Sigmund Freud (Frojd) lindi m� 6 maj 1856 n� Moravi, rajon n� pjes�n lindore t� Republik�s �eke. Shumic�n e jet�s, Frojdi e kaloi n� Vien� t� Austris�. Ai studioi p�r mjek�si dhe nga fundi i shekullit t� XIX, doli me disa ide t� reja shum� interesante rreth mendjes s� njeriut. Por punimin e tij t� par� shkencor Frojdi ua kushtoi kafsh�ve t� detit, p�rfshi seksualitetit t� ngjalave.
Fillimisht Frojdi u regjistrua n� Universitetin e Vien�s si student n� fakultetin Juridik. Gjat� k�saj periudhe ai u ndikua nga teorit� darviniste, t� cilat e shtyn� t� studionte p�r mjek�si. Frojdi �sht� cil�suar si nj� nga mendjet m� t� m�dha t� t� gjitha koh�rave.
Zigmund Frojdi ishte nj� nga shkenc�tar�t e par� q� kreu k�rkime serioze rreth mendjes. Mendja �sht� mbledhja e aktiviteteve me baz� n� tru, q� kan� t� b�jn� me m�nyr�s se si njeriu vepron, mendon, ndjen dhe arsyeton.
Frojdi zhvillonte bisedime t� gjata me pacient� dhe studionte �ndrrat e tyre p�r t� gjetur shkaqet e problemeve mendore dhe emocionale. Ai p�rdorte edhe hipnoz�n si m�nyr� p�r t� par� n�se pacient�t do t� ndihmoheshin p�r t� leht�suar mendjet e trazuara. Por n� shumic�n e rasteve efektet ishin vet�m t� p�rkohshme.
Frojdi ishte i pari n� rrug�n e tij edhe pse ajo q� b�ri, sot mund t� duket e leht�. Ai ulej pran� pacient�ve dhe d�gjonte se �far� thonin. Pastaj i nxiste ata t� flisnin rreth �do gj�je q� mendonin. Sipas Frojdit, t� gjitha idet�, mendimet dhe �do gj� q� kalonte n� mendjen e k�tyre pacient�ve ata duhej t�a shprehnin; asgj� nuk duhej l�n� pa th�n� p�r shkak t� frik�s, turpit ose fajit.
Frojdi besonte se t� gjitha kujtimet e dhimbshme t� f�mij�ris� ruhen thell� pa vet�dije n� mendje. Kjo pjes� e mendjes, thoshte ai, p�rmban urime, d�shira dhe p�rvoja shum� t� frik�shme p�r t�u njohur.
Frojdi mendonte se n� qoft� se k�to kujtime mund t� sillen disi n� mendjen e vet�dij�shme, a rikujtoheshin, pacienti do t� ndjente p�rs�ri dhimbje, por k�t� her� personi do t�i p�rjetonte si nj� i rritur; do t�i ndjente, shqyrtonte dhe s� fundi do t�i kuptonte ato.
Frojdi arsyetonte se duke p�rdorur k�t� metod�, dhimbja dhe trysnia emocionale e s� kaluar�s do t� dob�sohej duksh�m; k�to ndjenja do t� humbisnin forc�n e tyre dhe s� shpejti pacienti do t� ndjehej m� mir�.
Frojdi doli me propozimin se mendja �sht� e ndar� n� tri pjes�: Id, Ego dhe Superego. Sipas k�saj teorie, Superego vepron si nj� p�rmbajt�s q� udh�hiqet nga vlerat t� cilat njeriu i m�son nga prind�rit dhe shoq�ria. Puna e Superegos �sht� t�a mbaj� Idin n�n kontroll.
Id �sht� t�r�sisht pa ndjenja, por sh�rben si ushqim p�r ndjenjat q� k�rkojn� k�naq�sin� e menj�hershme a plot�simin me �do kusht t� nevojave dhe d�shirave.
Ego � Uni ose Vetja ofron reagim t� menj�hersh�m p�r ngjarjet e realitetit. Uni �sht� vija e par� e mbrojtjes e vetes nga tjetri. Uni p�rpiqet t� balancoj� dy ekstremet, Id dhe Superego,
Shum� nga teorit� e Freud mbi m�nyr�n se si funksionon mendja gjithashtu kishin lidhje t� forta seksuale. K�to ide p�rfshinjn� at� q� Frojdi i cil�soi si ndjenjat e shtypura t� bijve ndaj n�nave, dhe bijave ndaj et�rve.
N�se asgj� tjet�r, idet� e Frojdit ishin ndryshe. Disa i kan� hedhur posht� ato. T� tjer� i kan� pranuar. Por askush nuk �sht� n� mosmarr�veshje rreth ndikimit t� madh t� Frojdit n� shkenc�n e sh�ndetit mendor.
Profesor James Gray n� Universitetin Amerikan n� Washington, DC thot� se tre prej t� ideve t� m�dha t� Frojdit jan� ende sot pjes� e t� menduarit; Idea e mendjes pa ndjenja: idea se njeriu nuk �sht� i detyruar t� dij� se �far� e drejton a kush e udh�heq p�r t� b�r� gj�rat q� b�n; dhe idea se njeriu formohet n� pes� vitet e para t� jet�s,
Doktor Frojd ishte neurolog. Ai trajtonte �rregullime t� sistemit nervor. Ai mendonte se s�mundjet fizike mund t�i fshehin m� thell� problemet mendore. �Mendja e sh�ndosh�, n� trup t� sh�ndosh�. Studimet e Frojdit lidhur me shkaqet dhe trajtimin e �rregullimeve mendore ndihmuan n� lindjen e shum� ideve n� psikiatri, fush� e mjek�sis� q� trajton kushtet mendore dhe emocionale.
Frojdi �sht� quajtur babai i psikoanaliz�s, metod� e terapis� me biseda, diskutime dhe hetime t� frik�s s� fshehur.
Sigmund Frojd p�rdorte shoq�rimin e lir�. Ai mendonte se vet�m k�shtu pacient�t mund t� �lironin mendimet e tyre dhe t� thonin �do gj� q� mendonin. Frojdi gjithashtu i nxiste pacient�t t� flisnin p�r �ndrrat e tyre n� p�rpjekje p�r t� shqyrtuar frik�n e fshehur dhe d�shirat a pavet�dij�shme.
T� pakt�n deri n� fund t� viteve 1950, versioni frojdian i psikoanaliz�s ishte nd�r m� t� p�rhapurit.
Psikoanaliza �sht� p�rdorur m� rrall� n� Shtetet e Bashkuara. Nj� arsye �sht� se ky lloj trajtimi merr nj� koh� t� gjat�, rreth pes� vjet. Pacient�t zakonisht duhet t� paguajn� p�r trajtimin e tyre dhe t� pakta jan� sigurimet sh�ndet�sore q� mbulojn� shpenzimet p�r k�t� form� terapie.
Psikoanaliza ka p�rkrah�sit dhe kritik�t e saj. Shkalla e suksesit t� k�saj terapie �sht� e v�shtir� t� matet sepse �do rast �sht� i ndrysh�m.
Koh�t e fundit, jan� zhvilluar nj� num�r variantesh t� shkurtuara t� terapis� psikologjike. Disa jan� terapi p�r sjellje, terapi njoh�se, si dhe terapi njoh�se � sjelljeje. Sjellja p�rmbledh veprimet. Njohja p�rmbledh dijet, t� gjykuarit a t� arsyetuarit
Disa pacient� n� terapi duan t� m�sojn� p�r t� gjetur k�naq�si n� at� q� b�jn�. T� tjer� duan t� largojn� nga mendja sjelljet q� u sjellin probleme.
N� k�to terapi, pacient�t mund t� bisedojn� me nj� terapist p�r t� kaluar�n e tyre, ose mund t� k�shillohen t� mendojn� m� pak p�r t� kaluar�n dhe m� shum� p�r t� tashmen dhe t� ardhmen.
Lloje t� tjera t� terapis� p�rfshijn� ushtrime fizike, art, muzik�, sport. K�to p�rdoren kryesisht p�r t� ndihmuar pacient�t q� kan� probleme p�r t� folur rreth emocioneve t� tyre.
N� shum� raste, terapia kushton sot m� pak se m� par�. Por �mimi kusht�zohet nga koh�-zgjatja e terapis�, e cila varet nga problemi. Disa terapi, p�r shembull, k�rkojn� 20 deri 30 vizita tek mjeku.
Ekspert�t e sh�ndetit mendor thon� se terapit� shpesh mund t� ndihmojn� pacient�t q� vuajn� nga depresioni, stresi apo kushte t� tjera t� r�nda.
P�r disa pacient�, nj� kombinim i terapis� me biseda dhe barna �sht� i efektsh�m. Kund�r depresionit, ankthit dhe �rregullime t� tjera mendore dhe emocionale ka shum� ila�e t� ndryshme.
Kritik�t, megjithat�, thon� se mjek�t jan� ndonj�her� shum� t� prirur p�r t� dh�n� barna, duke i l�n� pak koh� psikoanaliz�s q� t� jap� rezultat. Dhe p�rs�ri, faji i hidhet kostos s� lart�.
Problemet e sh�ndetit mendor mund t� ndikojn� n� pun�, shkoll�, martes�, dhe jet�n n� p�rgjith�si. Megjithat�, ato shpesh nuk trajtohet. N� shum� raste, njer�zit nuk duan q� t� tjer�t t� din� se kan� probleme.
�rregullimet mendore jan� t� zakonshme n� t� gjitha vendet. Organizata Bot�rore e Sh�ndet�sis� thot� se qindra miliona njer�z n� t� gjith� bot�n kan� probleme mendore, t� sjelljes, apo �rregullime neurologjike.
K�to �rregullime jan� me pasoja t� m�dha ekonomike dhe shoq�rore. Megjithat�, qeverit� p�rballen me zgjedhje t� v�shtir� kur caktojn� fondet p�r sektor� t� ndrysh�m t� kujdesit sh�ndet�sor. Organizata Bot�rore e Sh�ndet�sis� thot� se vendet m� t� varf�ra shpenzojn� m� pak se nj� p�rqind t� buxheteve t� tyre sh�ndet�sore p�r sh�ndetin mendor. Nj� arsye tjet�r kryesore �sht� edhe mungesa e njohjes s� seriozitetit t� problemit, si dhe mungesa e t� kuptuarit t� sh�rbimeve ekzistuese.
