[1] Në botimet shqip të librave të përkthyer nga gjuhët perëndimore, përgjithësisht fjala “invasion” përkthehet gabimisht si “pushtim”, me ç’ rast gjejmë fraza të pasakta e të çuditshme, si “Gjermania pushtoi Bashkimin Sovjetik”. Invazioni është depërtimi, në një masë të caktuar, në territorin e një vendi pas agresionit, por nuk është baras me pushtimin. Invazioni bëhet pushtim kur fuqia sulmuese merr nën kontroll krejt vendin, ose pjesën më të madhe të tij.
[1] Emil Ludvig, “Korrik 1914: ngjarjet dramatike në oborret e Evropës, nga atentati i Sarajevës deri në shpalljen e Luftës së Parë Botërore”, Shtëpia botuese “Globus-R”, Tiranë 2001, f. 125
[1] Paul Johnson: “Heroes: from Alexander The Great and Julius Caesar to Churchill and De Gaulle”, New York
[1] Unë, emrin e kryeqytetit të Britanisë së Madhe, parapëlqej që ta shkruaj “London”, në vend të “Londër”, që ka hyrë në shqip nga italishtja dhe frëngjishtja. “London ” thuhet në anglisht, në gjuhën e vendit të cilit i përket qyteti. Natyrisht se në citimet nga libra të tjerë në shqip kam ruajtur versionin “Londër”, që është në to.
[1] Curzio Malaparte, “Kaput”, Shtëpia botuese “Omsca”, Tiranë 1998, f. 6
[1] po aty: f. 6
[1] James Pettifer, “Shqipëria dhe Kosova: blue guide”, Shtëpia e Librit & Komunikimit, Tiranë 2003, f. 249
[1] Në kalendarin e Romës së Vjetër, Idet e Marsit qenë një ditë në çdo muaj, e cila i ishte kushtuar zotit të luftës, Mars. Në këtë ditë bëheshin celebrime për nder të këtij hyu, si parada ushtarake, lojëra ushtarake, etj. Në muajin mars, Idet e Marsit ishin në datën 15.
[1] Emile Hacha ishte President i Çekosllovakisë pas dorëheqjes së Benes, në tetor 1938. Hacha u takua me Hitlerin në Berlin në 14 mars 1939, ku, pas ultimatumit gjerman, pranoi pushtimin e pjesës çeke të Çekosllovakisë, e cila në ndërkohë ishte shpërbërë pas shpalljes së pavarësisë nga Sllovakia disa ditë më parë.pas ultimatumit gjerman. Chvalkovsky ishte ministri i Punëve të Jashtme i Çekosllovakisë, në mars 1939.
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
Në këtë libër unë e citoj ditarin e Cianos nga botime të ndryshme në anglisht. Në çdo rast është shënuar me saktësi se nga cili botim janë bërë citimet.
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 87
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 38-39
[1] po aty: p. 44
[1] po aty: p. 44
[1] Count Galeaazo Ciano “Diary: 1937-1938”, London 1952, Methuen
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 87
[1] Botimet e ditarit të Cianos, në të gjitha gjuhët, që prej vitit 1953, përmbajnë këtë sqarim të Jacomonit, që u vendos për herë të parë në edicionin “Capelli” të vitit 1953, ku ai përgënjeshtroi ato që thotë Ciano se kishte një plan për vrasjen e Zogut, për ta ideimin dhe zbatimin e të cilit bashkëpunoi edhe Jacomoni:
Sa i përket deklaratave që bëhen në këtë libër, në këtë faqe dhe në faqet e tjera, mbi idenë e vrasjes së Mbretit Zog, Ambasador Jacomoni i cili lexoi disa pjesë të Ditarit të botuara në gazeta, dërgoi një mesazh ku ai dëshiron që të vërejë:
