BBC u përpoq të hapë një zyrë në Rusi gjatë Luftës së Dytë Botërore, por ia doli vetëm 20 vjet më vonë, më 1963. Përgjatë gjysmëshekullit të fundit, shumë gjëra kanë ndryshuar për Njeriun e BBC në kryeqytetin e Rusisë
Steve Rosenberg, BBC
.jpg)
Qe vera e vitit 1942 dhe Uinston Çërçill (Winston Churchill) pati shkuar në Rusi për të gozhduar aleancën e kohës së luftës me Stalinin.
“Ne do të vijojmë dorë për dore si shokë dhe vëllezër”, deklaroi Çërçilli pasi mbërriti, “derisa çdo gjurmë e regjimit nazist të jetë mposhtur në terren”.
Një diskutim i tillë i dha shefit të BBC-së një ide. Nëse britanikët dhe bolshevikët qenë kaq papritur shokët më të mirë, ndoshta kishte ardhur koha për të pasur një korrespondent me kohë të plotë në Moskë? Ata pyetën sovjetët. Dhe përgjigjja që erdhi pas qe: “Njet!”
Një memo nga ndihmëskontrollori i lajmeve e shkruar në atë kohë, thotë: “Drejtori dhe kryeredaktori shkuan të takohen me ambasadorin sovjetik një ditë më pas, por nuk arritën gjë. Ambasadori qe jashtëzakonisht i ftohtë. Drejtorit iu krijua përshtypja se nuk qe kurrsesi e mundur”.
Por nuk qe vetëm refuzimi i Stalinit që hodhi poshtë këtë ide.
“Unë mendoj se mbulimi i Moskës është një shpërdorim kohe dhe parash”, argumentoi Korrespondenti i BBC në Europën Qendrore. Qe puna e tij të raportonte mbi Rusinë nga Vjena e sigurt dhe e rehatshme.
Por më 1961, ai u përpoq t’ia hidhte idenë redaktorit të vet përmes një memoje.
“Është e pamundur që në BRSS të marrësh qoftë reagime zyrtare, qoftë jozyrtare mbi asgjë me përjashtim të faqeve të gazetave një ditë me vonesë. Megjithëse në Londër natyrisht supozohet se korrespondentët janë në gjendje të shkojnë dhe të flasin me këdo, në fakt ata nuk munden. Mundësitë për të qenë gazetar janë shumë të pakta për një njeri me eksperiencë dhe kjo është shumë e mërzitshme”.
Por kur censura sovjetike u lehtësua në kohën e Nikita Krushovit, ideja për krijimin e një pranie të përhershme përtej Perdes së Hekurt u bë shumë joshëse dhe më 1963 më në fund, BBC hapi byronë e saj në Moskë.
Erik de Mauny qe zgjidhja e parë për korrespondent rezident në BRSS. Jo vetëm që ai kishte shumë eksperiencë si reporter i huaj dhe pati qëndruar më herët në Vjenë, Bejrut e Uashington, por ai kishte edhe një diplomë universitare në rusisht. BBC i bleu atij një makinë, një Humber Super Snipe, e cila qe përshtatur për të punuar në kushtet e të ftohtit ekstrem rus. Dhe për ta mbajtur veten ngrohtë, reporteri mori disa gjëra të rëndësishme me vete, një pallto deri te kyçet e këmbëve nga Moss Bros dhe një palë çizme që përdoreshin nga forcat ajrore gjatë fluturimeve.
De Mauni shkroi eksperiencën e vet në Moskë në një libër, “Duke bërtitur përmes të pandryshueshmes”. Për fat të keq ai vdiq para se libri të publikohej. Dorëshkrimi të fut në një atmosferë të llojit Xhejms Bond. Veçanërisht përshkrimi i skupit të tij – intervista ekskluzive e vitit 1964 me spiunin Kim Filbi (Kim Philby).
Të dy burrat kaluan gjashtë orë në suitën e hotelit të Filbit, duke u bërë tapë me vodka, verë dhe konjak armen, ndërsa roja që Filbi kishte nga KGB, priste me durim në korridor. Pastaj de Mauni pati një vendim të vështirë për të marrë… Ai shkroi…
“Unë u zgjova në orën 9 mëngjesin tjetër me tëmtha që më thumbonin dhe kuptova menjëherë se isha në një dilemë. A duhet të dërgoj menjëherë një lajm në Londër mbi takimin tim me Kim? Dhe për më tepër, a duhej t’ia përmendja këtë takim ndonjë kolegu? E dija se kisha një skup, nëse zgjidhja ta luaja në këtë mënyrë, për shkak se Kim nuk pati folur me askënd dhe vetëm një gazetar i “Reuters” e kishte parë atë kalimthi në një rast të vetëm, jo më të kishte folur me të gjerë e gjatë si unë. Gjithsesi, unë vendosa të pres. Një lajm natyrisht që do të kishte ndikim, por me gjasa do të qe thjesht një lajm i bujshëm i ditës. M’u duk e arsyeshme ta mbaja barutin të thatë dhe të prisja për të parë nëse takimi me Kim do të më jepte përfitime më afatgjata”.
