Të rrëfesh botën e fëmijëve

Leena Lander

Përballja me publikun është gjithnjë një sforco që duhet ta bëjë me veten. Më shumë se të flasë, i pëlqen të shkruajë. Leena Lander, shkrimtarja finlandeze e lindur më 1955 po njeh suksesin e saj në shumë vende të botës. "Unë jam shumë e ndrojtur. Kam frikë të flas para njerëzve. Një nga motivet që më ka shtyrë t‘i shkruaj historitë është përpjekja për të kuptuar se çfarë ndodhte përtej asaj që nuk mundesha dot ta shprehja me fjalë". Një pjesë e mirë e librave të saj i kushtohen fëmijëve. Në rreshtat e saj nuk ka thjesht kthime nostalgjike në kohët e fëmijërisë. Në trupat imcakë, thuajse të pafajshëm, shtypjet e ambientit thuajse projektojnë qenien e tyre në të ardhmen. "Shtëpia e fluturave të zeza", i sjellë në shqip nga "Dituria" i kushtohet pikërisht fëmijëve. Eksperienca personale e ndihmon, por gjithsesi shkrimtarja bën dallimin. "Ka një diferencë të madhe mes të qenit fëmijë i kohëve të sotme dhe fëmijë në vitet ‘50-‘60. Atëkohë Finlanda ishte një vend shumë i varfër, kishim humbur luftën, duhet t‘i paguanim një borxh Rusisë dhe ndjenja kombëtare ishte me të vërtetë në limite. Pastaj Presidenti Kekkonen u përpoq ta ndryshonte këtë gjendje. Na u desh të punonim fort e të pasuronim vendin. Të rriteshe do të thoshte të fitoje pavarësi ekonomike, të blije një shtëpi dhe makinë. Nuk menduam asnjëherë për emocionet. Gjithçka lidhej me paratë. Edhe shtëpitë e edukimit synonin që t‘u impononin fëmijëve idenë se vetëm paraja mund t‘ua jepte pavarësinë. Unë kam jetuar në një shtëpi të tillë. Babai im ishte drejtor i njërës prej tyre", shkruan Lander. Libri i saj, "Shtëpia e fluturave të zeza" vendoset në një ambient të tillë. I vogli Juan dërgohet në një shtëpi edukimi. Botën e pastër të një fëmije e ndrydhin që në fillim idetë fikse të një idealisti që mendon se disiplina e hekurt është mënyra e duhur për të "prodhuar" njerëz të mirë. Shkrimtarja duket se i njeh mirë pasojat e një fëmijërie të mohuar apo të dhunuar. Sipas saj, filli që e ndan një shkrimtar nga një kriminel është shumë i hollë. "Nëse nuk je i lumtur, mund të bëhesh një shkrimtar i mirë, por nëse je tejet i trishtuar, mund të bëhesh një kriminel. Shumica e fëmijëve të shtëpisë së edukimit kishin pasur një fëmijëri të tmerrshme dhe përjetonin të tjera eksperienca të vështira në këto ambiente ku transferoheshin. Ndonëse të gjymtuar emocionalisht, një pjesë e tyre arrinin t‘ia dilnin në jetë. Ndërsa pjesa më e madhe përfundonin të alkoolizuar ose në botën e krimit. Nuk është e lehtë të jesh fëmijë në një vend kaq të izoluar. Je një i huaj në çdo vend, askush nuk do të luajë me ty sepse banon "atje". Kjo ka qenë eksperienca ime në fëmijëri". Në fakt shkrimtarja nuk ka bërë një jetë tërësisht në shtëpinë e edukimit. Jo të paktën për shkak të familjes, por të të atit që puna e kishte lidhur me këto institucione. Gjithsesi i njohu nga afër ditët e atyre fëmijëve, tmerret e tyre. "I dëgjoja që qanin natën. Ndodhte shpesh që disa fëmijë të torturoheshin nga të tjerë të asaj shtëpie dhe pastaj ndëshkoheshin: në atë kohë ekzistonin ende ndëshkimet trupore. Fillova të shkruaja për t‘i shpëtuar realitetit përreth dhe vetes për ta kuptuar më mirë atë situatë. Të kuptoja atë që ishte e drejtë dhe e gabuar. Unë jam rritur në një ambient shumë fetar. Familja ime i përkiste kishës Pentecostale. Libri i parë që kam lexuar dhe e kam mësuar thuajse përmendësh ka qenë Bibla. Të dielën e kaloja në shkollën e katekizmit. Na mësonin se ç‘ishte mëkati dhe na thoshin se kush mëkaton digjet në Ferr. I dëgjoja këto gjëra në moshën që edhe i besoja. Sot nuk jam më besimtare dhe në librat e mi jam përpjekur të lirohem nga këto ide dhe ta zbuloj vet se çfarë është e mirë e çfarë e keqe. E keqja më e madhe që u shkaktohet fëmijëve nga një edukim i tillë është lidhja e mëkatit me dashurinë dhe seksualitetin. Mund të isha 7 ose 8 vjeçe, kur sipas zakonit duhet të shkoje në saunë dhe kasollja ishte larg. Duhet të dilje edhe në një stuhi bore, në errësirë dhe unë mbaja gjithnjë me vete një kukull që më jepte kurajë e më bënte shoqëri. Një herë e humba dhe nuk e gjeta dot deri pranverën e ardhshme. Dikush e kishte gjetur dhe kukulla kishte një të çarë mes këmbëve. Ai që e kishte gjetur e kishte çarë dhe shumë fëmijë u ndëshkuan për këtë. Vazhdoja të kisha makthe për këtë kukull që qante në borë dhe u lirova vetëm duke shkruar këtë libër. Ky është dhunim i pafajësisë, nga ideja që përmes seksit vijnë gjithë të këqijat". Por fluturat e saj e kanë një simbolikë. Ato ndryshojnë ngjyrë sa herë që në ambient ka ndotje helmesh. Simbolikisht të tillë janë edhe njerëzit. Ata ndryshojnë nga ajri i botës që thithin.

Shqip