Ati i psikoanaliz�s, Sigmund Freud, la Vjen�n pak pasi trupat naziste hyn� n� Austri m� 1938. Nazist�t kishin nj� plan p�r shfarrosjen e t� gjith� hebrenj�ve t� Evrop�s. Frojdi mundi t� shkonte n� Angli, nd�rsa kat�r motrat e tij q�ndruan n� Vien�. Ato vdiq�n a u vran� n� kampet naziste t� p�rq�ndrimit. .
Frojdi vdiq n� mosh�n 83 vje�are n� Lond�r n� shtator t� vitit 1939. Ana Frojd, m� e vogla nga gjasht� f�mij�t e tij, u b� nj� psikoanaliste e njohur.
Kush apo cfare ndikoi mbi Frojdin p�r t�u marr� me psikologji? Biograf�t e tij thon� se punimi shkencor rreth seksualitetit t� ngjalave fatmir�sisht nuk pati sukses, p�rndryshe sot do t� dihej shume pak rreth mendjes njer�zore. Para Sigmund Frojdit, asnj� shkenc�tar modern nuk kishte hyr� aq thell� n� mendjen e njeriut.
Ne Paris, ne spitalin Salpetriere, ku ai studioi me 1885 dhe 1886, pikerisht ne pavijonin e profesorit Jean Martin Charcot, Freud zbuloi fenomenin e hipnozes. Hipnozes, se ciles ai nuk do ti kushtonte shume kohe e do ta braktiste shpejt, por qe megjithate e beri te mendonte thelle per shume mistere te shpirtit njerezor... Nje dite, ne Vienne, teksa qe duke vizituar, nje prej pacienteve ju hodh ne qafe. I corientuar fillimisht nga ajo menyre e papritur shprehje afeksioni Freud, me pas, arriti ne konkluzionin se ato gjeste kishin, gjithsesi, nje lidhje apo shpjegim terapeutik. Ndodhi keshtu qe ai zbuloi metoden e transferimit. Sipas saj, mjeku terapist ishte njeri i dashur apo i urryer - sepse pacienti transferonte tek ai - deshirat qe pat perjetuar ne femijeri kundrejt nenes apo atit te vet. Ne baze te atij arsyetimi, Freud arriti te shihte ne menyre simbolike, defektet e perjetuara gjate femijerise si dhe te rremoje ne kujtimet e asaj periudhe. Sipas Freud, pa bere ate lloj kerkimi, nuk kishte asnje rruge sherimi. Pra, asnje lloj analize smund te arrihej me sukses, pa ndihmen e transferimit.
Njeriu Freud - G�zuar dit�lindjen, Doktor Freud! Sikur t� jetonit, sivjet ju do t� ishit 150 vje�. Me �em�r do t� duhet tju flasim sot, si tju quajm� Ka shum� q� ju th�rrasin thjesht mjesht�r. T� tjer� nuk ngurojn� tju flasin thjesht me mbiemrin tuaj Freud. Por ka edhe nj� grup t� vog�l njer�zish q� shezitojn� tju quajn� sharlatan. K�ta jan� pasuesit e atyre, t� cil�t qysh kur ishit gjall� ju trajtonin si pornokrat. Por, megjithat� nj� gj� �sht� e sakt�. Q� ju, edhe pse i vdekur, vazhdoni t� turbulloni gjumin e njer�zve kudo n� bot�. Kjo ndodh, n� radh� t� par�, nga q� ne nuk dim� kush e di se �far� p�r ju. Ju, q� gardian�t e memories kolektive ju kan� kryq�zuar duke ju mbyllur n� arshiva gjer n� vitin 2113! Asgj� sna ndri�on rreth vlerave tuaja t� shum�fishta: neurologu q� ishte nj�her�sh edhe nj� sh�rues i shquar, dekriptuesi i seksualitetit njer�zor qe spreku grua me dor� gjer n� mosh�n 40 vje�. Rebeli q� jetoi si nj� mikroborgjez. Deshifruesi i simptomave q� slejoi kurr� t� interpretonin ato t� tijat. �ifuti q� nuk rreshti s� quajturi veten ateist. Gjith� ajo �ka na ka mbetur �sht� praktika juaj terapeutike si edhe gjurma e p�rflakur e nj� revolucionari shpirtrash. Fakti q� ne sjemi gj� tjet�r ve� kalor�s q� endemi pa busull, nga t� na shpien kuajt t� udh�hequr e t� n�nshtruar ndaj disa forcave t� brendshme. Ju vazhdoni t� na p�rplasni, m�katar� si� jemi, n� vuajtjet dhe emocionet tona. Ngush�llimi yn� i vet�m: fakti q� ju ishit i pari mes nesh q� vuajt�t dhe luftuat G�zuar dit�lindjen, Doktor Freud!
Jacob Freud i ati
N� ket� fotografi, i dashur Sigmund, ju keni dal� n� mosh�n 8 vje�. Me dor�n kapur dor�n, at� t� babait Jacob (1815 1896). Jeni djal� serioz e me v�shtrim kureshtar. Por, ka di�ka q� sshkon n� shikimin tuaj. Me sa duket, ti se ndjen veten dhe aq krenar p�r atin t�nd. Pas dy vjet�sh ai ka p�r tju treguar nj� ngjarje. N� rrug�, dikush e pat agresuar, duke i shkulur kapel�n nga koka e duke i b�rtitur: Zbrit posht� nga trotuari, �ifut! E ju, i shqet�suar, do ta pyesnit: Po ti, �b�re
Asgj�! U ula p�r tok� dhe mora kapel�n i rr�feu i ati, Jacob Freud. Pra, skish asgj� t� pushtetshme n� natyr�n e tij q� t� mund t� shtynte t� shpikje Kompleksin e Edipit. Por, megjithat�, pik�risht ajo marr�dh�nie dashurie zhg�njyese si dhe d�shira p�r t� ngritur lart nj� baba t� p�rulur, do tju frym�zonin n� k�rkimet tuaja shkencore. Ju ishit 40 vje� kur ati juaj iku e vdekja e tij do t� revolucionarizonte shpirtin tuaj. Vdekja e babait �sht� ngjarja m� e r�nd�sishme, humbja me th�r�se n� jet�n e nj� njeriu - do t� shkruanit ju. Pas k�saj, ju do ta ndjenit veten t� lire. T� lir� t� jetonit, t� lir� t� shkruanit Interpretimin e �ndrrave dhe ti hynit psikanaliz�s.
Amalia e �ma
�sht� n� marr�dh�niet mes n�n�s e djalit q� ne gjejm� shembujt m� t� past�r t� nj� dashurie t� pandryshueshme e cila smb�shtetet kurr� mbi ndonj� lloj egoizmi.... Cili psikolog do t� guxonte sot ta mb�shteste k�t� gj� Por, ju, Sigmund, se keni shkruar k�t� fraz� nga verb�ria e dashuris� s� n�n�s q� ju jepte bujarisht Amalia, kjo grua e cila jetoi gjer n� mosh�n 94 vje�, p�r t� par� se kush do b�hej Sigi i saj i dashur (fam�n e t� cilit ajo e kish parashikuar q� n� vog�li t� tij). Sigurisht, nj� dashuri e till� p�r nen�n �sht� e r�nd� dhe ka faturat e saj p�r t� paguar! Sepse, juve do tju duhej ti bindeshit asaj n� �do �ast. E, ajo, ishte e plotfuqishme n� familje. Nuk harrohen, nd�r t� tjerat, vizitat tuaja t� rregullta q� duhej ti b�nit p�r �do t� diel, nj� ritual qe ju kish nxir� jet�n. E ajo ndjenj� bindje do ti u shoq�ronte gjith� jet�n. Gjersa ajo vdiq. N� varrimin e saj, ju nuk shkuat vet�, por d�rguat vajz�n e pastaj pohuat se ndjet� nj� far� leht�simi prej ikjes s� saj dhe se, pask�saj, ju ishit gati p�r t� jetuar plot�sisht p�r veten tuaj. Dhe ju at�her� ishit 75 vje�!
Martha gruaja
Ah, ju e donit shum� gruan tuaj Martha! (1861-1951). Sidomos, s� largu, n� ato kat�r vjet q� ishit t� fejuar e q� dukej sikur sdo mbaronin kurr�. Gjat� n�nt� vjet�sh martes�, ju b�t� me t� gjasht� f�mij�. Pastaj, n� marr�dh�niet me t� ju aplikuat kontraceptivin m� efikas: ndenj�t larg prej trupit t� saj. Ju at�her� ishit 40 vje�! Ju q� zbuluat libidon, u larguat prej saj. Ju e tradh�tuat gruan me t� motr�n Minna, e cila ishte gjithmon� e pranishme n� familjen tuaj, gjer n� vdekjen e saj m� 1941. Thon� se ajo, nat�n, p�r t� shkuar n� dhom�n e saj, duhej t� kalonte n� dhom�n tende t� gjumit. Sidoqoft� gj�rat ishin t� ndara qart�: Martha n�n�, merrej me sht�pin� e f�mij�t dhe Minna intelektuale, merrej me librat e pacient�t tuaj. Ju ishit burri i p�rkryer i dy grave t� ndryshme!
Anna Vajza
Kjo �sht� Antigona ime!- thoshit ju p�r Ann�n! Ajo qe e fundit nd�r f�mij�t tuaj, vajza e dashur e lindur pik�risht at�her� kur ju po p�rpunonit teorit� tuaja t� para mbi psikanaliz�n (1896). Ju e p�rpunuat at�, qysh para se ajo t� zinte vendin e teze Minna, si partnerja juaj intelektuale m� e privilegjuar. Pas nj� shkolle p�r m�suese, ajo u b� analiste m� 1922 dhe iu kushtua studimit t� s�mundjeve t� f�mij�ve. M� 1938, Anna u burgos e ju kuptuat se jeta po b�hej e padurueshme n� Gjermanin� naziste. Dhe that�: V�rtet q� jam me fat! Ata po djegin librat e mi, para se t� me djegin dhe mua! Anna do t� jetonte gjer n� vitin 1982, pasi kish p�rvet�suar dhuntin� e memories suaj, duke punuar q� ju t� b�heni nj� prij�s i papreksh�m. Ju u b�t� arsyeja e vetme e ekzistenc�s s� saj, trash�gimia e saj e vetme. E ajo do t� vdiste pa njohur dashuri, pa b�r� f�mij�. A skish dashur ajo vall� t� ishte vetvetja, e lir� q� t� zgjidhte n� jet� Besoj se jo! Hija e madh�shtis� suaj i pat mjaftuar!