Por pasi e peshova më mirë, gjithsesi, vendosa që ambasada duhej të informohej gjithsesi. Pra pak më vonë atë mëngjes, dhimbja e kokës nga pija u lehtësua paksa dhe unë i hipa makinës për të vajtur te pallati pseudo-gotik në bregun e lumit përballë Kremlinit.
Gjeta ministrin Tom Brimelou (Brimelow), në zyrën e tij dhe bëra një bisedë të shkurtër pa lidhje para se t’i jepja një copë letër ku kisha shkruar paraprakisht: “Pashë Kim Filbin natën e kaluar. Mendova se duhet ta dish si informacion.”
Tom e soditi letrën pa emocion, por pak çaste më vonë tha, “kjo më kujton mua – unë duhet të flas me ambasadorin. Nuk do të zgjasë shumë”.
Ai u kthye pak minuta më vonë me ambasadorin, Sër Humfrei Trevelian (Humphrey Trevelyan), i cili më përshëndeti me kokë. Pastaj, me Tomin në krye, ne shkuam në heshtje te “dhoma e sigurt” e ambasadës, një dhomë e vogël në bodrum e mbyllur me një mburojë elektronike për të garantuar se biseda nuk do të përgjohej.
Një ditë më vonë, unë po kaloja kopshtin (në shtëpi), kur u ndalova nga një nga sekretarët nga ambasada, i cili më dha një copë letër. “Nga ambasadori”, tha ai me zë të ulët, “është mirë ta mbash ulur kur ta lexosh”.
Unë hapa letrën dhe pashë se kishte vetëm një rresht të shkruar me makinë shkrimi: Londra këshillon të ndërpriten kontaktet”.
Në rolin tim si korrespondent në Moskë, nuk kam rastisur kurrë të shkruajë shënime sekrete për zyrtarët e ambasadës apo të merrja pjesë në mbrëmje pijeje me agjentë të fshehtë. Megjithatë, 50 vjet më pas, korrespondentët e Moskës vijojnë të gjurmojnë histori me spiunë. Në fund të fundit, spiunazhi nuk mori fund bashkë me Luftën e Ftohtë.
Si shumica e gazetarëve të huaj në Moskë në atë kohë, De Mauni supozoi se apartamenti i tij qe nën përgjim. Dhe sado lodhëse që mund të ketë qenë për familjen e tij, kjo krijoi situata komike. Gjatë një vizite në Moskë nga drejtori i Përgjithshëm i BBC Hugh Grin (Greene), dhe kreut të zyrës së jashtme, Donald Stefenson (Stephenson), korrespondenti ftoi shefat e tij – dhe ambasadorin britanik Sër Trevelian – tek apartamenti i tij për të pirë. Ai vijon tregimin:
Papritur Donald kapi syrin tim. “Unë them, çuno, ka një gjë që unë kam ndërmend të të pyes, a është e vërtetë se zonjusha Furtseva është dashnorja e Kroshovit?”
Para se unë të thosha ndonjë fjalë, ambasadori ndërhyri. “Zonjusha Furtseva është ministrja e Kulturës e Bashkimit Sovjetik”, tha ai prerë.
“Po, e di”, tha Donaldi, pa e shkëputur muhabetin, “por a është dashnorja e Krushovit?”
Ambasadori pa nga tavani dhe, kësaj here me zë të lartë dhe të vendosur deklaroi edhe një herë: “Zonjusha Furtseva është ministrja e Kulturës Sovjetike!”
Pashë Donaldin të hapte gojën për të pyetur sërish. Pastaj, për fat të mirë, e kuptoi. Kishte një çast heshtjeje të sikletshme dhe ne kaluam në tema të tjera.
