Halit SHAMATA
Muri i pasmë i ambasadës ishte shembur, duke hequr tullat me thonj. Aq sa në orën nëntë të mbrëmjes së nxehtë të korrikut edhe një fëmijë i vogël mund ta kapërcente. Një lloj Murthi i Berlinit. Ata tridhjetë rreshta tulla kishin qenë deri para një dite më të larta se kalatë e mesjetës. Po për habinë dhe frikën e të gjithëve, muri ishte bërë i kalueshëm si një lodër. Lodër vdekjeje! Ku i dihet?! Për gjithë natën dy punonjësit e ambasadës rindërtuan murin. E Berlinit. Turma e murkaluesve, megjithëse ishte mesnatë, ishte shtrënguar nën hijen e strehëve të godinës së ambasadës. Ishte natë me hënë dhe hijet e civilëve të policisë silleshin përreth. A do të kishte një nesër kjo natë?! Një fëmijë ia niste të qarit dhe pas tij në kor me dhjetëra. Pastaj ia pritën qentë e rrugëve dhe më pas ato të policisë. Hungërimat përziheshin me foshnjat që qanin si shpirtra të këqij.
-Është e trembur dhe i ka ikur gjiri.
-Kush ka qumësht le ta ndihmojë?!
-Të gjitha gratë janë të trembura.
-Ajo është dy ditëshe, dje ka lindur.
-Si mbretëresha që iku me gjinjtë e panisur. Rrugës thonë i erdhi qumështi. Rrugës së Qumështit.
Nata e ambasadës ishte me hënë. Adnan Hukamaj herë shihte gruan lehonë dhe herë kërkonte nëpër qiell Rrugën e Qumështit. I erdhi qumështi rrugës. Rrugës së qumështit. Pse i thonë Kashta e Kumtrit?! Muri i freskët heshtte aty përballë. Nata kish nisur të freskohej, mbase për shkak të murit dhe qielli s'kishte më vend për yje. Për herë të parë ai kundroi qiellin sikur të shihte një tokë të panjohur. Qielli mund të shihet si tokë vetëm në ëndrrat e gjata të marinarëve që enden prej vitesh nëpër detra. Vetë barka e Noes është ëndrra notuese drejt tokës. Dhe shpresa e tokës ka shenjtëruar pëllumbin dhe ka mallkuar korbin.
Civilët silleshin si korba përreth mureve të lartë të ambasadës. Do të ketë nesër nën këtë qiell?! Nga larg dëgjoheshin breshëri të shtimesh. Lehje qensh të plagosur. Kush ka gjetur kohën sot të vrasë qentë. Është alibi. Vrasin njerëz. Unë e kuptoj kur plumbi shkyen mish njeriu. Qentë lehin gjithsesi. Shtinë afër fare. Lehona klithi si ta kishte marrë plumbi. Ishte dy ditëshe dhe e papunë. I kishte rënë një pahm mbretëreshe. I erdhi qumështi, thanë. Çudi në raste të tilla qumështi trandet. Bëhet kos. E gjete kohën për shaka. Të qeshura të forta, më të forta se vete shakaja. Kishin kohë pa folur dhe e qeshura vinte në mungesë të saj. Të flasësh je i zbuluar, se dikush e kupton nga gjuha që je ti, ai që ke hedhur murin dhe je nën strehët e pasigurta të asaj që pritet të ndodhë. Kurse qeshja të bën anonim, është shenjë se qumështi i jetës është aty, brenda teje. Qeshi dhe lehona pa e kuptuar. Pse duhet të vrasësh mendjen të kuptosh pse qeshin njerëzit? Qesh dhe ti pa kuptim. Gjer sa të vijnë lotët. Si qumështi i lehonës që vjen përmes shtrëngimeve dhe lotëve. Lot pa qumësht. Qeni policor i hungëriu hënës. Ai është një polic i bindur. Thëllimi hyn midis turmës së shtrënguar përreth vetes. I huaji solli kafe të ngrohtë dhe mori lehonën dhe e futi në zyrën e tij. Trupmadh dhe leshverdhë. Fët-fët e ngriti murin qerratai!
-Ad, i thirri dikush nga turma nën hije të natës.
-Zhaku, ti këtu?
-Si më sheh.
Një djalë ezmer, me flokë që më shumë se kaçurrela ngjanin si të bëra lëmsh, i zgjati një cigare.
-Po vdisja për një cigare, tha. Kur ma solli zoti këtë kokërodhen para. Si fytyrë e njohur. Një bythë vend jemi, të merr malli të shohësh një fytyrë të panjohur!