Lou, Marie, Sabina
A sjan� v�rtet t� bukura k�to gra q� formojn� gard�n pretoriane t� psikanalistit ton� t� shquar E zjarrta Lou Andreas Salom�, e �mbla Marie Bonaparte, rebelja Sabina. Ju dit�t ta rrethonit veten me gra t� shk�lqyera, intelektuale, pa len� kurr� p�rshtypjen apo dyshimin se n� ato p�rzgjedhje kish preferenca seksuale apo raporte t� tilla me ju. Ju qe pohonit ngado se skishit asnj� t�rheqje te tille pas grave, q� skuptonit asgj� nga bota e tyre e q� n� fakt studimet m� t� shumta i b�t� p�r to. Ah, grat� p�rreth jush! T� shk�lqyera, t� lira, t� pavarura, t� ndara nga burrat apo pa f�mij�. Por, nd�rkoh�, grat� tuaja shquheshin p�r pasione t� m�dha, p�rfshir� edhe psikanaliz�n. E, k�shtu, ndodhi qe me pas, shume pasues apo studiues t� vepr�s suaj smunguan ti u b�jn� homazhe, pik�risht p�r shkrimet q� ju u dedikuat pik�risht atyre grave.
Jung, Ferenczi miqt�
Miq�sia juaj ka nj� skenar i cili p�rs�ritet: ju njiheni me shok�, lidheni me ta me nj� pasion t� �mendur intelektual, b�heni pothuajse v�llez�r e pastaj zem�roheni, prisheni e ndaheni. Miqt� tuaj jan�: Josef Breuer, �ilhelm Fliees, Carl Gustav Jung, Sandor Ferenczi, Otto Rank Let�rk�mbimi juaj flet qart� p�r k�t�. N� jet�n time, ju e dini mir�, grat� nuk i kan� z�vend�suar kurr� shok�t e miqt� - i shkruani ju Fliees. Por inatet, dhimbjet, zem�rimet tuaja ne �astet e ndarjeve prej tyre, kan� qen� aq t� ashpra sa t� krijojn� p�rshtypjen se e ndjenit veten t� tradh�tuar. Ishte e v�rtet� q� ju ishit tejet egzigjent n� besnik�ri, sidomos n� ��shtje intelektuale. Ve�an�risht ndaj atyre q� n� fillimet e teoris� suaj mbi psikanaliz�n, shkonin kund�r objektivave tuaja. Ju ishit mashkulli dominues dhe ujqit e rinj ose duhej te p�ruleshin ose t� largoheshin nga strofka
Duhani dhe kanceri
Ju keni pir� gjithmon� duhan! Edhe pas vitit 1923, kur mjek�t zbuluan se ju vuanit nga nj� kancer n� nofull. Edhe pas vuajtjeve t� shumta, pas tridhjete e tre operacionesh, ju nuk hoq�t dore nga cigaret tuaja t� dashura. Me 1937, ju shkruanit: Kush nuk vuan nga asnj� lloj neuroze ska nevoje p�r dehje p�r tu trullosur. Tek z�vend�simi i dehjes me an� t� duhanit q�ndron shpjegimi i k�tij shpjegimi. �sht� e v�rtet� q� ju sqet� i privuar n� planin e vuajtjeve fizike, p�rfshir�: mizerjen ekonomike, mjedisin antisemit, varf�rin� seksuale, rolin dominues t� n�n�s suaj, nevoj�n p�r t� qen� i famsh�m, pasionet tuaja mashkullore... Shkurt, ju keni qen� n� gjendje po aq t� keqe sa shumica prej nesh. Por, po t� kishit b�r� nj� analiz� psikanaliz� t� gjitha k�tyre, ndofta do t� ia kishit dal� mban� ndryshe. Por ju tymos�t duhan... gjer n� fund! Sipas Max Schur, mjekut q� do tu q�ndronte gjithmon� pran�, ju shkuat n� Angli p�r t� vdekur atje i lire. Nd�rkoh�, kanceri vazhdonte tju torturonte qysh prej 15 vjet�sh. Ju refuzonit t� merrnit barna kund�r dhimbjeve. P�r librin i fundit q� po lexonit n� shtator t� vitit 1939 e q� ishte romani i Balzakut Le peau de chagrin, ju that�: Ky �sht� libri q� m� duhej: aty jepet nj� rrug� shp�timi vdekja me an� t� injeksionit. Max Schur, i cili ju pat premtuar tju ndihmonte, m� 21 shtator 1939, jua kujtoi k�t� gj�. I tronditur e me duar t� dridhura, ai p�rgatiti tri injeksione prej tre centigram�sh morfin�. Dy dit� m� pas, n� or�n tre t� m�ngjesit, ju u shuat. Ishte zgjedhja juaj. T� vdisnit lirsh�m. Pik�risht, nd�rkohe q� Europa po hynte n� luft�...
Frojd PSIKOANALISTI
Hipnoza dhe transferimi
N� Paris, n� spitalin Salpetri�re, ku ai studioi m� 1885 dhe 1886, pik�risht n� pavijonin e profesorit Jean Martin Charcot, Freud zbuloi fenomenin e hipnoz�s. Hipnoz�s, s� cil�s ai nuk do ti kushtonte shum� koh� e do ta braktiste shpejt, por q� megjithat� e b�ri t� mendonte thell� p�r shum� mistere t� shpirtit njer�zor... Nj� dit�, n� Vienn�, teksa qe duke vizituar, nj� prej pacienteve ju hodh n� qaf�. I �orientuar fillimisht nga ajo m�nyr� e papritur shprehje afeksioni Freud, m� pas, arriti n� konkluzionin se ato gjeste kishin, gjithsesi, nj� lidhje apo shpjegim terapeutik. Ndodhi k�shtu q� ai zbuloi metod�n e transferimit. Sipas saj, mjeku terapist ishte njeri i dashur apo i urryer - sepse pacienti transferonte tek ai - d�shirat q� pat p�rjetuar n� f�mij�ri kundrejt n�n�s apo atit t� vet. N� baz� t� atij arsyetimi, Freud arriti t� shihte n� m�nyr� simbolike, defektet e p�rjetuara gjat� f�mij�ris� si dhe t� rr�moj� n� kujtimet e asaj periudhe. Sipas Freud, pa b�r� at� lloj k�rkimi, skish asnj� rrug� sh�rimi. Pra, asnj� lloj analize smund t� arrihej me sukses, pa ndihm�n e transferimit ...
Kompleksi i Edipit
N� korrik t� vitit 1897, pak koh� pas vdekjes s� t� atit, Freud vendosi t� vet� - analizohet duke deshifruar �ndrrat e veta. �ndrra �sht� rruga mbret�rore drejt inkonshiences (pavet�dijes) shkroi ai n� Interpretimin e �ndrrave, m� 1900. N� at� koh�, ai besonte se neurozat jan� pasoj� e abuzimit seksual t� kryer nga prind�r pervers�. Nd�rkoh�, duke punuar me at� metod� zbulimi, ai zbuloi q� inkoshienca �sht� e populluar nga fantazma incesti e vras�se, t� cilat e kan� origjin�n qysh n� f�mij�ri. Ato skenar� imagjinar� jan� shpesh po aq traumatizues sa edhe veprimet e tyre reale. N� fakt, p�rjetimi i atyre akteve seksuale, provokojn� n� vetvete tronditje t� tmerrshme p�r krijesat e reja njer�zore. N� nj� faz� t� caktuar t� zhvillimit ton� aty rreth mosh�s 3 dhe 5 vje� ashtu si Edip� t� vegj�l, ne d�shirojm� prind�rit tan� t� seksit t� kund�rt dhe �nd�rrojm� t� eliminojm� prindin rival. E k�to fantazma na shoq�rojn� gjat� gjith� jet�s e sna ndahen kurr�. Ato p�rcaktojn� jet�n ton� prej t� rrituri, duke na shnd�rruar n� fajtor� imagjinar� eternel�. Po ashtu, vet� analiza e �oi Freud n� zbulimin e faktit q� �ndrrat e simptomat psikike flasin me t� nj�jt�n gjuh� t� koduar: ato fshehin n� vetvete d�shirat p�r t� cilat ne preferojm� t� heshtim. Duke �nd�rruar, ne i jetojm� ato, n� m�nyr� t� t�rthort�. Dhe p�r pasoj�, vuajm� neuroza p�r t� cilat jemi d�nuar p�r vete faktin se jemi ne vet�, autor�t e tyre.
Divani...
N� fillimet e praktik�s s� tij kuruese, Freud mendonte se shpjegimi ndaj pacientit i kuptimit t� fshehur t� simptomave t� tij, mjaftonin q� ai t� sh�rohej. Por, kjo do t� qe di�ka mjaft e leht� ! N� fakt, sh�rimi nuk arrihej n� se pacienti sdo t� kuptonte vet� origjin�n e vuajtjeve t� tij. P�r k�t� arsye, gjat� seancave, ai duhej t� fliste, t� hapej. Ai duhej t� tregonte gjith�ka q� kish n� kok�, pa i p�rzgjedhur mendimet dhe imazhet q� i p�rzienin shpirtin. Ky �sht� dhe rregulli themelor i psikanaliz�s - nj� rregull i papreksh�m q� Freud do ta quante association libre (lidhje e lir�).N� m�nyr� q� pacienti t� lidhej sa m� mir�, ai shtrihej n� nj� divan. Ky pozicion, i cili p�rngjan me at� t� gjumit, favorizonte shprehjen e imagjinat�s e t� rr�fimit t� saj. P�r Freud, divani ishte pjes� e nj� rituali, nj� ceremoni q� simbolizonte situat�n analitike. Por, kjo zgjedhje u p�rgjigjej dhe k�rkesave tep�r personale t� vet� Freud. Ai sd�shironte q� pacienti ta shihte n� sy e as t� v�rente shprehjet e fytyr�s s� tij, t� cilat do t� influenconin n� shprehjen e lirshme t� mendimeve t� tij. Por, megjithat�, Freud, sbesonte se ajo m�nyr� e kryerjes s� asaj analize ishte universale. P�r mua, kjo �sht� e vetmja metod� q� preferoj. Nj� mjek, i cili ka nj� personalitet t� ndrysh�m nga imi, �sht� i shtr�nguar ndofta t� aplikoje e t� adoptoj� nj� m�nyr� tjet�r sjellje ndaj pacientit t� tij shpjegonte ai m� 1912.