Që nga zyra qendrore e Telegrafit në Rrugën Gorku vendi ku Erik de Mauni dërgoi shumë nga lajmet e tij. Ndërtesa e madhe qe një qendër komunikimi për Bashkimin Sovjetik – njerëzit shkonin aty për të dërguar telegram, telekse, letra dhe për të bërë biseda telefonike larg. De Mauni shpesh prenotonte linja telefonike drejt Londrës shumë orë më herët. Dhe shumë shpesh koha e vënë në dispozicion të tij qe më e shkurtër nga prenotimi, ndërsa cilësia qe shumë e keqe. Kjo shpjegohej si problem teknik. Në disa raste, linja nuk hapej fare. De Mauni i shkroi në një rast ministrit sovjetik të komunikimit për t’u ankuar.
Që nga ajo kohë, natyrisht teknologjia ka ndryshuar. Sot korrespondenti i Moskës mund të përdorë celularin për transmetime në kohë reale në radio, madje edhe të transmetojë pamje televizive. Sa i përket Telegrafit Qendror, atje mund të vijosh të dërgosh letra. Por të gjitha kabinat e shumta të telefonave janë hequr dhe zëvendësuar me stolat e një kafeneje.
Unë kontrollova kafenë. Ushqimi është i pranueshëm, por jo aq ekzotik sa disa nga pjatat me të cilat u trajtua de Mauni në vitet 1960. Të gjithë korrespondentët e huaj, si dhe korpusi i diplomatëve me bazë në Moskë ftoheshin shpesh në bankete luksi në Kremlin. De Mauni e interpretonte këtë si një përpjekje nga Krushovi për të krijuar përshtypje te bota. Ai thotë:
Miqtë e përzgjedhur dhe anëtarët e byrosë politike u grumbulluan pas tavolinës kryesore, ndërsa pjesa tjetër qarkulloi mes dy tavolinave të gjata anësore. Të tria tavolinat qenë mbushur me bollëk me ushqimet më të shijshme të imagjinueshme, nga malet me haviarin iranian të prodhuar me vezë peshku nga Kaspiku i jugut – te gatimet e kristalta të rrethuara nga akull i shtypur – te pjatancat e mëdha të salmonit të tymosur me limonët… ndërsa kamerierët nxitonin mes miqve me tabakatë e mbushura me ushqime të nxehta, akullore apo shampanjë, kafe apo konjak armen.
Korrespondentët e Moskës sot kanë më pak mundësi për të ngrënë darkë në dekadencë të tillë në zemër të fuqisë së Rusisë. Por, në anën pozitive, sot ka shumë më tepër mundësi zgjedhjeje për të ngrënë se sa në kohën e de Maunit – Moska sot është përplot me kafene e restorante. Supermarketet janë të furnizuara më mirë gjithashtu dhe shumë prej tyre janë të hapur përgjatë 24 orëve. Koncepti sovjetik i “defitsit” apo “mungesave”, për fat të mirë, ka kaluar në histori.
Erik de Mauni kaloi tre vjet në Moskë. Gjatë kësaj kohe ai mbuloi ngjarje të tilla madhore si kozmonautja e parë në hapësirë dhe rënien nga pushteti të Nikita Krushovit. Më 1966 ai iku nga Moska dhe u zhvendos në byronë e BBC në Paris. Por gjashtë vjet më pas, u kthye sërish në Moskë.
Më 1974 ai raportoi arrestimin e shkrimtarit disident, Aleksandër Solzhenicin. Vetëm pak orë më parë, de Mauni pati regjistruar Solzhenicinin ndërsa lexonte paragrafë nga libri i tij, Arkipelagu Gulag. Tashmë atij i duhej të dërgonte kasetën në Londër sa më parë.
Qe bashkëshortja e Maunit, Elizabet, e cila qe gjithashtu gazetare, e cila gjeti një zgjidhje gjeniale. Në një dyqan suveniresh apo bleu një kasetë me korin e Ushtrisë së Kuqe. Ajo hoqi shiritin dhe e zëvendësoi me atë të Solzhenicinit. Një mik i familjes që po kthehej në Londër e trafikoi atë jashtë Rusisë. Bashkërisht ata kishin mposhtur sistemin me pak ndihmë nga zërat më të ëmbël të ushtrisë sovjetike.
Pasi lexova kujtimet e de Maunit, unë jam i tronditur qoftë nga ato gjëra që kanë ndryshuar në Rusi në 50 vitet e fundit, qoftë nga ato gjëra që nuk kanë ndryshuar.
