Nga Silvana Berki
(Vëllezërit)
… ka kohë, mendimet për Ty,
më sillen si miza e ngecur brënda një vazoje,
Dua të flas, para se të jetë tepër vonë,
para se tymi i cigares të m`i helmojë mushkritë,
e gjaku ynë, të filloje tjetërsojë të ardhmet tona …
Kemi shtrirë sytë horizontit- por rruga nuk ka emër,
ëngjëlli i natës zgjat thonjtë,
nuk ndalet së gërvishturi qiellin tonë,
me gjuhën e gjatë lëshon rrjetën, kap veshët
dhëmbët, kokat që e adhurojnë …
Kështu ndodh; ligësisë ëngjëllore
i përulen edhe arinjtë e mocëm europianë,
koha e ka vërtetuar këtë,
perandoria ime është futur në mëndjen e kësaj mize,
që gumëzhin fjalët e egove tona:
”unë nuk i dua kosovarët”,
”ti nuk i do shqiptarët”
Shqiptarët, shqiptarët”
”kosovarët, kosovarët”
kosovarëtshqiptarëkosovarëshqiptarë
një damar i carë…
Dëgjon?
ja këtë doja të thosha,
i sheh sesi hijet e të parëve vrapojnë përpara syve,
Mos ma kërko numrin e tyre, se nuk e mbaj mënt,
as emrat e tyre, as sa fëmijë lanë mbrapa…
Kur eshtrat ju tretën legjendave,
me bishtalecin e Shote Galicës thura këngën e kreshnikëve,
atë këndonim odave, oxhakut të Adem Jasharit dhe Sali Vranishtit.
Ndërsa ne të dy…
vështrojmë njërit-tjetrin si dy të huaj në shekuj…
si miza e ngecur në këtë vazo,
si kujtimet në letër,
apo memories së fëmijërisë…
Thua kemi ngecur tek njëri-tjetri,
apo gjurmët e memories na drejtojë drejt njëri-tjetrit!
c`pleksje …
farefis…
______
Dëgjojani këngën shqiponjës, lart në qiell.
Mbi trojet tona e shqetësuar fluturon.
Klithmë e saj dëshpëruese endet nëpër diell,
më kanë "TRADHETUAR", o bijtë e mi -lëngon.
"Më kanë prerë një krahë, ma kanë prish shtëpinë,
dhe zogjtë në fole, si njofë për zogjtë e mi.
Ma kanë kthyer shpinën, ndaj jua kam prerë gjinë,
se janë transformuar, në tjetër njeri.
Gostitin në sofër e hanë me të huaj.
Në tokën trashëguar, nga etërit dardanë,
po mbjellin një farë, që ska emrin tuaj..
dhe flamur i tyre..ska gjak Ilirjanë!
Pa dëgjomani njëherë... zëmrën gjith vajtim.
Dëgjomani, se unë... jam profeti juaj.
Kush më dëgjon mua, merr bekimin tim,
Kush më dëgjon mua, kurrë nuk do të vuaj.
Kjo tokë ska qënë shkretë, ta mbjellin të tjerë
Ska qënë pa flamur, tja thurin tani
Ka pas gjith një emër, që ka shumë vlerë
Mbret në keto anë...quhej Iliri!
Dëgjomëni se per ju unë jam një prind i mirë.
Se më shumë se unë askush z,do tju dojë.
Në shekuj jam bërë copë....të jeni të lirë.
Se jeni shqiponja, mjaltë edhe zgjojë.
Tani....më bëtë mysafirë në troje të mija?!
Tani.... të cunguar, frymën po ma zini?!
Qielli Ilirjan, është dhuratë nga vet Perëndia,
Ndaj, mos ja ktheni shpinën...se ju zë mallkimi!
Silvana.B ©
ÇDO NDJENJË ËSHTË JETE!
Ndërsa ditët pasonin njëra tjetrën kuptoi se jeta e tij ishte vërtet bosh, dhe c,do ditë i dukej si një kafshatë që duhej kapërcyer me pahir. Me shoqeri të vet ishte disi i distancuar. Kot kërkonte justifikime gjithandej apo te fajësonte dikë. Ashtu ishte gatuar, ashtu e kishin edukuar, me ate mendim qe ai i perkiste asaj shoqerie te larte ndaj edhe jeten duhej ta kishte të kufizuar.
Atëhere c,priste familja e tij prej atij? Më shumë e kishin mërzitur ata me ankesat e tyre se gjendja e tij monotone. Miqte e tij i dukeshin te gjithe pa shije, te gjithe si disa kukulla njëlloj, me të njëjtat mendime, të njëjtat deshira per jetën. Për atë edhe nuk merrte pjesë më nëpër darkimet e tyre, sepse e irritonin të njëjtat batuta në të njejtën atmosferë aristokrate.
Ashtu ne ato mendime u ngrit, duke menduar se kësaj radhe do ta kalonte kufirin e caktuar, dhe në vend që të nisej andej nga kishte për të shkuar, këmbët filluan ta drejtojnë dalëngadalë jasht portës së lartë e të hekurt të shtëpisë. Kureshtar, duke menduar ” po sikur të dilte pa makine?, c,mund ti ndodhte?” . Dhe ashtu vazhdoi hecjen duke u kënaqur me këtë mendim. Rruga nga po hecte ishte një shteg i vogël këmbësorësh nëpër pyll, dhe goxha larg shtëpisë ku banonte. Heci ashtu nja një orë, duke u kënaqur me ajrin plot oksigjen që c,lironin pemët, me melodinë e ëmbël që e përshëndesnin zogjtë, dhe befas u gjend në një udhëkryq. Në të majtë shikonte një rrugë të pa asfaltuar që me siguri të conte në ndonjë fshat, në të djathtë ishte hyrja për në qëndër të qytetit, ndërsa perballë një destinacion i caktuar drejt një qyteti tjetër. I ngulur ashtu në pikën qëndrore te atij udhëkryqi e duke menduar, nuk vuri re se prej rruges se fshatit po vinte me një shpejtësi të c,mëndur një makinë, e cila në disa sekonda u gjend përpara tij. Ndërsa ai u mundua të largohej nga qëndra e rrugës për tju shmangur ndonjë përplasje me makinën, edhe makina nga ana tjeter bëri të njejtën perpjekje për tju shmangur atij. Në fund, me një instikt të cuditshëm, u hodh me sa fuqi pati ne nje ane te rruges, ndersa makina qe u mundua të frenoje devijoi nga rruga dhe ra në një kanal perbri tij.
Ashtu i bërë gjith pluhur u ngrit për të parë a kish pesuar gjë shoferi dhe ju afrua derës së makines e cila ishte e hapur por brenda bosh. Nga mbrapa tij dëgjoi një zë.
”E, c,po beje aty ne mes te rruges djalosh?”
Dhe ai i habitur u kthye vetetimthi nga erdhi zeri dhe u mahnit me pamjen që pa. Nje plake, me një fustan me lule të vogla e ngjyrë manushaqe, e me një cadër dielli në dorë e vështronte duke i buzëqeshur.
” Asgjë, po hecja” i tha ai, akoma më shumë i cuditur.
