Në një intervistë të posaçme për emisionin “Opinion”, Kryeministri Sali Berisha flet për ngjarjet e dhjetorit të 20 viteve më parë, vendosjen e pluralizmit si dhe themelimin e PD-së. Duke e cilësuar përfshirjen e tij në lëvizjen e Dhjetorit si një akt i mirëfilltë politik, ai e cilëson 1990, si vitin më të rëndësishëm pas pavarësisë, vitin ku Shqipëria dhe çështja kombëtare dolën në dritë, pas errësirës 45-vjeçare të komunizmit filosllav
BRAKTISJA E PROFESIONIT TË MJEKUT
Zoti Berisha, kanë kaluar pothuajse 20 vjet që nga viti 1990, nga dita që ju vendosët të hiqni dorë nga profesioni i mjekut që e ushtronit prej pothuajse 20-vjetësh, për t’iu kushtuar një pasioni dhe profesioni të ri, politikës. Tani që profesioni i ri është bërë po aq i vjetër sa ai i pari thuajse 20 vjet, a jeni penduar për këtë ndryshim në jetën tuaj?
... Sot, pas 20-vjetësh, jam 20 herë i lumtur që përjetova dhe luajta atë rol që munda të luaj në vitin më përcaktues të historisë kombëtare të shqiptarëve, pas pavarësisë së këtij vendi në vitin 1990. Unë kam qenë një studiues, i cili për rastësi dhe për një kompleks rrethanash, kisha filluar studimet dhe kërkimet shkencore dhe në dy vitet e fundit të fakultetit të mjekësisë, kisha arritur të botojë në mbarë botën studime origjinale që dhe sot qëndrojnë si referencë.
...
Por e braktisët këtë profesion?
Po. E braktisa sepse gradualisht tek unë, u konsolidua një vetëdije e thellë se të vërtetat për të cilat unë sakrifikoja, qëmtoja, që i përkushtoja jo më pak se 16-18 orë në ditë, ishin në një rend më depror se sa disa të vërteta të tjera të mëdha. Dhe këto të drejta të vërteta të mëdha, ishin liritë dhe të drejtat e mia, ishin liritë dhe të drejtat e individit të cilat përbënin në vetvete thelbin e dinjitetit që mungonte. Ky ka qenë shkaku themelor pse unë vendosa para viteve ‘90, që t’u përkushtohem këtyre të vërtetave të tjera që ishin më eprore, më të rëndësishme. Të bëja atë që nuk kisha bërë, të dilja nga konformizmi im intelektual.
Kur ndodhi kjo ndjesi te ju? Ju ishit komunist në atë kohë. Kur u anëtarësuat në Partinë Komuniste?
Unë jam anëtarësuar në Partinë Komuniste, në vitin 1970. Ka pasur dy arsye. Arsyeja e parë, është sepse u ndikova në mënyrë shumë thelbësore nga pushtimi i Çekisë. E përjetova atë me një dhimbje dhe një emocion të paimagjinueshëm, sepse Dubçeku ngjalli shpresë në të gjithë botën komuniste. Ajo që u quajt pranvera e Pragës. Një natë, një ushtri prej 300.000 trupash, tanke e të gjitha mjetet, pushtoi një vend që tentoi të dilte në liri ose të paktën kështu besonim. Ishte shumë e përhapur ideja, se pas Çekisë do të ishte Shqipëria, gjë për të cilën unë isha shumë i vendosur si qytetar të qëndroja në atë pozicion që duhet të qëndrojë çdo qytetar në rastin e një pushtimi kombëtar. Së dyti, e vërteta është, që në Shqipëri filloi një hapje.
Në cilin vit?
Kanë qenë besoj vitet 1969-1972, vite në të cilat në Shqipëri filluan të jepen filma italianë si filmi “Më fal”, filma të tjerë.
Ju patët shpresë se do të ndryshonte?
Po, shumë shpresë, unë mjaft njëherë. Kisha shpresë se kishte filluar të jepej muzikë që nuk lejohej.
Pra ju menduat një liberalizim i Partisë së Punës që ishte në pushtet, apo një përmbysje e saj?
Jo një përmbysje në asnjë mënyrë, por mendoja se po shkojmë drejt hapjes. Meqenëse ne kishim dalë nga sfera ruse, mendoja se do të ecnim drejt perëndimit. Këto filma që shfaqeshin, këto këngë që jepeshin, “Mami blu”, Tom Xhons ose këngëtarë të tjerë.
Tom Xhons kishte filluar të jepej në atë kohë në Shqipëri?
Denis Rusos po një herë, me “Mami blu”. Pra, mendova se ne po ecim tashmë drejt perëndimit. Në të vërtetë, ne shkuam edhe më mbrapa. Filluan plenumet, me radhë, ekzekutimet, spastrimet masive, ecja drejt revolucionit kulturor kinez, u shfaqën me të gjithë shëmtinë e tij format e këtij revolucioni në Shqipëri dhe ky ishte fundi i besimit tim se do të mund të kishim ndryshime.
Po ju në atë kohë keni qenë Sekretar Partie dhe vazhduat të jeni deri në vitet 1990, apo jo zoti Berisha?
Sekretar Partie kam qenë gjithsej absolutisht jo më shumë se 3-5 muaj, me sa mbaj mend.
Në cilin vit?