Kostoja e nj� kure
Freud b�nte vizita pes� dit� n� jav� dhe seancat vazhdonin 55 minuta. P�rsa i p�rket pages�s, ai sb�nte kurr� pazar: �do seanc� e l�n� p�rgjysm�, paguhej e plot�. Ai shpresonte se k�shtu, sakrifica financiare do t� qe nj� motiv m� tep�r p�r nj� progres m� t� shpejt� t� analiz�s. Pacient�t e kamur paguanin m� tep�r. Ishte n� saj� t� tyre q� Freud mund t� kuronte ata q� ishin t� varf�r. Sipas tij �do mjek e kish p�r detyre t� trajtonte nj� num�r t� caktuar pacient�sh gratis. Nj� tjet�r k�rkes� p�r pacientet ishte q� gjat� kurave, ata t� mos kryenin marr�dh�nie seksuale. Kjo jo p�r arsye morale, por n� m�nyr� q� at� d�shir�, at� force dinamike, ata ta vendosnin n� sh�rbim t� analiz�s.
N� fillimet e k�tij lloj kurimi, Freud i ndiqte pacientet e tij, n� periudha relativisht t� shkurtra gjasht� a shtat� muaj. M� 1908 ai �mon se nj� kur� mund t� vazhdoj� nga tet� muaj gjer n� tre vjet. Koha e kurave zgjatet. Me 1932, Freud shpjegonte se disa paciente jan� aq shum� t� v�shtir� sa q� duhet t� jen� n� mbik�qyrjen e analiz�s psikike gjat� gjith� jet�s. Pse kjo zgjatje e till� trajtimi P�r t� operuar sa m� mir�, psikoanalisti ka nevoj� p�r efektin e t� papritur�s. Sepse, sa m� shum� q� ai njihet me pacientin, aq m� tep�r misteri i tij ndalet e po ashtu, po aq shum� shfaqet rezistenca ndaj trajtimit shpjegonte ai. Por, nd�rkoh�, duke u p�rballuar me kura t� tilla t� pafund, Freud shtr�ngohet t� reflektoj� p�r rezultatin e tyre. Ishte kjo arsyeja pse, ai u sugjeronte nx�n�sve t� vet q� t� evitonin terapin� e tepruar k�mb�nguljen p�r sh�rimin e pacienteve me �do kusht. Kjo, nga q� ajo m�nyr� veprimi, i nxiste ata n� m�nyr� t� pand�rgjegjshme q� t� mbroheshin ndaj mjekut, p�r t� ruajtur simptomat, t� cilat b�nin pjes� n� vet� qenien e tyre.
Sulmet ndaj Freud
Qysh prej nj� shekulli, Freud dhe teoria e tij, ka pasur e ka kund�rshtar� t� rrept�. Nuk kaloi shum� koh� nga zbulimet e tij n� fush�n e psikanaliz�s dhe nuk ishin t� pakt� ata q� e vun� n� dyshim baz�n e teoris� s� tij, vet� ekzistenc�n e inkoshienc�s n� interpretimin e tij t� �ndrrave.
I sulmuar dhe i akuzuar nga shum� drejtime, vall� teoria e tij �sht� drejt zhdukjes Suksesi i Libri i zi i psikanaliz�s tregon se koha e ka rritur edhe m� tej frym�n anti Freud. Por, megjithat�, teorit� e Freud vazhdojn� t� pranohen p�r forc�n e tyre t� mendimit, p�r pistat e nisura e ende t� pazbuluara si edhe shum� praktikave t� tij t� cilave vazhdohet tu referohet. Edhe n� jet�n e p�rditshme, ai �sht� i pranish�m e teoria e tij studiohet n�p�r shkolla. Cili vall�, ska k�rkuar q� �ndrrave t� tij tu jap� nj� shpjegim Kush nuk ka p�rdorur fjal�t histerik apo tabu Kush nuk ka d�gjuar dik� t� shp�rthej� me shprehjen: Ti nuk e paske kaluar mir� kompleksin t�nd t� Edipit I kritikuar, i agresuar, i keqtrajtuar, Freud, megjithat�, mbetet nj� fenomen i cili sdel kurr� jasht� mode...
Nj� figur� historike
Duke ven� n� dukje r�nd�sin� e ve�ant� t� rolit t� inkoshienc�s, duke zhvilluar teorin� e pulsioneve apo duke hartuar shkall�t e ndryshimit dhe klasifikimit t� neurozave, psikozave e perversioneve, Freud i dha njer�zimit nj� v�shtrim t� ri mbi njeriun. Ai ju imponua historis� si nj� eksplorues i v�rtete i shpirtit t� tij. Filozof�, historian�, psikiat�r a sociolog� mund ta kund�rshtojn� k�t� gj�, por ata smund t� ven� n� dyshim vuajtjet e sfilitjet fizike, turbullimet e nd�rgjegjes, s�mundjet mendore dhe rolin e mjek�sis� psikosomatike.
Problemet p�r t� cilat Freud p�rflitet �sht� fakti q� teorit� e tij smund as t� hidhen posht�, por as dhe t� pranohen. Sepse, vet�m me an� t� nj� mrekullie t� shkenc�s, njeriu do t� mund t� hynte n� labirintet e inkoshienc�s. N� se shum� studiues b�jn� pyetje, hamendje, dyshojn�, disa her� me t� drejt�; ata n� punimet e tyre, megjithat�, marrin si baz� reflektimi pik�risht teorin� froidiane. Nj� gj� �sht� pra e sigurt� ! Edhe n� se psikanaliza si praktik� mjek�sore, do t� zhdukej, Freud do mbijetonte...Sepse, Freud i tregoi njeriut si t� dal� nga injoranca, duke i dh�n� atij mund�sin� e takimit me vetveten.
E kjo gj� do zgjas�, p�r sa koh� njeriu do ket� pyetje rreth vetes. Par� n� k�t� drejtim, psikanaliza ka nj� fat e vend t� ve�ante n� shoq�ri. Ajo as mund t� katalogohet, as t� matet e ka t� gjith� shanset q� t� jetoj� po aq gjat�, sa koh� njer�zit do t� k�rkojn� t� m�sojn� t� jetojn� m� mir� me njeri-tjetrin e vetveten. P�r Sophie de Mijolla - Mellor, psikoanaliste dhe themeluese e grupit t� k�rkimeve nd�rvepruese t� psikanaliz�s, ajo q� Freud i solli kultur�s e kurave psikike nuk jan� p�r tu hedhur posht�. Ajo q� �sht� m� interesante p�r to, �sht� pyetja se kush �sht� e ardhmja e tyre. Sepse, vepra e Freud �sht� e pafund dhe e hapur. Ajo s�sht� dogmatike. Freud, ka len� vazhdimisht shum� shtigje q� t� �ojn� drejt rrug�sh t� pazbuluara, t� cilat do flasin shum� po t� kemi parasysh progresin e madh t� biologjis� e shkencave t� tjera.
E ardhmja e Freud, si� profetizonte edhe ai vet�, s�sht� iluzion sepse prej tij mbetet akoma p�r t� m�suar shum�. Tani p�r tani, s�sht� akoma e mundur q� t� hyhet n� arkivat e tij q� do hapen vet�m n� vitin 2113 e ku, sipas tij, n� ato sh�nime, ai i pat ripar�, thelluar, pasuruar e rinterpretuar teorit� e tij. Par� n� k�t� v�shtrim, bie fjala, �sht� vazhduar t� zhvillohet me tej teoria e tij e pulsioneve dhe k�rkohet gjithmon� te kuptohen mekanizmat e trurit, b�hen p�rpjekje p�r t� hyr� e deshifruar misterin e �ndrrave. Rezultatet e k�tyre studimeve, padyshim do ta �ojn� njer�zimin p�rtej kufijve t� koh�s dhe do t� shkruhen n� fush�n e njohjes e dijes. M� tep�r se kurr� ndonj�her� tjet�r, ne sot po k�rkojm� q� t� kuptojm� se si funksionojm�. �sht� kjo arsyeja, p�rtej debateve mbi t� v�rtetat e psikanaliz�s se, p�r njeriun e ardhmja smund t� marr� form�, pa nj� kthim t� ve�ant� mbi vepr�n e Freud it.
Fillimisht Frojdi u regjistrua n� Universitetin e Vien�s si student n� fakultetin Juridik. Gjat� k�saj periudhe ai u ndikua nga teorit� darviniste, t� cilat e shtyn� t� studionte p�r mjek�si. Frojdi �sht� cil�suar si nj� nga mendjet m� t� m�dha t� t� gjitha koh�rave.
Zigmund Frojdi ishte nj� nga shkenc�tar�t e par� q� kreu k�rkime serioze rreth mendjes. Mendja �sht� mbledhja e aktiviteteve me baz� n� tru, q� kan� t� b�jn� me m�nyr�s se si njeriu vepron, mendon, ndjen dhe arsyeton.
Frojdi zhvillonte bisedime t� gjata me pacient� dhe studionte �ndrrat e tyre p�r t� gjetur shkaqet e problemeve mendore dhe emocionale. Ai p�rdorte edhe hipnoz�n si m�nyr� p�r t� par� n�se pacient�t do t� ndihmoheshin p�r t� leht�suar mendjet e trazuara. Por n� shumic�n e rasteve efektet ishin vet�m t� p�rkohshme.
Frojdi ishte i pari n� rrug�n e tij edhe pse ajo q� b�ri, sot mund t� duket e leht�. Ai ulej pran� pacient�ve dhe d�gjonte se �far� thonin. Pastaj i nxiste ata t� flisnin rreth �do gj�je q� mendonin. Sipas Frojdit, t� gjitha idet�, mendimet dhe �do gj� q� kalonte n� mendjen e k�tyre pacient�ve ata duhej t�a shprehnin; asgj� nuk duhej l�n� pa th�n� p�r shkak t� frik�s, turpit ose fajit.
Frojdi besonte se t� gjitha kujtimet e dhimbshme t� f�mij�ris� ruhen thell� pa vet�dije n� mendje. Kjo pjes� e mendjes, thoshte ai, p�rmban urime, d�shira dhe p�rvoja shum� t� frik�shme p�r t�u njohur.
Frojdi mendonte se n� qoft� se k�to kujtime mund t� sillen disi n� mendjen e vet�dij�shme, a rikujtoheshin, pacienti do t� ndjente p�rs�ri dhimbje, por k�t� her� personi do t�i p�rjetonte si nj� i rritur; do t�i ndjente, shqyrtonte dhe s� fundi do t�i kuptonte ato.
Frojdi arsyetonte se duke p�rdorur k�t� metod�, dhimbja dhe trysnia emocionale e s� kaluar�s do t� dob�sohej duksh�m; k�to ndjenja do t� humbisnin forc�n e tyre dhe s� shpejti pacienti do t� ndjehej m� mir�.