” Po ju? Pesuat gje?” vazhdoi pyetjen ai, duke menduar qe nje plake si ajo, te mos kishte pesuar sikur edhe tronditjen me te vogel.
”Une, jooo. Jam ne rregull. Po ti qënke gervishtur pak. Eja hyp ne makine se ta mjekoj une”.
Dhe ashtu pa e lënë të ktheje përgjigje plaka e tërhoqi për mënge drejt vetes dhe u drejtuan te dy per nga makina. As vet se kuptoi se si me nje te shtyre makina u gjend ne rruge perseri, vetem se dicka terheqese e beri te vazhdonte i bindur ta ndiqte plaken. Makina e saj u kthye mbrapsht prej andej nga erdhi dhe mbas disa castesh u gjenden perpara oborrit te nje shtepije jo edhe aq te re, dhe pak si te vecuar nga te tjerat.
Hyne brenda dhe mbasi u ul ne nje karriget qe i afroi plaka, pa orendite ne dhome, qe ishin pothuaj si pronarja e tyre, te vjetra, por te rehatshme. Mbrapa tij degjoi hapat e plakes, qe hecte lehte, pa ndjere dhe qe i foli bute.
” Pa hiqi pantallonat tani, të ta mjekoj plagën që të shkaktova une sot” dhe ajo ju ul pothuajse ne gjunje, me nje ene alumini ne dore te cilen me siguri e kishte me uje dezinfektues brenda.
Ai ashtu i ndruajtur sic ishte prej natyre, ngriti vetem kemben e pantallonave lart deri tek vendi i plages. Plaga ishte e vogel, por megjithate kur ajo ja pastroi i percelloi sikur ti kishin vene nje hekur zjarri mbi te. Ashtu me dhembet e shtrenguar nga dhimbja degjoi se plaka e pyeti aq natyrshem, sikur te mos ishte duke pastruar nje plage qe dhimbte por sikur po gatuante ndonje embelsire.
” Më trego biri im, kush eshte ajo princeshe qe ka fatin te jete me ty?” dhe ëmbël e vështroi në sy. Ai u zu ngushte sepse në të vërtet nuk kishte asnjë shoqe e jo më të dashur. Dhe ju kujtua se si e kishte tmerruar atë vajzën që ja kishin sjellë prindërit për tu njohur. Kishte sajuar një skenë të tillë
në mëngjes, që kur ajo të zgjohej ta gjente të varur në mes të dhomës. E c,kuptim kishte të martohej me dikë pa asnjë lloj ndjenje, sic edhe kërkonin prindërit, vetëm që ai të martohej. Vazja e shkretë e llahtarisur kur kishte parë atë skenë kishte dalë jashtë duke ulëritur sa kishte mundur. Ndërsa prindet e tij, as qe kishin lëvizur prej guzhines ku po hanin mëngjesin. Ja kishin mësuar tashmë këtë taktikë të tij, se si i përzinte vajzat me lezet.
” Nuk kam askënd per momentin” vazhdoi të flase ai, thate.
Plaka, nuk tha asgjë, vetëm se e urdhëroi menjehere.
” Cohu, eja me mua sot. Unë kisha dalë për shëtitje andej nga qyteti. Po qe se dëshiron, eja me mua edhe ti”.
Ddhe ai, e ndoqi nga prapa, si qingji qe ndjek memezen e vet. Me teper ju duk se plaka kërceu në makine, hapi kapakun e sipërm të makinës, vendosi një shami rreth kokes dhe ihaaaaaaaa....si kali balosh. Prap me shpejtesi. Ai, edhe pse ju duk entuziaste vozitja me te, prap u gjend pak ne nje ankth te cuditshem. Plaka, e ngiste makinen vertet shpejt, rruget nderronin njera tjetren me shpejtesi ndersa pesiazhet dukeshin te mahnitshme. Me te bukur kete skene e bente shamia e plakes e cila valevitej si nje flamur mbrapa saj, nga shpejtesia e eres. Dikur ndjeu se duhej frenuar pak, se kishin hyre neper rruget e qytetit dhe jo vetem qe ishte rrezik per kalimtaret por edhe vet ata, dhe me e keqja policia mund ti gjobiste. Nuk kaloi shume kur degjoi sirenen e policise qe ju ishte vene per mbrapa. ”edhe kjo na duhej mendoi”, dhe e veshtroi plaken qe ne qetesine me te madhe e shijonte cdo moment te kesaj marrie.
”Ndalu!” i bërtiti ai, duke menduar që në atë zhurëm makine ajo nuk do ta dëgjonte. Por plaka e mëncur u fut në një kthesë për tju fshehur policisë, dhe e ndali aty makinën.
”Bëre shumë mirë që u ndale këtu. Dil prej aty, se tani e ngas unë ” tha ai dhe kërceu menjëherë në anën tjetër të makinës ku edhe i hapi derën plakës, duke mos i lënë vend për kundërshtime.
Plaka ju bind. Ashtu duke vozitur me makinë, pa se u gjendën në një majë kodre, ku prej te ciles poshte dukej deti, dhe qyteti. ” Sa bukur ”mendoi me vete. Sikur plaka tja kishte lexuar mendimet i foli.
” Ndaloje makinen këtu, dua te shplodhem diku aty, se qënka shumë bukur”.
Dhe fundi i asaj mbasditeje i gjeti të dy atje, duke vështruar perëndimin e diellit, dhe atë larmi ngjyrash të mrekullueshme.
Ditët, pasuan njëra tjetrën, dhe ai vazhdonte të shkonte ti bënte shoqeri plakës ashtu fshehurazi. Ndihej i lumtur që kishte një shoqe aq të ëmbël, aq të mëncur dhe që e bënte ta ndiente jetën aq interesante. Ndërsa ajo, herë përgatiste ndonjë ushqim të vecantë, herë bisedonte dhe e dëgjonte djalin për të gjitha brengat e zemrës së tij. Mbrëmjeve vendoste edhe ndonjë muzikë të kohës së saj, dhe ashtu fillonte interesimi dhe diskutimi për melodinë famoze dhe herë herë e pasonte edhe ndonje vallëzim i lehtë. Në keto caste ajo përfitonte nga rasti dhe i mësonte vallëzimet që dinte. Në fillim ai i ndiqte i druajtur lëvizjet e këmbëve të saj, por pastaj...kur mësoi mirë, ai kërkonte vet të vallezonte. Prindërit e tij, duke parë këtë kthesë pozitive të djalit u lumturuan. ” Me siguri, ka rënë në dashuri me ndonjë vajzë ” mendonin, dhe e linin të qetë në botën e tij ku edhe zhdukej me ditë të tëra.
Një mbrëmje plaka mbasi kishin mbaruar së ngrëni darkë, dhe ai po i binte kitarës, i tha.