Në vitin 1978 nga fundi dhe fillimi i vitit 1979. Detyrë nga e cila më shkarkuan në mungesë.
Është thënë se keni qenë deri në vitin 1990 Sekretar Partie?
Absolutisht jo. Kjo është një gënjeshtër. Janë thënë shumë gjëra, se kam qenë shumë vite, se kam kuruar Enver Hoxhën...
Po në fakt, keni qenë apo jo pjesë e grupit që kuronin drejtuesit komunistë të kohës?
Unë kam qenë çdo ditë dhe çdo vit, pedagog në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Nuk kam qenë, asnjë ditë, mjek i emëruar në klinikën e udhëheqjes. Kam qenë konsulent për të gjitha kategoritë e njerëzve, përveç Enver Hoxhës, duke përfshirë nga të burgosurit, politikë apo ordinerë në spitalin e burgut kur kishte nevojë, deri tek anëtarët e byrosë politike. Dua të theksoj se nuk kam qenë mjek i emëruar i byrosë politike sepse nuk kam pranuar.
Nuk keni pranuar, apo nuk ju është ofruar?
Nuk kam pranuar.
Për se nuk keni pranuar?
Nuk kam pranuar, sepse unë kam dashur shumë profesionin e mjekut dhe ajo ishte një transformim tjetër. Unë kisha shokët e mi, të cilët punonin aty dhe ata në disa aspekte humbisnin shumë.
Ju është ofruar të ishit mjek në klinikën speciale apo mjek personal i Enver Hoxhës?
Nuk më është ofruar kurrë të jem mjek personal i Enver Hoxhës, nuk më është kërkuar kurrë që të vizitoj Enver Hoxhën dhe as të kontribuoj në problematikën e tij shëndetësore. Ka pasur kritere shumë strikte Enver Hoxha në ata që përzgjidhte, dhe unë nuk përfshihesha, nuk plotësoja kriteret.
Çfarë kriteri nuk plotësonit?
Kriteret që më pengonin, ishin komplekse në fakt. Kishin të bënin me disa standarde të tij në lidhje me jashtë, ose me pozicionin gjeografik të shtëpisë sime, në Tropojë...
Ka pasur komente se gjatë kësaj kohe, ose pas kësaj kohe, ju keni ndikuar në largimin ose internimin e disa kolegëve tuaj?
Në mënyrën më kategorike, kurrë. Asnjëherë s’kam ndikuar, asnjëherë nuk më është kërkuar dhe nuk kam dhënë kurrë mendim. Kjo është një shpifje e mirëfilltë sepse nuk kanë guxuar kurrë të thonë një emër dhe e di pse nuk guxojnë, se është zero.
RRUGA DREJT DISIDENCËS ANTIKOMUNISTE
Rikthehemi te zhvillimet e para viteve 1990. Ju keni deklaruar në një intervistë në 2004-ën, që në vitin 1989, ju kishit vendosur ti përkushtoheni asaj që mund të quhet disidenca antikomuniste. Si mund ta bënit këtë? Sepse në Shqipëri nuk kishte disidentë dhe nuk lejohej disidenca?
Në Shqipëri nuk lejohej disidenca. Kisha vendosur të ecja në rrugën time i sigurt që unë do të shkoja drejt veprimeve të diktaturës ndaj meje. Por doja të bëja sa më evident qëndrimet e mia.
I dinit konsekuencat e diktaturës ndaj jush?
Absolutisht.
Ku do ti bënit këto qëndrime evidente?
Do ti bëja publike në media. Kisha filluar në mbledhje të Bashkimeve Profesionale por edhe në mbledhje të tjera që unë të shprehja mendimet e mia. Nuk është se ishin gjëra shumë të mëdha, por edhe ato i censuruan. Por vendimi im ishte përfundimtar, unë do të bëja atë që s’kisha bërë.
Ju e kishit njohur Ramiz Alinë në atë kohë?
Po.
Personalisht?
Po, personalisht.
Kishit shpresa se pas vdekjes së Enver Hoxhës, ai do të ndryshonte?
Fillimisht pas vdekjes së Hoxhës kisha iluzione... Sigurisht që unë besova se Ramiz Alia, do të ndërmerrte një kurs ndryshimesh. Por ama, kam qenë nga të parët që hoqa dorë përfundimisht nga ky vendim... Në një vjetorin, që ishte fundi i iluzionit tim, shoh Ramiz Alinë te varri i Enver Hoxhës, të ulet dhe të puth mermerin. Unë kisha një mik timin, Mehmet Elezin dhe i them Mehmet, ky është totalisht në kontroll. Se qarkullonte një ide se ishte tërësisht në kontrollin e Nexhmije Hoxhës. Ismail Kadare e zhvillonte edhe më tej këtë ide, që ishte në kontrollin e Nexhmijes dhe se Nexhmija i kishte një kasetë. Unë pas atij momenti, kam hequr çdo lloj besimi se Ramiz Alia, do të mund të bënte qoftë dhe ndryshimet më minimale.
Përpara takimit tuaj shumë të diskutuar dhe komentuar të 9 dhjetorit 1990, kur e kishit takuar për herë të parë Ramiz Alinë, dhe a kishit biseduar me të?
Ramiz Alinë, nuk e kisha takuar ndonjëherë në takime pune, por gjatë vizitave mjekësore, kur kishe raste të sëmurësh të tjerë, në spital apo klinikë dhe e njihja.