Ishte i biri i një ushtaraku të lartë të regjimit. Po s'linte gjë pa sharë. Më së paku e merrnin për provokator. Kishin qenë shokë në shkollën e mesme. Ai pastaj kishte vazhduar shkollën e lartë dhe kishte zgjedhur e qe bërë jurist. Hetues. E kishin zënë me gruan e një të burgosuri, të cilën e kishin mësuar si të shkonte në shtrat me të dhe, sapo ishin zhveshur, i kishin zënë me presh në duar. Aty vetëm një presh ishte, mendoi. Pastaj e kishin flakur normist në një fermë bujqësore. Më vonë u mor vesh se i ati ishte përjashtuar nga partia dhe ishte zhveshur. Sa mirë iu kujtua emri. Emri kur të kujtohet në çastin e duhur të zbardh faqen. Se ndryshe, i njohuri i vjetër të torturon me të panjohurën e tij. Emrin e kishte Spartak, por shkurt e thërrisnin Zhaku. Po qe Spartak është farë komunisti. Për vete kanë vetëm emrin e skllavit, për ne skllavërinë, thoshte i ati sa herë që Zhaku vinte dhe e thërriste për të shkuar në shkollë. Zhaku ndau cigaren përgjysmë dhe ia zgjati.
-Po përpiqem ta le.
-Ama kohë për të lënë duhanin ke gjetur.
-Gjithmonë e gjen kohën.
-Unë e pata lënë do kohë, por me vdekjen e babait...
-Rahmet pastë!
-Çdo te thotë 'rahmet pastë"
-U kujtoftë!
-Por, siç thashë me rastin e vdekjes së babait...
-Unë do të bëja të kundërtën.
-Të duket e lehtë!
-Ne po gjejmë kohën të lemë vendin.
-Atdheu është ku jetohet më mirë.
-Internacionalizmi është një lloj kozmopolitizmi.
-S'është tamam kështu.
-Veçse internacionalistët mendojnë se atdheu është atje ku jetohet më keq, bile shumë më keq.
-Je bërë ca si filozof.
-Epo, ta hajë dreqi jemi në strehët e ambasadës së vendit të filozofëve!
-Kur babai më la, nisa edhe unë të bëhem ca filozof. E di që po më pëlqen!
-Të shpëtojmë kokën një herë pastaj do kemi kohë të filozofojmë.
-Kokën do ta shpëtojmë, edhe sikur derri të fluturojë!
-S'e kuptova.
-Ore, po thonë që ka edhe derra që e kanë kapërcyer murin, prandaj duhet ca kujdes!
-As të kuptova as të mora vesh.
-Jetë sedentare, ke filluar të trashësh.
-Pa ma sqaro. ti qorr i hollë!
-Thuhet që sigurimi ka futur njerëzit e tij në ambasada.
-Spiunët?
-Po, jo thjesht ordinerët, por dhe oficerë.
-Zhaku mos je gjë spiun ti?!
-O spiun o Zhak, të dyja bashkë nuk rrinë në një trup.
Një breshëri të shtënash qethi sakaq murin e sapongritur. Cifla tullash të freskëta fluturuan mbi krye. Lagjja e ambasadave u vu në mbikëqyrjen e projektorëve. Tamam si në burg. Veçse, të gjithë qentë e përgjithshëm të burgjeve qenë mobilizuar për këtë natë.
***
Ai kishte dremitur i mbështetur mbi mur. Shtëpia përdhese i tij ku kishte humbur gjumin. Edhe dy pleqtë bënin të njëjtën gjë më ballin e mbështetur mbi xham. Besoj që nuk kanë për të fjetur më. Do të heqin dorë edhe nga ai gjumë i pakët, gjersa të flenë gjumin e madh. A do të arrinte të kthehej dhe t'i gjente gjallë?! Rëndësi ka të iknin nga ai rrethim që quhej ambasadë. Vite më parë të tjerë kishin hyrë në ambasada dhe qenë plakur aty. Edhe patën vdekur thonë. Sy më sy me vdekjen. Vdekja nuk ka sy. Është e zgavërt si një kafkë. Por ka disa kafka që janë më të lumtura nga të tjerat. Ata që janë shartim i vdekjes me moshën e saj. Ka kafka që janë shartim i vdekjes me luftën, me politikën. E kanë nga një vrimë plumbi, deriçka e përjetshme e vdekjes së paftuar.
Ata kishin gjithë natën që prisnin të zbardhte, krejt mosbesues, se ajo natë e fillim korrikut do të zbardhte ndonjëherë. Dita zbardhi pa pritur. Hyri si një fërgëllimë njerëzore në hapësirat e pamundura që trupat njerëzorë, të ngjeshur tek njëri-tjetri krijonin herë pas here. Trupa të ngjitur tek njëri-tjetri, për shkak të djersës së trashë, të tharë e përtharë disa dhjetëra herë në trup. Askush nuk e njihte tjetrin dhe as e dinte se nga vinte. Të thoshe se nga vije ishte pyetja më e rëndë e më provokuese që mund të bëhej. Mendjet e të gjithëve punonin vetëm në një drejtim: Ku do të shkonin?. Kush vallë ishte në gjendje dhe në mendje të dinte se ku do të shkonte ai grup njerëzish që në agshol dukej si një njollë fërgëllitëse e që më shumë të krijonte përshtypjen e qenieve që profeti Noe kishte zgjedhur për udhëtimin e tij biblik, për t'i shpëtuar përmbytjes më të madhe.