” Nesër kam ditëlindjen. Do të përgatis dicka të mirë dhe do e festojmë bashkë” i tha ëmbël me një buzëqeshje femijërore në fytyrë, dhe ja përkëdheli lehtë fytyrën me dorën e rrudhur, por të butë si nje pambuk. Dhe ashtu, ai u nis për në ditëlindjen e saj, i veshur me një kostum të cilin e vishte vetëm në raste të vecanta. ”Kjo dite, ishte një nga ato ditë që ja vlente ta vishte” mendoi. Plaka, ishte veshur bukur gjithashtu, me një kostum të cilin nuk e kishte veshur më parë, ngjyrë jeshil, dhe fytyra e saj dukej sikur rrezatonte kristale dielli. Sa u gëzua kur e pa. Hëngrën si gjithmone darkën, vetëm se kësaj radhe një ushqim gatuar me nje delikatese dhe një art më vete. Në atë moment ai gjeti mundësinë ti dhuronte dhuratën për ditëlindje. Ishte një kitarë akustike. Gjatë netëve të shumtë plaka ja kishte mësuar edhe atij të luante në kitarë, dhe tani ishte rasti më i bukur ti dhuronte dicka që ajo e vlerësonte.. Ajo e ledhatoi kitarën, sikur të lëmonte një foshnjë dhe ra në një gjendje melankolike duke e vështruar. Dikur, kur ishin lodhur të dy duke kënduar me kitarë, dhe duke kërcyer, papritur plaka u ndal dhe duke ja marrë të dy duart pranë vetes i tha:
” Në orën 24.00 sonte unë i mbush 80vjece. Ndaj, mendova të iki i dashuri im”.
Ai i tmerruar kur dëgjoi këto fjalë e pyeti menjëherë.
” Ku do të ikësh?” dhe e vështroi gjithë sy e vesh.
” Kam pirë disa kokrra, të cilat do të më vënë ne gjumë mbasi të kalojë ora 24.00 dhe atehere dua të shkoj. Dua te iki e lumtur nga kjo botë. Dhe une jam shume e lumtur sot. Jeten e kam kaluar me te mirat dhe te keqijat e saj. Ndaj vendosa ta perfundoj atë sonte, këtu”.
”Joooooooooooooooooooooo! Ti nuk mund te ikesh tani. ” klithi ai, me dhimbje dhe i tronditur.
”Ngadalë! Mos bërtit. Nuk dua të jetoj më tepër, nuk e kupton? Dua të largohem e lumtur, dhe ky është casti më i përshtatshëm që më është dhënë për tu larguar e lumtur” vazhdoi ajo, duke u munduar ta qetësojë dhe bindë atë.
” Jo, jo, joooo! Jo, tani të lutem. Nuk e kupton që unë të dua?” i tha ai me një zë gati të mbytur.
”Shuuuumë miiiirë. Ti je duke ndjerë dicka, ashtu duhet. Përjetoje c,do moment të jetës tënde, qoftë ajo dashurie apo mërzije. Edhe dhimbja tani tregon pikërisht atë që ti po jeton. Jetoje jetën tënde! ” ju përgjigj ajo qetë, butë dhe me dashuri. Mbas mesnate plaka, vërtet ra në një gjumë të thellë. Ai e dinte që do të vepronte kundër dëshirës së saj, por nga ana tjetër donte ti jepte shpresë kësaj ”ëndërre” që te zgjaste akoma ndaj e thirri spitalin.
Ambulanca pothuaj e rrëmbeu plakën në spital ku u munduan ti bënin lavazh stomakut të saj, por më kot. Zemra e saj kishte ikur, e lumtur, atje ku ajo deshironte, kishte ikur si një pupël e butë, e bukur që e shofim tek fluturon lehtë në ajër, në qiellin e pafund.
I trishtuar sa nuk bëhej më, ai shkoi për nga shtëpija e vet. U mbyll në dhomë, dhe gjithcka ju duk si më parë. Thatë. Pa jetë.
Kishte fjetur pothuaj tre ditë dhe ndihej i dërrmuar. Befas, sytë sa nuk ju verbuan nga drita e fortë që lëshuan xhamat e dritares prej ku nëna e tij, largoi perdet.
” Zgjohu biri im. Dil me shokët se po te presin përjashtë. A nuk e ke lënë me ta për sot, të dilnit piknik?” i tha ajo, duke ja tërhequr mbulesën dhe duke i fërkuar flokët e verdhë e kacurrelë.
”Piknik?”, mendoi. U habit, dhe skuptoi për c,farë e kishte fjalën nëna e tij. U ngrit dhe zgjati kokën ke dritarja. Pa se dy makina kadillak, me disa të rinj djem e vajza po e prisnin në oborr. U mendua, dhe u habit që si kujtohej asgjë. E pyeti nënën në c,orë kishte rënë të flinte, dhe ajo i tha; ” si gjithmone, mbas darke”. Ne kokë kishte akoma fytyrën e plakës, dhe nuk po gjente dot fillin e lidhjes me të. Thua të kishte parë ëndërr, apo ndonjë film, apo mos kishte lexuar ndonjë roman. Me këto mendime, pa thënë asnjë fjalë u vesh dhe u drejtua për nga shokët që e prisnin.
Kur doli jashtë makine, ndjeu akoma freskinë e atij mëngjesi. Pa i habitur se vëndi ku ishin ndalur ishte i njohur për të, dhe ashtu ngadalë, u shkëput pak prej grupit dhe filloi të hecte drejt asaj pike ku ”mendoi” ishte ulur bashkë me plakën. Deti dukej poshtë si nje pishinë e ngrohtë gati për tu larë e dielli, njëlloj si atëherë, i kristaltë, i pastër. U ul pranë, duke menduar ” s`mund të ketë qenë ëndërr”, dhe papritur sytë i zunë pak më poshtë vendit ku ishte ulur një një send që shkëlqeu. E tërhoqi drejt vetes dhe i habitur njohu kitarën akustike, të cilën ja pat dhuruar plakës për ditëlindje. E mori, dhe e shtrëngoi në dorë fort, si të kishte përkëdhelur plakën.
” Uauuu, paske marrë kitarën me vete?” ju afruan disa nga të rinjtë të cilët menjëherë kërkuan prej tij, të luante ndonjë pjesë, dhe ai i gëzuar filloi të luajë melodinë qe i pati mësuar plaka. Ashtu në atë kenaqësi, mes shokëve të tij, ju buzëqeshi ëmbël dhe për herë të parë kuptoi domethënien e fjalëve të fundit të plakës ” Shuuuumë miiiiirë! Jetoje jetën tënde!”.(SILVANA BERKI)
Silvana Berki :
Çdo gjë që më prek shpirtin, dhimbjen e dashurinë, unë e shkruajnë prozë e poezi
Çdo gjë që më prek shpirtin, dhimbjen e dashurinë, unë e shkruajnë prozë e poezi
Bisedoi: Raimonda MOISIU
Ka marrë pjesë në katër antologji. Silvana është anëtare e bordit drejtues të lidhjes Ndërkombëtare të Shkrimtarëve GALAKTIKA POETIKE-ATUNIS, anëtare e Shoqatës Ndërkombëtare DRITA, në Greqi, anëtare e klubit të shkrimtarëve PETRO MARKO, Vlorë, dhe në 2014 është pranuar anëtare e Shoqatës së Shkrimtarëve profesionist “Pirkkalais ammattikirjailiat Ry”, Tampere, Finlandë. Organizatore e tre eventeve poetike ndërkombëtare “Thousand poets for Change”, në qytetin e Tamperes vitet; 2011, 2012 dhe 2013 në mbështetje nga klubi i shkrimtarëve të qytetit të Tamperes ”Tulenkantajat” që në shqip do të thotë: ”Mbartësit e zjarrit”.
