionetat Ninetto dhe Totò, ishte në kërkim të së vërtetës, të asaj shkëndije e cila mund të gjendët vetëm brenda nesh, por që zhduket (duke cituar Totò-në) sapo vendosim t’i japim jetë. Për këtë arsye përpiqet të shkatërrojë të gjitha maskat që bota përreth, përfshirë dhe gruan e tij, ja kishte veshur, por që nuk arrinin të identifikoheshin me autoportretin e tij.
Nëse kujtojmë ndopak Teorema-n, një kryevepër tjetër të Pasolinit, fillimi dhe fundi na paraqiten me postulatin e pakundërshtueshëm të shkretëtirës pa fillim e pa mbarim (xhiruar në shpatet e Malit Aetna në jug të Italisë, në Sicili). Njëlloj, këtu, filmi hapet dhe mbyllet me këngën dhe performancën pasionante e të pazëvendësueshme të Domenico Modugno-s, teksti i së cilës harmonizohet dhe shkrihet së bashku me gjithë elementët e tjerë të filmit në forma estetike. Kjo, jo në mënyrë të paqëllimshme, shpirti poetik i Pasolinit nuk kish si të mungonte. Muzika, sipas tij, zëvendëson tingullin e botës së jashtme dhe e shndërron atë me një tjetër jetë, duke e zgjeruar e duke e kumbuar ndryshe. E mesazhi verbal na përcillet qartë:
“Ma queste son parole
e non ho mai sentito
che un cuore, un cuore affranto
si cura con l’udito.
Tutto il mio folle amore
lo soffia il cielo.”
Shumësitë e vetvetes, enden e përballen më botën sipas formës që realiteti konturon. Dhe s’mund të jem kurrë unë për dikë, i njëjtë për dikë tjetër, apo me një tjetër, apo edhe për veten. Nuk mund të jem as i mbërthyer mbas veç një akti veprimi, i cili mban peng vetveten duke e legjitimuar më arsyetimin se e gjithë ekzistenca jonë ishte rezultat i atij akti të vetëm. Shprehur në një gjuhë pirandelliane, iluzioni se realiteti është një dhe i vetëm, na bën vetëm hermetikë e tradhtarë, duke venitur shpresat për një të nesërme ndryshe, e cila mund të jetë një e mbushur me mundësi të pafundme.
Nuk na mbetet gjë tjetër, veçse të shohim rrugëtimin e reve, “quanto so’ belle, quanto so’ belle”- i Othello-s së Pasolinit.
.jpg)
