“Pa zemër në kraharor” të Mira Meksit, Onufri 2016)
Jemi të vdekur pa Dashuri? Nëse jo, si mund ta provojmë përveçse përballë vdekjes? Gjithçka në rrëfimin e Mira Meksit nis me një piktore tridhejtëvjeçare që varros hirin e dashurisë së saj për të provuar rrugëtimin e provës “mbi zemër”. Më pas, vendos të shohë se cila është rruga për të shhirnuar dashurinë, të nxjerrë nga ajo grimë zjarrin që i duhet. I duhet të kthejë jehonën e një dashurie në zë të fortë. Dhe më së pari heq kufijtë, teksa e nis me joshjen e burrit të motrës së saj, Gentit.
“Qëndrova gjatë pranë varrit të varkëletrës që mbante brenda dashurinë time. Me mendje ndoqa udhën e saj nëpër lumin e kohës që vazhdonte të rridhte ngadalë, pandalshëm dhe i kaltër, dhe, papritur, mekanizmi i kujtesës u vu në punë… Ndjeva të më kaplonte të gjithën ndjesia e mrekullueshme mjaltëse e takimeve të para dashurore, puthjes së parë, prekje të drojtura, aromës së l’eau d’issey, më pas ndjesia e ekztasës së ndjenjës më të fuqishme që na gufon shpirtin dhe na jep shijen e pavdekësisë. Ishte një ndjesi fizike aq e gjallë dhe aq drithëruese, sa, përnjimend, besova se po përjetoja një fillim të ri dashurie, ndopnëse pa të dashur”. (Mira Meksi, “Pa zemër në kraharor”, Onufri 2016, f.14).
Heroina jonë fluturon, josh, kërkon. Me zemër të ndrydhur vendoset në sfond të Ditës së të Vdekurve, në Meksikë. Aura e Fuentes, Dhe Genti, që nuk është veçse çakmaku për të rindezur zjarrin e shuar, nis të tretet përballë heoinës që duket se i bashkëngjitet tjetër bote, atje ku kufijtë nuk janë më as të prekshëm e as të nevojshëm. Frida Kahlo dhe Diego Riviera në muzeun e tyre, me hiret e përshkruara, me dashuri të dyzuara, vijnë e i japin dritë një tjetër udhe. Heroina jonë nuk ka më nevojë për kurorëshkelësin tjetër. Zjarri tashmë e ka bërë të vetën. Zemra është rrethuar me mure dhe vetëm trupi nis të ndjejë djegien. Eshtë mbretëria e Erosit, por e mbështetur në lëkurë, pa rrahje zemre. Eshtë një tjetër botë. Por edhe është një botë “përtej”, sërish heroina jonë dashurinë kërkon. Veçse ajo çfarë kërkon të shohë është larg. Shumë larg. Gjithçka e ka mundur trupi, që rënkon pa i treguar asgjë zemrës, që është mbyllur në guvën e pafuqisë për të kuptuar se çfarë na ndez e çfarë na shuan.
Eshtë një rrëfim pikturuar me imagjinatë, me një gjuhë në shtratin e poezisë. Për Meksin nuk ka ndonjë kufi tokësor për atë çfarë kërkojmë. I vetmi kufi është kuptimi dhe moskuptimi i dashurisë. I ka përkedhelur fjalët. Fjalitë duket skur janë përkundur një e nga një deri sa të gjejnë djepin e duhur të afshit përshkrues. Dhe nuk ka kohë për gjykime, sepse duhet t’i japim formë “orëve të squllura” që ka paralajmëruar Salvadore Dali.
Por në fakt, ç’janë “orët ë squllura”? Mos janë orët që ne nuk kemi ditur se ç’drejtim do të duhet t’u japim gjërave tona, ndjesive tona, njojeve tona? Askush ndoshta nuk e di se ç’është koha e vërtetë, “koha pa muskuj” për aq kohë sa nuk i ka dhënë kuptim pasioneve, brengave, dëshirave.
Nuk është mungesa e dashurisë, por moskuptimi i saj ajo që sjell një rrugëtim drejt të shkuarës. Dhe kërkojmë shumë larg, deri atje ku besojmë se është fillimi i botës. Me shpresën se ka patur edhe më shumë zgjidhje kur kemi humbur rrugën, por që kemi nevojë që të zgjohemi e t’i shohim.
