Botuar më 1942
 |
| Mit’hat Frashëri |
Mbas 1912 dhe 1913-ës, atëherë kur shpresa dhe dëshira e një pjese të kombit – makar e voglë – ngjante e realizuar, atëherë kur aktiviteti duhesh të dhjetëfishohesh për të fituar kohën e humbur, atëherë kur çdo shqiptar të bëhej njëvigan vullnetesh dhe zemrash, në atë kohë filloi një propagandë e keqe dhe e mortshme, duke thënë se “nuk jemi të zot, s’munt ta qisim në krye!” Edhe kur i vetmi zë që duhesh me dalë prej gojës tonë, duhet të thosh: “vetë dhe për vetëhen!”, gjindja e verbuar dhe e arratisur filloi të vikatë si një kalama, që edhe s’ka mësue me fol: “Evropa, Evropa, ajo që na bëri, ajo të na nxjerrë nga balta!”. – Sikur donte ta bënte të përgjegjshme Evropën e ngratë për lirinë e pameritueshme dhe të padëshirueshme tonë!
E dimë si dolli fundi i asaj psikologjie së trentë. Po lufta e Madhe, ku rëmet që ndezi, përgjaku, përmbysi dhe shkatërroi tokën e tërë, kjo kataklizmë që me kërcëllimin e topavet dhe me flakën e barotit – çeli sytë e të verbërvet dhe veshët e të shurdhëvet, lufta e madhe, themi, me të zezat konsekuenca, na mësoi edhe ne se, rrojtja e Shqipërisë si një shtet indipendent nuk është vetëm një dëshirë idealizmi, një ëndërr poezije, por një nevojë jete, një kusht gjallimi, gjallimi si komb e si rob. Na mësoi dhe na provoi, se që të mundemi të jetojmë, duhet të kemi një shtet, të kemi Shqipërinë tonë. Edhe provat që na dha janë katundet e shkretuar, gjindja e mbytur prej serbit, prej grekut e prej italianit. Kështu, viti 1922 – e gjeti tokën tonë të varrueme prej armikut, por e gjeti popullin, them shumicën e gjindjes që mejton, të forcuar në idete patriotike. Janari 1920 me Kongresin e Lushnjës, qershori dhe korriku i atij moti me luftimet kreshnike përindipendencën,forcimet dhe theoritë e bëra për të mos shogruar asnjë thërrmim prej të drejtave tona politike dhe, në fund, bashkimi që rrëfeu populli në ngjarjen që mbylli motin 1921, të tëra këto provojnë se një përparim i madh, i thellë dhe i vërtetë është bërë në mentalitetin tonë, se një evolutë është realizuar në karakter dhe në mënyrë të mejtimit të shqiptarit.
Po indipendenca, vetëqeverimi, a është një qëllim apo një mjet për njerëzinë? Me tjetër fjalë, duke u realizuar indipendenca politike e një populli, a mbaron dhe merr fund detyra e atij populli, apo kjo detyrë duhet të ndjekë një qëllim matanë indipendencës? Të kishte pasë qenë qëllimi i njeriut vetëm indipendenca dhe që vetëm kjo indipendencë të kishte formuar fatbardhësinë ideale të robit, atëherë duhesh që Laponët, dhe Esqimezët e Polit, Zulutë dhe Bushmanët e Afrikës të jenë në kulm të idealit, me qenë se janë krejt të lirë, independentë. Për fatin tonë të zi, shpesh herë kemi mejtue edhe ne si Zulutë si Bushmenët, kur kemi qenë kryenaltë prej lirisë që ka ruejt Mirdita, Kthella a Lura, liri dhe independencë pa ligje, pa detyrë, pa përgjegjësi, liri e egrë, me pushkë në dorë, me krye në gur, pa këmishë në trup e me shëllirë drek’ e darkë.
Ky qëllim i vërtetë do të arrihetë vetvetiu duke fjetur dhe duke ëndërruarë, apo kërkon punë të fortë dhe vullnet të palodhur? Me tjetër fjalë, duhet të mështetemi për mbarimin e kësaj te fuqia, te krahu, këmba dhe truja jonë, apo të presim shërbim nga tjetërkush?
Janë do fjalë që karakterizojnë një të metë morale. Midis tyre dëgjojmë dhe fjalën “Qeveri”. Shumë të ngratë presin, shpresojnë dhe ëndërrojnë se qeveria ka për t’ardhur t’u shtijë kafshatën në gojë. Dhe kjo fjalë magjike përfytyron para syvet të tyre një fuqi të jashtënatyrshme, një pushtet me cilësi të çuditshme pa marrë mundimin të mejtojnë se ajo që e quajn, “qeveri” është formuar prej njerëz, njerëz si gjithë bota, të dalë dhe të zgjedhur prej popullit.
Shërbimi më i math që një komb duhet t’u kërkojë qeveritarëve është gatitja e zbatimi i ligjevet dhe të larë të lirë popullin, iniciativën e njerëzvet për të punuar, folur e vepruar. Trupi i qeveritarëve, në çdo vend nuk mund të merret përveç se me çësthtjet e përgjithshme dhe aq më tepër me Shqipërinë tonë, ku-duke qenë në fillim të jetës politike dhe ndën kqyrjen e një Parlamenti jo aq i urtë në kritikë popullore jo edhe tepër e arësyeshme- qeveria ndrrohet dhe rrëzohet pak si më shpesh nga ç’e do nevoja dhe logjika.