Dhe cila ishte përshtypja që kishit krijuar për të nga takimet?
Takimet i pata para asaj ngjarjes, që pashë se puthi varrin e Enver Hoxhës dhe krijova përshtypjen e një gënjeshtari. Ky Ramiz Alia, në karrierën e tij politike, kishte mbijetuar nëpërmjet makinacionit dhe gënjeshtrës.
Ai ishte numri një i regjimit, për se duhet të gënjente?
Numri një ishte Nexhmija, nuk ishte ai. Problemi është se ai ishte vendosur në numrin një.
...
Në vitet 1990 ndërkohë që kishin ndodhur ndryshimet në të gjithë Europën Lindore, edhe në Shqipëri kishin filluar akte konkrete, që nuk ishin guxuar të ndërmerreshin deri në atë kohë kundër regjimit. Demonstrata e 14 janarit për të rrëzuar bustin e Stalinit në Shkodër, demonstrata në mars në Kavajë, demonstrata e 28 janarit e heshtjes në Tiranë, një seri lëvizjesh në momentin dhe vetë Partia e Punës kishte marrë disa masa liberalizuese si heqja e nenit agjitacion dhe propagandë. Por ndërkohë ju keni botuar tre artikuj, një në gazetën “Drita”, një te “Bashkimi”, dhe më pas në “Zërin e Popullit”, ku shfaqeni çuditërisht së bashku me Fatos Nanon në një intervistë të përbashkët. Përse i shkruajtët artikujt në dy gazetat e para? Kush ju shtyu?
Vetja ime. Mbrojta pikëpamjet e mia. Vite më parë, unë kisha vendosur të ecja në rrugën time, të bëja atë që nuk kisha bërë. Në këtë kontekst, shumë i vëmendshëm i zhvillimeve në botën ish-komuniste dhe ndiqja të gjithë evolucionin. I bindur se kurrë ndonjëherë nuk do të shoh një ditë liri. Nga ana tjetër, i vendosur që kurrë të mos largohem nga ky vend edhe pse kisha shumë mundësi. Në shkrimin tim të parë, kërkoja dhe sulmoja të parin izolimin. Deklaroja aty, se izolimi u shërben pseudopatriotëve për të ruajtur privilegjet, kurse për kombin, izolimi çon drejt shkretëtimit dhe psikozës. Ngrihem kundër izolimit. Së dyti, po në atë shkrim, më poshtë theksoj se lokomotivë e debatit duhet të jetë liria e mendimit. Ajo është e drejta dhe elementi më elementar i lirive dhe të drejtave të njeriut. Së treti, ngre zërin për informimin. E drejta për informimin, është e drejtë për të vërtetën. Dhe e katërta, analizoj pasojat e autocensurës, e sekretimit të mendimit, nga intelektualë. Shkrimi im ka një bosht, trajton këto katër çështje dhe shpreh një apel për këta intelektualë. Duke u thënë intelektualëve, miqve të mi dhe pedagogëve, se kanë profesionin, por thelbi i tij nuk është ky, por universi i dijeve tërësisht të ndryshme që i japin atij funksionin social. Në këtë kontekst, unë ngrihem kundër censurës, vendosjes në fondin rezervë të të gjitha burimeve që hynin në Shqipëri. I tërë shkrimi i parë, ishte apel kundër për të dalë nga izolimi, për lirinë e mendimit, për intelektualët dhe për të drejtën e informimit. Ky ishe morali i shkrimit tim të parë.
...
Një prej korrespondentëve të huaj më të famshëm që mbërriti në atë kohë në Shqipëri, ishte Misha Gleni i BBC-së. Një gazetar i madh që kishte parashikuar dhe luftën e Bosnjës në atë kohë. Në të njëjtën kohë, në nëntor të 1990, ju dhe Fatos Nano ishit ftuar të bënit një shkrim apo një intervistë të përbashkët në gazetën “Zëri i Popullit”. Misha Gleni ka deklaruar se në korrik 1990, ju ka intervistuar juve në një intervistë që ka mbetur ende e panjohur. Po ashtu Elez Biberaj, tha se tentoi të kontaktonte me ju por nuk pati mundësi, se ju nuk kishit telefon në shtëpi në atë kohë. A ishit përzgjedhur ju, në mënyrë befasuese për të qenë një lider i ardhshëm në Shqipëri?
Pasi botova shkrimin e parë te “Drita” që pati jehonë të jashtëzakonshme, brenda dhe jashtë vendit, shkrimi u botua nga radio “Evropa e Lirë” dhe “Le Monde” me shumë vlerësime, natyrisht, emri im u bë i njohur. Në qershor, në një takim që u organizua, për revistën “Shkenca dhe jeta”, ku isha anëtar bordi, Petrit Skëndi, kryetar bordi dhe ku drejtor ekzekutiv ishte Liljana Hoxha, unë në atë takim, i them Petritit, nëse vij unë do të shpreh pikëpamjet e mia. Ai më thotë, mirë se të vish dhe shprehi ato. Në atë takim, unë mbajta një fjalë, nuk kemi qenë shumë, ishim nga 60-70 vetë. Sapo unë citova pluralizmin, Liljana dhe 2-3 të tjerë u ngritën dhe braktisën sallën, gjë e cila ishte shumë e pazakontë, sepse në tërësi ajo ishte njeri i sjellshëm, miqësor. Më revoltoi akti i saj, por vazhdova fjalën por kjo fjalë bëri jehonë aty. Misha Glen, mos gaboj e kam takuar nëpërmjet Gramoz Pashkos me të cilin pija kafe.