Frojdi doli me propozimin se mendja �sht� e ndar� n� tri pjes�: Id, Ego dhe Superego. Sipas k�saj teorie, Superego vepron si nj� p�rmbajt�s q� udh�hiqet nga vlerat t� cilat njeriu i m�son nga prind�rit dhe shoq�ria. Puna e Superegos �sht� t�a mbaj� Idin n�n kontroll.
Id �sht� t�r�sisht pa ndjenja, por sh�rben si ushqim p�r ndjenjat q� k�rkojn� k�naq�sin� e menj�hershme a plot�simin me �do kusht t� nevojave dhe d�shirave.
Ego � Uni ose Vetja ofron reagim t� menj�hersh�m p�r ngjarjet e realitetit. Uni �sht� vija e par� e mbrojtjes e vetes nga tjetri. Uni p�rpiqet t� balancoj� dy ekstremet, Id dhe Superego,
Shum� nga teorit� e Freud mbi m�nyr�n se si funksionon mendja gjithashtu kishin lidhje t� forta seksuale. K�to ide p�rfshinjn� at� q� Frojdi i cil�soi si ndjenjat e shtypura t� bijve ndaj n�nave, dhe bijave ndaj et�rve.
N�se asgj� tjet�r, idet� e Frojdit ishin ndryshe. Disa i kan� hedhur posht� ato. T� tjer� i kan� pranuar. Por askush nuk �sht� n� mosmarr�veshje rreth ndikimit t� madh t� Frojdit n� shkenc�n e sh�ndetit mendor.
Profesor James Gray n� Universitetin Amerikan n� Washington, DC thot� se tre prej t� ideve t� m�dha t� Frojdit jan� ende sot pjes� e t� menduarit; Idea e mendjes pa ndjenja: idea se njeriu nuk �sht� i detyruar t� dij� se �far� e drejton a kush e udh�heq p�r t� b�r� gj�rat q� b�n; dhe idea se njeriu formohet n� pes� vitet e para t� jet�s,
Doktor Frojd ishte neurolog. Ai trajtonte �rregullime t� sistemit nervor. Ai mendonte se s�mundjet fizike mund t�i fshehin m� thell� problemet mendore. �Mendja e sh�ndosh�, n� trup t� sh�ndosh�. Studimet e Frojdit lidhur me shkaqet dhe trajtimin e �rregullimeve mendore ndihmuan n� lindjen e shum� ideve n� psikiatri, fush� e mjek�sis� q� trajton kushtet mendore dhe emocionale.
Frojdi �sht� quajtur babai i psikoanaliz�s, metod� e terapis� me biseda, diskutime dhe hetime t� frik�s s� fshehur.
Sigmund Frojd p�rdorte shoq�rimin e lir�. Ai mendonte se vet�m k�shtu pacient�t mund t� �lironin mendimet e tyre dhe t� thonin �do gj� q� mendonin. Frojdi gjithashtu i nxiste pacient�t t� flisnin p�r �ndrrat e tyre n� p�rpjekje p�r t� shqyrtuar frik�n e fshehur dhe d�shirat a pavet�dij�shme.
T� pakt�n deri n� fund t� viteve 1950, versioni frojdian i psikoanaliz�s ishte nd�r m� t� p�rhapurit.
Psikoanaliza �sht� p�rdorur m� rrall� n� Shtetet e Bashkuara. Nj� arsye �sht� se ky lloj trajtimi merr nj� koh� t� gjat�, rreth pes� vjet. Pacient�t zakonisht duhet t� paguajn� p�r trajtimin e tyre dhe t� pakta jan� sigurimet sh�ndet�sore q� mbulojn� shpenzimet p�r k�t� form� terapie.
Psikoanaliza ka p�rkrah�sit dhe kritik�t e saj. Shkalla e suksesit t� k�saj terapie �sht� e v�shtir� t� matet sepse �do rast �sht� i ndrysh�m.
Koh�t e fundit, jan� zhvilluar nj� num�r variantesh t� shkurtuara t� terapis� psikologjike. Disa jan� terapi p�r sjellje, terapi njoh�se, si dhe terapi njoh�se � sjelljeje. Sjellja p�rmbledh veprimet. Njohja p�rmbledh dijet, t� gjykuarit a t� arsyetuarit
Disa pacient� n� terapi duan t� m�sojn� p�r t� gjetur k�naq�si n� at� q� b�jn�. T� tjer� duan t� largojn� nga mendja sjelljet q� u sjellin probleme.
N� k�to terapi, pacient�t mund t� bisedojn� me nj� terapist p�r t� kaluar�n e tyre, ose mund t� k�shillohen t� mendojn� m� pak p�r t� kaluar�n dhe m� shum� p�r t� tashmen dhe t� ardhmen.
Lloje t� tjera t� terapis� p�rfshijn� ushtrime fizike, art, muzik�, sport. K�to p�rdoren kryesisht p�r t� ndihmuar pacient�t q� kan� probleme p�r t� folur rreth emocioneve t� tyre.
N� shum� raste, terapia kushton sot m� pak se m� par�. Por �mimi kusht�zohet nga koh�-zgjatja e terapis�, e cila varet nga problemi. Disa terapi, p�r shembull, k�rkojn� 20 deri 30 vizita tek mjeku.
Ekspert�t e sh�ndetit mendor thon� se terapit� shpesh mund t� ndihmojn� pacient�t q� vuajn� nga depresioni, stresi apo kushte t� tjera t� r�nda.
P�r disa pacient�, nj� kombinim i terapis� me biseda dhe barna �sht� i efektsh�m. Kund�r depresionit, ankthit dhe �rregullime t� tjera mendore dhe emocionale ka shum� ila�e t� ndryshme.
Kritik�t, megjithat�, thon� se mjek�t jan� ndonj�her� shum� t� prirur p�r t� dh�n� barna, duke i l�n� pak koh� psikoanaliz�s q� t� jap� rezultat. Dhe p�rs�ri, faji i hidhet kostos s� lart�.
Problemet e sh�ndetit mendor mund t� ndikojn� n� pun�, shkoll�, martes�, dhe jet�n n� p�rgjith�si. Megjithat�, ato shpesh nuk trajtohet. N� shum� raste, njer�zit nuk duan q� t� tjer�t t� din� se kan� probleme.
�rregullimet mendore jan� t� zakonshme n� t� gjitha vendet. Organizata Bot�rore e Sh�ndet�sis� thot� se qindra miliona njer�z n� t� gjith� bot�n kan� probleme mendore, t� sjelljes, apo �rregullime neurologjike.
K�to �rregullime jan� me pasoja t� m�dha ekonomike dhe shoq�rore. Megjithat�, qeverit� p�rballen me zgjedhje t� v�shtir� kur caktojn� fondet p�r sektor� t� ndrysh�m t� kujdesit sh�ndet�sor. Organizata Bot�rore e Sh�ndet�sis� thot� se vendet m� t� varf�ra shpenzojn� m� pak se nj� p�rqind t� buxheteve t� tyre sh�ndet�sore p�r sh�ndetin mendor. Nj� arsye tjet�r kryesore �sht� edhe mungesa e njohjes s� seriozitetit t� problemit, si dhe mungesa e t� kuptuarit t� sh�rbimeve ekzistuese.
Ati i psikoanaliz�s, Sigmund Freud, la Vjen�n pak pasi trupat naziste hyn� n� Austri m� 1938. Nazist�t kishin nj� plan p�r shfarrosjen e t� gjith� hebrenj�ve t� Evrop�s. Frojdi mundi t� shkonte n� Angli, nd�rsa kat�r motrat e tij q�ndruan n� Vien�. Ato vdiq�n a u vran� n� kampet naziste t� p�rq�ndrimit. .
Frojdi vdiq n� mosh�n 83 vje�are n� Lond�r n� shtator t� vitit 1939. Ana Frojd, m� e vogla nga gjasht� f�mij�t e tij, u b� nj� psikoanaliste e njohur.
Kush apo cfare ndikoi mbi Frojdin p�r t�u marr� me psikologji? Biograf�t e tij thon� se punimi shkencor rreth seksualitetit t� ngjalave fatmir�sisht nuk pati sukses, p�rndryshe sot do t� dihej shume pak rreth mendjes njer�zore. Para Sigmund Frojdit, asnj� shkenc�tar modern nuk kishte hyr� aq thell� n� mendjen e njeriut.
Ka nj� pik� n� t� cil�n t� gjith� bien dakord: Qoft� mir� apo i s�mur�, Sigmund Frojdi, m� shum� se �do eksplorues tjet�r i psiqik�s njer�zore, ka hartuar mendjen e shekullit XX
Nuk ka neutral� n� luft�n e Frojdit. Admirimi dhe lajkat n� nj�r�n an�; skepticizmi dhe p�r�mimi n� an�n tjet�r. Nuk ka asnj� hiperbol�. Nj� psikoanalist q� aktualisht po mundohet ta mbaj� Frojdin n� panteonin e heronjve kulturor� mund t� k�naqet vet�m me kritika t� pam�shirshme kund�r atyre q� e kalojn� jet�n, duke e shfaqur Frojdin si nj� sharlatan. Por, ka nj� pik�, n� t� cil�n t� dyja pal�t bien dakord: Qoft� mir� apo i s�mur�, Sigmund Frojdi, m� shum� se �do eksplorues tjet�r i psiqik�s njer�zore, ka hartuar mendjen e shekullit XX. Vet� eg�rsia dhe q�ndrueshm�ria e diktator�ve t� tij ishte nj� atribut i dhunsh�m i faktit q� idet� e Frojdit vazhdojn� t� jen� n� fuqi.
Nuk ka asgj� t� re rreth k�tyre konfrontimeve t� acaruara; ata kan� ndjekur nj� pas nj� hapat e Frojdit, q� kur zhvilloi vargun e tij t� teorive, t� cilat i quajti psikoanaliz�. Ideja e tij thelb�sore, q� t� gjitha qeniet njer�zore jan� t� pajisura me t� pavet�dijshmen ku potenca seksuale dhe agresive dhe mbrojtja kund�r tyre ndeshen me nj�ri-tjetrin p�r ep�rsi sikur t� jetonin pas shpin�s s� nj� personi, �sht� par� nga disa njer�z si nj� nocion romantik i paprovuar shkenc�risht. Kund�rshtimi i tij se, katalogu i s�mundjeve neurotike prej s� cilave njer�zit jan� shum� t� preksh�m, �sht� gati gjithmon� i lidhur me �rregullimet seksuale dhe se d�shira erotike nuk fillon n� pubertet, por q� n� foshnj�ri, �sht� komentuar nga t� respektueshmit si asgj� m� shum� se nj� paturp�si.