Është dekoruar me çmimin Pegasi-Albania për krijimtarinë më ideatore të vitit 2011.
Dekoruar me çmimin Azem Shkreli në Koblenz të Gjermanisë për 2012 për vëllimin poetik PRELUDE.
Është dekoruar në punën e saj konsult të punonjëses sociale – me çmimin e nderit ”HALL OF FAME”, për punë efikase nga departamenti ku punon për vitin 2013.
Është dekoruar me çmimin “MIRËNJOHJE E QYTETIT TË VLORËS” – 2014.
LIBRAT TË BOTUAR:
LUTEM PER TY – POEZI – 2011, BOTIMET – ADA
PRELUDE – POEZI – 2012, BOTIMET – TOENA
ME JEP VETËM PESËMBËDHJET DITË – TREGIME – 2013 – BOTIMET – TOENA
KUR QIEJTË TESHTIJNË – POEZI – 2014 – SANASATO OY-FINLAND
FRYMËMARRJA E MËNÇUR-AFORIZMA – 2014-ADA
ANTOLOGJITË:
KORSE E HAPUR 2 – 2012
NJË SHEKULL DRITË – 2012
POEMS FOR THE HAZARA – 2013
THE SECOND GENESIS-2014
Etj.
Kam lexuar mbresa dhe mendime, komente të shumta për krijimtarinë tuaj të larmishme e mbresëlënëse rreth librave tuaj të botuar tashmë; Lutem për Ty, Prelud, Më jep vetëm pesëmbëdhjeta ditë, Frymëmarrja e mençur dhe së fundit në gjuhën finlandeze dhe angleze libri i botuar – Kur qielli teshtin. Përpos urimeve, dëshiroj të di, sesi jeni ndjerë rreth këtyre vlerësimeve?
Qëllimi im në ç’do libër ka qenë humanist, të depërtojë sa më lehtë dhe qartë në mendjen e lexuesve ku shpreh mendimet dhe vizionin tim rreth botës. Ndoshta si një vizion dhe koncept ndryshe ka sjellë edhe diçka të re dhe shpresoj kjo ta ketë bërë atë më tërheqëse. Artikujt dhe vlerësimet e shkruara nga kritikë të ndryshëm letrar, si për poezinë dhe prozën më kanë dhënë më tepër dëshirë të vazhdoj të shkruaj dhe ta perfeksionoj atë.
Keni botuar poezi e prozë. Si u gjendet prozatore e poete? Emocionet e para në krijimtarinë tuaj letrare?
Mendoj që talenti ekziston brenda nesh dhe vjen një ditë që ai gjen hapësirë të shpërthejë. Nxitjet mund të jenë të jashtme ose të brendshme. Personalisht unë kam shkruar që e vogël. Tani që jemi ri-takuar me shumë shoqe të fëmijërisë mbas 20 vitesh ato po m`i kujtojnë tregimet e librave që ju tregoja si një film atje ulur tek shkallët e pallatit, apo recitimet e poezive të mia përpara të gjithë shkollës. – Nuk jam habitur që fillove të shkruash-më tha njëra nga shoqet. Megjithatë, eksperienca që pata në botimin e librit të parë ishte e jashtëzakonshme. Unë jetoj larg, në Finlandë dhe duhej një javë ose më shumë të vinte posta për të më sjellë librin. Nga padurimi për ta pare më kujtohet kthehesha pothuaj c`do ditë mbas pune drejt e në postë dhe një pasdite punonjësja e postës sa më pa të hyja brënda qeshi duke më thënë – të erdhi më në fund dhurata. Buzëqeshi dhe më uroi kur pa se me sa padurim e hapa postën dhe pash librin tim të parë. Libri i parë është si një fëmijë i sapolindur dhe unë e lëmoja në dorë sikur flokët e një foshnje.
Cilat kanë qenë përfytyrimet më të hershme se një ditë do të bëheshit shkrimtare? Kush ka qenë dashuria juaj e parë, për ç’ka theksova më lart?
Jo, unë nuk kam pasur ëndërr të bëhesha shkrimtare, por piktore. Që e vogël përveçse shkruaja poezi dhe tregime gjithmonë kam pikturuar dhe babai im ka qënë ai që e vuri re i pari këtë dhunti. Ai më pati blerë penela dhe bojra për të më nxitur të pikturoja. Ishte po babai im, i cili dalloi i pari edhe pasionin tim rreth letërsisë. Unë lexoja shumë libra kur isha e vogël, edhe romane që nuk ishin për moshën time. Mbaj mënd kjo e bëri babain pak merak, sepse kaloja shumë kohë në vetmi dhe vetëm duke lexuar, ndaj edhe ma ndaloi rreptësisht ta kaloja kohën me libra jashtëshkollor. Më vonë më regjistroi në shtëpi të pionierit, në rrethin letrar. Pikturën e vazhdova edhe kur erdha në Finlandë. Njëkohësisht vazhdoja shkruaja ndonjë poezi dhe mbaja ditarin tim personal rregullisht.
Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, – prindërit, artet, letërsia apo njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzimin tuaj?
Mendoj që karakteri i çdo njërit formohet në familje me të gjitha cilësitë. Pastaj në jetë ke nxitje të reja nga çdo gjë që të rrethon, partneri, shoqëria, por këto nxitje vijnë kur të gjithë e dallojnë aftësinë që ke brenda teje. Një faktor që duhet folur dhe treguar si ndikues në krijimtarinë time është emigracioni. Shumë nga ne që kemi ikur kemi përjetuar gjendje emocionesh nga më të ndryshmet, gjë që na ka lidhur ne emigrantët me njëri – tjetrin. Dhimbja e të qenit larg vendit ku u rrite, larg shqipfolësve, vështirësitë për të gjetur një vend që të takon në kulturën e re, të gjitha këto më shumë nga çdo kush t`i kupton një emigrant. Kështu që me mirënjohje i përulem emigrantëve shqiptar artistë që e dalluan talentin tim dhe më shtynë të shkruaj së pari në Facebook. Po përmend emrat e dy artistëve; Pëllumb Tare i cili gjendet në Itali dhe Mevlan Shanaj.
Ju jeni poete. Dhjetëra vargje poetike dhe poezi të përmbledhura në librat; Lutem për Ty, Prelud dhe Kur qiejtë teshtijnë. Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional, nivel e cilësi artistike – letrare?