...
Pak më parë thatë se në një mbledhje të “Shkenca dhe Jeta” folët për pluralizmin. Ndërkohë në takimin me intelektualët që u zhvillua në 10 gusht të vitit 1990, Ramiz Alia, ka deklaruar që kur ju ka pyetur në mënyrë eksplicite për pluralizmin, jeni shprehur që jam për pluralizmin e mendimit, jo për pluralizmin politik...
Absolutisht është një mashtrim. Pas rivendosjes së Murit të Berlinit, pasi nisi me anije ata mijëra djem dhe vajza, që ishin më guximtarët e shoqërisë, regjimi dhe Ramiz Alia, mendoi se do të mund të bllokonte proceset demokratike dhe konsideroi se akti i largimi të tyre u legjitimua dhe nga perëndimi. Madje mendoj se bëri edhe një vlerësim, se bëri një largim të butë siç bëri Gjyla Horn me gjermanët lindorë, që i lejoi të kalonin nëpërmjet territorit të Hungarisë dhe gjykoi se u forcua pozita e tij. Pas kësaj, kishin mbetur intelektualët që kishin bërë shkrime. Të tjerët i kishte në burgje. Ai në mënyrë tërësisht qëllimkeqe, organizon takimin me intelektualët. Me qëllimin e vetëm që ti mposhte ata që kishin mbetur pas largimit të protestuesve. Zërat e vetëm dhe pastaj Muri i Berlinit në Tiranë, do të ishte i pacenueshëm. Në këtë takim të mbajtur në mos gaboj në 12 gusht, unë jam ftuar një ditë më parë nga Gëzim Halili, që ishte Instruktor i Komitetit të Partisë. Ai më jep një letër dhe më thotë se je i ftuar në këtë takim, ku do të ketë 40 intelektualë.
Ftesa vinte nga Komiteti i Partisë apo nga Ramiz Alia direkt?
Jo nga Ramizi. Nga Komiteti i Partisë.
Lista ishte konsultuar me të sipas jush?
Absolutisht. Përzgjedhja ishte e tij. Unë kam qenë, pak mbrapa dhe takova Besnik Mustafën me Ismail Kadarenë te Hotel “Tirana”. U thashë që kështu ka ndodhur një ftesë. Ismail Kadare më tha, edhe unë kam marrë ftesë. U ndava me ta, shkova në shtëpi, u ula dhe mendova se ky është rasti më i shkëlqyer për mua për t’ia thënë në fytyrë të gjitha.
Po nuk ja thatë sipas tij?
Ja thashë të gjitha. Çdo gjë. U ula dhe u përgatita për variantin më të keq. Për variantin që ai nuk do të na jepte fjalën dhe unë do të ngrihesha ti lexoja një deklaratë 7 faqe me shkrim dore. E kam ende deklaratën. Në këtë deklaratë, unë do të kërkoja informacionin si të drejtën për të vërtetën. Do të dënoja me ashpërsinë më të madhe, dhunën që u ushtrua kundër demonstruesve, dhunën policore, do të kërkoja komision hetimor qytetar në frymën dhe stilin që kishin bërë polakët, për vrasjet që kishte kryer regjimi. Por mbi të gjitha, do të kërkoja heqjen nga Kushtetuta e Shqipërisë, të nenit 3, nen i cili sanksiononte hegjemoninë e PPSH-së, si forcë politike udhëheqje në vend. Pse ishte kjo për mua gjëja më kapitale? Sepse, ishte ky nen ku bazohej e gjithë diktatura... Unë pa heqjen e këtij neni, si kushtin themelor të pluralizmit politik, konsideroja heqjen e hegjemonisë së Partisë së Punës në Shqipëri. Në të kundërt, nuk do të kishim pluralizëm. Unë i kërkoj Ramiz Alisë, të hiqej ky nen.
Po ai ju ka pyetur, jeni për pluralizëm dhe ju keni thënë, jo nuk e them këtë...
Shumë e vërtetë, sepse në qoftë se shpallej pluralizmi pa u hequr ky nen, ajo ishte gjëma jonë. Këta kishin filluar tendencën të ecnin në këtë rrugë. Këta filluan të shpallin, tu japim një autonomi më të madhe këtyre organizatave të rinisë, gruas, etj. Filloi kjo rrymë.
Pse nuk ju përgjigjët: Po jemi për pluralizëm?
Jo, sepse pa e hequr këtë, nuk kishte vlerë. Duhet të hiqej kjo, roli i udhëheqjes qe të gjitha partitë të ishin të barabarta. Po të shkojmë te plenumi, çfarë bëri plenumi? Këtë bëri, hoqi rolin e udhëheqjes. Sepse e vetmja gjë që dëshmonte, pluralizmin politik. Ndaj unë isha për këtë sepse po të thoshte Ramiz Alia po dakord, krijoni parti. Çfarë lloj partie të krijoje pa hequr atë nen. Të krijoje parti me rol hegjemon të PPSH-së. Ndaj ajo ishte kërkesa më thelbësore që u bë në atë takim. Takimin e thirri Ramizin për ta mposhtur.
