Borxhi i Stefan Cvajg ndaj Blendi Fevziut
Duke kërkuar në shkrimet e hershme të Blendi Fevziut në shtyp, ndesha në një shkrim që ai e pati botuar në kohën që ishte student, në 1989, në gazetën “Studenti”. Shkrimi mban titullin “Tragjedia e Stefan Cvajgut” dhe mbi të është shënimi “në 47 vjetorin e vdekjes”. Zweig (Cvajg) nuk ishte një prej shkrimtarëve të parapëlqyer të regjimit komunist. Shumë pak qe botuar prej tij në atë kohë në Shqipëri. Prandaj, ishte një nga ato gjeste të vakëta të hapjes që bënte regjimi komunist, që botohej një shkrim për të në gazetën e studentëve. Natyrisht se një gjë e tillë, siç ishte një shkrim për një shkrimtar deri më atëherë të papëlqyer, bëhej me porosi “nga lart”, siç thuhej në atë kohë, nga Zyra e Shtypit e Komitetit Qendror të Partisë. Fevziu vetë pohon në shkrim se Zweig nuk ishte ndër shkrimtarët e pëlqyer të regjimit komunist, kur thotë:
Në periudhën midis dy luftrave Cvajgu nuk i takoi asaj pjese shkrimtarësh që u ngritën mbi botën e mykur për ta shembur atë si R. Rolani, Emil Verhareni (me gjithë miqësinë e madhe që e kishte me ta), as pjesës tjetër të përfaqësuar nga Hemingueji, Remarku, Olldingtoni që nuk gjenin rrugëzgjidhje mes fatkeqësive të kohës.[i]
Ajo që Fevziu e quan me një term të propagandës komuniste për botën kapitaliste, si“bota e mykur”, është bota drejt së cilës po shkonin vendet komuniste të Europës Lindore, në atë vit historik 1989. Në Shqipërinë e vitit 1989, kur dikujt i jepej leje për të shkruar për Zweig, nuk i kërkohej më që ta shikonte nën prizmin ideologjik, se vetë përkujtimi i Zweig ishte një lloj shmangieje nga linja ideologjike. Kështu që përmendja e “botës së mykur” dhe e raportit të Zweig me të, ishte thjesht një zell i tepruar ideologjik i Fevziut. Ashtu si ç’ është e tillë ajo që Fevziu shkruan në fund të artikullit të vet:
Cvajgu qe një utopist. Ai i shihte të këqijat e kohës, revoltohej prej tyre, por nuk i kuptonte rrugët e zgjidhjes së konfliktit mes tij dhe botës përreth. Kjo qe dhe tragjedia e jetës dhe veprës së Stefan Cvajgut.[ii]
Kështu, sipas Fevziut, tragjedia e Stefan Zweig ishte se ai nuk pati bindje komuniste dhe se nuk pati botëkuptim marksist-leninist. Në të vërtetë, ishte vetëm tragjikomedia e Fevziut, që shkruante kështu për Zweig në 1989, kur një gjë e tillë nuk të kërkohej nga regjimi komunist. Fevziu me siguri mendonte se duke shkruar kështu, do të bëhej i pëlqyer për regjimin komunist, se do të bënte karrierë, duke u treguar zelltar ideologjik në këto kohë të trazuara. Një njeri që shkruante kështu si Fevziu në 1989, në vitin e madh të përmbysjes së komunizmit në Europë, nuk besonte se komunizmi qe duke rënë, dhe mendonte se regjimi komunist do të ishte në fuqi edhe kur ai të arrinte në moshën në të cilën vdiq Zweig, pra pas 42 vjetësh. Çfarë do të kishte thënë vallë Zweig, nëse do të kishte mundur të lexonte këtë shkrim të studentit të ri, i cili ende nuk i pati mbushur 20 vjeç? Me siguri do të nënqeshte duke parë tek Fevziu logjikën dhe karakterin e Fushesë, të cilit i pati shkruar biografinë, dhe do t’ i parashikonte Fevziut një karrierë të ngjashme me atë të Fushesë. Kjo nuk do të thoshte që Fevziu do të bëhej domosdoshmërisht shef suprem i policisë si Fushe. Thjesht do të thoshte se, për Zweig, sjellja e Fevziut do të ishte e ngjashme me atë të Fushesë. Gjithsesi, Zweig është debitor ndaj Fevziut për shkak se ky i fundit ka marrë mundimin që të thotë disa mendime që do ta kishin ndriçuar Zweig për të qenë më i madh se ç’ ishte. Derisa Zweig nuk ia paguan dot borxhin Fevziut, po përpiqem unë të bëj diçka, duke menduar se Zweig nuk do të ishte kundër, nisur nga ato që ka shkruar ai. Unë besoj se edhe vetë Zweig do të tundohej që të shkruante biografinë e Fevziut, nëse do të njihte faktet e jetës së tij. Aq më tepër kur vetë Fevziu ka shkruar në artikullin e përmendur më lart se:
Cvajgu është një nga ata të paktë shembuj që tregon se ç’ mund të bëjë talenti i madh edhe me një ngjarje të zakonshme, para së cilës shumë shkrimtarë do të kalonin mospërfillës. E gjithë vepra e tij, me aftësinë e saj për të qëmtuar në ndërgjegjen dhe psikologjinë e njeriut, ka fituar diçka jashtëkohore, të tejjetshme.[iii]
Sipas kësaj logjike, nuk është ekzagjerim që vetë Blendi Fevziu, të jetë subjekt i një libri biografik. Ironia e Historisë, ajo që e mrekullonte Zweig, solli që dy vjet pasiqë Fevziu kishte shkruar gjërat që kam cituar më lart për Zweig, ai do të ndërmerrte një sfidë të llojit të atyre të Zweig. Në vitin 1991 Blendi Fevziu, Ben Blushi dhe disa miq të tyre shpallën një lloj manifesti intelektual, me titull “Brezi 22”, që përmbante një projekt për një elitë intelektuale shqiptare. Emërtimi “Brezi 22” vinte ngaqë Fevziu, Blushi dhe të tjerë si ata patën qenë 22 vjeç në atë vit të ndryshimeve në Shqipëri. Në manifestin e “Brezi 22” thuhej:
Grupimi “Brezi 22” del në një kohë kur në Shqipëri po masturbohet me fjalën. Ai është një grupim intelektualësh të rinj të cilët nuk pretendojnë të jenë zëri i një brezi, por për të cilët ky pozicion do të ishte kënaqësi. Ata besojnë në nocionin e brezit dhe për ta ky truall më shumë se kurrë ka nevojë për dorën e një brezi. Me nocion brez ata kanë parasysh vetëm anën cilësore dhe aspak atë sasiore ose moshore. Ata janë të sigurt se ai brez që ia ndërroi fytyrën këtij vendi një vit më parë është brezi më i aftë, më i talentuar, më i pakompromentuar, më i pakonsumuar, më i paunifikuar dhe më i varfër aktualisht. Për ta, koncepti luftë brezash është sa naiv, aq edhe pasiv. Ata nuk pretendojnë të thonë të vërtetën e kulluar për sa kohë që janë të ndërgjegjshëm se këtë të vërtetë s’ e dinë as vetë. Ata shpresojnë që me anë të “Brezit 22” të shkojnë tek e vërteta.[iv]
Cila ishte rruga, metodologjia, që kishte gjetur Fevziu për të shkuar tek e vërteta, dy vjet pasiqë e pati qortuar shkrimtarin e madh Zweig nga pozita e kritikut marksist-leninist, dhe kur tashmë e pati braktisur marksizëm-leninizmin? Në shoqëritë e lira ku e vërteta nuk është një dogmë që imponohet zyrtarisht, kërkimi i së vërtetës ka të bëjë me gjetjen e një shpjegimi, të një teze, mbi bazën e fakteve, e cila tezë pastaj do t’ i nënshtrohet kritikës dhe ballafaqimit me tezat rivale. Intelektuali paraqet versionin e tij të së vërtetës dhe ai version ballafaqohet me të tjerët në debatin publik. Por parakushti metodologjik i kërkimit të së vërtetës, është që kërkuesi i saj të jetë i sinqertë në këtë përpjekje. Natyrisht, se për një intelektual imperativi moral është e vërteta, kërkimi i sinqertë i saj. Amoralitet intelektual është që të shtiresh se kërkon të vërtetën, por në fakt të paraqesësh me vetëdije diçka të tjetërsuar, të rreme, si të tillë. A ishte Fevziu i sinqertë në kërkimin e së vërtetës, kur e shpallte këtë sfidë të tij? Blendi Fevziu dhe miqtë e tij të “Brezi 22” patën përcaktuar për vetveten një imperativ sjelljeje të moralit intelektual, që ishte kërkimi i së vërtetës. Cila qe e vërteta e Fevziut? Sot, 21 vjet pas manifestit “Brezi 22” Fevziu qartësisht nuk ka dëshirë që të reflektojë në paskqyrje mbi atë se çka ndodhi me përpjekjen për të gjetur të vërtetën. Në emisionin “Opinion” të Fevziut, në Tv Klan, ku diskutohet për gjithçka, nuk është gjetur kurrë koha që një mbrëmje t’ i dedikohet pikërisht “Brezit 22”.
