Gunter Grass: Gjermania pa shpirt

Kanë kaluar 20 vjet nga rënia e Murit të Berlinit dhe ka ardhur koha që nobelisti gjerman të bëjë hesapet me të shkuarën e tij dhe të vendit të tij. Nuk e donte bashkimin e Gjermanisë dhe tani uron që prej shkrimtarëve të rinj të lindin "tamburë" të rinj

Asnjë shkrimtar tjetër gjerman nuk është marrë kaq shumë me raportin mes historisë, biografisë dhe politikës sa është marrë Gunter Grass, fitues i "Nobelit" për letërsinë. Nga ana tjetër, 82-vjeçari është autor i romanit më të rëndësishëm të Gjermanisë së pas luftës, "Tamburi", një larje hesapesh simbolike me vendin e vet, i cili këto ditë feston edhe përvjetorin e 50 të krijimit të tij. Me sa duket jeta private dhe jeta publike janë gjithnjë të përziera në krijimtarinë e një shkrimtari, i cili ndër të tjera është edhe një militant socialdemokrat. Ja përse 20-vjetori i rënies së Murit të Berlinit është një rast shumë i mirë për të reflektuar mbi Gjermaninë, hesapet me të shkuarën dhe rolin publik të shkrimtarit. "Para se të jem një shkrimtar unë jam një qytetar", saktëson Grass, "e them sepse fillimi i katastrofës naziste i detyrohet faktit se në Gjermani nuk kishte mjaftueshëm qytetarë të gatshëm për të mbrojtur themelet e demokracisë së republikës. Ja përse është e drejta ime e ligjshme dhe detyrë që të më interesojë politika. Sepse unë e di se sa bimë delikate është demokracia".

Le të flasim për Gjermaninë. Ju ishit kundër bashkimit të vendit...

A e dini përse? Sepse kërkohej me çdo kusht dhe shumë shpejt bashkimi kombëtar, para bashkimit të vërtetë të dy Gjermanive. Nuk u ndje nevoja të shkruhej një Kushtetutë e re, gjë që bëhet zakonisht kur lind një shtet i ri.

20 vite më pas, jeni akoma i bindur se kanë qenë 82 milionë gjermanët që kanë gabuar dhe jo ju?

Edhe unë bëj gabime. Kisha frikë se Kohl do ta transformonte Gjermaninë në një vend të centralizuar, por e nënvlerësova forcën e brendshme të federalizmit tonë. Megjithatë, pesimizmi im ishte i bazuar. Kohl e deshi bashkimin duke shpërndarë markën gjermane, valutën që përdornim ne në atë kohë në Lindje. Mendonte se do të ndalte në këtë mënyrë arratinë në masë drejt Perëndimit. Por nuk ndodhi kështu. Dy milionë gjermanë e lanë Lindjen dhe Lindja mbeti një territor i kolonizuar nga vëllezërit e pasur. Vendi është ende i ndarë në dy pjesë.

Megjithatë, nuk mund ta mohoni se në vendet e ish-Gjermanisë Lindore, sot jetohet më mirë në krahasim me kohën e Murit...

Thelbi është që Perëndimi ka përftuar 90 për qind të të mirave në pesë krahinat e Lindjes dhe që përveç nacionalizmit, atyre të Lindjes nuk u ka mbetur më asgjë në dorë. Asnjëherë më parë në historinë e pasluftës nuk është verifikuar një proces kaq antidemokratik.

Ju e keni refuzuar bashkimin gjerman edhe për shkak të së shkuarës suaj naziste. 70 vite pas luftës a kanë arritur gjermanët t‘i vënë fre së shkuarës?

Fajet e së shkuarës naziste janë pjesë përbërëse e identitetit tonë kombëtar. Katastrofa e Rajhut të Tretë ishte kaq radikale saqë ne gjermanët nuk mund ta përjashtonim veten nga përballja me disfatën. Italianët arritën të transformoheshin në fituesit moralë të konfliktit. Ndërsa ne duhej të përballeshim me Aushvicin. Pranimi i fajeve ka dhënë megjithatë efekte pozitive te brezat e rinj të gjermanëve.

Cili ka qenë roli i shkrimtarëve në këtë larje hesapesh?