Ismail Kadare thotë se Ramiz Alia ka qenë shumë i ashpër në atë takim?
45 minuta fjalë që mbajti ai në atë takim, ishte nga më agresivet. E bëri që të thotë se çdo gjë tjetër, jashtë këtij konteksti është në armiqësi të hapur me interesat kombëtare me socializmin... Unë i them pastaj të dënojë dhunën, se është një dhunë ndaj nesh. Çdo qytetar që goditet nga policia është një dhunë në ndërgjegjen e gjithsecilit. Janë qëndrime të pamerituara, dhe kërkojnë i them unë një komision hetimor qytetar, për zbardhjen e dhunës policore. E di ç’bënte policia? Policia rrihte njerëzit në stacionet e autobusëve, pa asnjë motiv.
...
Ndërkohë që marrëdhëniet në takimin me intelektualët u tensionuan kaq shumë, si shpjegohet që në fund të nëntorit ju u thirrët për tu intervistuar nga “Zëri i Popullit” bashkë me Fatos Nanon. Si mund të merret rastësi kjo kur më pas do të ishit ju të dy që do të drejtonit Shqipërinë, duke u alternuar për 15 vjet me radhë?
Para se të shkojmë aty ka një moment tjetër. Takimi me intelektualët, për mendimin tim është një moment jashtëzakonisht i rëndësishëm për qëndrimet e mëpasme. Ramiz Alia, e humbi debatin. Ata intelektualë, një pjesë e të cilëve ishte pjesë e Komitetit Qendror, asnjë prej tyre, nuk sulmuan shokët. Që të gjithë në një mënyrë ose një tjetër, i treguan vendin ose duke mbrojtur njëri-tjetrin ose me thumba. Kështu që Ramizi, doli tërësisht i humbur në takim. Ramizin e qeveriste tërësisht Sofo Lazri.
Është edhe kjo një legjendë kam përshtypjen...
Absolutisht jo. Për këtë kam fakte të pakundërshtueshme unë. Ramiz Alia e qeveriste Sofo Lazri dhe ai i thotë se është hapur thashetheme në Tiranë, se të kanë mundur intelektualët dhe ai e mori takimin, e qethi e preu dhe botoi një libër për përdorim të brendshëm... Për mua nuk kishte ndonjë gjë të re në atë mes por kisha derdhur në plumb, shkrimin që do të botoja në gazetën “Bashkimi”, shkrim në të cilin unë ndërmerrja një sulm frontal kundër burokracisë dhe nomenklaturës. Aty argumentoj pse është jetime demokracia në Shqipëri. E lidh gjerësisht me Kosovën. Një nga kërkesat e mia është që demokracia për Kosovën është jetike, për diasporën është jetike, për Shqipërinë po e po. Aty trajtoj, pse kundërshtohet, kush janë kategoritë që e kundërshtojnë. Shkrimi ishte që unë e kisha rishkruar 12 herë për të përllogaritur çdo presje. I them Qemal Sakajevës, Kryeredaktorit të gazetës, se ai kishte familje më të gjerë se time, e kishte më të vështirë për ta mbajtur, që hiqe po pati probleme. Ai më thotë unë atë shkrim e heq vetëm po qe se ti do. Sa për veten time, nuk i lëviz një fjalë. Unë i them, se dëshirë kam të botohet por ti them këto që të mos kesh pasoja. Jo tha se heq. Dhe nuk e hoqi. Shkrimi doli ditën e hënë. Ishte e vetmja gazetë që botohej...
...
Nga ky tension, si shkohet më pas te një intervistë ku ju dhe Nano ftoheni në “Zërin e Popullit”, në organin më të rëndësishëm të Partisë së Punës?
Shumë e thjeshtë, sepse gjërat kishin dalë të gjitha. Ishin thënë në takim. “Zëri i Popullit” kishte ngelur, përveç shkrimit të botuar të Ylli Popës, që kishte moton: të shembim një mur për të ndërtuar një urë, që pati jehonë shumë të madhe, “Zëri i Popullit” kishte mbetur jashtë zhvillimeve. Për këtë ata thirrën një grup 5 personash, ishte Alfred Uçi, Luan Omari, unë dhe Fatos Nano dhe një tjetër që se mbaj mend. Aty u ftuam për të dhënë mendime. Bashkëpunëtorët e mi, miqtë, më thoshin Sali nuk po kuptohet qartë ky pluralizmi politik. Dhe unë aty në atë intervistë, them që me sa duket, pluralizmi i mendimit nuk po mund të zhvillohet se s’po e lejonin. Ndaj është e domosdoshme të krijohen organizata të strukturuara mbi bazën e mendimit politik të ndryshëm. Të hapet debati për pluralizmin politik.
...
8 DHJETORI 1990, THEMELIMI I PD DHE MË PAS
Zoti Berisha, në të gjitha intervistat e dhëna pas vitit 1990, ju keni dëshmuar se mëngjesin e 9 dhjetorit nuk dinit gjë për atë që kishte ndodhur në 8 dhjetor në Qytetin Studenti dhe ishit duke pirë kafe në Hotel “Tirana” kur morët njoftimin. Si e morrët njoftimin dhe si erdhët në Qytet Studenti?
Kjo është shumë e vërtetë. Gjatë vitit 1990, para dhjetorit, më kishin kontaktuar shumë njerëz me ide të ndryshme. Kurse unë me shumë njerëzi i kisha falënderuar. Ata ishin nga të gjitha kategorikë.