Kurthi në të cilin bien shpesh biografët është që e teprojnë duke u bërë gjykatës moralë[v]të personit, biografinë e të cilit kanë marrë përsipër të shkruajnë. Vështirë se ndonjë biograf arrin ta kuptojë se ku është kufiri këtu. Pjesa më e madhe e tyre madje as që e kanë këtë dilemë. Një shembull për këtë është një autor shumë i lexuar në Shqipëri dhe në Kosovë, Paul Johnson, i cili në librin e tij “Kohët moderne: bota nga 1920 në 1990” e shqyrton historinë e botës në shekullin XX, duke e matur me standard moral dhe duke kqyrur nga kjo pikëpamje sjelljen e aktorëve relevantë politikë dhe historikë të kësaj periudhe. Në një libër tjetër, me titull “Intelektualët”, që përmban biografitë e disa prej intelektualëve më të shquar laikë të tre shekujve të fundit, ai shkruan:
Në mënyrë të veçantë dëshiroj të ndalem në kredencialet morale dhe në legjitimitetin e gjykimeve të atyre intelektualëve që kanë pretenduar t’ i diktojnë njerëzimit normat e sjelljes. Në ç’ mënyrë jetonin? Sa të drejtë ishin kundrejt familjarëve, miqve dhe kolegëve? A ishin korrektë në marrëdhëniet seksuale dhe ekonomike?[vi]
Metoda e Paul Johnson është korrekte nga një pikëpamje. Vetëm në një rast ka kuptim që të gjykohet moralisht një intelektual, atëherë kur ai pretendon se ndjek një imperativ moral. Ndër rastet më interesante që shqyrton Johnson janë ata të Jean-Jacques Rousseau (Zhan-Zhak Ruso), Karl Marx, Henrik Ibsen, Lev Tolstoy, Bertolt Brecht, Bertrand Russell, Jean-Paul Sartre. Kqyrja e një individi nga pikëpamja morale, siç bën Johnson, është sigurisht një gjë e rëndësishme, por ajo mbetet e paplotë nëse nuk zbulohen arsyet për të cilat individi është sjellë ndryshe nga parimet që ka shpallur se do t’ i prijnë sjelljes së tij. A ka qenë ai i sinqertë kur ka shpallur credo të tij? Nëse po, çka e ka bërë që të ndryshojë sjellje? Nëse jo, përse e ka shpallur atë, për vanitet intelektual, apo për arsye të tjera? Pra, është çështja e motiveve të sjelljes. Sa i përket kësaj, Johnson, dhe të tjerët si ai, thonë përgjithësisht pak, se kështu do të rrëshqasin në “humnerën” e teorive të konspiracionit. Prandaj, tekefundit, biografi përfundon që të bëjë atë punë që mund ta bëjë vetë lexuesi, dua ta them gjykimin thjesht moral sipërfaqësor. A nuk do të ishte një zhgënjim i madh për lexuesin e këtij libri nëse kur ta përfundonte atë do të shikonte se bëhej fjalë për një kronologji të fakteve të njohura dhe të panjohura të jetës së Fevziut, të cilat janë kqyrur nën prizmin moral? Unë mendoj se një intelektual ose politikan duhet gjykuar moralisht, jo thjesht për të parë se sa pajtueshmëri ka mes imperativit moral që shpall ai dhe sjelljes së tij, por kryesisht për të parë shkaqet e mospajtueshmërisë, motivet që kanë bërë të devijojë sjellja e tij. Paul Johnson, në librin e përmendur më lart, ka përzgjedhur individë që përfaqësojnë frymën e kohës kur ata jetuan. Nga kjo pikëpamje, Blendi Fevziu, i cili ka lindur në 1969, është një individ që përfaqëson frymën e kohës në të cilën jeton ai, në Shqipëri, duke filluar që prej periudhës së fundit të regjimit komunist dhe deri më sot. Gjithsesi, unë nuk kam ndërmend që në këtë libër t’ i bëj një gjyq moral Fevziut. Në metodën e shkrimit të kësaj biografie, ka një qasje morale vetëm për të kqyrur nëse amoraliteti bëhet vetëshkatërrues, në kuptimin që shkatërron edhe aspiratat që personi kishte në jetë, dhe të cilat mendonte se mund t’ i përmbushte me anë të një sjelljeje të llogaritur amorale në shoqëri. Shumëkush mendon se amoraliteti intelektual nuk e ka një çmim, por është e kundërta, dhe jeta dhe karriera e Blendi Fevziut është një provë për këtë gjë.
