Nga Flori Bruqi
Dritëro Agolli lindi më 13 tetor 1931 në Menkulas të Rrethit të Devollit afër Korçës dhe u nda nga jeta më 3 shkurt 2017 ne Tiranë. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, vazhdoi gjìmnazin e Gjirokastrës, një shkollë me mjaft traditë. Ai vazhdoi studimet e tij në Falkutetin e Arteve në Shën Petersburg. Ka punuar shumë kohë gazetar në gazetën e përditshme "Zëri i popullit", dhe për shumë vjet ka qenë Kryetar i Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Shqipërisë. Për tridhjetë vjet me radhë Dritëro Agolli u zgjodh deputet. Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj. Është fitues i disa çmimeve dhe i nderimeve të tjera. Disa prej veprave më të rëndësishme të tij janë përkthyer në Perëndim e në Lindje. Dritëro Agolli hyri që në fillim në letërsinë shqiptare (vitet'60) si një protagonist i saj, duke i ndryshuar përmasën e së ardhmes. Në veprën e Agollit e pa veten si protagonist bujku dhe bariu, fshatari dhe studenti, malësori dhe fusharaku. Agolli i bë poeti i tokës dhe i dashurisë për të, shkrimtari i filozofisë dhe i dhimbjes njerëzore. Vepra letrare e Dritëro Agollit krijoi traditën e re të letërsisë shqiptare. Ajo na bën të ndihemi me dinjitet përballë botës së madhe. Shkrimtar i madh i një "gjuhe të vogël", ai është po aq i dashur prej lexuesve bashkëkombas, sa dhe në metropolet e kulturës botërore. Dritëro Agolli dhe brezi i tij letrar (vitet '60) nuk u paraqitën me ndonjë poetikë të re, sido që u diskutua mjaft edhe për rimën dhe ritmin, për vargun e lirë dhe vargun e rregullt, për "rreptësinë" e poezisë. Më shumë përvoja e tij krijuese, se traktatet teorike, bëri që të ndryshohej rrënjësisht tradita e vjershërimit shqip. Dritëro Agolli u shfaq në letërsi si një autor me kërkesa të larta për poezinë. Ai synoi një poezi më të përveçme, me më shumë individualitet. Agolli krijoi poezinë e "un-it", përkundër poezisë së "ne-ve", që shkruhej "për të bashkuar masat". Agolli krijoi një model të ri vjershërimi në problematikë dhe në mjeshtërinë letrare, gërshetoi natyrshëm vlerat tradicionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike. Thjeshtësia e komunikimit, mesazhet universale dhe shprehja e hapur e ndjeshmërisë janë shtyllat e forta ku mbështetet poezia e tij. Në prozën e tij Agolli solli risi vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të veta. Ata lanë sa të çuditshëm aq dhe të zakonshëm, sa tragjikë aq edhe komikë, sa të thjeshtë aq edhe madhështorë. Frazeologjia e pasur popullore dhe filosofia jetësore e bëjnë përgjithësisht tërë veprën letrare të Agollit sot për sot ndër më të lexuarën.Në moshën 85 vjeçare ndahet nga jeta me një semundje kronike në mushkri. Ai do të mbetet një nga figurat më të shquara të penës shqiptare.
Për nga gjinitë, krijimtaria e Dritëro Agollit është e larmishme. Në vjershat dhe poemat e Dritëro Agollit gjejnë shprehje mendimet dhe ndjenjat e njeriut të ri, patriotizmi dhe besnikëria ndaj idealeve revolucionare, cilësitë e tij morale në jetë dhe në punë (Devon, Devoll, Poemë malore, Hapat e mia në asfalt etj.). Vepra e tij poetike më e shquar është Nënë Shqipëri (1975), ku krijohet figura e Atdheut me traditat heroike, me vështirësitë e shumta që ndeshi në rrugën e vet dhe me vendosmërinë për të përballuar çdo pengesë e armik. Në poemën Baballarët theksohet rëndësia e veçantë e vijimësisë së traditave revolucionare në jetën e shoqërisë. Në një sërë vjershash dhe poemash Dritëro Agolli pasqyron frymën heroike të periudhës së Luftës ANÇ (Poema e udhës, Poemë për babanë dhe për vete etj.).