... Vijmë te data 9 dhjetor. Unë isha në Toskana në 7 dhjetor si i deleguar i OBSH-së për Evropën, në një konferencë shkencore për ndikimin gjenetike të antibiotikëve në mikrobe që e organizonte OBSH me Këshillin e Evropës. Aty kishte përfaqësues nga e gjithë Evropa...
... Kthehem në 8 dhjetor në darkë. Në mëngjes kisha lënë takim me Besnik Mustafaj dhe Kujtim Çashkun për të pirë një kafe në Hotel “Tirana”. Në orën 9, takohemi të tre dhe në këtë kohë më vjen Qemal Sakajeva. Më thotë, Sali e ke marrë vesh? Çfarë i them unë? Studentët mbrëmë më tha kanë qenë në demonstratë. Ku i them? Dhe ai më shpjegon. Pas fare pak, më thotë janë prapë në demonstratë. Të tre siç ishim nisemi në Qytet Studenti. Nisemi dhe rrugës takoj 3 të njohur të mi. Njëri prej tyre është pedagog edhe tani, i them po shkoj te studentët. E ke menduar mirë më tha? Jashtëzakonisht mirë i them. Më tutje takoj Mehmet Elezin. Ku ishe i them. Isha te studentët më tha. Po pse? Se më kërkuan...
... Vendi i rrethuar me autoblinda, me një aparat ushtarako policor të paimagjinueshëm dhe jemi sjellë një orë që të mund të futeshim. Ka një mik i imi një shtëpi karshi INIMA-s. Shtëpia e tij, një rrugicë e ndante me atë të Adil Çarçanit, dhe në atë rrugicë, dolëm në rrugën e Elbasanit dhe më pas dolëm te rezidenca e ambasadorit Italian. Aty ishte bllokuar, mund të ishin mbi 1000 studentë. Aty pashë për herë të parë Azem Hajdarin, që hipte mbi supe të studentëve dhe thoshte, e duam Shqipërinë si Evropa, poshtë dinastia, liri demokraci.
... Nuk ka vazhduar 5-7 minuta kjo kur u janë futur në mënyrë më barbare me shkopinj, me bishta lopatash dhe i kanë rrahur barbarisht. I hynë nga të gjitha anët. Në këtë skenë, u thashë që do t’ju denoncoj në të gjithë botën. Kjo është një barbari që bëhet. Mu afrua një oficer me një sëpatë. Mbanin sëpata. Unë për herë të parë shihja ushtarë me sëpata në brez. Një grua tiranase i thotë, more qurravec, kujt i tregon sëpatën ti dhe i vërsulet atij. Pastaj Robert Koli ishte më tutje, që ishte Sekretar i Komitetit të Partisë për Tiranën, edhe ai u trondit aty. Ja më thanë mua, këta na goditën me gurë. Çfarë guri i them unë, nuk kishte asnjë gur në xhade. Ku janë gurët?
Me kë po diskutonit?
Me oficer policie që kishte aty të ndryshëm. I vetmi akt që bënin studentët ishte që Azemi ngrihej mbi ta dhe hidhte parulla. I dërmuan studentët. Nja 30-40 prej tyre, shkuan në spital. Me Besnikun, shkuam pas tyre se mund të ketë të plagosur. I them ti ndihmojmë, po thotë ai. Ngjitemi sipër, takojmë aty një grup që më thonë, ne të kemi kërkuar ty. Jo i them unë kam ardhur vetë. U gëzuan që shkova, ishin shumë të tronditur. Më thonë, a pranon ti të na përfaqësosh ne? Jo i them, unë përfaqësoj veten time, por mund t’iu mbështes ju me të gjithë forcën time, aq sa kam mundësi. Mirë thanë, kemi dy kërkesa. Një është se kemi shokët e plagosur në spital dhe kemi frikë se nuk do të ndihmohen. I thashë se do të shkoj unë dhe ndihma do të jetë e shkëlqyer. Më thonë, se kemi të tjerë në burg. Për burgun nuk ka ç’ju bëj i them. Na kanë arrestuar shumë thanë. Në atë moment i them Besnikut, Besnik do të shkojmë në Komitetin e Partisë, tu kërkojmë t’i lirojnë me çdo kusht studentët. Se për në spital isha i sigurt se do të kishin ndihmesë maksimale. Dakord tha Besniku, zbresim ne dhe shkojmë në Komitetin e Partisë, Robert Koli ishte aty. I themi Robertit, që këta po nuk i liruan studentët deri në këtë orë, i gjithë Qyteti Studenti, do të zbresë te pallati i kulturës dhe gjithçka do të thërrmohet sepse është bërë një barbari atje, e pe vetë ti. Roberti mori në telefon Ministrinë Brendshme, i thotë, që zoti Berisha thotë kështu, dhe ky ka influencë te studentët dhe si përfundim i liruan studentët. Aty kemi ndenjur 1 orë, në komitet dhe ikim më pas në shtëpi. Roberti thotë në orën 5 do të organizohet një takim me drejtuesit e universiteteve nga shoku Xhelil, a mund të vini edhe ju. Po i them, shkojmë të mbrojmë studentët. Shkuam në takim dhe ai ishte takimi ndër më të hidhurit që mbaj mend. Pa përjashtim të gjithë kundër studentëve. Njëri kërkonte të ndërhynte ushtria, tjetri të mbyllej universiteti. Më shihnin me një egërsi mua.