Por zgjidhja nuk mund të ketë hiret e joshjes. Eshtë vetëm zgjimi i zemrës, dëgjimi i tik-takeve dhe i guximit për të pohuar vetveten ajo që mund të ndezë dritën brenda nesh. E.. nëse na ka humbur dashuria, le ta provojmë sërish. Por me zemër në kraharor, me guximin për të shkuar në kufijtë e së pamundurës. Sepse, siç thuhet në një tekst kënge të Celine Dion: “Të dashurosh deri në pamundësi, është e mundur!”
Mira Meksi: Në historitë e librave të mi…? Jo vetëm jeta ime… por edhe e të tjerëve
Nga Alda Bardhyli
“Mora vendimin për të varrosur dashurinë time. Atë që kish mbetur nga dashuria ime. Sepse në të vërtetë , s’kish mbetur shumë, veçse një lëndë e ngurosur, e cila ishte kthyer papritur në një grusht hi që dukej si shkrumbimi i një trupi të çmuar pas riteve mortore antike. Burri që dashuroja më kishte tradhtuar…”. Kështu shkruan shkrimtarja Mira Meksi në faqen e parë të novelës “Pa zemër në kraharor”, botim i “Onufrit”. Një novelë kushtuar Carlo Fuentes-it, autorit në novelës Aura, për të na sjellë një udhëtim në Meksikën imagjinare, përmes një kërkimi për dashurinë… Libri është një rikthim në vendet që dikur i ka shkelur përmes jetës së një personazhi, që kërkon të jetë e lirë nga dashuria…
“Duhet të zgjedhësh o do jetosh histori si në libra o do shkruash libra….”, thotë John Fante. Te ju si ndodh?
Nuk mendoj se jam ndodhur ndonjëherë përpara një dileme të tillë, ndonëse tingëllon shumë bukur nga autori i një libri të dashur për mua “Qeni im budalla”. Ka pasur raste kur kam përjetuar ngjarje apo ndjenja të denja për t’u rrëfyer mot à mot, ndërkohë që shkrimësia, është shumë më tepër se një ngjarje apo ndjenjë, është tërë jeta ime. Nga Fonte do më pëlqente të përmendja më tepër thënien: “… që të shkruash duhet të duash…”. Kjo po, është thelbësore për mjeshtërinë e shkrimtarit.
Sa është jeta e shkrimtarit në historitë që shkruan?
E kam thënë shpesh se në lëndën e krijimeve të mia nuk ka asnjë “shpikje” të mirëfilltë, apo produkt tërësisht imagjinativ. Jeta e shkrimtarit është shumë në atë që ai shkruan. Edhe kur duket sikur nuk është në mënyrë të drejtpërdrejtë, si ngjarje të jetuara apo karaktere personazhesh, është pa dyshim në mënyrë të tërthortë, nëpërmjet ndjenjave, mendimit, botëkuptimit të tij. Por të kuptohemi drejt, në historitë që shkrimtari shkruan është edhe jeta e tij, edhe jeta e të tjerëve që ia kanë besuar atë me rrëfenjat e tyre. Raportet mes tyre janë të ndryshme gjithsaherë.
Le të ndalemi te romani juaj, PorfidaBallo në Versailles. Duket sikur tema e librit është një homazh ndaj një periudhe që ka të bëjë me rininë tuaj…?
Është kështu siç thoni ju, homazh ndaj një kohe që nuk është më dhe që ishte rinia ime. Ka shumë autobiografi në këtë roman. Është pasqyra e kohës së rëndë të diktaturës e përjetuar në lëkurë, por edhe e përpjekjeve tona për të krijuar lumturi dhe për ta shijuar rininë tonë. Jo gjithçka ishte errësirë. Thuhet se edhe në Ferr, njeriu ia del të krijojë gëzim. Porfida-Ballo në Versailles është edhe romani i shpresës për të ardhmen dhe njëkohësisht i frikës së madhe se a do të ishim ndonjëherë pjesë e Europës së cilës i përkisnim gjeografikisht. Është metaforë e lirisë dhe e traditës së kombit tonë si rrënjës i kësaj Europe të lirë.