“që prej gjyqit të mbajtur në Gjykatën e Lartë të Drejtësisë mbi politikën e jashtme të regjimit, doli qartë se idea e eliminimit të dhunshëm të Mbretit Zog, e kundërshtuar nga vetë Jacomoni, u braktis saora, se jo vetëm që Ciano nuk e konsideroi më atë, por sa i përket Monarkut, politika ndaj tij ka qenë deri në fund që të kërkohej të arriheshin marrëveshje të reja e të përmirësuara, me respekt absolute ndaj personit të tij, i cili u mbrojt deri në momentin që kapërceu kufirin shqiptar.(Count Galeazzo Ciano, Diary 1937-1943, Phoenix Press, London 2002, p. 600)
Por, në ditarin e Cianos nuk del
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 45
[1] po aty: f. 45
[1] Denis Mack Smith, “Mussolini’ s Roman Empire”, London and New York , 1975, Longman, p. 141
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 45
[1] Bernd J. Fischer, “Mbreti Zog dhe përpjekja për stabiliteti në Shqipëri”, Botimet “Cabej MCM”, Tiranë 1996, f. 279
[1] po aty: f. 279
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diplomatic Papers”, London 1948, Odhams press, p. 103
[1] Galeazzo Ciano: “Diary: 1937-1943”, “Enigma books”, Neë York 2002, p. 2
[1] Count Galeaazo Ciano “Diary: 1937-1938”, London 1952, Methuen , p. 107
[1] po aty: p. 107
[1] po aty: p. 107
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diplomatic Papers”, London 1948, Odhams press, p. 203
[1] po aty: p. 204
[1] po aty: p. 203
[1] Po aty: p. 203-204
[1] Count Galeazo Ciano “Diary: 1937-1938”, London 1952, Methuen , p. 114
[1] po aty: p. 177
[1] po aty: f. 203
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Ray Mosseley, “Mussolini Shadow’ s: The double life of Count Ciano”, Yale University Press, 2000, p. 4
[1] po aty: p. 4
[1] Winston Churchill’ s specheees, Pimlico, London 2006, p. 138
[1] po aty: p. 125-126
[1] J. V. Stalin, Veprat, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë 1969, Vëllimi 14, f. 211
[1] Winston Churchill’ s Spechees, London 2006, Pimlico, p. 199-200
[1] Henry Kissinger, në librin e vet “Diplomacy” tregon një episod, tepër domethënës për marrëdhënien e posaçme mes Roosevelt dhe Welles, ku shkruan:
Debati anglo-amerikan mbi kolonializmin nuk do të përfundonte. Në fjalimin e tij në Ditën e Përkujtimit në 1942, miku dhe i besuari i Rooseveltit, nënsekretari i Departamentit të Shtetit, Sumner Welles, ritheksoi kundërshtimin historik të Amerikës ndaj kolonializmit:
“Nëse kjo luftë është një luftë për çlirimin e popujve, ajo duhet që të sigurojë barazinë sovrane të popujve gjithandej botës, si në dy kontinentet amerikane. Fitorja jonë duhet të sjellë në trenin e saj lirinë e gjithë popujve. Koha e imperializmit ka përfunduar”.
Roosevelt, pastaj i dërgoi një notë Sekretarit të Shtetit, Hull , ku e informonte atë se deklarata e Welles ishte autoritative (e detyrueshme për t’ u konsideruar nga Departamenti i Shtetit- K.M.)- një lloj gjesti ky i cili nuk fuqizon lidhjet mes një Sekretari Shteti dhe zëvendësit të tij, se nënkupton që zëvendësi ka lidhje më të ngushtë me Presidentin. Hull përfundimisht pati sukses në shkarkimin e Welles. (Henry Kissinger, “Diplomacy”, “Simon & Schuster”, New York 1994, p. 402)
Por, Welles u largua nga posti i tij vetëm një vit e gjysëm më pas, në tetor 1943 dhe pas u ngarkua nga Roosevelt me detyra shumë të rëndësishme, duke qenë njeriu kryesor i Administratës “Roosevelt”, i cili punoi për projektin e OKB.