Adnan Hukamaj ktheu fytyrën nga dielli që sapo kishte dalë majë Dajtit, si një aureolë verbuese. Do të jetë ditë e nxehtë, tmerr. Zhaku iu afrua dhe ai pothuaj nuk e njohu. Për shkak të syzeve të bardha me një tegel metalik.
-Mu duke si tjetër. Edhe kur nuk mbaje syze qorr të thoshin! I shkove gjer në fund nofkës.
-Mbrëmë kanë mbajtur një fjalim në shesh. E di ç'nofkë na kanë vënë?
-Nga ta di Zhaku. Nga ta di një burrë si unë a një palo burrë si ti, që gjithë natën ka dremitur në këmbë si kuajt.
-Kanë nxjerrë të gjithë eskortën e tyre politike që të vjellin kundër nesh. Dhe për herë të parë po thonë që fjalimet publike nuk janë të kontrolluara nga lart-poshtë. Kanë thënë ç'kanë dashur dhe për këtë të vjen keq.
-E ç'kanë thënë që ia bëfsha robtë e shtëpisë!
-Jashtëqitje, jashtëqitje kombëtare.
-Mirë kanë thënë! Unë do të thoja se ata fjalimbajtësit janë mutngrënia kombëtare.
-S'hoqe dorë nga batutat. Sidoqoftë i dhamë shans edhe këtyre mutëngrënësve të hanë me mendjen e vet. Pra të zgjedhin vetë llojin e mutit, që do të hajnë. Pavarësisht nga batuta, është pak a shumë kështu. Do të them diçka për të qeshur lidhur me këtë temë?
-Mbete shkollar Zhaku me këto palo tema. Ç'temë more po shif se mund të shkojmë në të s'ëmës. Sa është ora?
-Tetë e një çerek.
- Atë ditë kur vdiq im atë ishte një ditë e nxehtë që të vdisje, pak ishte. Dhe e shumta kishte vdekur vetëm im atë. Dhe jo nga të nxehtit. Për shkak të një ftohje të vjetër. Lufta nuk hap vetëm plagë plumbi.
Adnan Hukamaj deshi të thotë diçka për luftën. Lufta e vërtetë është bërë në kinostudio, lum djali. Ishte gjëja më absurde dhe groteske të përmendje luftën në atë çast, por heshti pasi tjetrit i shpëtuan dy pika lot. Edhe kur nisesh për në luftë dikush të përcjell. Ne as të gjallët, as të vdekurit. Ore ç'na hap muhabete lufte, ne luftën e kemi para. Ç'na çan veshët me gjurmë të vjetra, kur kemi goxha ujk të freskët përpara. E di se ç'thonë hordhitë e qoftëlargut. Me luftë e morëm, pa luftë nuk e lëshojmë. Duan luftë sërish. Dhe kundër kujt pa. Babai yt kundër teje. I vdekuri kundër të gjallit.
Përreth mureve të ambasadës kishin nisur të vinin të afërmit e të ngujuarve. Thërrisnin nga larg emrat e njerëzve të tyre. Një grua ia dha piskamës në kupë të qiellit. Dukej sikur po vajtonte të vdekurin. Bir i nënës bir, ku po e le nënën bir! Nuk ka nëna tjetër bir. Ku je futur? E di që je aty. Dil të të shoh nëna bir! Më thuaj se je gjallë bir! Ç'të kam bërë që ma bëre kështu! Kthehu tek nëna bir! U shofshin ambasadat dhe ata që i hapën!
Të ngjante se më shumë se vajtonte, këndonte. Adnan Hukamaj dëgjonte këngën pa u përqendruar tek fjalët. Si gjë e stisur, mendoi. Gruaja ia nisi nga e para, pa harruar dhe pa shtuar asnjë fjalë. Përmendësh. S'di pati përshtypjen se ajo grua që vajtonte atje në mes të zhegut, nuk kishte njeri të sajin brenda ambasadave. Ishte thjesht një grua që kishte marrë përsipër të vajtonte në emër të gjitha atyre grave, që nuk kishin pasur as gjunjë as kurajë, të vinin gjer aty tek muret dhe kangjellat e ambasadave, ku një pjesë e shqiptarëve ishin ngujuar pa pasur hasmëri me asnjë nga pjesa tjetër, që i mbante të ngujuar. Apo ishte një vajtojcë e paguar nga sigurimi shtetëror për të bërë këngën e sirenave, jo aq për të nxjerrë nga ngujimi ata qindra njerëz, por për të ngujuar përfundimisht shpresat e qindra-mijëra të tjerëve që ishin jashtë, si një eksod i prishëm, përballë të cilit eksodi që përshkruhet në bibël, do të ndjehej modest. Grua-sirenë. Çdo thirrje për t'i shpëtuar një kurthi, është ftesë për të rënë në një kurth tjetër.