Një nga mangësitë më të mëdha të letrave shqipe në kohën tonë është që nuk shkruhen biografi kritike nga bashkëkohësit për bashkëkohësit. Një nga gjërat e pritshme që më pezmaton kur mendoj për të ardhmen e largët, është se, kur pas disa dekadash të shkruhen biografitë e personave të njohur të kohës së sotme, ato do të jenë përgjithësisht të ndikuara nga kulti që ata kanë krijuar për vetëveten. Një nga mangësitë serioze të një biografi, kur ai shkruan për një njeri që ka jetuar në të kaluarën, është se atij i mungon në mënyrë të kupteshme njohja që vjen nga përjetimi i kohës kur ka jetuar subjekti i tij, e me këtë i mungojnë edhe kategoritë mendore të nevojshme për të kuptuar thellë veprimet e subjektit të tij. Pra, sfida e parë e biografit është që të lexojë për kohën në të cilën ka jetuar subjekti i tij, në atë masë sa t’ i afrohet sa më tepër që të jetë e mundur njohjes që vjen nga përjetimi, të rindërtojë formësimin e njeriut të kohës kur ka jetuar subjekti i tij, të fitojë kategoritë mendore të nevojshme për të kuptuar veprimtarinë e subjektit të tij në kohën e tij. Ne sot mrekullohemi me biografitë që ka shkuar Zweig, si ajo për Fushe, por Zweig nuk qe bashkëkohës i Fushe, dhe me gjithë talentin e tij të padyshimtë ai nuk nuk mund të rrokte shumë gjëra nga mjedisi ku u formua dhe jetoi Fushe, nëse do t’ i mungonin libra të mirë nga koha kur jetoi Fushe. Biografët e së ardhmes në Shqipëri, nuk do të kenë fatin e mirë të Zweig, për shkak të mungesës së librave seriozë të këtij lloji, të shkruar nga njerëz që kanë përjetuar kohën e komunizmit dhe të tranzicionit, të cilët libra të kenë aftësinë që të shërbejnë si guidë intelektuale për ata që do të jetojnë në ardhmëri. Në këto rrethana ka shumë gjasa që biografët e së ardhmes të bien në kurthet e kohës sonë. Gjithsesi, mjeshtri i biografive, Zweig, për mendimin tim ka bërë një gabim të madh që nuk na la asnjë libër biografik për politikanët dhe intelektualët bashkëkohës me të, botën e të cilëve e njihte mirë. Disa portrete që ai bën në librin e tij me kujtime “Bota e djeshme: kujtime të një europiani” janë bërthamë e librave të mrekullueshëm që nuk u shkruan kurrë, fatkeqësisht. Ndoshta Zweig, një njeri shumë i ndjeshëm, nguronte të shkruante për bashkëkohësit, të cilët gjendeshin përreth tij. Këto e tregon fakti që edhe këto portrete të bashkëkohësve i bën në një libër që e ka shkruar në fund të jetës kur gjendej i mërguar në Brazil dhe nga Europa e ndante jo vetëm oqeani, por edhe lufta botërore. Johann Peter Eckermann, sekretari i Johan Wolfgang Goethe (Gëte), në librin e vet “Biseda me Gëten”, shkruan se Goethe, në 25 shkurt 1824, i tha:
Unë kam pasur fatin e madh të lind në një kohë kur bota ishte pjekur për ngjarje të mëdha, ngjarje që vazhduan gjatë tërë jetës sime të gjatë, duke u bërë kështu dëshmitar i gjallë i Luftës Shtatëvjeçare, i shkëputjes së Amerikës nga Anglia, pastaj i Revolucionit Francez, e më në fund i krejt epopesë napoleoniane deri në përmbysjen e heroit si dhe të shumë ngjarjeve të tjera; ndaj edhe kam arritur në të tjera përfundime e bindje nga ç’ mund të arrijnë ata që lindin tani, të cilët do t’ i njohin këto ngjarje nëpërmjet librash që ata nuk i kuptojnë.[vii]