[1] Galeazzo Ciano, “Diary: 1937-1943”, Enigma books New York 2002 p. xvii
[1] Curzio Malaparte, “Kaput”, Shtëpia botuese “Omsca”, Tiranë 1998, f. 456-457
[1] po aty: f. 425
[1] po aty: f. 425-426
[1] Ray Mosseley, “Mussolini Shadow’ s: The double life of Count Ciano”, Yale University Press, 2000, p. 57
[1] Curzio Malaparte, “Kaput”, Shtëpia botuese “Omsca”, Tiranë 1998, f. 446
[1] po aty: f. 431
[1] po aty: f. 431-432
[1] po aty: f. 444
[1] po aty: f. 432
[1] po aty: f. 432-433
[1] James Srodes, “Allen Dulles: master of Spies”, Washington DC
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] po aty: p. 14
[1] po aty: p. 23
[1] po aty: p. 38-39
[1] po aty: p. 47
[1] po aty: p. 47
[1] Henry Kissinger, “Diplomacy”, Simon & Schuster , New York
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 88-89
[1]Count Galeaazo Ciano “Diary: 1937-1938”, London 1952, Methuen
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 89-90
[1] po atje: f. 90
[1] Zoi Xoxa, “Kujtimet e një gazetari”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2007, f. 279
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 90
[1] po atje: f. 90
[1] po atje: f. 90
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1]Von Ribbentrop për Ciano, 20 mars 1939, Archivo Storico Ministero Affari Esteri, Romë, UC 85, UC 6
[1] Bozko Krstiç, ministri (ambasadori) i Jugosllavisë në Itali. Në anglisht emri i tij bën “Christic”. Në këtë libër emri do të përdoret sipas rastit, kur citohet nga libra anglisht do të përdoret “Christic” dhe kur bëhet fjalë për të në tekstin tim, do të përdoret versioni në serbisht, “Krstiç”.
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 49
[1] po aty: p. 29
[1] po aty: p. 54
[1] po aty: p. 54
[1] po aty: p. 54
[1] Societes des Nations, Recueil des Traites, 1939, Nr. 4537, p. 80
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 54
[1] po atje: f. 54
[1] New York Times, 20 may 1934
[1] New York Times, 29 tetor 1935
[1] Faik Konica, “Vepra”, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë 1993, f. 504-505
[1] Neë York Times, 15 maj 1973
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1]Arben Puto, “Çështja shqiptare në aktet ndërkombëtare pas Luftës së Parë Botërore”, përmbledhje dokumentesh. Shtëpia botuese “Albin”, Tiranë 2001, Vol. III, dok. 39, f. 305-306
Gjithashtu edhe në: Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi 251, Viti 1921, dosja 44, f. 358
[1] League of Nations Treaty Series, Vol. LXIX, pp. 342-353
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 92
[1] po aty: f. 92
[1] po aty: f. 92
[1] po aty: f. 92-93
[1] po aty: f. 93
[1] po aty: f. 93
[1] Andrew Ryan, “The Last of the Dragomans”, Geoffrey Bles, London 1951, p. 332
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 428
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 91-92
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 55
[1] Pietro Kuaroni: “Valixhja diplomatike”, “Albinform”, Tiranë 1993, f. 106-107
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 93-94
[1] Pietro Kuaroni: “Valixhja diplomatike”, “Albinform”, Tiranë 1993, f. 103-104
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 94
[1] po atje: f. 96
[1] po atje: f. 96
[1] po atje: f. 96
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1]«Kongresi i I-rë i Partisë Komuniste të Shqipërisë», Botim i Partisë së Punës të Shqipërisë, Tiranë 1950, f. 20
[1] Pas Betejës së Guadalajarës në mars 1937, kur italianët ia vunë fajin për humbjen mungesës së automjeteve për transport nga ana e nacionalistëve spanjollë, Gjenerali spanjoll Jose Moscardo e Ituarte, i famshëm si mbrojtësi i Alcazar-it, iu përgjigj italianëve me fjalët që u bënë anekdotike:
“Guadalajara
Los espanjoles anques rojos, son valientes,
Menos camiones y mas cojones”
(“Guadalajara nuk është Abisinia,
Spanjollët, edhe të kuqtë, janë trima,
Ju keni nevojë për më pak kamiona e më shumë koqe”.
Mussolini u fye shumë nga këto fjalë.
