Ma Jian*
Në 4 qershor 1989, kur Partia Komuniste kineze dërgoi 200 mijë ushtarë me tanke për të shtypur demonstratën në favor të demokracisë në sheshin e Tienanmenit në Pekin, duke shkaktuar me qindra – në mos mijëra – viktima, as unë dhe as një pjesë e mirë e bashkëpatriotëve të mi nuk mund ta imagjinonim që, 25 vjet më vonë, ai regjim barbar do të ishte ende në pushtet dhe që ajo masakër do të mbetej tabu. Në përvjetorin e 25-të, Tienanmeni është më i rëndësishëm se kurrë.
Bilanci i viktimave të Lëvizjes demokratike të sheshit Tienanmen ndoshta nuk mund të krahasohet me miliona viktimat e “Hapit të madh përpara” apo të Revolucionit kulturor. Megjithatë, rëndësia e protestës nuk matet me numrin e të rënëve, por me aspiratat fisnike që e kanë vënë në lëvizje dhe forcen e trashëgimisë. Partia komuniste kineze dhe apologjetë e saj perëndimorë pëlqejnë të thonë se Kina, me popullsinë e saj të madhe, një histori të gjatë e të pandërprerë prapa saj dhe me traditat kulturore, nuk dëshiron dhe realisht as nuk ka nevojë për një regjim demokratik kushtetues, duke preferuar të ndjekë rrugën e saj “të jashtëzakonshme” të diktaturës politike që ecën krah për krah me ekonominë e tregut. Tienanmeni i tregoi botës se kinezët nuk janë të ndryshëm nga të tjerët. Ata rrokën në ajër mundësinë për të shprehur lirisht mendimet e tyre dhe në unison thirrën me zë të lartë dëshirën e tyre për demokraci, liri dhe respekt të të drejtave të njeriut. Ishin protagonistë të një kryengritjeje masive spontane, të një rizgjimi euforik kombëtar ku miliona studentë, punëtorë dhe profesionistë zbritën paqësisht në sheshet publikë të të gjithë vendit për javë të tëra, për të kërkuar ato të drejta që ua garantonte kushtetuta: liri e fjalës, shtypit dhe liri për të zgjedhur udhëheqësit e vet – liri themelore këto që Perëndimi i ka të mirëqena. Në marrëzinë e Kinës së shekullit të njëzetë, protesta e Tiananmenit ka qenë një moment shëndeti mendor sublim, ku individi doli nga kolektiviteti dhe gjeti zërin e tij.
Në atë atmnosferë lirie, njerëzit përdorën krijueshmërinë e tyre të lindur dhe inteligjencën për të sfiduar forcën e shtetit. Adoleshentët këndonin këngët e Bob Dylanit përreth zjarreve të mëdhenj dhe kërcenin në errësirë. Orkestra sinfonike e Pekinit solli instrumentat në shesh dhe improvizoi Himnin e Gëzimit të Bet’hovenit. Studentët e artit ngritën një kopje të Statujës së Lirisë mu përballë portretit gjigand të Mao Cedunit, në skajin verior të sheshit. Kur qeveria hodhi poshtë thirrjet për dialog, qindra studentë me shirita të bardhë në ballë nisën grevën e urisë. Në 3 qershor, Liu Xiaobo, atëherë lektor në Universitetin Normal të Pekinit, nisi grevën e tij të urisë në shesh bashkë me ekonomistin Zhou Duo, rosk star-in Hou Dejian dhe anëtarin e Partisë Komuniste Gao Xin, si akt proteste kundër gjendjes së jashtëzakonshme dhe si thirrje për një tranzicion paqësor drejt demokracisë. Tienanmeni zbuloi fytyrën e vërtetë të popullit kinez, por edhe atë të Partisë, që rezultoi një regjim i gatshëm të masakrojë qytetarët e vet për të mbajtur pushtetin. Eshtë e gabuar dhe moralisht e neveritshme të thuash që të vdekurit ishin të domosdoshëm për “të rivendosur rendin” dhe garantuar rritjen ekonomike në të ardhmen. Taivani është demonstrimi i qartë që kinezët janë në gjendje të bashkojnë demokracinë me kapitalizmin.
Sot, fitimtari i vetëm i Tienanmenit duket se është Partia Komuniste Kineze. Masakra i shkatërroi legjitimitetin moral por, si një virus rezistent, u transformua në mënyrë të papritur për t’i garantuar mbijetesën. Nën sloganin e kapitalizmit autoritar mbushi barqet e kinezëve, ndërkohë që u vuri zinxhirët mendjeve të tyre. Por është një fitore e zbrazët. Represioni psikotik sa herë që përmendet Tienanmeni tregon shumë për ndjenjën e fajit për masakrën dhe terrorin nga e vërteta.