Një vajzë e re dërgonte të puthura më duar në drejtim të tij. Ai nguroi një çast të ngrinte dorën, sepse iu duk një keqkuptim. Vështroi përreth dhe nuk pa një njeri më të përshtatshëm se veten për të pritur të puthura. Përshëndeti me dorë. Dreq o punë! Vajza ngrihej në majë të gishtave, sikur përshëndeste dikë që nisej me trenin e fundit. Fustani i saj kërcente mbi gjunjë dhe ai nuk arriti të kuptonte, në se ishte vegim në atë të nxehtë përcëllonjës apo një qenie që, ndryshe nga vajtojca, kishte marrë përsipër të përcillte me puthje fluturake. Varkën e fundit të Noes që nisej, pa e ditur se ku. Për një çast ajo vrapoi në hapësirën e ngushtë midis policit dhe qenit dhe kërceu murin në një mënyre sportive në sy të të gjithëve. Fustani u hap si parashute dhe vetëm nga mbathjet e kuqe mund ta kuptoje që ishte një grua. Mbeti majë murit shalahpthi me një këmbë brenda dhe me tjetrën jashtë. Polici me qen ia dha vrapit. Qeni nguroi një çast. Vajza tërhoqi këmbën që kishte mbetur jashtë dhe qëndroi e ulur në gjunjë majë murit. Qeni nuk merret me ty, nëse ulesh kalacunjash. Thjeshtë të përmjerr. Ajo ishte lart mbi mur dhe mund t'i përmirrte të gjithë sa ishin policë, qenër dhe civilë. I huaji afroi shpejt një shkallë metalike. Ajo zbriti shkallët me lehtësinë e zbritjes nga avioni. Shkoi drejt tij dhe i tha ngadalë në vesh: "Jam e fejuara e Zhakut, çuno!" Nga e di ajo që unë jam shok i Zhakut? Përse nuk shkon drejt e te Zhaku, por më drejtohet mua? E ku do të hajë ndonjë plumb bedel për të! Kullonte djersë e tëra dhe kundërmonte aromë të zhultë gruaje.
Nga mesdita u shtuan të shtënat në ajër. Zhaku mbante të fejuarën shtrënguar që prej një ore. Të linin përshtypjen që nga çasti në çast do të pushkatoheshin. Gruaja e re ishte ngjirur dhe zëri i vinte i korbëzuar. Shenjë e keqe, si çdo shenjë korbi. Por dhe korbi e ka një ditë pëllumbi, shkruante një poet, që shumë vite më parë kishte kaluar kufirin mbi shpinë të njerëzve. Dhe ishte bërë i njohur në vend të huaj. Ndërsa ai, sapo kishte kaluar murin e ambasadës të një vendi, po ashtu të huaj... Nuk ka poet në vend të vet. Jo poet, profet. Epo poeti është gjysmë profeti. E lëmë me kaq! Zhaku rrinte përqafuar me të fejuarën. Ditën që babai më la. Çfarë të la, more qorr! Thonë që kishte qenë një student i shkëlqyer. Po të kishin lejuar të vazhdoje shkollën e lartë do të shkëlqeje?-i thoshte vetes. Mbase jo. Për shumë vite mungesën e shkollës e kishte plotësuar me lexime, lexo gjithçka dhe pa pushim. Ky han veç bukë e libra, thoshte e ëma. Keq puna me të. I ati nuk fliste. Por shkolla më e keqe prapseprep është shkollë. Është si puna e orës, edhe ora më rrangalle, prapseprap të jep një farë orientimi. Kompleksin e pashkollësisë e vuante orë e çast. Hajt mos ni anej, mos caj kry! Ku i kie shokët e tu qi mbarune shkollën?! Kanë marrë malet. I kta ta nxjerrin për hunsh atë qi t'napin. Hiqju asaj burrë. T'ka nana skaj vedi!
E ndjeu se po i rëndoheshin qepallat.
-Po të ulen qepenat, i tha Zhaku në vesh.
-Kur s'ke punë futja gjumit.
-Ku ke punuar ti gjatë këtyre viteve?
-Kam punuar më shumë si i papunë.
-Punë të mirë paske pasur., jo shaka!
-Pastaj kam punuar ca kohë...
-Iku ky!, i tha gruas që mbante shtrënguar pas trupit.