Në çdo vëllim poetik që kam botuar kam pasur edhe një eksperiencë të veçantë dhe gjithmonë një më shumë. Jam e kënaqur me të dyja shtëpitë botuese në Shqipëri Ada dhe Toena. Por duhet ta dalloj Toenën, sepse përveç shtëpi botuese është edhe institucion letrar dhe mendoj në ditët e sotme është më prestigjiozi. Flas gjithmonë nga eksperienca ime. Përmenda shtëpitë botuese sepse janë ato që rrisin nivelin dhe cilësinë e letërsisë. Janë shtëpitë botuese që duhet të botojnë vetëm vlera të cilat sjellin edhe zhvillimin. Nga eksperienca që pata me botimin e librit poetik në Finlandë ndoqa edhe punën e tyre sesi funksionojnë. Finlanda gjendet sot në nivelin më të lartë të krijimtarisë së saj në rang botëror, fal kërkesave të tyre mbi çdo art të formuar. Mua m`u desh mbi dy vite të isha aktive në publikimet letrare, të recitoja publikut finlandez poezitë e mia të përkthyera, duke tërhequr vëmendjen e disa drejtuesve të shtëpive botuese. Kur më kërkuan poezi për botim u gëzova sigurisht shumë. Por më shumë ja dita vlerën kur të tjerë poetë më thanë;- e di Ti sa material për botim ju shkojnë atyre në dorë? Ndoshta 400 dhe ndër to ata botojnë vetëm 40 copë. Nuk e di a duhet të ndihesha me fat që zgjodhën poezitë e mia për botim, por për një gjë isha e sigurt. Poetikën time e kanë vlerësuar, ndoshta për këndvështrimin e një emigranteje, përndryshe nuk do e botonin. Nuk dua të lë pa përmendur gjithashtu edhe mënyra e organizmit të punës së krijimit të librit. Përveç përkthimeve të mia origjinale në dy gjuhët finlandisht-anglisht, ishte edhe redaktorja e cila i ri-përpunoi duke më pyetur për çdo fjalë dhe kuptimin e tyre. Gjithashtu Dezinjatorja e kopertinës dhe e brendisë së librit duke futur anën artistike të gërmave, madhësinë dhe ndonjë dezinjo brenda librit, të gjitha këto para se t`i niste për botim m`i nisi edhe mua t`i kontrolloja. Dezinjatorja e lexoi të gjithë librin dhe me disa dezinjo të saj iu afrua tekstit dhe titullit të librit. Mendimet e mia i merrnin parasysh gjithashtu. Kur u botua libri e pash anën cilësore që me të vërtet ja vlente të shitej mbi 20€. Një shënim: dezinjoja duhet të ishte origjinale, jo plagjiaturë apo foto e marrë nga interneti dhe e përpunuar. Përsa i përket nivelit artistik letrar poetik mund të them që çdo vëllim i botuar deri tani ka cilësinë e vet letrare. Dy librat e pare, botuar në shqip, shquhen për krijimtari të stilit klasik sidomos të viteve 80 kryesisht të stilit rus. Ndërsa me këtë të fundit në finlandisht-anglisht poetika ime ka pësuar ndryshim. Falë përpjekjeve të mia të integrohesha në poetikën vendase finlandeze, duke shfletuar dhe studiuar poetikën e sotme moderne bëra përpjekje të sillja atë formë që më bënte të ndihesha të kohës. Sur-realizmi është i avancuar në Finlandë dhe poetika ime paksa narrative e një forme të përzier me lirikën e bëri atë të veçantë. Edhe këtu ndër finlandezë u vlerësova me fraza – e talentuar.
Kush apo çfarë ka qenë ndikimi i juaj më i madh si prozatore. Pra sfida që ju përballeni me ndërtimin e prozës duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve? I paraqisni personazhet nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën apo anasjelltas?
Faktori kryesor i nxitjes në krijimtarinë prozaike janë temat shoqërore. Ato që shikoj si mangësi në atdhe për një shoqëri të shëndoshë i shkruaj në tregimet e shkurtra duke i veshur personazhet edhe me imazhe të një këndvështrimi tjetër edhe fiktiv. Pra temat psikologjiko-shoqërore kanë qenë dhe janë ndikimi kryesor falë edhe profesionit tim si punonjëse sociale. Mirëqenia e njerëzve, arsyet prej nga shkaktohen dhimbjet e tyre dhe gjetja e zgjidhjeve. Por edhe vënia në dukje e një dukurie apo fenomeni që e dëmton njeriun dhe shoqërinë janë gjetje të cilat i kërkoj here pas here brenda ndryshimeve që shoqëria pëson në çdo kohë.
Cilat janë shprehitë tuaja kur shkruani një poezi, tregim apo meditim? Dëgjoni muzikë apo dëshironi qetësi?
Gjetjet poetike i marr nga çdo gjë që më rrethon. Nga çdo stinë, nga çdo ndjenjë, nga çdo mendim dhe i shkruaj kudo të jem, qoftë edhe një cope letër apo telefon, që mos ta harroj. Për ta përpunuar, poetikën time e shkruaj duke dëgjuar muzikë, sidomos melankolike. Ndërsa proza dhe aforizmat kërkojnë tek unë qetësi të plotë sepse aty dua ta dëgjoj vetëm zërin tim të brendshëm.
Çfarë është një “muzë”. Është aftësi gjenetike sipas mendimit tuaj?
Mendoj që është gjenetike. Jo gjithkush mund të vizatojë. Gjithkush mund të mësojë të pikturojë një tabllo, por jo të vizatojë një portret. Të vizatosh një portret duhet të lindësh i tillë, artist. Ashtu është edhe poezia apo proza. Nuk mjafton shkolla të shkruash, të duhet talenti të futesh në fantazi të cilat vetëm një shpirt artisti mund t`i shprehi dhe shikojë.
A do ta keni të vështirë të shkruani një romancë dashurie rreth jetës intime të një gruaje. Dhjetëra e dhjetëra vargje poetike dhe fragmente për femrën e dashurinë…C`farë është dashuria për ju? Kur një grua e ndjen se është e dashuruar? Si arrini ta reflektoni këtë në krijimtarinë tuaj letraro-artistike?
Për atë çfarë unë shikoj si dashuri, e shkruan bukur kritikja letrare finlandeze Karla Löfgren në komentet e saj rreth librit “ Kur Qielli Teshtin”- Feminiteti poetik në vargjet e Silvanës është emocional, por edhe me një ndershmëri të guximshme të pa kompromis. Në lirikën e saj Berki ka hapur zemrën plot pasion aq sa e ndien aromën e trupit dhe vlerën e Tij, ku lumturia e saj dhe dhimbja mund të identifikohen mbi të gjithë kufijtë kulturorë”. Për mua dashuria, është vetëm ajo kur arrin të vendosësh lumturinë e tjetrit mbi lumturinë tënde. Dhurimi i ndjenjave të pastra siguron marrjen mbrapsht të tyre dhe urën e fortë të besimit. Pa këtë pastërti sinqeriteti ndaj ndjenjave romanca ngelet vetëm diçka sipërfaqësore dhe e momentit dhe venitet si rrezet e diellit në perëndim. Nëse do të shkruaja për dashurinë e një gruaje me siguri do të shkruaja për një rast ku do të zgjidhja elementë që e kanë vrarë dashurinë e saj apo e kanë bërë atë të lulëzojë.