Në vitet e para pas luftës letrarët nuk dëshironin t‘i bënin pis faqet me ndyrësitë e së shkuarës. Ishte meritë e disa shkrimtarëve, unë mes tyre, që e thyem këtë heshtje rreth fundit të viteve ‘50, me hipokrizinë e erës Adenauer. Qytetarëve u thuhej: punoni, mendoni për të mirat materiale, jo për të shkuarën. Ndërsa ne e vendosëm gishtin në plagën e nazizmit.

"Tamburi", me protagonistin Oskar, xhuxhin që refuzon të rritet, a është romani i parë që sjell në vëmendje tmerret e Rajhut të Tretë?

Mund të themi se ky roman i lëvizi pak ujërat në heshtjen e viteve ‘50. Letërsia, të paktën, shërben për të lënë gjurmë në ndërgjegjet e proceseve sociale. Megjithatë unë nuk isha i vetëm. Me mua ishin edhe poetët Hans Magnus Enzensberger dhe Ingeborg Bachmann, së bashku me më të riun Uwe Johnson dhe më të vjetrin Heinrich Böll. E kapëm prej fyti të shkuarën naziste dhe nuk e lamë më të shkonte.

Po flisni për letërsinë që përballet me të shkuarën. Po e ardhmja?

Ndonjëherë profecitë e shkrimtarëve ndodh të jenë të vërteta. Ju bëj një shembull: islandezi, Halldor Laxness ka përshkruar në mënyrë perfekte në romanin e tij "Kambana islandeze", shembjen ekonomike të vendit të tij. Në vitet ‘20, Alfred Doblin përshkroi në një roman shkrirjen e dy poleve. Shpesh letërsia është pararendëse e zhvillimeve sociale.

A shihni Grass apo "tamburë" të rinj vërdallë?

Shikoj autorë të rinj që kanë më shumë kulturë dhe tituj se ne shkrimtarët e pasluftës. Nuk e vë në dyshim që do të vijnë "tamburë" të tjerë. Përtej vlerës simbolike, është një roman aventuresk, e në këtë mënyrë europian i mirëfilltë. Boccaccio ua ka rrëmbyer stilin aventuresk arabëve, ky stil kaloi në Spanjë e më pas në Francë dhe mbërriti në fund në Gjermani.

Për Gdanskun, qytetin tuaj, keni treguar 50 vite më parë. Por vetëm në vitin 2006 keni rrëfyer se keni qenë një ushtar i divizionit të Waffen-SS. Përse iu deshën më shumë se 60 vite për ta shkruar këtë histori?

Sepse duhej të plakesha për të rijetuar biografinë time. Vetëm në moshën 80-vjeçare m‘u dha mundësia për ta parë edhe një herë vetën kur isha djalosh 14 - 15-vjeçar.

15-vjeçari Grass u bashkua në heshtje me nazizmin?

Te romani "Duke qëruar qepën" kam përshkruar gjendjen time të atëhershme si një dështim në krahasim me magjepsjen që ne të rinjtë kishim ndaj nazizmit.

Jeni akuzuar për hipokrizi.

Është e thjeshtë të gjykosh gabimet e tjetrit. Shumë shkrimtarë, duke nisur nga Mario Vargas Llosa te Norman Mailer, kanë kuptuar se për të përshkruar jetën e vet duhen dekada për të arritur në pjekurinë e duhur: kujtesa që kemi është si të qërosh shtresë pas shtrese një qepë, një proces i dhimbshëm. Ishim si të transportuar nga një utopi radikale shpëtimi, një shpengim absolut i Gjermanisë. Vetëm pas luftës kuptova, duke lexuar Camus, që asnjë Fyhrer dhe asnjë utopi nuk mund të tjetërsojë papritmas ekzistencën tonë.

50 vite më parë, Oskari i "Tamburit" ulërinte kundër tmerreve të nazizmit: a ka ende nevojë për britmat e Oskarit?

Po, shoqëria ka nevojë për një letërsi që të përzihet në diskutimet e përditshme, që të tregojë pa pasur mëshirë prapësitë e të pushtetshmëve dhe t‘u tregojë të rinjve kufijtë e utopive radikale. Ka gjithnjë nevojë për artin, që ashtu si edhe Oskari me tamburin e vet, të zgjojë ndërgjegjet e përgjumura.