Koha e jetës sime ishte dhe është një kohë e ngjashme me atë për të cilën flet Goethe. Por, derisa Goethe shqetësohej për dëshmitë me shkrim që po u liheshin pasardhësve nga ajo kohë, çka mund të thuhet për dëshmitë që po u lihen pasardhësve nga Shqipëria e kohës sonë? Nuk është ekzagjerim të them se këto dëshmi mund të përmblidhen në dy grupe të mëdha: nga njëra anë versioni i Blendi Fevziut, dhe në anën tjetër ai i rivalit të tij Sokol Balla. Kështu që nuk është çudi që në vitin 2012, bie fjala për Blendi Fevziun të shkruhen biografi ku të paraqitet si një nga intelektualët më të mëdhenj të kohës së tij, një njeri që ndoqi traditën e paraardhësve fisnikë që ishin personalitete historike. Natyrisht se një biograf që do të shkruajë pas 100 vjetësh, do të jetë i kufizuar nga mosnjohja e e shumë detajeve të jetës dhe prejardhjes së Fevziut. Kështu që ka shumë gjasa që biografi i së ardhmes të trashëgojë nga koha jonë vetëm një kritikë të përciptë dhe patetike ndaj Fevziut, të cilën ai, në pjesën më të madhe, do ta shpërfillë si joserioze dhe politikisht tendencioze. Unë jam bashkëkohës i Fevziut, kam lindur tre vite para tij, në 1966 dhe kam përjetuar kohën e regjimit komunist në të cilën jetoi ai, dhe kohën e tranzicionit në të cilën veproi ai. Pra, ndryshe do ta gjykoj unë si bashkëkohës sjelljen dhe veprimet e Fevziut, dhe ndryshe një biograf i tij pas njëqind vjetësh. Prandaj unë vendosa të mos i shmangem sfidës së cilës iu shmang Zweig, dhe ndër bashkëkohësit zgjodha Fevziun për t’ i shkruar biografinë, edhe si një lloj stërvitjeje para se të shkruaj biografinë e ndonjë bashkëkohësi më të rëndësishëm se ai. Për arsyet që tregova më lart, në këtë libër timin për Fevziun, veç të tjerash kam edhe pretendimin, në të vërtetë asfare modest, që ky libër të bëhet në të ardhmen, deri edhe atë të largët, një lloj guide për studiuesit, biografët e së ardhmes, mbi atë se si duhet që ta shohin ata kohën tonë dhe se si mund të hynë dhe të orientohen në realitetin e asaj të shkuare të tyre, që është koha jonë.
Fevziu më intrigon si personalitet, për shkak se ai përmbledh të gjitha simptomat që ka politikani, gazetari, intelektuali, madje edhe biznismeni shqiptar i kohës së tranzicionit. Kur në 11 qershor 2012, kandidati për President i shumicës parlamentare, analisti politik, Artan Hoxha u tërhoq nga kandidimi në momentet e fundit, kur zgjedhja e tij tashmë quhej punë e kryer, ai thjesht po ndiqte një precedent të krijuar nga Fevziu. Vetë kandidati Hoxha foli për shantazh që iu bë prej opozitës, pa sqaruar më tepër se ku konsistonte ky shantazh, por analistë pranë opozitës, si Mustafa Nano, thanë qartë në televizion, në momentet kur kandidatura e Artan Hoxhës duhej të kalonte për votim, se ai kishte qenë bashkëpunëtor i Sigurimit të Shtetit. Kryetari i PS, Edi Rama aludoi për këtë kur tha se kandidati Hoxha qe tërhequr për shkak të historive të së shkuarës së vet. Precedenti i parë i bujshëm i një tërheqjeje të tillë, pas fillimit të pluralizmit politik në Shqipëri, në 1990 ishte tërheqja e Blendi Fevziut nga kandidimi si deputet i PD në zgjedhjet e para pluraliste në 1991. Këtë episod e bën edhe më të dyshimtë fakti që Fevziu nuk kandidoi më për deputet, as më pas, kur kaloi nga PD në PAD.