Në prozë bëri emër sidomos romani Komisari Memo (1969), në të cilin pasqyrohet roli i madh edukues dhe drejtues në vitet e Luftës ANÇ. Nga ngjarjet e kësaj periudhe e merr subjektin edhe romani Njeriu me top (1975), që flet për ndikimin e luftës çlirimtare në mentalitetin e njerëzve. Dritëro Agolli ka botuar edhe mjaft tregime e novela nga jeta e sotme. Ndër krijimet satirike romani Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo (1973) vë në lojë konformizmin, servilizmin dhe vanitetin si shfaqje të huaja për njeriun e ri. Në vitin 2011 Dritëro Agolli, është nderuar me titullin doktor Honoris Causa nga Universiteti Europian i Tiranës. Në një ceremoni të veçantë, iu dha ky titull shkrimtarit të shquar “Për kontributin e madh dhe të rëndësishëm në krijimtarinë e tij letrare për më shumë se 60 vjet, si poet, prozatore, dramaturg përkthyes e eseist”
Tituj të veprave
Në rrugë dolla, 1958
Hapat e mia në asfalt, 1961
Zhurma e erërave të dikurshme, 1964
Shtigje malesh dhe trotuare, 1965
Mesditë, 1968
Komisari Memo, roman, 1969
Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo, roman 1973
Nënë Shqipëri, 1974
Njeriu me top, 1975
Fjala gdhend gurin, 1977
Trëndafili në gotë, roman, 1980
Fytyra e dytë, dramë
Mosha e bardhë, dramë
Udhëtoj i menduar, 1985
Njeriu i mirë, tregime
Kalorësi lakuriq, roman - 1996
Arka e djallit, roman - 1997
Teshtimat e lirisë : njeriu, politika dhe kultura - 1997
I përndjekuri i dashurisë, poezi - 2013
Prit edhe pak, poezi - 2016
Mos vdis”, është një ndër poezitë më të mira të tij, e cila po shpërndahet masivisht në rrjetet sociale menjëherë pas mësimit të lajmit se Dritëro Agolli ndërroi jetë. Por në rrjetin social të facebook, dhimbja për humbjen e shkrimtarit është shprehur duke vendosur vargjet epitaf, “Këtu s’do jem më”, duke hedhur edhe videon e këngës, nga është marrë frymëzimi.
“Mos vdis”
mos vdis, se pas shirave arën e mbushi bari,
ka rënë në ullishte mizë e ullirit.
hardhia duhet spërkatur shpejt me gurkali
dhe ende s’ka dalë nga plisi kërcelli i misrit.
ne ëndërronim të bënim një anije,
kurkush s’e mendonte me ç’dru do ta ngrinim,
kishim ndërmend ta ndërtonim me degë hardhie
dhe vela t’i vinim.
bodrumet e saj t’i mbushnim me poçe me verë
dhe të lundronim në ishujt e Havajës;
ta pinim verën me vajzat e ishujve në belvedere,
zezaku të bënte fresk me fletën e palmës.
mos vdis se kalit i ra në vrapim një patkua
dhe nisi ta ngrejë nga dhimbja këmbën e parë;
kërkojmë patkonj e s’na jep njeri hua,
s’e gjejme as nallbanin e marrë.
ne ëndërronim të shkonim në hipodromë,
në vende të lumtura ku mundën me kuaj,
tani dhe kali çalon e s’na ha as barin e njomë;
me sy si gota na sheh si të huaj…
mos vdis, se dielli në oborr e ka shtruar sofrën e madhe
dhe presim të vijnë vajzat të gjitha,
të gjitha ato që ti u thoshje “sorkadheve”,
kur grisnin fustanet në driza.
mos vdis në dhomën e heshtur i shtrirë
është turp kaq shpejt të rrish e të vdesësh!
ne ëndërronim një vdekje më të mirë:
duke vdekur, fytyrat tona t’i shihnim në pikën e vesës.