Në ndërkohë, lista e viktimave të Tienanmenit vazhdon të zgjatet. Shumë udhëheqës studentorë janë ende në mërgim. Liu Xiaobo, pavarësisht se mori Cmimin Nobel për Paqen në vitin 2010, vazhdon që të vuajë një dënim 11 vite burgim për përpjekje për përmbysje rregjimi, ndërkohë që e shoqja, Liu Xia është ne arrest shtëpie. Me afrimin e çdo përvjetori të masakrës është normale që aktivistët të jenë viktima ndalimesh, por këtë vit represioni ka qenë më i ashpër se kurrë. Në 24 prill, gazetarja 70-vjeçare Gao Yu u arrestua bashkë me të birin pasi bëri publik një memorandum të partisë ku renditen shtatë “argumenta tabu” që shtypi nuk duhet t’i prekë, mes të cilëve vlerat universale, liria e medias, të drejtat e qytetarëve dhe devijimet në historinë e partisë. Në 3 maj, 15 intelektualë mbajtën një seminar në një banesë private në Pekin, për të përkujtuar 25-vjetorin e masakrës. Tre ditë më vonë, pesë nga pesëmbëdhjetë të pranishmit, u arrestuan sepse “kishin nxitur trazira”. Debati publik për Tienanmenin nuk është toleruar asnjëherë, por tani edhe përkujtimi privat konsiderohet i paligjshëm. Tre vjet më vonë, artisti Hua Yong shkoi në shesh, goditi veten me grusht në hundë dhe me gjakun e tij shkruajti në trotuar numrat 6 dhe 4, shkurtimi i zakonshëm i 4 qershorit. Policët civilë e tërhoqën menjëherë zvarrë.
Kujtimi më i gjallë që unë kam për ditën e Tienanmenit është kur hipa mbi monumentin e heronjve të popullit një pasdite të fundit të majit dhe pashë turmën nga lartë, një milionë vetë të mbledhur në shesh. Cdo fytyrë rrezatonte shpresë dhe gëzim. Ai humanitet shumëngjyrësh kishte aspektin paqësor të një lëndine të lulëzuar. Të krijohej përshtypja euforike se pas disa dekadash tirani, kinezët kishin gjetur më në fund kurajën për të marrë kontrollin e plotë të jetëve të tyre dhe të provonin të ndryshonin fatin e kombit të tyre. Të gjithë njerëzit e asaj turme kanë qenë viktima të masakrës, qoftë nëse kanë humbur jetën në 4 qershor, qoftë nëse kanë mbijetuar, me idealet e shkelur, me frikën në zemër.
Tienanmeni ishte një moment kyc për brezin tim. Pak kohë më parë, më ndryshoi sërish jetën: që kur botimi kinez i romanit tim për Tienanmenin, “Pekini është në gjendje koma” u botua në Taivan tre vjet më parë, autoritetet më ndaluan të hyj në Kinën kontinentale. Në 3 qershor të këtij viti do të ndjek një seminar për Tienanmenin në Suedi dhe do të mbaj një karrike bosh për vendin ku duhej të ulej gazetarja Gao Yu. Në 4 qershor, kur të kthehem në Londër, do i telefonoj mikut tim, ekonomistit Zhou Duo i cili si gjithmonë do ta përkujtojë këtë ditë me një grevë urie individuale. Do të ndez qirinj për nder të të vdekurve të masakrës dhe disidentëve kinezë që janë në burg apo në arrest shtëpie. Do të mendoj për turmën e madhe entuziasmuese që mbushi sheshin në 1989 dhe do i kujtoj vetes se vlerat që ajo mbështeste janë universale dhe më të fuqishme se sa tirania që edhe sot përpiqet t’i mbysë. Më pas, do të uroj se përpara se të kalojnë 25 vite të tjerë, mauzoleumi dhe portreti i madh i vrasësit në masë Mao do të hiqen një herë e mirë nga sheshi dhe do të zëvendësohen nga një monument për heronjtë e 1989-ës, si dhe që kinezët të jenë të lirë të rimblidhen në atë shesh, të godasin veten me grusht në hundë nëse dëshirojnë, të qajnë për të gjithë viktimat e tragjedive të të kaluarës, të diskutojnë lirinë dhe demokracinë dhe të këndojnë himnet e tyre të gëzimit.
- Ma Jian, shkrimtar i ndaluar në Kinë, ka shkruar mes të tjerash romanin “Pekini është në gjendje koma”: faktet e 1989-ës nga këndvështrimi i një studenti në koma prej 10 vitesh, i cili kujton por nuk mund të flasë.
Pershtatur ne shqip nga bota.al