Si korrespondent i huaj me bazë në Moskë, Erik de Mauni nuk lejohej të udhëtonte më shumë se pak kilometra larg kryeqytetit sovjetik pa leje të posaçme nga autoritetet. Unë sot kam shumë më tepër liri të lëviz, megjithëse edhe sot disa pjesë të vendit janë ende të ndaluara për mua. Dhe sërish njësoj si më 1963, të merresh me zyrtarët është çështje problematike. Ndiej se shumë zyrtarë vijojnë t’i shohin gazetarët perëndimorë me dyshime të thella. De Mauni shkroi se kishte kaq shumë “kontradiktë mes bujarisë dhe ngrohtësisë së miqve të caktuar dhe sistemit pa zemër”.
Kjo tingëllon e vërtetë edhe sot. Rusët që nuk përshtaten me “sistemin” apo që hapur e kritikojnë atë rrezikojnë të identifikohen si njerëz telashi, madje edhe armiq të Rusisë.
Por ka një histori në Rusinë e sotme për të cilën jam i sigurt se Erik de Mauni do të kishte dëshirë dhe krenari të madhe ta tregonte. Dhe kjo histori është 1 mijë kilometra në lindje të Moskës.
Unë fluturoj drejt qytetit Perm në malet Urale dhe shkoj te Teatri i Operës dhe baletit Perm. Kjo është një nga operat më të vjetra dhe më të suksesshme të Rusisë. Dhe menaxheri i përgjithshëm e producenti ekzekutiv këtu është Mark de Mauni(Marc de Mauny), djali i korrespondentit të parë të BBC në Moskë. Marku qe vetëm tre vjeç kur misioni i dytë i të atit të tij në Moskë përfundoi më 1974. Por, vite më vonë, ai u kthye për të studiuar muzikë në Shën Petersburg. Ai u magjeps na Rusia njësoj si i ati.
 |
Mark de Mauni |
“Babai im dashuronte kulturën ruse, letërsinë dhe muzikën dhe mendoj se, në mënyrë të pavullnetshme, ma ka kaluar këtë edhe mua”, thotë Marku. “Unë nuk e kuptova këtë derisa u bëra 16 apo 17 vjeç dhe po vrisja mendjen se ku ta kaloja vitin bosh pas shkollës së mesme dhe çfarë të studioja në universitet. Më erdhi si rrufe mendimi që desha të studioja rusisht dhe të udhëtoja në Rusi e të zbuloj këtë vend për të cilin kam dëgjuar kaq shumë nga babai im. Por unë u rrita me Rusinë dhe Bashkimi Sovjetik qe sërish toka e stërmadhe dhe misterioze. Qe një aventurë emocionale. Rusia është një vend emocional”.
Në një dhomë të vogël ushtrimesh, unë shoh një solist duke hedhur zemrën dhe shpirtin e tij në një pjesë të Madam Baterflaj. Dhe unë kam dakord – Rusia është një vend emocional. Ky është një vend me zemër të madhe dhe me talente madhështore. Por ka edhe probleme të stërmëdha e zhgënjime të tmerrshme. Rusia është bukuroshja dhe bisha. Për korrespondentin e Moskës sfida qe dhe gjithmonë do të jetë, paraqitja e një panorame të plotë.
Kim Filbi (1912 – 1988)
Zyrtar i lartë i shërbimeve sekrete britanike që punonte si agjent i dyfishtë për autoritetet sovjetike
U zbulua se qe anëtar i një rrjeti spiunazhi që sot njihet si Të Pestët e Kembrixhit, më 1963
Anëtarët e tjerë të identifikuar të grupit janë Donald Meklin (Maclean), Gaj Burges (Guy Burgess) dhe Antoni (Anthony) Blunt
Qe oficer i Urdhrit të Perandorisë Britanike (OBE) nga viti 1946 deri më 1965
Publikoi kujtimet e karrierës së tij si spiun – Lufta Ime e Heshtur – më 1968
Aleksandër Solzhenicin (1918-2008)
(Aleksandr Solzhenitsyn)
Shërbeu në Ushtrinë Sovjetike në Luftën e Dytë Botërore dhe u dekorua dy herë për trimëri
U arrestua më 1945 për kritikimin e Stalinit – u dënua me tetë vjet në një kamp pune
Një Ditë në Jetën e Ivan Denisoviç u publikua fillimisht më 1962
Libra të tjerë janë Pavijoni i Kancerozëve dhe Arkipelagu Gulag, një vepër nga jeta reale me tri volume
Mori çmimin Nobel në Letërsi më 1970
U përzu nga Bashkimi Sovjetik më 1974
Iu rikthye nënshtetësia më 1990