Evokimi i tij dramatik i kompleksit universal t� Edipit, n� t� cilin nj� djal� i vog�l dashuron t� �m�n dhe urren t� atin, duket m� shum� si nj� mendjemadh�si e thjesht� se sa nj� tez� q� ia vlen t� studiohet shkenc�risht nga psikolog�t.
Frojdi e p�rdori p�r her� t� par� termin psikoanaliz� n� vitin 1896, kur kishte mbushur t� dyzetat. Ai ishte drejtuar nga ambicia n� fillim t� karrier�s s� tij dhe ishte nxitur nga prind�rit e tij t� marrosur q� ta mbivler�zonte veten. I lindur m� 1856, n� nj� familje t� varf�r �ifute n� fshatin e vog�l Moravian t� Freiberg (tashm� Pribor e Republik�s �eke), ai u zhvendos me rrym�n e shpejt� t� emigrant�ve n� Vjen�. Ai ishte f�mija i par� i n�n�s s� tij, "Djaloshi i saj i Art�". Pasi arrit�n t� vinin re brilanc�n dhe gjenialitetin e tij, prind�rit e trajtonin si t� privilegjuar nga f�mij�t e tjer�, duke i dhuruar nj� dhom� t� ve�ant� ku t� mund t� studionte n� paqe. Natyrisht, q� ai nuk e zhg�njeu pritshm�rin� e prind�rve t� tij. Pas nj� karriere t� mahnitshme n� shkoll�, ai u diplomua n� vitin 1873, n� Universitetin e Vjen�s...
Nuk ka asgj� t� re rreth k�tyre konfrontimeve t� acaruara; ata kan� ndjekur nj� pas nj� hapat e Frojdit, q� kur zhvilloi vargun e tij t� teorive, t� cilat i quajti psikoanaliz�. Ideja e tij thelb�sore, q� t� gjitha qeniet njer�zore jan� t� pajisura me t� pavet�dijshmen ku potenca seksuale dhe agresive dhe mbrojtja kund�r tyre ndeshen me nj�ri-tjetrin p�r ep�rsi sikur t� jetonin pas shpin�s s� nj� personi, �sht� par� nga disa njer�z si nj� nocion romantik i paprovuar shkenc�risht. Kund�rshtimi i tij se, katalogu i s�mundjeve neurotike prej s� cilave njer�zit jan� shum� t� preksh�m, �sht� gati gjithmon� i lidhur me �rregullimet seksuale dhe se d�shira erotike nuk fillon n� pubertet, por q� n� foshnj�ri, �sht� komentuar nga t� respektueshmit si asgj� m� shum� se nj� paturp�si.
Evokimi i tij dramatik i kompleksit universal t� Edipit, n� t� cilin nj� djal� i vog�l dashuron t� �m�n dhe urren t� atin, duket m� shum� si nj� mendjemadh�si e thjesht� se sa nj� tez� q� ia vlen t� studiohet shkenc�risht nga psikolog�t.
Frojdi e p�rdori p�r her� t� par� termin psikoanaliz� n� vitin 1896, kur kishte mbushur t� dyzetat. Ai ishte drejtuar nga ambicia n� fillim t� karrier�s s� tij dhe ishte nxitur nga prind�rit e tij t� marrosur q� ta mbivler�zonte veten. I lindur m� 1856, n� nj� familje t� varf�r �ifute n� fshatin e vog�l Moravian t� Freiberg (tashm� Pribor e Republik�s �eke), ai u zhvendos me rrym�n e shpejt� t� emigrant�ve n� Vjen�. Ai ishte f�mija i par� i n�n�s s� tij, "Djaloshi i saj i Art�". Pasi arrit�n t� vinin re brilanc�n dhe gjenialitetin e tij, prind�rit e trajtonin si t� privilegjuar nga f�mij�t e tjer�, duke i dhuruar nj� dhom� t� ve�ant� ku t� mund t� studionte n� paqe. Natyrisht, q� ai nuk e zhg�njeu pritshm�rin� e prind�rve t� tij. Pas nj� karriere t� mahnitshme n� shkoll�, ai u diplomua n� vitin 1873, n� Universitetin e Vjen�s...
Ne Paris, ne spitalin Salpetriere, ku ai studioi me 1885 dhe 1886, pikerisht ne pavijonin e profesorit Jean Martin Charcot, Freud zbuloi fenomenin e hipnozes. Hipnozes, se ciles ai nuk do ti kushtonte shume kohe e do ta braktiste shpejt, por qe megjithate e beri te mendonte thelle per shume mistere te shpirtit njerezor... Nje dite, ne Vienne, teksa qe duke vizituar, nje prej pacienteve ju hodh ne qafe. I corientuar fillimisht nga ajo menyre e papritur shprehje afeksioni Freud, me pas, arriti ne konkluzionin se ato gjeste kishin, gjithsesi, nje lidhje apo shpjegim terapeutik. Ndodhi keshtu qe ai zbuloi metoden e transferimit. Sipas saj, mjeku terapist ishte njeri i dashur apo i urryer - sepse pacienti transferonte tek ai - deshirat qe pat perjetuar ne femijeri kundrejt nenes apo atit te vet. Ne baze te atij arsyetimi, Freud arriti te shihte ne menyre simbolike, defektet e perjetuara gjate femijerise si dhe te rremoje ne kujtimet e asaj periudhe. Sipas Freud, pa bere ate lloj kerkimi, nuk kishte asnje rruge sherimi. Pra, asnje lloj analize smund te arrihej me sukses, pa ndihmen e transferimit.
Njeriu Freud - G�zuar dit�lindjen, Doktor Freud! Sikur t� jetonit, sivjet ju do t� ishit 150 vje�. Me �em�r do t� duhet tju flasim sot, si tju quajm� Ka shum� q� ju th�rrasin thjesht mjesht�r. T� tjer� nuk ngurojn� tju flasin thjesht me mbiemrin tuaj Freud. Por ka edhe nj� grup t� vog�l njer�zish q� shezitojn� tju quajn� sharlatan. K�ta jan� pasuesit e atyre, t� cil�t qysh kur ishit gjall� ju trajtonin si pornokrat. Por, megjithat� nj� gj� �sht� e sakt�. Q� ju, edhe pse i vdekur, vazhdoni t� turbulloni gjumin e njer�zve kudo n� bot�. Kjo ndodh, n� radh� t� par�, nga q� ne nuk dim� kush e di se �far� p�r ju. Ju, q� gardian�t e memories kolektive ju kan� kryq�zuar duke ju mbyllur n� arshiva gjer n� vitin 2113! Asgj� sna ndri�on rreth vlerave tuaja t� shum�fishta: neurologu q� ishte nj�her�sh edhe nj� sh�rues i shquar, dekriptuesi i seksualitetit njer�zor qe spreku grua me dor� gjer n� mosh�n 40 vje�. Rebeli q� jetoi si nj� mikroborgjez. Deshifruesi i simptomave q� slejoi kurr� t� interpretonin ato t� tijat. �ifuti q� nuk rreshti s� quajturi veten ateist. Gjith� ajo �ka na ka mbetur �sht� praktika juaj terapeutike si edhe gjurma e p�rflakur e nj� revolucionari shpirtrash. Fakti q� ne sjemi gj� tjet�r ve� kalor�s q� endemi pa busull, nga t� na shpien kuajt t� udh�hequr e t� n�nshtruar ndaj disa forcave t� brendshme. Ju vazhdoni t� na p�rplasni, m�katar� si� jemi, n� vuajtjet dhe emocionet tona. Ngush�llimi yn� i vet�m: fakti q� ju ishit i pari mes nesh q� vuajt�t dhe luftuat G�zuar dit�lindjen, Doktor Freud!
Jacob Freud i ati
N� ket� fotografi, i dashur Sigmund, ju keni dal� n� mosh�n 8 vje�. Me dor�n kapur dor�n, at� t� babait Jacob (1815 1896). Jeni djal� serioz e me v�shtrim kureshtar. Por, ka di�ka q� sshkon n� shikimin tuaj. Me sa duket, ti se ndjen veten dhe aq krenar p�r atin t�nd. Pas dy vjet�sh ai ka p�r tju treguar nj� ngjarje. N� rrug�, dikush e pat agresuar, duke i shkulur kapel�n nga koka e duke i b�rtitur: Zbrit posht� nga trotuari, �ifut! E ju, i shqet�suar, do ta pyesnit: Po ti, �b�re
Asgj�! U ula p�r tok� dhe mora kapel�n i rr�feu i ati, Jacob Freud. Pra, skish asgj� t� pushtetshme n� natyr�n e tij q� t� mund t� shtynte t� shpikje Kompleksin e Edipit. Por, megjithat�, pik�risht ajo marr�dh�nie dashurie zhg�njyese si dhe d�shira p�r t� ngritur lart nj� baba t� p�rulur, do tju frym�zonin n� k�rkimet tuaja shkencore. Ju ishit 40 vje� kur ati juaj iku e vdekja e tij do t� revolucionarizonte shpirtin tuaj. Vdekja e babait �sht� ngjarja m� e r�nd�sishme, humbja me th�r�se n� jet�n e nj� njeriu - do t� shkruanit ju. Pas k�saj, ju do ta ndjenit veten t� lire. T� lir� t� jetonit, t� lir� t� shkruanit Interpretimin e �ndrrave dhe ti hynit psikanaliz�s.
Amalia e �ma
�sht� n� marr�dh�niet mes n�n�s e djalit q� ne gjejm� shembujt m� t� past�r t� nj� dashurie t� pandryshueshme e cila smb�shtetet kurr� mbi ndonj� lloj egoizmi.... Cili psikolog do t� guxonte sot ta mb�shteste k�t� gj� Por, ju, Sigmund, se keni shkruar k�t� fraz� nga verb�ria e dashuris� s� n�n�s q� ju jepte bujarisht Amalia, kjo grua e cila jetoi gjer n� mosh�n 94 vje�, p�r t� par� se kush do b�hej Sigi i saj i dashur (fam�n e t� cilit ajo e kish parashikuar q� n� vog�li t� tij). Sigurisht, nj� dashuri e till� p�r nen�n �sht� e r�nd� dhe ka faturat e saj p�r t� paguar! Sepse, juve do tju duhej ti bindeshit asaj n� �do �ast. E, ajo, ishte e plotfuqishme n� familje. Nuk harrohen, nd�r t� tjerat, vizitat tuaja t� rregullta q� duhej ti b�nit p�r �do t� diel, nj� ritual qe ju kish nxir� jet�n. E ajo ndjenj� bindje do ti u shoq�ronte gjith� jet�n. Gjersa ajo vdiq. N� varrimin e saj, ju nuk shkuat vet�, por d�rguat vajz�n e pastaj pohuat se ndjet� nj� far� leht�simi prej ikjes s� saj dhe se, pask�saj, ju ishit gati p�r t� jetuar plot�sisht p�r veten tuaj. Dhe ju at�her� ishit 75 vje�!