Për popullin, për kombin, për elitën dhe intelektualët shqiptarë, për ata që lozin një rol mbi jetën shoqërore të vendit tonë nga shkaku i prodhimit mendor ose material të tyre, ata them, të mësohenë që të mos e mvarrin shpresën në një trup që e thonë qeveri, po ta kapin vetë punën në dorë duke u kujdesur vetë për nevojën e tyre dhe të shokëvet. Ata duhet të zgjuajnë te shpirti i kombit besimin në vetëhe të tij, një besim me aktivitet dhe përgjegjësi për vete, për fëmijët, për shokët, për kombin, për shtetin. Ata që punojnë duhetë që të ç’rrënjosin nga populli apathinë për punët që i përkasin interesit të përgjithshëm, këtë apathi që vjen prej një farë anemije të trurit, të një përtimi të kreut që manifestohetë me një qind e një mënyra të dëmëshme, të rrezikëshme sado që edhe ndonji herë komike. Një prej këtyre manifestimeve është edhe fjala që bredh gojë prej goje, në shumë demagogë tanë për organizatorë të huaj.
Në qoftë se dikush dëshiron organizatorë të huaj, që të ketë një mësonjës prej të cilit të marrë mënyrat më të mira për punë, që të marrë shëmbëllat më të dobishme për një aktivitet të ri dhe me fryte më të shkëlqyeshme, me një fjalë një mësues prej të cilit të përfitojë dhe të marrë diturinë që mungon, atëherë dëshira është jo vetëm e meritueshme, po fort e nevojëshme, me qenë se qytetërimi dhe përparimi janë gjëra që shpiken fort vështirë dhe duhetë të merren hua atje ku gjinden, të kopjohen prej atyre që e kane marrë më parë se ne.
Po në qoftë se fjala organizator vjen nga shkaku i përtimit, i apathisë dhe i amnemisë mendore, në qoftë se duke lypur organizatorët e huaj, duan të shpëtojnë nga përgjegjësia dhe kujtojnë se në verë nuk do të kemi nevojë që të punojmë e të përpiqemi, po të shtrihemi në livadh, në qoftë se drejtuesin e duam të huaj nga shkaku se nuk na pëlqen të shohim një tonin, një shqiptar në krye të punës (duke kujtuar se ai që është më i naltë se unë, më ka marrë vendin tim!), në qoftë se e duam organizatorin e huaj që të shkojmë dhe të takohemi tek ai duke sharë, kritikuar dhe kallzuar bashkatdhetarin tonë, në qoftë se, me nji fjalë, duam organizatorin të huaj të shtyrë prej asaj të mete që na bën të themi se “s’jemi të zot, që s’bëhemi njerëz, që më mirë një të huaj se një shqiptar”, atëherë kjo dëshirë bëhet një ves dhe një krim.
Kur të mos e lypim organizatorin për mësim dhe me vullnetin që të nxemë si të punojmë më mirë e më tepër, nukë shoh ndonjë ndryshim me dëshirën e atyre demagogëve, edhe të Marka Gjonit që donte serbin, ose të Sheh Hamdiut në Shijak që donte Turqinë, ose do miq të djeshëm që psherëtinin për një mandat të huaj! Është një lojë fort e rrezikshme ta gënjesh popullin e ngratë se organizatori i huaj vjen me një fuqi të sipërnatyrës dhe me magjistarë e që me t’ardhur ai, punët vetvetiu do të ndreqen e shkretina do të bëhet parajsë. Popullit i duhet mbushur mendja se shëlbimi dhe përmirësimi është i varur në dorën dhe në vullnetin tonë; gjindja duhet të kuptojë mirë se çdo përparim, çdo fat i mirë a i keq, vjen nga puna jonë dhe as nga kërkush tjatër.
Në zall të Prutit ku rumunët patën fantazinë të më internojnë në kohë të Luftës së Madhe, kisha ngushëllimin e pikëlluar të kem një shok në fatkeqësi, Baba Kamberin e Kiçokut. Qe një njeri si unë – si gjithë bektashitë, pak i fortë, afëro tetëdhjetë vjeç, plot projekte dhe shpresë. Kur bisedonim mbi padijen që errëson vendin tonë, Babaj mu përgjegj: “Ja se si shërohetë padija, biro: duhetë që Qeverija Shqiptare të jetë e reptë dhe me ata që s’dërgojnë djemtë e tyre në shkollë, duhet të bëhetë xhelat!” fjalën e fundit plaku i urtë e nënëvijoste me një gjest shumë elokuent. Respektojmë mendimin e Baba Kamberit, po na duket se duhenë do mjete më pak të mprehtë. Në këtë pikë, të paktën qeveria duhet të bëjë një ligj për arsimin e detyrueshëm. Por ka njerëz që duan që qeverija të detyrojë çdo njeri për punë, të shtrëngojë dhe të dënojë atë që s’punon; të tjerë njerëz duan që qeverija të rregullojë jetën e çdo dite, të mbrojë, të paguajë, të ndalojë të shtyjë çdo gjë. Ky sistem do të na shpinte te komunisma dhe te bolshevisma, në qoftë se vërtet e aplikojmë.