Nga poezitë e fundit
Dalëngadalë
Mbaruan të gjitha gjërat që kishte shtëpia:
Në oborr u tha në fillim një dardhë,
U shterr dhe pusi i madh tek avllia,
Ku kishte koliben qeni i bardhë.
Dhe vdiqën njëri pas tjetrit
Im atë, vëllezërit e tij, së fundi dhe nëna ;
Tani kam mbetur veç unë këtu nga të vjetrit
Tek bulevardit zvarris këpucët e ngrëna .
Kështu , më i vjetri nga fisi jam unë
Gëzohem që rroj me miqtë e mi të hershëm të rrallë,
Por ka dhe të tjerë, madje edhe shumë,
Që thonë:”Ende ky gjallë”?
Këta që vdekjen ma ndjellin janë poetët,
Poetët me njëri-tjetrin nuk duhen kurrë!
Kur gripi më ze, i ngrenë veshët
Dhe bëjnë sikur u vjen keq:”Vërtet i sëmurë”?
Ta mburrim njëri -tjetrin
Sipas B.Okuxhavës
Pa ejani ta mburrim njëri-tjetrin
Dhe mos kursejmë as fjalë lavdërimi,
T’ia bëjmë shoku-shokut komplimentin
Në çaste dashurie dhe pendimi.
Pa ejani dhe çiltërisht të qajmë
Ku veç e veç dhe ku me shoqërinë,
Mëri për fjalët sharëse mos mbajmë,
Se dashuria fqinje ka mërinë.
Pa ejani,dhe gjysmë fjale qoftë
Për ne pendim,pajtim dhe marrëveshje:
Që kush gaboi , më tutje mos gaboftë,
Nëse kupton se jeta ka një vdekje.
Këtu s’do jem
Këtu s’do jem, do jem larguar,
Në tokë i tretur si të tjerët,
Në kafenenë e preferuar
Nuk do më shohin kamarierët.
Dhe nëpër udhët ku kam ecur
S’do ndihet kolla ime e thatë,
Mbi varrin tim do të rrijë i heshtur,
Nje qipariz si murg i ngratë.
Ti do trishtohesh atëherë,
Se s’do më kesh në dhomë gjallë,
Dhe kur në xham të fryjë erë,
Do qash me erën dalëngadalë.
Por kur të jesh mërzitur shumë,
Në raft të librave kërkomë,
Aty i fshehur do jem unë,
Në ndonjë fjalë a ndonjë shkronjë.
Mjafton që librin pak ta heqësh,
Dhe unë do zbres, do vij pas teje
Ti si dikur me mall do qeshësh,
Si një blerim pas një rrëkeje.
Korbi dhe dhelpra
(Fabul)
Kish marrë shoku Korb pak djathë
Dhe po e hante në një degë peme.
Andej kaloi një dhelpër fustangjatë
Dhe shpejt qëndroi të bënte thashetheme.
Filloi t’i thurë lajka dhe ta prekë,
T’i flasë si dikur për bukurinë,
Po Korbi djathin vuri në një degë
Dhe heshti si strateg me pelerinë.
Pastaj i tha: – Ti kot i bie legenit?
Kërkon ta marrësh djathin tim të bardhë
Po gjuha jote është e La Fontenit
E përsëritur mot për mot me radhë.
Me përralla s’më gënjen, moj shoqja Dhelpër,
Se përrallat i mësova edhe unë,
Ka ikur e mbaruar gjuhë e vjetër,
Tani ka veç veprim konkret dhe punë.
Jetojmë shekullin e mendjes dhe progresit,
Kërkojmë shkencën, hopin cilësor
Dhe s’dergjemi në diellin e mëngjesit,
Teknika çan me hapin madhështor.
Më bëj një nder se ta jap vetë djathin;
Ti miq ke shumë e miq për shokët fut
E kam të talentuar djalin,
Përpiqu ta dërgojmë në Institut.
Dhe mos u merr me plakun La Fonten,
Me La Fontenin djathin nuk e gjen!