Martha gruaja
Ah, ju e donit shum� gruan tuaj Martha! (1861-1951). Sidomos, s� largu, n� ato kat�r vjet q� ishit t� fejuar e q� dukej sikur sdo mbaronin kurr�. Gjat� n�nt� vjet�sh martes�, ju b�t� me t� gjasht� f�mij�. Pastaj, n� marr�dh�niet me t� ju aplikuat kontraceptivin m� efikas: ndenj�t larg prej trupit t� saj. Ju at�her� ishit 40 vje�! Ju q� zbuluat libidon, u larguat prej saj. Ju e tradh�tuat gruan me t� motr�n Minna, e cila ishte gjithmon� e pranishme n� familjen tuaj, gjer n� vdekjen e saj m� 1941. Thon� se ajo, nat�n, p�r t� shkuar n� dhom�n e saj, duhej t� kalonte n� dhom�n tende t� gjumit. Sidoqoft� gj�rat ishin t� ndara qart�: Martha n�n�, merrej me sht�pin� e f�mij�t dhe Minna intelektuale, merrej me librat e pacient�t tuaj. Ju ishit burri i p�rkryer i dy grave t� ndryshme!
Anna Vajza
Kjo �sht� Antigona ime!- thoshit ju p�r Ann�n! Ajo qe e fundit nd�r f�mij�t tuaj, vajza e dashur e lindur pik�risht at�her� kur ju po p�rpunonit teorit� tuaja t� para mbi psikanaliz�n (1896). Ju e p�rpunuat at�, qysh para se ajo t� zinte vendin e teze Minna, si partnerja juaj intelektuale m� e privilegjuar. Pas nj� shkolle p�r m�suese, ajo u b� analiste m� 1922 dhe iu kushtua studimit t� s�mundjeve t� f�mij�ve. M� 1938, Anna u burgos e ju kuptuat se jeta po b�hej e padurueshme n� Gjermanin� naziste. Dhe that�: V�rtet q� jam me fat! Ata po djegin librat e mi, para se t� me djegin dhe mua! Anna do t� jetonte gjer n� vitin 1982, pasi kish p�rvet�suar dhuntin� e memories suaj, duke punuar q� ju t� b�heni nj� prij�s i papreksh�m. Ju u b�t� arsyeja e vetme e ekzistenc�s s� saj, trash�gimia e saj e vetme. E ajo do t� vdiste pa njohur dashuri, pa b�r� f�mij�. A skish dashur ajo vall� t� ishte vetvetja, e lir� q� t� zgjidhte n� jet� Besoj se jo! Hija e madh�shtis� suaj i pat mjaftuar!
Lou, Marie, Sabina
A sjan� v�rtet t� bukura k�to gra q� formojn� gard�n pretoriane t� psikanalistit ton� t� shquar E zjarrta Lou Andreas Salom�, e �mbla Marie Bonaparte, rebelja Sabina. Ju dit�t ta rrethonit veten me gra t� shk�lqyera, intelektuale, pa len� kurr� p�rshtypjen apo dyshimin se n� ato p�rzgjedhje kish preferenca seksuale apo raporte t� tilla me ju. Ju qe pohonit ngado se skishit asnj� t�rheqje te tille pas grave, q� skuptonit asgj� nga bota e tyre e q� n� fakt studimet m� t� shumta i b�t� p�r to. Ah, grat� p�rreth jush! T� shk�lqyera, t� lira, t� pavarura, t� ndara nga burrat apo pa f�mij�. Por, nd�rkoh�, grat� tuaja shquheshin p�r pasione t� m�dha, p�rfshir� edhe psikanaliz�n. E, k�shtu, ndodhi qe me pas, shume pasues apo studiues t� vepr�s suaj smunguan ti u b�jn� homazhe, pik�risht p�r shkrimet q� ju u dedikuat pik�risht atyre grave.
Jung, Ferenczi miqt�
Miq�sia juaj ka nj� skenar i cili p�rs�ritet: ju njiheni me shok�, lidheni me ta me nj� pasion t� �mendur intelektual, b�heni pothuajse v�llez�r e pastaj zem�roheni, prisheni e ndaheni. Miqt� tuaj jan�: Josef Breuer, �ilhelm Fliees, Carl Gustav Jung, Sandor Ferenczi, Otto Rank Let�rk�mbimi juaj flet qart� p�r k�t�. N� jet�n time, ju e dini mir�, grat� nuk i kan� z�vend�suar kurr� shok�t e miqt� - i shkruani ju Fliees. Por inatet, dhimbjet, zem�rimet tuaja ne �astet e ndarjeve prej tyre, kan� qen� aq t� ashpra sa t� krijojn� p�rshtypjen se e ndjenit veten t� tradh�tuar. Ishte e v�rtet� q� ju ishit tejet egzigjent n� besnik�ri, sidomos n� ��shtje intelektuale. Ve�an�risht ndaj atyre q� n� fillimet e teoris� suaj mbi psikanaliz�n, shkonin kund�r objektivave tuaja. Ju ishit mashkulli dominues dhe ujqit e rinj ose duhej te p�ruleshin ose t� largoheshin nga strofka
Duhani dhe kanceri
Ju keni pir� gjithmon� duhan! Edhe pas vitit 1923, kur mjek�t zbuluan se ju vuanit nga nj� kancer n� nofull. Edhe pas vuajtjeve t� shumta, pas tridhjete e tre operacionesh, ju nuk hoq�t dore nga cigaret tuaja t� dashura. Me 1937, ju shkruanit: Kush nuk vuan nga asnj� lloj neuroze ska nevoje p�r dehje p�r tu trullosur. Tek z�vend�simi i dehjes me an� t� duhanit q�ndron shpjegimi i k�tij shpjegimi. �sht� e v�rtet� q� ju sqet� i privuar n� planin e vuajtjeve fizike, p�rfshir�: mizerjen ekonomike, mjedisin antisemit, varf�rin� seksuale, rolin dominues t� n�n�s suaj, nevoj�n p�r t� qen� i famsh�m, pasionet tuaja mashkullore... Shkurt, ju keni qen� n� gjendje po aq t� keqe sa shumica prej nesh. Por, po t� kishit b�r� nj� analiz� psikanaliz� t� gjitha k�tyre, ndofta do t� ia kishit dal� mban� ndryshe. Por ju tymos�t duhan... gjer n� fund! Sipas Max Schur, mjekut q� do tu q�ndronte gjithmon� pran�, ju shkuat n� Angli p�r t� vdekur atje i lire. Nd�rkoh�, kanceri vazhdonte tju torturonte qysh prej 15 vjet�sh. Ju refuzonit t� merrnit barna kund�r dhimbjeve. P�r librin i fundit q� po lexonit n� shtator t� vitit 1939 e q� ishte romani i Balzakut Le peau de chagrin, ju that�: Ky �sht� libri q� m� duhej: aty jepet nj� rrug� shp�timi vdekja me an� t� injeksionit. Max Schur, i cili ju pat premtuar tju ndihmonte, m� 21 shtator 1939, jua kujtoi k�t� gj�. I tronditur e me duar t� dridhura, ai p�rgatiti tri injeksione prej tre centigram�sh morfin�. Dy dit� m� pas, n� or�n tre t� m�ngjesit, ju u shuat. Ishte zgjedhja juaj. T� vdisnit lirsh�m. Pik�risht, nd�rkohe q� Europa po hynte n� luft�...
Frojd PSIKOANALISTI
Hipnoza dhe transferimi
N� Paris, n� spitalin Salpetri�re, ku ai studioi m� 1885 dhe 1886, pik�risht n� pavijonin e profesorit Jean Martin Charcot, Freud zbuloi fenomenin e hipnoz�s. Hipnoz�s, s� cil�s ai nuk do ti kushtonte shum� koh� e do ta braktiste shpejt, por q� megjithat� e b�ri t� mendonte thell� p�r shum� mistere t� shpirtit njer�zor... Nj� dit�, n� Vienn�, teksa qe duke vizituar, nj� prej pacienteve ju hodh n� qaf�. I �orientuar fillimisht nga ajo m�nyr� e papritur shprehje afeksioni Freud, m� pas, arriti n� konkluzionin se ato gjeste kishin, gjithsesi, nj� lidhje apo shpjegim terapeutik. Ndodhi k�shtu q� ai zbuloi metod�n e transferimit. Sipas saj, mjeku terapist ishte njeri i dashur apo i urryer - sepse pacienti transferonte tek ai - d�shirat q� pat p�rjetuar n� f�mij�ri kundrejt n�n�s apo atit t� vet. N� baz� t� atij arsyetimi, Freud arriti t� shihte n� m�nyr� simbolike, defektet e p�rjetuara gjat� f�mij�ris� si dhe t� rr�moj� n� kujtimet e asaj periudhe. Sipas Freud, pa b�r� at� lloj k�rkimi, skish asnj� rrug� sh�rimi. Pra, asnj� lloj analize smund t� arrihej me sukses, pa ndihm�n e transferimit ...
Kompleksi i Edipit
N� korrik t� vitit 1897, pak koh� pas vdekjes s� t� atit, Freud vendosi t� vet� - analizohet duke deshifruar �ndrrat e veta. �ndrra �sht� rruga mbret�rore drejt inkonshiences (pavet�dijes) shkroi ai n� Interpretimin e �ndrrave, m� 1900. N� at� koh�, ai besonte se neurozat jan� pasoj� e abuzimit seksual t� kryer nga prind�r pervers�. Nd�rkoh�, duke punuar me at� metod� zbulimi, ai zbuloi q� inkoshienca �sht� e populluar nga fantazma incesti e vras�se, t� cilat e kan� origjin�n qysh n� f�mij�ri. Ato skenar� imagjinar� jan� shpesh po aq traumatizues sa edhe veprimet e tyre reale. N� fakt, p�rjetimi i atyre akteve seksuale, provokojn� n� vetvete tronditje t� tmerrshme p�r krijesat e reja njer�zore. N� nj� faz� t� caktuar t� zhvillimit ton� aty rreth mosh�s 3 dhe 5 vje� ashtu si Edip� t� vegj�l, ne d�shirojm� prind�rit tan� t� seksit t� kund�rt dhe �nd�rrojm� t� eliminojm� prindin rival. E k�to fantazma na shoq�rojn� gjat� gjith� jet�s e sna ndahen kurr�. Ato p�rcaktojn� jet�n ton� prej t� rrituri, duke na shnd�rruar n� fajtor� imagjinar� eternel�. Po ashtu, vet� analiza e �oi Freud n� zbulimin e faktit q� �ndrrat e simptomat psikike flasin me t� nj�jt�n gjuh� t� koduar: ato fshehin n� vetvete d�shirat p�r t� cilat ne preferojm� t� heshtim. Duke �nd�rruar, ne i jetojm� ato, n� m�nyr� t� t�rthort�. Dhe p�r pasoj�, vuajm� neuroza p�r t� cilat jemi d�nuar p�r vete faktin se jemi ne vet�, autor�t e tyre.