Thoni se krijimet tuaja nuk janë produkt tërësisht imagjinativ, dhe ka gjurmë të jetës suaj në to, por në përmbledhjet tuaja me tregime “Mali i shpirtrave” dhe “Buzë të panjohura gruaje”, ju keni lëvruar tregimin fantastik lënda e të cilit është pjellë e imagjinatës…
Në të vërtet kam lëvruar dhe lëvroj tregimin neofantastik, ku elementi fantastik është i pranishëm, por nuk krijohet nga imagjinata, ndonëse i përngjan asaj. Ai krijohet nga realitetet paralele përkundrejt këtij realitetit që jemi mësuar ta quajmë objektiv, të cilat i japin shkrimtarit sinjale të ekzistencës së tyre.
Qasja ndaj historisë që keni shpesh në letërsinë që shkruani, ka një shkak te ju? Vjen natyrshëm?
Përherë ka një fillesë që ngjiz baltën në poçarinë e shkrimtarit, një fillesë që krijon bazamentin e ngrehinës së veprës letrare. Vjen natyrshëm. Mund të jetë kujtim, ndjenjë, aromë, ëndërr, ndjesi… E kam thënë shpesh se fillesat e veprave që kam shkruar, në përgjithësi kanë ardhur nga fëmijëria ime. Nga kujtime imazhesh. Sidoqoftë janë përherë pjesë e jetës sime, përjetimeve, eksperiencave.
Si është kufiri mes jetës dhe imagjinatës në ato çfarë shkruani?
Në mënyrë sempliste përfytyrojeni kështu: jeta dhe eksperienca ime apo e të tjerëve është lënda kryesore e shkrimësisë, imagjinata janë erëzat. Ky është raporti.
Romani “E kuqja e demave” me korridat, ndeshjet me dema, duket larg kësaj botës sonë. Njëlloj si universi i largët i ikonave të Onufrit. E megjithatë, imtësitë me të cilat përshkruhen, përjetimet e gjalla flasin për një botë tuajën.
Po, ky roman ka shumë elementë autobiografikë. Një pjesë e mirë e lëndës së tij, ku bën pjesë edhe përvoja ime si përkthyese letrare, edhe ndeshjet me dema, është marrë nga qëndrimi im i gjatë në Spanjë. Nisur nga eksperienca e një tjetër shkrimtari në lidhje me korridat, nga Heminguej, krijova eksperiencën time dhe u bëra një “aficionado” e ndeshjeve me dema. Sa për universin e ikonës, fillesa është sërish në fëmijërinë e largët; një ikonë e fshehur që ime gjyshe e ruante me fanatizëm, jo vetëm përndezi imagjinatën time fëmijërore, por bëri që më vonë t’i përkushtohesha studimit të ikonografisë, dhe sidomos asaj të Onufrit tonë.
A jeni identifikuar ndonjëherë më ndonjë nga personazhet tuaja?
Para shumë vitesh në një intervistë në shtyp kam shpallur: “Në romanin tim Frosina e Janinës, Ali Pashai jam unë”.
Mund të jetë letërsia një fshehje e bukur e jetës së shkrimtarit?
Po, ose një shpallje e saj nën një mbulesë të bukur që të tjerët e konsiderojnë trillim. Ndodh që t’u besoni sekretet tuaja jetës së një personazhi? Ndodh shpesh.
Si përkthyese sa e keni gjetur jetën e shkrimtarit në librat që keni shqipëruar?
Shumë. Fjala vjen “Dashuria në kohërat e kolerës” të Gabriel Garcia Marquez-it është historia e dashurisë së prindërve të tij. Shkrimtari dhe letërsia e tij janë dy botë të ndryshme? Janë të ndryshme domosdo, edhe duke pasur pjesë të njëllojta. Sepse letërsia nuk është realiteti, është diçka më shumë, e pasuron atë. Përndryshe, ç’kuptim do të kishte?
****
Mira Meksi është shkrimtare dhe përkthyese shqiptare. Meksi është nderuar me mjaft çmime prestigjioze shqiptare dhe të huaja, ku vlen per tu përmendur çmimi "Përkthimi më i mirë i vitit 2006 "me romanin "Kujtim Kurvash të Trishta" nga Gabriel Garcia Marques dhënë nga Ministria e Kulturës. Vepra e shkrimtares Mira Meksi, është përkthyer në disa gjuhë të huaja si dhe është botuar nga disa shtëpi të huaja prestigjoze, ku përmendim botimin e Romanit "E Kuqja e Demave", i cili është rishkruar nga vetë autorja në frëngjisht dhe është botuar në Paris, nga shtëpia Botuese "Persee".