Në poezi romantike kam qenë shumë e sinqertë në krijimin e tyre duke shkruar atë që zemra më ka thënë se duhet të qaja apo të qeshja, pra të lakuriqtë. Është e vetmja mënyrë të tregohet forma e dashurisë në kohën tone. Poeti mendoj unë duhet të jetë i lakuriqtë në atë që mendon dhe thotë. Kam takuar shumë poetë romancierë, që i shkruajnë me nostalgji dashurisë, kur në realitet e abuzojnë dashurinë e tyre. Kjo është hipokrizia më e madhe që mund t`i bëhet dashurisë.
Kur shkruani cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?
Idenë mund ta kap gjithkund. Mund ta hedh atë diku për ta kujtuar më vonë. Ndërsa për ta shkruar kam nevojë për studion time personale. Ajo dhomë është bota që më njeh dhe e njoh. Bota që më fut në rrjedhën e mendimeve artistike. Diku tjetër do të ndihesha jo vetvetja.
Ju ndjek vazhdimisht në krijimtarinë tuaj, duke qenë kështu një lexuese e rregullt. Në prozën e poezinë tuaj ka mall, protestë, revoltë, dhimbje, dashuri, mesazh tolerance e paqe, ton qytetar e intelektual. A keni ndonjë ndjesi të veçantë që ju jeni përpjekur ta shfaqni nëpërmjet artit të të shkruarit..?
Po, ka pasur disa raste në poetikë. Vdekja e anëtarëve të pallatit mbretëror me ardhjen e tyre në Shqipëri si dhe së fundi vdekja e mbretit Leka. Kjo poezi shpërtheu në formë proteste, rreth kulturës shqiptare, politikës së saj të pa ekuilibër por mbi të gjitha mos respektimi i njeriut në rast vdekje. Tjetër rast ka qenë viti 2012, që prita me aq ankth bashkimin e trojeve shqiptare në 100-vjetorin e ditës së pavarësisë së Tij. Nuk gjykoj pse nuk u bashkuan as politikanët e Kosovës dhe as të Shqipërisë. Me poezinë thjesht tregova dëshirën të isha dëshmitare e kësaj kohe, si dëshmitare e bashkimit të trojeve gjë që ngeli vetëm ëndërr me sa po shihet. Në çdo gjë që më prek shpirtin, unë shkruaj. Ndaj edhe poezia ime ka ndjenjë brenda.
…që do të thotë se ju keni kaluar momente të dhimbshme, të bukura e kritike. Cili ishte kërcënimi që ju shihnit me sytë dhe koshiencën e brishtë të një gruaje, nga ai realitet i jetës?
Oh, ka shumë fenomene të cilat nuk i kam pranuar dhe as nuk i pranoj në të dyja shoqëritë, asaj shqiptare por edhe finlandeze. Keqtrajtimi ndaj seksit femër, shfaqet në të dy shoqëritë por në forma të ndryshme. Në Shqipëri shfaqet në forma shoviniste ndaj femrës, duke ushtruar edhe dhunën fizike apo edhe postin kur këtej nga Finlanda në formë psikike duke marrë vetëm ndjenjën për të përfituar një eksperiencë më shumë dhe duke zhdukur sensin e respektit të ndjenjës femërore. A duhet të pranojmë këtë lloj fenomeni në të dy shoqëritë? JO. Unë JO. Nuk bëj asgjë që nuk më bën të ndihem mirë me principet e mia.
Pse shkruan Silvana…
Sepse mund të shkruaj. Sepse pa shkruar do të ishte shumë, shumë qetësi. Sepse duke shkruar komunikoj me veten dhe të tjerët më mirë. Sepse duke shkruar tregoj ndjenjat e mia ashtu siç janë, pa i zbukuruar ato, pa frikë a do të mi kuptojnë apo jo. Kush do të më njohë nga afër, më gjen në shkrime.
Kush apo çfarë ka qenë ndikimi juaj më i madh si poete dhe prozatore? Cilat janë sfidat më të mëdha për ju në lëvizjen feministe si autore?
Si autore femër, vështirësi kam hasur në mentalitetin shqiptar. Nuk jam feministe në këndvështrimin tim por synoj për të drejtat individuale. Shumë fenomene në Shqipëri koncepton ndryshe nga ku unë jam mësuar tashmë për 24 vite. Sidomos koncepti I LIRISE. Konceptimi ndryshe më ka sjellë shumë vështirësi dhe barriera në komunikim dhe në ecjen përpara. Por si kokë labe që jam, nuk para kam bërë kompromise me vlerat që unë shoh si vlera dhe kam reaguar, si në shkrime ashtu edhe në gjendjet përballë. Për këtë më cilësuan edhe poete rebele në Shqipëri. Mendoj se gjenerata jonë duhet të ketë guxim të rebelojë ndaj fenomeneve që shkatërrojnë kulturën qytetare sidomos intelektualët.
Si jeni ndier përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit maskilist? Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymmtim dhe vetëvrasje intelektuale”?
Unë kam shkuar rrallë në këto 24 vite të tranzicionit në Shqipëri. Dhe kur bëni pyetje rreth mediokritetit apo hipokrizisë besoj e keni fjalën për shoqërinë shqiptare. Duke shkuar rrallë në Shqipëri ndryshimet atje i kam ndjekur shpesh nëpër shkrime e artikuj. Ndonjëherë mendoja se media shqiptare e sheh çdo gjë me negativitet dhe lodhesha nga material kritike dhe vetëm negative. Por e vërteta është se ai që shkruante për problemet atje “vërtet duhej të bëhej delja e zezë” e kopesë kur përplasej çdo ditë me një dozë aq të madhe negativiteti apo gjeste që e vrasin shoqërinë. Heshtja ndaj fenomeneve si hipokrizia, inferioriteti apo maskilizmi janë vetëm gangrene për shoqëritë e civilizuara me plot gojën mund të quhen edhe VETEVRASJE. Mos folja hapur e asaj prej nga vjen e keqja bën atë që e keqja të zhvillohet edhe më shumë. Vetëm syri kritik dhe i sinqertë ndërgjegjëson moralin dhe ndërgjegjen qytetare.
Kur ktheni kokën pas si e shikoni krijimtarinë tuaj gjatë viteve? Cilat janë drejtimet dhe objektiva interesante për të ardhmen?
Nga një pasionante arti dhe i letërsisë drejt profesionizmit. Këtë shikoj kur kthej kokën mbrapa. Kjo ndoshta edhe prej vendosmërisë time ta perfeksionoj artin tim letrar dhe atë të pikturës. Për të dyja kam qëllime dhe ëndrra të cilat mendoj do të jenë dikur të realizuara në mos komplet deri diku. Krijimtaria letrare mendoj nuk më mjafton, kur mendoj se jetoj në mes dy kulturave. Më duhen më shumë njohuri për poetikën e sotme moderne nordike dhe të asaj botërore. Për këtë po mundohem të futem në shkollën akademike për shkrimtarët këtu në Tampere. Uroj të realizohet. Ndërsa për pikturën, e kam ëndërr të filloj pikturoj përsëri dhe të hap një ekspozitë si në Finlandë ashtu edhe në Shqipëri. Janë ëndrra, por c`do të ishim ne pa ëndërrat tona? A nuk ecim ne përditë mbas tyre?