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 57
[1] po aty: f. 57
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 96
[1] po aty: f. 94
[1] po aty: f. 95
[1]Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 429
[1] Zoi Xoxa, “Kujtimet e një gazetari”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2007, f. 98-99
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 57
[1] po aty: p. f. 57
[1] po aty: p. 57
[1] po aty: p. 57
[1] po aty: p. 59
[1] po aty: p. 59
[1] po aty: p. 57
[1] po aty: p. 59
[1] po aty: p. 59-60
[1] po aty: p. 60
[1] po aty: p. 60
[1] po aty: p. 60
[1] po aty: p. 60
[1]Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 98
[1] Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi Legata Italiane, 1939, Dosja 398, f. 11-15
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 98
[1] po aty: f. 99
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Galeazzo Ciano: “Diary: 1937-1943”, “Enigma books”, New York 2002, p. 477
[1] Peter Godman, “Hitler and the Vatican : inside the secret arcives that reveal the new story of the Nazis and the Church”, London
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Skënder Luarasi, “Në brigadat internacionale në Spanjë”, Botimet “Toena”, Tiranë 1996, f. 31
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 99
[1] po aty: f. 100- 101
[1] po aty: f. 101
[1] po aty: f. 101
[1] po aty: f. 101-102
[1] po aty: f. 102
[1] po aty: f. 102
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] po aty: p. 61
[1] po aty: p. 61
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 434
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 438
[1]Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 103
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] po aty: p. 62
[1]Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 104
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] po aty: p. 62
[1] po aty: p. 62
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 435
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 104
[1] po aty: f. 104
[1] Pietro Kuaroni: “Valixhja diplomatike”, “Albinform”, Tiranë 1993, f. 117-118
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 104
[1] po aty: f. 104
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] po aty. p. 64
[1] po aty: p. 64
[1] po aty: p. 64
[1]Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 105
[1] po aty: f. 105-106
[1] po aty: f. 106
[1] po aty: f. 106
[1] po aty: f. 106
[1] po aty: f. 106-107
[1] po aty: f. 107
[1] po aty: f. 108
[1] po aty: f. 108
[1] Ilir Ushtelenca, “Diplomacia e Mbretit Zogu I”, Tiranë 1996, f. 333
Në versionin e parë të botimit të këtij libri mungon shtëpia botuese. Unë kam parapëlqyer atë më tepër se botimet e mëpasme, për arsye se më pas pati një konflikt mes autorit dhe familjes Zogu, për vazhdimin e botimit të librit.
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 108
[1]Bernd J. Fischer, “Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri”, Botimet “Cabej MCM”, Tiranë 1996, f. 292
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 109
[1] House of Commons Debate, 3 September 1939, vol. 351, cc. 391-392
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] po aty: p. 64
[1] po aty: p. 64
[1] po aty: p. 63
[1] po aty: p. 63
[1] po aty: p. 64
[1] House of Commons Debate, 6 April 1939, vol 345, c. 2995
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 438
[1] po aty: p. 438
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 64
[1] po aty: p. 64
[1] “I dashur Stalin: letërkëmbimi i plotë i Franklin D. Ruzveltit dhe Josif V. Stalinit”, Shtëpia botuese “Max”, Tiranë 2006, f. 348-349
[1]Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 113
[1] po aty: f. 111
[1] po aty: f. 111
[1] po aty: f. 112
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 65
[1] po aty: p. 65
[1] po aty: p. 65
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diplomatic Papers”, London
[1] po aty: p. 280
[1] po aty: p. 280
[1] po aty: p. 281
[1] po aty: p. 281
[1] po aty: p. 281
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Curzio Malaparte, “Kaput”, Shtëpia botuese “Omsca”, Tiranë 1998, f. 442-443
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 64
[1] Anthony Read & David Fisher, “The Deadly Embrace: Hitler, Stalin and the Nazi-Soviet Pact 1939-1941”, New York , London
[1] “Le truppe italiane in Albania
[1] po aty: p. 259
[1] po aty: p. 259
[1] po aty: p. 256
[1] po aty: p. 260
[1] Enver Hoxha: Vepra, vol. 3, Shtëpia botuese «Naim Frashëri», Tiranë 1969, f. 423
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 65
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 112
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 65
[1] po aty: p. 65
[1] po aty: p. 65
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 444
[1] po aty: p. 444
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London
[1] Owen Pearson, “Albania and King Zog: Indipendent Republic and Monarchy, 1908-1939”, The Center for Albanian Studies, I.B. Tauris Publishers, London 2004, Vol. I, p. 442
[1] po aty: p. 467
[1] Patrick J. Buchanan, “Churchill, Hitler And The Unecessary War: How Britain
[1] House of Commons Debate, 13 April 1939, vol. 346, c. 16
[1] House of Commons Debate, 13 April 1939, vol. 346, cc. 10-11
[1] House of Commons Debate, 13 April 1939, vol. 346, c. 12
[1] Harold Macmillan, “Winds of Change, 1914-1939”, London
[1] Patrick J. Buchanan, “Churchill, Hitler And The Unecessary War: How Britain
[1] “Memorandum of a Conversation held on the night of August 23d to 24th, Between the Reich Foreign Minister, one the one hand and Herr Stalin and the Chairman of the Council of People’s Commisars Molotov on the other hand”, “Nazi-soviet Relations, 1939-1941: Documents from the Archives of the German Foreign Office”, Department of State, Washington D.C. 1948, Frames 0019- 0030, serial F 11, p. 73
Është për t’ u habitur se sa pak është shqyrtuar nga historiografia shqiptare ky fjalëkëmbim i Stalinit me Ribbentrop-in për Shqipërinë.