Fevziu ndonëse formalisht nuk është më politikan prej vitit 2003, megjithatë është politikëbërës i nivelit të lartë. Fevziu është një politikan-hije, madje një politikan-hije i lartë, shumë aktiv. Nuk përjashtohet që Fevziu t’ i rikthehet politikës aktive në PD, nga ku doli në vitin 1991. Fevziu sot është 43 vjeç dhe është lodhur duke bërë punën e gazetarit televiziv me një rutinë të përditshme. Përse të ndjekë pas ministrat për t’ u kërkuar benefice, kur mund të bëhet vetë ministër? Tekefundit, Fevziu nuk i pranon humbjet, dhe ai nuk mund të rrijë pa e rifilluar edhe një herë lojën atje ku u ndërpre për të, në 1991. Sot në retrospektivë vetëm sa mund të spekulohet për atë se si do të kishte shkuar karriera e Blendi Fevziut nëse ai do të ishte bërë deputet i PD-së në vitin 1991, çka ai e pati dëshiruar aq shumë në atë kohë dhe për pak ia arriti. Gjasat qenë që Fevziu të kishte vazhduar të bënte karrierë politike në PD, duke u bërë deputet dhe ministër, dhe duke qenë vazhdimisht në rrethin e afërt të Berishës, ku është rikthyer tashmë, pas një endjeje zhgënjyese në hapësirën e majtë të politikës. Në këtë rast Fevziu nuk do të kishte pasur një karrierë mediatike si drejtues emisioni televiziv. Por, Fevziu-politikan, pa përmasën e tij televizive do të kishte qenë më pak intrigues. Dhe Fevziu bën gjithçka për t’ u dukur sa më intrigues. Ai bën gjithçka që të duket si një njeri i formatit perëndimor, dhe këtë kërkon që ta shartojë çuditërisht me diçka anakronike, me përmasën aristokratike otomane të së shkuarës së tij familjare. Kjo i jep një ngjyrim donkishotesk Fevziut, pa frymën ideale të Don Kishotit. Nëse do të parafrazoj titullin e kopjuar të librit të Fevziut “Piedestale pa statuja” do të them se Fevziu është duke ndërtuar për vetveten një “statujë” për të cilën po kërkon një piedestal. Blendi Fevziu kërkon të ndërtojë për vete imazhin dhe “statujën” e aristokratit-intelektual. Por mjafton që këtij imazhi dhe kësaj “statuje” t’ i japësh ndriçimin e duhur dhe do të duket qartë se është fjala vetëm për bejlurçinën-laro, për të cilin flet Noli. Ky libër imi, ndoshta mund të shërbejë si piedestali më i përshtatshëm për “statujën” e Fevziut, që ajo të duket më qartë. Në Shqipëri, nëse dikush boton një libër biografik për një bashkëkohës, shumëkush do të thotë se autori e ka bërë këtë gjë për një inat personal. Ende nuk është krijuar kultura e shkrimit të biografive për personat bashkëkohës me profil të lartë në shoqëri, posaçërisht në politikë dhe në formësimin e opinionit publik, siç ndodh në botë. Blendi Fevziu është padyshim një person i tillë. Seneca ka thënë:
Bonis nocet, qui malis parcit.[viii]
Shumëkush mund të thotë se unë e kam shkruar këtë libër kundër Blendi Fevziut se ai nuk më ka ftuar në emisionin e tij, apo se më ka paguar dikush. Natyrisht se kështu do të flasë Fevziu, jopublikisht kuptohet. E vërteta është se unë kam qenë i pranishëm, me masë natyrisht, në të gjitha emisionet e rëndësishme të televizioneve shqiptare, me përjashtim të atij Fevziut. Kështu që lexuesit mund ta nxjerrin vetë përfundimin. Sa për atë se më ka paguar dikush që ta shkruaj këtë libër, lexuesit mund ta nxjerrin vetë përfundimin mbi atë se a kishte interes Fevziu të më paguante që ky libër të mos botohej dhe madje të mos shkruhej fare, duke qenë se Fevziu ishte në