Autorët tuaj më të preferuar…
Ndër poetët shqiptar do të veçoja Ismail Kadarenë dhe Petrit Rukën (në poezinë klasike). Atë modernen shqiptare Natasha Lakon. Është e veçantë. Pastaj ka poetë shumë të mirë shqiptarë emigrantë që i lexoj me dëshirë. Në poezinë botërore për nga temat shoqërore që rrahin do të përmendja poetin finlandez J.K. Ihalainen dhe Claess Anderssen, poetin turk Nazim Hikmeti, Pablo Neruda.
Si e shihni kritikën letrare sot? A ekziston një e tillë dhe e mirëfilltë?
Jo, as që bëhet fjalë për kritikë letrare të mirëfilltë në një shoqëri ku mbisundon meritokracia. Jo se nuk ka kritikë, por të gjithë janë të varur nga interesi me njëri tjetrin dhe kjo i pengon të jenë të sinqertë edhe me veten. Pastaj ndikon edhe mediokriteti TURME: Lexuesi dhe kritiku nuk lexon atë që është vërtet tërheqëse dhe me vlera por anon andej nga anon turma. Kjo pengon në sjelljen në sipërfaqe të asaj që është e bukur në letërsinë shqiptare. Kritika rreth letërsisë moderne mendoj që mungon fare. Me të drejtë askush nuk mund të vështrojë një krijim artistik modern kur i mungon njohuria rreth tij. Faj për këtë janë vetë disa rryma letrare klanesh konservative të cilat nuk e pranojnë lehtë atë që nuk e njohin.
Çfarë dëshiron të ndash me kolegët dhe audiencën e lexuesve që janë duke e lexuar këtë intervistë?
Sa më real dhe të vërtet për ato që shkruajnë. Sa më tolerantë me shumëllojshmërinë. Sa më të mire me njëri tjetrin sepse vet qëllimi i artit është t`i bëj njerëzit më të mirë.
Mesazhi juaj për talentet e reja, por edhe për shkrimtaret femra në përgjithësi.
Për talentet e reja do të thosha të ndjekin pasionin dhe ta perfeksionojnë atë. Ndërsa për shkrimtaret femra do t`i inkurajoja të shkruajnë për gjithçka që ato shohin të nevojshme. Ato që syri i femrës i shikon në shoqëri nuk i shikon kurrë syri i një mashkulli. Do të inkurajoja sidomos femrat në emigracion që shkruajnë dhe mesazhi im është të shkruajnë sa të munden për gjithçka që zemra jua thotë sepse çdo gjë që ato shkruajnë është e veçantë dhe jo e zakontë. Ato mbajnë me vete dhimbjen e dy kulturave, koncepte të dy kulturave duke pasuruar me to jo vetëm vendin e tyre që e lanë pas por edhe atë ku kontribuojnë duke ju afruar diçka të re nga ish-vendi i tyre. Kjo e bën çdo emigrant të veçantë në kohën e vet.
Silvana Berki :
A trashegohet kultura dhe ekonomia ?
... e ngatërrova keq demokracinë me lirinë,
i bëra përshesh mendimesh.
i hëngra, gati sa kam vjellë, e damari në kokë u fry si baticë lumenjsh,
Madje një ditë, iu ula në atë prehrin e çjerrë nga mundimet,
Dhe prapë iu largova si e mjerë.
E quajta demokracinë fallxhore, dhe prisja mrekullitë,
ia grisa dhe shkronjat e të gjitha gjuhëve,
të mos kishte më emër,
... se më dha shumë të drejta, të këqija dhe të mira
Ndaj prangat ia vura përsëri në zemër.
_____________________________________________________Shpesh habitemi me kthesën e madhe që po bëhet në shtresat shoqërore në Shqipëri, sidomos për pozitat shoqërore të cilat janë zënë nga pasardhesit e familjeve ish-komuniste. Nga mediat dëgjojmë deklarata se janë më të shkolluar. A kanë bazë këto deklarata apo janë vetëm spekullime?
Menjëherë me ndryshimin e sistemeve, prej asaj socialiste në atë kapitaliste në vitet 90-të, shtresat shoqërore te persekutuara në sistemit monist, patën një furi ngritjeje në shoqëri. U duk sikur përfundimisht të drejtat e tyre do të stimuloheshin dhe nganjëherë dukeshin edhe sikur do të privilegjoheshin nga shoqëria si ”dëmshpërblim” i padrejtësive që iu bë më herët nga sistemi monist. Në fakt, ajo që ndodhi ishte se, 25-viteve të tranzicionit iu dha mundësia të gjitha shtresave shoqërore të prodhojnë ”gjithcka”, falë liberalizmit të shumëllojshmërisë kulturore, edukative dhe shoqërore.
Liberalizmi individual i 25-viteve i dha mundësi c`do qytetari të sigurojë dy lloj resursesh, atë të kapitalit ekonomik duke përfshirë të ardhurat, pasurinë, pozitën zyrtare dhe e dyta atë të kapitalit shoqërore ku përfshihen aktualiteti dhe potencialiteti individual, pra llogjika e kontributit shoqëror, të formimit të marrëdhënieve shoqërore me një rrjet të njohurish.
Ishte ky lloj kapitali shoqëror që e ndau shoqërinë shqiptare në dy degë aq sa të forta po aq kundërshtare me njëra-tjetrën, një fenomen që duket fuqishëm së pari në rrymat politike dhe pastaj ato shoqërore. Ish-të majtët, të cilët kishin qënë të privilegjuarit në sistemin socialist përkrahën rrymat e majta dhe ish të persekutuarit që tashmë kërkonin të drejta, u bashkuan me të kundërtën e rrymës së majtë. Pak a shumë cështja politike në shoqërinë shqiptare u kthye si trashëgimi e besimit fetar, ku individi mendon se duhet të trashëgojë kulturën dhe besimin fetar familjar. Vetëm mendimi që e majta ishte një eksperiencë vuajtjesh për njërën nga shtresat shoqërore, bëri atë që të vuajturit prej saj, të zgjedhin vetëm rrymën e djathtë si shpëtimtare. U krijua një lloj imazhi, që demokracia është ideologji e të varfërve, pra e shtresave të mundura dhe këtu mendoj ndodh edhe absurditeti më i madh, sepse e majta duhej të ishte ajo që trashëgon këto element ideologjik. E majta lufton dhe siguron për qytetarët jo vetëm të drejtat qytetare por edhe barazi në shoqëri. Pra, meritokracia nuk duhet të egzistojë në sistemin shoqëror ku baza e drejtimit konstucional është mirëqënia për të gjithë. C`po ndodh atëherë me zbatimin e këtyre ideologjive?
Ajo që pash nga vizita ime, në verën e 2016, ishte një zinxhir shoqëror, pra kapitali shoëror ishte tejet i theksuar. Duhet të njohësh dikë që të ecësh përpara. Më e keqja është se fuqia politike, privilegjonte më tepër të vetët, pra ata që mbështesin politikën e interesave të tyre. E vërteta është, se edhe gjatë periudhës kur dominonte partia e kundërt, ajo demokrate, u shfaq i njëjti fenomen. Mbështetësit e të djathtës privilegjonin të vetët, të njohurit e tyre, ndërsa familjet me prejardhje ish-komuniste ndiheshin të persekutuar në sistemin demokrat dhe pa të drejta për të vepruar dhe kontribuar të lirë. Por kjo nuk shfaqej vetëm në nivelin-mikro, edhe qytetet, masa e të cilëve ishin kundërshtarë të partisë në pushtet, kishin zhvillim të dobët.