[1] House of Commons Debate, 13 April 1939, vol. 346, cc. 11-12
[1] House of Commons Debate, 13 April 1939, vol. 346, c. 12
[1] House of Commons Debate, 13 April 1939, vol. 346, cc. 12-13
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 97
[1] po aty: p. 67
[1] po aty: p. 61
[1] po aty: p. 65
[1] po aty: p. 56
[1] po aty: p. 64
[1] po aty: p. 61
[1] po aty: p. 64
[1] po aty: p. 65
[1] po aty: p. 330
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 115-116
[1] po aty: f. 116
[1] po aty: f. 116
[1] Mul Deli Bajraktari, “Kujtime: besëlidhja e Malësisë së Madhe”, Botim i “Rozafa 1”, Shkodër 2004, f. 10-11
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 116
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 65
[1] Francesco Jacomoni, “Politika e Italisë në Shqipëri”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2005, f. 116
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 67
[1] po aty: p. 66
[1] po aty: p. 66
[1] po aty: p. 66
[1] po aty: p. 67
[1] Politisches Archiv des Auswartigen, Amtes, Burp des Staatssekretar. Albanien, Db- 1. Memorandum i Verman për bisedën e tij me Ministrin e Shqipërisë, 5 prill 1939.
[1] Adolf Hitler, “Testamenti politik”, Shtëpia botuese “Helga’ s secrets”, Tiranë 2009, f. 65-66
Testamenti politik i Hitlerit tashmë pranohet gjerësisht se është autentik. Në fakt atje nuk ka kurrgjë që të mos jetë kompatibël me mendimet e tij, tashmë të njohura.
[1] Peter Godman, “Hitler and the Vatican : inside the secret arcives that reveal the new story of the Nazis and the Church”, London
[1] Allen Dulles, “Kapitullimi i fshehtë”, Shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë 2004, f. 140-141
[1] po aty: f. 148
[1] po aty: f. 180
[1] po aty: f. 184
[1] Count Galeazzo Ciano, “Diary: 1939-1943”, London 1947, Heinemann, p. 554
[1] po aty: p. 553
[1] Curzio Malaparte, “Kaput”, Shtëpia botuese “Omsca”, Tiranë 1998, f. 464-465
[1] Ray Mosseley, “Mussolini Shadow’ s: The double life of Count Ciano”, Yale University Press, 2000, p. 6
[1] po aty: p. 5
[1] Curzio Malaparte, “Kaput”, Shtëpia botuese “Omsca”, Tiranë 1998, f. 465-466
[1] “Nga një kryeqytet në tjetrin: kujtimet e gruas së një ambasadori”, Shtëpia botuese “Dituria”, Tiranë 1992, f. 151
[1] po aty: f. 21
[1] Curzio Malaparte, “Teknika e grushtit të shtetit”, Shtëpia botuese “55”, Tiranë 2006, f. 218
[1] Curzio Malaparte, “Lëkura”, Botimet “Omsca-1”, Tiranë 2002, f. 31, 32, 33, 34
[1] Në 1983, një historian zyrtar ushtarak francez, Guy Pedroncini, pasiqë studioi arkivat ushtarake franceze bëri me dije, në një libër me titull “Les mutineries de 1917” (Publications de la Sorbonne, Universitaires de France, Paris 1983) se 9 divizione franceze u rebeluan pothuajse tërësisht, në pesëmbëdhjetë divizione pati rebelime serioze, në 25 divizione të tjera pati raste të izoluara, por të shpeshta rebelimi. Por këto ishin të gjitha divizione të zgjedhura, të cilat kishin detyra luftarake sulmuese. Gjithsesi arkivat për këto ngjarje nuk janë hapur krejtësisht dhe shumë dokumente pritet të çklasifikohen pasiqë të kenë kaluar 100 vite, në 2017.