Ju folët?
Fola dhe fola jo pak. U them, ka vetëm një rrugë, të vendoset dialogu me studentët, përndryshe vendi do të zhytet në luftë civile. Trupa pedagogjike është e gjitha me studentët, ju që doni të mbyllni universitetin, ti lini pa shkollë, do të ngrihet e gjithë Shqipëria kundër jush. Llambi Gegprfti ishte ulur në qoshe, i vetmi njeri që herë pas here thoshte, ka të drejtë shoku Sali. Xhelil Gjoni që sa nuk i thoshte, rri aty ku je ti. Pas këtyre fjalëve, Xhelili, doli ta raportojë. I thotë gjendjen Ramizit dhe më thotë Ramizi, do të të takojë.
...
Ky ishte takimi juaj i parë me Ramiz Alinë për çështje pune? Përse Besnik Mustafaj qëndroi jashtë dhe nuk hyri bashkë me ju?
Po, nuk e kisha takuar unë më parë Ramizin. Besniku nuk kishte pse. Ai erdhi prej meje, erdhi me mua. Takimi mund të ketë zgjatur 1-2 minuta. Ai kërkonte t’i shkonin prapë studentët. Më tha se ata nuk pranojnë të vijnë në takim. Se kishin bërë një takim në mesnatë, dhe ç’kishte bërë, i kishte nxjerrë njerëzit ti rrihnin. Ti i thashë rrahe të dërguarit, që nuk e bën njeri në botë. Jo tha, nuk e di ti, i rrahëm se vodhën revolen e një oficeri aty. Po pse i thashë, me një revole do ta bënin revolucionin ata. Ndaj kjo është një mashtrim i thashë.
Çfarë kërkonte Ramizi nga ju?
Ramizi kërkonte të bindeshin studentët që të shkonin në takim me të.
Ju tha se studentët duhet të shkonin në shkollë më parë?
Jo, jo.
Kaq ishte takimi?
Kaq.
E morët përsipër të negocioni me studentët?
E mora me kënaqësi të madhe. Unë kisha një qëllim, ti çoja tek ajo çka është themelore. Shkuam me Besnikun në një kafe, aty pranë aty takova Azemin për herë të parë. U gëzuan shumë. I them Azemit, se më tregoi listën e kërkesave. I thashë, lëri mënjanë, një është themelore dhe thelbësore, pluralizmi. Ata e kishin, por kishin kërkesa të tjera, jo të ikë byroja, etj. I thamë do të mbështesim.
I thatë se vinit nga Ramiz Alia?
Po i thashë.
Po që ai kërkonte një takim me ta?
Po, por nuk i nxita unë ata.
Si e pritën takim me Ramizin?
Ata më pritën shumë mirë mua, po lëre Ramizin. Qëllimi ishte që këta të konsolidoheshin në kërkesën për pluralizëm politik. Gjerësisht Besniku u ul me Azemin në një qoshe, dhe diskutuan për pluralizmin. Me të tjerët po merresha unë....
...Po ideja juaj cila ishte?
Ideja ime ishte që të konsolidohej sa më shumë kërkesa për pluralizmin politik. Unë nuk doja në asnjë mënyrë që kjo kërkesë, të mbulohej nga kërkesa të tjera. Ushtimi në qytet ishte i domosdoshëm. Studentët duhet të kishin mbështetjen e Tiranës. Ne shkuam në darkë, bashkë me Lisien Bashkurtin, në mbledhjen e dytë me studentët. Shkojmë në rektorat, dhe ishin prapë drejtuesit, ata jo të favorshëm. Përkundrazi donin të sillnin aty studentët e shkollës së bashkuar dhe të policisë. Ata nuk pranuan. Lisjeni mbajti një qëndrim të shkëlqyer. Fliste në emër të rinisë, u tha në rektorat se nuk mund të ndodhë kurrë që të rinjtë shqiptarë të përleshen me njëri-tjetrin.
...
Në datën 10 dhjetor pasdite, kur u bë një mbledhje, dukej sikur nuk kishte zgjidhje tjetër veç dialogut. Ndarja me dhunë e studentëve, ishte pothuajse e pamundur. Po atë mbrëmje, ju keni takuar Gramoz Pashkon, Preç Zogaj, e disa intelektualë të tjerë. Apo e shfrytëzonit ju këtë situatë për të krijuar një formacion politik?
Pa diskutim. Filluam të mendonim për një parti politike që në atë moment. Ne donim të theksohej pluralizmi politik. Para ikjes në takim me Ramiz Aliaj, me studentët në godinën 15 u bë një mbledhje rreth një orë, ku u diskutua në kërkesat që do ti paraqiteshin Ramizit. Fokusimi ishte kryekëput te pluralizmi... Të nesërmen që erdhëm te studentët, më thotë Kujtim Çashku, ne e bëmë punën tonë, tani të largohemi të ndjekim rrjedhën tonë intelektuale. I them jo, ne do rrimë. Për dy arsye. Së pari, ne jemi gjakftohtë, kemi marrë vendimet tona dhe ne mund ti mbrojmë studentët, së dyti, ishte Kosova. I thashë Besnikut, këto dy faktorë, na detyrojnë ne të qëndrojmë. Sepse për Kosovën, pluralizmi në Shqipëri, ishte jetik...