Mos ndoshta arsyeja e formimit të kësaj hallke kaq të fortë ” rrjet-oktapodësh” e të dy palëve, është pasojë e frikës nga persekutimi që mund t´i bëjnë njëri-tjetrit? Përse të mos ecet krah për krah edhe kur jemi kundërshtarë ideologjishë, ku pikësynmi të jetë i përbashkët ”rritja ekonomike dhe mirëqënia shoqërore”.
Thuhet se kultura dhe ekonomia trashëgohet. P.sh. një familje e pasur do të trashëgojë tek fëmija element të rritjes ekonomike dhe do ti shkollojë për biznes. Një familje intelektualësh do të trashëgojë fëmijë me shkollë të lartë etj. Pra, gjithmonë synohet për rritjen e mirëqënies shoqërore dhe ekonomike.
Këtu dua të kthehem përsëri tek sistemi monist, i cili pati në përbërje të vet sigurimin e edukimit publik në masë të gjerë dhe universale me anë të së cilës synohej rritja e njohurive dhe ekonomisë ( edhe pse i cunguar). Shërbimi publik siguroi që deri në 18 -vjec, fëmijët ta kishin të detyruar arsimimin falas. Shkollimi i lartë shoqëror shqiptar nuk arriti ta rrisë ekonominë sic edhe synohej, por ndodhi paradoksi i bllokimit të rritjes ekonomike, faktor të së cilës tashma i dimë mirë; kufizimi i lirisë individuale.
Tashmë që kemi hyrë në një shteg të ri të historisë politiko-shoqërore shqiptare, të asaj drejt rritjes së mirëqënies shoqërore dhe në liri individuale pa dallim feje, rrace apo klase shoqerore, kemi mbi vete jo vetëm eksperiencën e të dyja rrymave politike por edhe i kemi praktikuar ato, 45 vite sistemin totalitarian monist dhe 25 vite atë kapitalist liberal. Nga të dyja kemi konkluduar mbi pozitivizmin dhe negativizmin e fenomenit ” i lirë”.
Në kohën e tranzicionit, ose të quajtur ndryshe kapitalizmit liberal, fenomeni i trashëgimisë kulturore familjare u duk qartë. Familjet me edukim të lartë, edhe në pamundësitë më të mëdha ekonomike synuan dhe investuan në edukimin e fëmijëve të tyre. Edhe pa drita, i detyronin të fëmijët të lexonin nën dritën e qirinjve të pakët. Po ashtu familjet ”borgjeze” të kohës së Mbretit dhe të persekutuar në sistemin monist, kur ju dha liria synuan dhe investuan tek fëmijët e tyre të njëjtën gjë. Nuk dua të kaloj në konkludime të shkencave natyrale mbi teoritë e trashëgimisë genetike, sepse do të duhej një tjetër ese për ta argumentuar dhe kundërshtuar si teori. Vet fakti se monizmi, i dha lirinë e mundësisë së shkollimit shtresave të varfra dhe të mesme shoqërore, duke i kthyer në shtresën e lartë të shoqërisë, në mos padashur në një klasë aristokracie të re e kundështon shkencën natyrale të trashëgimisë genetike. Ky shëmbull, përforcon vetëm mendimin rreth fuqisë individuale që prodhon liria.
Një tjetër fakt, janë fenomenet që ndodhën me futjen e liberalizmit në shoqërinë shqiptare menjëherë mbas rrëzimit të monizmit. Liria individuale, u shfaq në format e kapitalit shoqëror dhe të vetpunësimit të lartë. Ky vërshim i madh praktikash të bizneseve private, ishte njëkohësisht edhe praktikim i aftësive individuale, të kufizuara deri atëherë. Gjë që solli në pah, shumëllojshmërinë masive të talenteve individuale. Ky fenomen nuk duhet neglizhuar dhe as kufizuar!!
Ndaj i lidh të gjitha sëbashku, pa të cilat nuk mund të ketë zhvillim. Edukimi i lartë individual, sjell rritje ekonomike. Për këtë, duhet përfituar nga eksperiencat e më hershme, duke marrë prej tyre vetëm atë që është e mirë si p.sh. nga monizmi elementë si sigurimi i edukimit publik deri në 18 - vjec falas nga shteti dhe rritja e nivelit të strukturave arsimore. Pra një detyrim i edukimit deri në 18- vjec dhe së dyti liria e zgjedhjes profesionale mbas kësaj. Detyrimi i edukimit, duket sikur e kufizon të drejtën e zgjedhjes individuale, por në fakt ajo nxit rritjen e aftësive dhe të civilizimit individual.
Liria e zgjedhjes për profesionin, nga ana tjetër ka për qëllim që individi të japi maksimalisht më të mirën e tij për ta përdorur atë në shërbim të vetes dhe të shoqerisë. Edhe pse duket se zgjedhja ka të bëjë me të ardhmen e individit, në fakt nuk është kështu. Zgjedhja e tij ka të bëjë edhe me të ardhmen e shoqërisë në tërësi. Nuk mjafton që njerëzit vetëm të punësohen, kur punësimi i tyre nuk i sjell shoqërisë zhvillim. Pra, kërkohet një shoqëri e civilizuar, ku njohuria dhe edukimi të jetë i barabartë dhe e gatshme të konkurrojë edhe në arenën globale. Suksesi në arenën globale pastaj, rrit ekonominë, por nuk duhet harruar që edhe kjo m`varet pikërisht nga njohuria e lartë që kemi si shoqëri. Ndaj shkollimi dhe edukimi i shërbimeve publike shoqerore duhet mbështetur nga shoqëria edhe më tepër sesa vet duam të edukohemi. Të mos harrojmë se, punësimi dhe ekonomia e prindit mund të influencojë në suksesin e fëmijës dhe të mos harrojmë që prindërit nuk kanë të gjithë aftësi të barabarta. Do të ishte sistem antikapat, ai sistem që i siguron mundësi edukimi, vetëm fëmijëve të atyre që janë të aftë dhe që kanë mundësi financiare. Sistemet ”antikapat”, sjellin shoqëri ”antikapate”.
Sistemet e mëhershme, ashtu si për të gjithë botën janë eksperimente ideologijsh. Nuk ka magjistarë të përcaktojë përfundimin e saktë të një teorie të hedhur në tavolinë. Të gjitha janë konkludime numrash dhe konceptesh. Gjithcka studjohet dhe eksperimentohet për një gjë, dhe vetëm një gjë: RRITJA E MIRËQËNIES SHOQËRORE. Ndaj, nuk ka pse të kemi turp nga e kaluara. Sikur etërit tanë ta dinin ,,, dhe këtu e kam fjalën për etërit e të gjitha kohërave!
Silvana.B ©