[1] “What might have been: imaginary history from twelve leading historians”, London 2004, Weidenfeld and Nicolson, p. 5
[1] Ky libër, i botuar në Bashkimin Sovjetik në vitin 1965, është botuar edhe në shqip, por nën një titull tjetër, të huazuar nga një film i njohur në Shqipëri, në kohën e komunizmit, “Cili jeni ju zoti Sorge?” (Shtëpia botuese “Bota Shqiptare”, Tiranë 2007)
[1] Në botimin shqip të vitit 1974, kur u botua për herë të parë, libri kishte 800 faqe, në format të madh, në ato faqet standard me 43 rreshta dhe me gërma të vogla, të librave të asaj kohe.
[1] Juri Korolkov, “Kështu ka ndodhur”, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë 1974, Vol. I, f. 492-493
[1] po aty: f. 493
[1] “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë 2008, Vol. II, f. 1415
[1] Një zyrtar i lartë i regjimit komunist më ka treguar në fund të viteve nëntëdhjetë se për ardhjen në Shqipëri të ekspeditës së kërkuesve sovjetikë dhe të Korolkov, ka pasur një dosje sekrete në arkivat e kohës, e cila tashmë nuk ekziston më. Kjo është verifikuar më vonë. Regjimi komunist, në ditët e veta të fundit, zhduku shumë dosje veçanërisht delikate. Përderisa këtë fragment të librit e kam ndërtuar pjesërisht mbi rrëfimin e lartpërmendur, për të cilin nuk mund t’ i sjell prova lexuesit, e kam quajtur një fragment malapartian, që në titull. Interesi për këtë histori m’ u ringjall, pasiqë lexova librin e Ismail Kadaresë “Kalorësi me skifter”. Tashmë ky libër i Kadaresë është e vetmja gjurmë që reflekton këtë dosje sekrete, si dëshmi e përthyer, ashtu siç shfaqet nën prizmin letrar. Në mënyrën e tij, si shkrimtar, edhe Kadare ka bërë rrëfimin e tij, gjithsesi të vlefshëm, ndonëse të pamjaftueshëm. Nuk dihet nëse Juri Korolkov ka lënë rrëfimin e tij për historinë e tij shqiptare, në ndonjë libër të mbetur në dorëshkrim, se ai vdiq para se të binte komunizmi në Bashkimin Sovjetik. Edhe nëse ka ndodhur kështu, ky libër me siguri që është i ndryrë në arkivat sekrete të shërbimeve sekrete ruse dhe vështirë se do të dalë në dritë në ardhmërinë e afërt.
[1] Ismail Kadare, “Përballë pasqyrës së një gruaje: tre romane të shkurtër”, Shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë 2001, f. 13-14
[1] po aty: f. 44
[1] po aty: f. 44-45
[1] po aty: f. 45-46
[1] po aty: f. 29-30
[1] Ismail Kadare shkruan tek “Emblema e dikurshme”:
Pikërisht në atë kohë të shkurtër qetësie u rishfaqën njerëzit me kapuçonë të zinj. Ata kishin qenë këtu para disa muajsh, ishin vërtitur fshat më fshat, kishin bërë ca kërkime të çuditshme mbi dhe e nën dhe, kurse mbeturinat e famullisë së moçme i kishin fotografuar për ditë me rradhë, me kujdesin më të madh. Pastaj, posa qe afruar furtuna e përleshjeve qenë zhdukur si hije. (Ismail Kadare: “Emblema e dikurshme”, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë 1977, f. 179)
Të gjithë kërkuesit e sekreteve, të cilët kishin qenë në Kune, gjermanët, jugosllavët, sovjetikët, duhet që të qenë veshur njëlloj, me pelerinë mushamaje dhe me kapuçë, për t’ u mbrojtur nga shiu, si dhe për të mbrojtur trupin e fytyrën gjatë endjeve në kënetë.
[1] po aty: f. 217
[1] Ismail Kadare, “Përballë pasqyrës së një gruaje: tre romane të shkurtër”, Shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë 2001, f. 45- 46
[1] po aty: f. 43
[1] po aty: f. 47-48
[1] po aty: f. 50-51
[1] po aty: f. 21
[1] Jusuf Vrioni, “Kujtimet e një europiani: pshertima fati”, Shtëpia botuese “Albimazh”, Tiranë 2008, f. 81-82