Po a duhet, që shtatë tetë vetë të qeverisë, ose një njeri i vetëm që formon kreun e saj, a duhet, them, që një komb i tërë ta shikojë vetëhen e tij më të dobët dhe me pak të mënçëm se një njeri të vetëm? Atëhere ç’e kemi për ta bërë iniciativën, ç’e kemi për ta bërë aktivitetin, ç’e kemi për ta bërë zotësinë, solidaritetin, shkathtësinë, konkurencën, që e shtyn të zhvillohet jetën shoqërore, dhe atë cilësi që e shtyn njerin të shquhetë më tepër se shokët e të kërkojë naltësim dhe madhëni?
Vijmë tani te detyra jonë që kemi si njeri dhe si qytetar: zhvillimi ekonomik i vendit dhe mirëqenia e popullit tonë.
Gjithë këndonjësit e dinë, besoj se buxheti i Shqipërisë nuk i kapërxen të 20 milion frangat, dhe një vështrim i tepërsipërfaqshëm arrin të na dëftejë se në këtë pikëpamje jemi populli më i vobekët dhe më i ngrat’ i dheut. Është vërtet se deri sot, me jetën katundara që kemi, të mangut prej çdo shenje përparimi, me ekonominë që është bërë duke mos prishur asnjë lekë për punët e nevojshëme të shtetit (rrugë, ura, godina zyrtare…), qeverija jonë i ka ekuilibruar të prishurat me të ardhurat, dhe buxheti ka dale pa difiçit. Duhet padyshim të jemi fort të kënaqur. Po kjo sakrificë, kjo rrojtje pa përmirësime, a nuk munt që ta lërë vendin të shkretë e popullin të gratë?
Dita, pra, nuk është e largët kur defiçiti do të bëhet me doemos, kur pagesat duhet që të shtohenë dhe atëherë do të ketë populli të drejtë të ankohet, por edhe më tepër akoma të mejtohet. Vëbekësija e sotme, shkretina që mbretëron sot në tokën tonë janë dy rreziqe të mëdhenj që i kanosen indipendencës sonë dhe i pregatitin një rrezik të tmerrshëm. Me qenë se revista jonë del në Shkodër dhe se ky qytet është ndera dhe lulja e Shqypnis, le të më jipet pak leja të them se shkodranët e dëgjuar qysh herët për aktivitetin e tyre tregtar dhe ekonomik, në vend që të mbështillen dhe të kqyrin me seriozitet mënyrën dhe mjetin si të shpëtojnë prej krizës ekonomike, kujtojnë se i vetëmi shërbim është për ta bërë Shkodrën kryeqytet të Shqipërisë. Nuk e di gjer në cilën pikë lajthitem, po me duket se kjo dëshirë ka për themel vetëm shpresën që të shtohen qirat” e shtëpijavet, sikurse gjithë fitimi ka për të ardhur nga dy napoleona më tepër që do të marrin pronarët.
A nuk do të qe më mirë që qyteti i madh i Bunës të mejtohesh si do ta rregullojë jetën ekonomike, si do të zbulojë, do të kërkojë dhe do të gjejë burime fitimi dhe pasunije, me industri të vogëla, me investime të venduara rrotull qytetit? A nuk do të qe mirë që Shkodra, Korça, Vlona, Gjinokastra, Berati, dhe Elbasani të bashkojnë fuqinë dhe mendjen e tyre, duke krijuar një odë tregtare serioze për Shqipërinë dhe të mejtohen si të kristalizojnë e të realizojnë mjetet e një zhvillimi ekonomik?
E di se miqtë që kam në Shkodër do të hidhërohen kur t’u them se dëshira e tyre për kryeqytet dhe argumentat që përdoren, më duken tepër pa fuqi. A po kujtohet se çdo krizë ekonomike, çdo vobekësi moskamje kërkon vetëm dekret për kryeqytet, dhe jo gjë tjetër?
Ai, pra që e nxit këtë dëshirë të popullit të Shkodrës, nuk bën tjetër veçse demagogji, kurse mendja dhe logjika e lyp që të rrëfejë rrugën e vërtetë dhe të drejtë, domethënë rrugën e punës pjellore. Po e pres këtë iniciativë, këtë forcim që të rregullojë dhe të kanalizojë fuqitë dhe mendjen. Apo më mirë të them, po e pres hovin dhe gjallimin që të dëftojë se vërtet shqiptari u zgjua prej gjumit dhe interesohet si komb e si njeri për çdo nevojë shoqërore, ekonomike, industriale, tregtare, fetare, artistike dhe shëndetësie. A thua se ka gjindje të kujtojë se ende nuk ka ardhur koha? Jemi të detyruar t’i japim jetës më tepër seriozitet nga ç’e pandeh gjindja.