dijeni se ky libër po shkruhej dhe do të botohej. Pra, secili le të gjykojë sipas dëshirës për këto dy çështje. Ky nuk është një libër i shkruar me mllef, e shumta është një libër i shkruar me ironi dhe, ndonjëherë, me sarkazmë të detyruar. Ky libër nuk e kam shkruar me kënaqësi, siç mund të mendojë ndokush. Të shkruarit e këtij libri ka qenë për mua një lloj pune e detyruar intelektuale, në sensin që unë e nisa këtë punë me bindjen se ky libër ishte i nevojshëm. Ky libër biografik për Fevziun është shkruar edhe për ata njerëzit e mirë, të cilët ulen para televizorit në mbrëmje për të përcjellë sadopak emisionin e Fevziut. Një biografi e Blendi Fevziut është në mënyrë të pashmangshme një psikobiografi, siç quhet një zhanër shumë i lëvruar në botë kohëve të fundit. Fevziu ka një personalitet të deformuar të pervertuar nga diktatura komuniste, në rrethana dhe në mënyrë të veçantë. Këtë personalitet të deformuar Fevziu e ka zhvilluar më tej, ashtu siç zhvillohet një përbindësh si pasojë e një mutacioni.
Shteti shqiptar, për herë të parë qëkurse të rinjtë i nënshtroheshin një procesi të imponuar shtetëror formësimi, me anë të librave të Enver Hoxhës, sot është angazhuar që me anë të librit të Blendi Fevziut “Enver Hoxha”, të bëjë formësimin e nxënësve dhe studentëve me një version praktikisht zyrtar mbi Enver Hoxhën. Promovimi i librit të Fevziut u shndërrua praktikisht në një mbledhje të përbashkët jozyrtare të qeverisë dhe të shumicës parlamentare, ku vetë kryeministri Berisha u angazhua për të bërë njëfarë recensuesi të librit të Fevziut, duke e çmuar atë si libër të pakundërshtueshëm. Duket se Fevziu e shkruajti librin “Enver Hoxha”, për të fituar kredencialet e biografit antikomunist, para se të shkruajë biografinë e autorizuar të Sali Berishës. Një biografi qeveritare e Enver Hoxhës është shërbimi më i keq që mund t’ u bëhet letrave shqipe, ndoshta edhe më e keqe se një libër idolatrik për Enver Hoxhën. Është perversion intelektual. Prandaj u ula të shkruaj një kritikë të librit të Fevziut “Enver Hoxha”. Unë kam arsye që të besoj se libri i Blendi Fevziut “Enver Hoxha”, i botuar së fundmi, në thelb nuk është gjë tjetër veçse libri që Blendi Fevziu filloi të shkruante për Sali Berishën, në 1996, por i përshtatur, siç do të tregoj në vazhdim të librit tim. Në atë kohë, Blendi Fevziu filloi të shkruante një biografi për Berishën, në bashkëpunim me Aurel Plasarin, ose më saktë nën drejtimin e këtij të fundit. Kur lexon librin e Fevziut për Enver Hoxhën, e kupton se ky libër është shkruar në bashkëpunim të ngushtë me Aurel Plasarin, madje nën drejtimin e këtij të fundit.
Kastriot Myftaraj
Tiranë shtator 2012
[i] Gazeta “Studenti”, 23 shkurt 1989, f. 7
[ii] po atje: f. 7
[iii] po atje: f. 7
[iv] Ben Blushi, Blendi Fevziu, “100 ushtarë”, Botimi i Grupimit Brezi 22, Tiranë 1992, f. 3
[v] Me fjalën “moral” këtu kuptoj normën e sjelljes së përgjithshme të individit, të përcaktuar mbi bazën e koncepteve të së mirës e së keqes, dhe natyrisht përjashtoj kuptimin e gabuar të kësaj fjale, që ka konotacion thjesht seksual.
[vi] Paul Johnson, “Intelektualët”, Botimet “Elta BS”, Prishtinë 2009, f. 8
[vii] J. V. Gëte, Vepra të Zgjedhura, vol. IV, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë 1987, f. 77
[viii] Lat.- Njerëzit e mirë i dëmton, ai që toleron të keqët.