Zoti Berisha, rreth orës 9 të mbrëmjes më 11 dhjetor, ajo që quhej përfaqësia e studentëve, u kthye nga takimi me Ramiz Alinë, ku mori sigurinë për pluralizëm politik, u deklarua që do të krijohej një shoqatë e studentëve. Menjëherë sapo u kthyen Arben Imami, foli dhe tha se do të krijohet një parti e dytë dhe më pas folët ju. Për se folët, ju nuk ishit në takim?
Interesi im ishte pluralizmi politik. Mora fjalën dhe theksoj se partitë nuk i ndajnë por i bashkojnë kombet rreth vlerave. Aty unë me Arben Imamin, Gramoz Pashkon, Preç Zogaj, Azem Hajdari, etj., ne shkuam në një dhomë këtu në Qytet Studenti dhe u ulëm dhe nisëm diskutimin për themelimin e Partisë Demokratike dhe aty e themeluam Partinë Demokratike. Këtë e bëmë, pikërisht për të mos humbur asnjë minutë kohë. Sepse të nesërmen e të pasnesërmen, regjimi do të bënte gjithçka për ta frenuar një gjë të tillë.
Për se e quajtët Partia Demokratike?
U diskutua gjatë aty, për ta quajtur lidhje, apo parti dhe u vendos ta quanim Parti Demokratike, që u vendos me unanimitet.
...
A ka ndonjë gjë nga fillimet e PD-së, që tani, pas 20 vitesh, do të dëshironit ta bënit ndryshe?
Qëndrimet e vitit 1990, kanë qenë në tërësi kolegjiale dhe të hapura, dhe ndër më të drejtat që mund të ndërmerreshin. Qëndrime që ja dolën të fitojnë të pushtojnë mendjen dhe zemrën e shqiptarëve, që shmangën një gjakderdhje. Unë mendoj se PD ja doli në mënyrë të pabesueshme, për shumicën e analistëve të bëjë një ndryshim paqësor në vendin e diktaturës më të egër në Europë.
SALI BERISHA NË SHKURT 1991, KRYETAR I PD
Në shkurt të vitit 1991, ju u zgjodhët kryetar i Partisë Demokratike. A keni pasur ju ndonjë ndihmë nga jashtë apo nga faktorë të tjerë, për të ardhur në krye të PD-së?
PD u themelua si e tillë, por larg së qenit një parti. Ishte një lëvizje. Në komisionin drejtues, ku unë isha anëtar, kisha fjalën time dhe peshën time. Me 4-5 përfaqësues të PD-së, isha në një takim me Ramiz Alia dhe kur u kthyem ishte bërë një mbledhje e befasishme, ku ishte shkarkuar Azem Hajdari. Dhe vendosje në krye të partisë të Aleksandër Meksit.
Me votim?
Po, me votim ishte bërë.
Ju nuk dinit gjë?
Jo
As Azemi?
As Azemi. Kur kthehem i them, kjo nuk mund të ndodhë. U gjetëm para një absurditeti. U them se është e papranueshme, një gjë që është bërë jashtë çdo lloj kodi e morali. Ndaj jam i gatshëm të ndjek punën time, se me këtë nuk pajtohem. Kjo krijoi një revoltë të fortë në të gjitha degët, sepse ishin konsoliduan degët tashmë. Veprimi u konsiderua i shëmtuar dhe pas debatesh të mëdha brenda, u vendos që të mblidhet një forum më i gjerë, u bë një aktiv i PD-së në pallatin e kulturës. Aty u votua për disa kandidatë, ku unë fitova me 70 për qind. U votua për kryerin e PD-së, jo për kryesinë.
Ju ishit konkurrent me Aleksandër Meksin?
Jo vetëm Meksin. Ishin nja 3-4 kandidatë dhe unë kam fituar me 70 për qind të votave.
...
Zoti Berisha, një nga momentet më delikate të Partisë Demokratike dhe të raporteve të saj me studentët, ka qenë greva e urisë së shkurtit 1991. Studentët, u nxitën nga PD për protesta, por më pas në mënyrë radikale hynë në grevë urie për të hequr emrin Enver Hoxha të universitetit. Ka pasur një thyerje mes jush dhe studentëve në këtë moment?
Absolutisht jo. Greva e urisë së studentëve, për heqjen e emrit së universitetit Enver Hoxha, nisi në Kamëz. E ndërmorën ata. Të nxitur tërësisht nga Azem Hajdari me ujdi të plotë. Nga Kamza erdhi këtu, dhe e mori Arben Imami dhe Blendi Gonxhe, që kishte një aftësi të jashtëzakonshme koreografike, për shou dhe filloi të djegë veprat e Enver Hoxhës. Këta krijuan një grup të udhëheqjes së kësaj lëvizjeje për heqjen e emrit dhe rrëzimin e bustit. Grupi ishte në kontakt me Azemin dhe Aleksandër Meksin. Ne nisëm kontaktet me presidentin e asaj kohe për të hequr emrin. Në atë ndërtesë aty në Qytet Studenti, është bërë një takim, kanë qenë Arben Lika, Gonxhe etj, Ramiz Aliaj që vërtitej, sepse as nuk pranonte heqjen e emrit, as nuk ishte kategorik për mbajtjen e tij. Ne kishim lënë të hënën takim me të
...