Mira Meksi është e martuar me Ilir Meksin dhe i biri i saj është Marin Meksi
Arsimi i mesëm: Gjimnazi “Qemajl Stafa” (Tiranë).
Specializime: Studime te larta per Filologji shqipe dhe frënge (Universiteti i Tiranës);
Punime përkthimi letrar: Kolegji i Përkthyesve Arles, France & Shtëpia e Përkthimeve Tarazona, Spanjë;
Studime: letërsi moderne hispano-amerikane (Universiteti i Zaragosës, Punim letrar mbi Poezinë e sotme Aragonase nën drejtimin e profesoreshës dhe shkrimtares Ana Maria Navales.
Aktiviteti
1984-1990 Përkthyese ( frengj-spanj), Shtëpia Botuese 8 Nëntori”.
1990-1993 Redaktore&Përkthyese letrare. Shtëpia Botuese “N.Frashëri”.
1994-2002 Bashkëthemeluese dhe Drejtore e Fondacionit të parë kulturor privat shqiptar “Velija”.
1995-2000 Anëtare e Bordit Ekzekutiv të "Fondacion SOROS".
1996 dhe vazhdim: Themeluese dhe Drejtore e revistës letrare "Mehr Licht", anetare e rrjetit europian letrar eurozine
1998-2002 Kryetare e Bordit të Drejtorëve të "VEVE Group".
1999-2002 Anëtare e Këshillit Drejtues të Radio Televizionit Publik Shqiptar.
2002-2010 Drejtore e Përgjithshme e "TV ALSAT".
Përkthimet
Ka përkthyer nga gjuha e huaj në shqip autorë si: Dumas, M. Yourcenar, M. Duras, Baudelaire,Lamartine, Rimbaud, Marquez, Borges, Neruda, Paz, Sabato, Allende, Javier Marias, Vargas Llosa, Saramago, Fuentes, Cela, Lorca, Bernardo Atxaga, etj.
Ka përkthyer nga shqipja në frëngjisht dhe në spanjisht: "30 vjet Poezi” të I. Kadare; "Antologjia e Poezisë së Sotme Shqipe" në spanjisht.
Veprat origjinale
Romanet: “Frosina e Janinës”; “Porfida – Ballo në Versailles”, “ E kuqja e demave”, “Mallkimi i Priftëreshave”,
“ Planeti i ngrirë” dhe “Fantazma me sy njeriu” (romane për adoleshentë)
Novelë: “Ballo në Versailles”, "Pa zemer ne kraharor", "Vrasje ne Venecia"
Përmbledhje me tregime: “ Mali i shpirtrave”; “Buzë të panjohura gruaje”; Zonja plakë e Parisit”
Antologjia e Poezisë së sotme Aragonase
Eseistikë: “Guri Filozofal”, "Leximet e ndaluara dhe shkrimet e fshehura"
Publicistikë: në shtypin shqiptar dhe atë francez e spanjoll
Letërsi për fëmijë: Katër përmbledhje me përralla dhe një novelë e ilustruar: “Magjistrica e 12 pasqyrave”
Mirënjohjet
1995: Çmimi i Tregimit të Pabotuar të RFI, Paris
1996: Çmimi i Festivalit të Sain Quentin, Francë;
2008: Çmimi i Përkthimit Letrar i Ministrisë së Kulturës së Shqipërisë;
2009: Titulli i Nderit: “Personalitet Frankofon i Multilinguizmit 2009” dhënë nga Organizata Ndërkombëtare e Frankofonisë dhe akorduar nga Ministria e Punëve te Jashtme;
2011: Çmimi Letrar "Gjergj Fishta" dhene nga Ministria e Kultures se Shqiperise
2011: Urdhri ”COMENDADORA” i Meritës Civile i dhenë nga Mbreti i Spanjës Huan Carlos I.
2011: Çmimi i Eseistikës "Gjergj Fishta 2011" t akorduar nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve për librin me ese "Leximet e ndaluara dhe shkrimet e fshehura".
2015: Çmimi i Perkthimit 2015 Panairi i Librit
2015: Çmimi i Romanit 2015 "Rexhai Surroi"
Vepra origjinale e Meksit është e përkthyer në gjuhë të ndryshme si maqedonisht, bullgarisht, serbo-kroatisht, greqisht, frëngjisht, anglisht italisht, gjermanisht etj.
Etj.