Divani...
N� fillimet e praktik�s s� tij kuruese, Freud mendonte se shpjegimi ndaj pacientit i kuptimit t� fshehur t� simptomave t� tij, mjaftonin q� ai t� sh�rohej. Por, kjo do t� qe di�ka mjaft e leht� ! N� fakt, sh�rimi nuk arrihej n� se pacienti sdo t� kuptonte vet� origjin�n e vuajtjeve t� tij. P�r k�t� arsye, gjat� seancave, ai duhej t� fliste, t� hapej. Ai duhej t� tregonte gjith�ka q� kish n� kok�, pa i p�rzgjedhur mendimet dhe imazhet q� i p�rzienin shpirtin. Ky �sht� dhe rregulli themelor i psikanaliz�s - nj� rregull i papreksh�m q� Freud do ta quante association libre (lidhje e lir�).N� m�nyr� q� pacienti t� lidhej sa m� mir�, ai shtrihej n� nj� divan. Ky pozicion, i cili p�rngjan me at� t� gjumit, favorizonte shprehjen e imagjinat�s e t� rr�fimit t� saj. P�r Freud, divani ishte pjes� e nj� rituali, nj� ceremoni q� simbolizonte situat�n analitike. Por, kjo zgjedhje u p�rgjigjej dhe k�rkesave tep�r personale t� vet� Freud. Ai sd�shironte q� pacienti ta shihte n� sy e as t� v�rente shprehjet e fytyr�s s� tij, t� cilat do t� influenconin n� shprehjen e lirshme t� mendimeve t� tij. Por, megjithat�, Freud, sbesonte se ajo m�nyr� e kryerjes s� asaj analize ishte universale. P�r mua, kjo �sht� e vetmja metod� q� preferoj. Nj� mjek, i cili ka nj� personalitet t� ndrysh�m nga imi, �sht� i shtr�nguar ndofta t� aplikoje e t� adoptoj� nj� m�nyr� tjet�r sjellje ndaj pacientit t� tij shpjegonte ai m� 1912.
Kostoja e nj� kure
Freud b�nte vizita pes� dit� n� jav� dhe seancat vazhdonin 55 minuta. P�rsa i p�rket pages�s, ai sb�nte kurr� pazar: �do seanc� e l�n� p�rgjysm�, paguhej e plot�. Ai shpresonte se k�shtu, sakrifica financiare do t� qe nj� motiv m� tep�r p�r nj� progres m� t� shpejt� t� analiz�s. Pacient�t e kamur paguanin m� tep�r. Ishte n� saj� t� tyre q� Freud mund t� kuronte ata q� ishin t� varf�r. Sipas tij �do mjek e kish p�r detyre t� trajtonte nj� num�r t� caktuar pacient�sh gratis. Nj� tjet�r k�rkes� p�r pacientet ishte q� gjat� kurave, ata t� mos kryenin marr�dh�nie seksuale. Kjo jo p�r arsye morale, por n� m�nyr� q� at� d�shir�, at� force dinamike, ata ta vendosnin n� sh�rbim t� analiz�s.
N� fillimet e k�tij lloj kurimi, Freud i ndiqte pacientet e tij, n� periudha relativisht t� shkurtra gjasht� a shtat� muaj. M� 1908 ai �mon se nj� kur� mund t� vazhdoj� nga tet� muaj gjer n� tre vjet. Koha e kurave zgjatet. Me 1932, Freud shpjegonte se disa paciente jan� aq shum� t� v�shtir� sa q� duhet t� jen� n� mbik�qyrjen e analiz�s psikike gjat� gjith� jet�s. Pse kjo zgjatje e till� trajtimi P�r t� operuar sa m� mir�, psikoanalisti ka nevoj� p�r efektin e t� papritur�s. Sepse, sa m� shum� q� ai njihet me pacientin, aq m� tep�r misteri i tij ndalet e po ashtu, po aq shum� shfaqet rezistenca ndaj trajtimit shpjegonte ai. Por, nd�rkoh�, duke u p�rballuar me kura t� tilla t� pafund, Freud shtr�ngohet t� reflektoj� p�r rezultatin e tyre. Ishte kjo arsyeja pse, ai u sugjeronte nx�n�sve t� vet q� t� evitonin terapin� e tepruar k�mb�nguljen p�r sh�rimin e pacienteve me �do kusht. Kjo, nga q� ajo m�nyr� veprimi, i nxiste ata n� m�nyr� t� pand�rgjegjshme q� t� mbroheshin ndaj mjekut, p�r t� ruajtur simptomat, t� cilat b�nin pjes� n� vet� qenien e tyre.
Sulmet ndaj Freud
Qysh prej nj� shekulli, Freud dhe teoria e tij, ka pasur e ka kund�rshtar� t� rrept�. Nuk kaloi shum� koh� nga zbulimet e tij n� fush�n e psikanaliz�s dhe nuk ishin t� pakt� ata q� e vun� n� dyshim baz�n e teoris� s� tij, vet� ekzistenc�n e inkoshienc�s n� interpretimin e tij t� �ndrrave.
I sulmuar dhe i akuzuar nga shum� drejtime, vall� teoria e tij �sht� drejt zhdukjes Suksesi i Libri i zi i psikanaliz�s tregon se koha e ka rritur edhe m� tej frym�n anti Freud. Por, megjithat�, teorit� e Freud vazhdojn� t� pranohen p�r forc�n e tyre t� mendimit, p�r pistat e nisura e ende t� pazbuluara si edhe shum� praktikave t� tij t� cilave vazhdohet tu referohet. Edhe n� jet�n e p�rditshme, ai �sht� i pranish�m e teoria e tij studiohet n�p�r shkolla. Cili vall�, ska k�rkuar q� �ndrrave t� tij tu jap� nj� shpjegim Kush nuk ka p�rdorur fjal�t histerik apo tabu Kush nuk ka d�gjuar dik� t� shp�rthej� me shprehjen: Ti nuk e paske kaluar mir� kompleksin t�nd t� Edipit I kritikuar, i agresuar, i keqtrajtuar, Freud, megjithat�, mbetet nj� fenomen i cili sdel kurr� jasht� mode...
Nj� figur� historike
Duke ven� n� dukje r�nd�sin� e ve�ant� t� rolit t� inkoshienc�s, duke zhvilluar teorin� e pulsioneve apo duke hartuar shkall�t e ndryshimit dhe klasifikimit t� neurozave, psikozave e perversioneve, Freud i dha njer�zimit nj� v�shtrim t� ri mbi njeriun. Ai ju imponua historis� si nj� eksplorues i v�rtete i shpirtit t� tij. Filozof�, historian�, psikiat�r a sociolog� mund ta kund�rshtojn� k�t� gj�, por ata smund t� ven� n� dyshim vuajtjet e sfilitjet fizike, turbullimet e nd�rgjegjes, s�mundjet mendore dhe rolin e mjek�sis� psikosomatike.
Problemet p�r t� cilat Freud p�rflitet �sht� fakti q� teorit� e tij smund as t� hidhen posht�, por as dhe t� pranohen. Sepse, vet�m me an� t� nj� mrekullie t� shkenc�s, njeriu do t� mund t� hynte n� labirintet e inkoshienc�s. N� se shum� studiues b�jn� pyetje, hamendje, dyshojn�, disa her� me t� drejt�; ata n� punimet e tyre, megjithat�, marrin si baz� reflektimi pik�risht teorin� froidiane. Nj� gj� �sht� pra e sigurt� ! Edhe n� se psikanaliza si praktik� mjek�sore, do t� zhdukej, Freud do mbijetonte...Sepse, Freud i tregoi njeriut si t� dal� nga injoranca, duke i dh�n� atij mund�sin� e takimit me vetveten.
E kjo gj� do zgjas�, p�r sa koh� njeriu do ket� pyetje rreth vetes. Par� n� k�t� drejtim, psikanaliza ka nj� fat e vend t� ve�ante n� shoq�ri. Ajo as mund t� katalogohet, as t� matet e ka t� gjith� shanset q� t� jetoj� po aq gjat�, sa koh� njer�zit do t� k�rkojn� t� m�sojn� t� jetojn� m� mir� me njeri-tjetrin e vetveten. P�r Sophie de Mijolla - Mellor, psikoanaliste dhe themeluese e grupit t� k�rkimeve nd�rvepruese t� psikanaliz�s, ajo q� Freud i solli kultur�s e kurave psikike nuk jan� p�r tu hedhur posht�. Ajo q� �sht� m� interesante p�r to, �sht� pyetja se kush �sht� e ardhmja e tyre. Sepse, vepra e Freud �sht� e pafund dhe e hapur. Ajo s�sht� dogmatike. Freud, ka len� vazhdimisht shum� shtigje q� t� �ojn� drejt rrug�sh t� pazbuluara, t� cilat do flasin shum� po t� kemi parasysh progresin e madh t� biologjis� e shkencave t� tjera.
E ardhmja e Freud, si� profetizonte edhe ai vet�, s�sht� iluzion sepse prej tij mbetet akoma p�r t� m�suar shum�. Tani p�r tani, s�sht� akoma e mundur q� t� hyhet n� arkivat e tij q� do hapen vet�m n� vitin 2113 e ku, sipas tij, n� ato sh�nime, ai i pat ripar�, thelluar, pasuruar e rinterpretuar teorit� e tij. Par� n� k�t� v�shtrim, bie fjala, �sht� vazhduar t� zhvillohet me tej teoria e tij e pulsioneve dhe k�rkohet gjithmon� te kuptohen mekanizmat e trurit, b�hen p�rpjekje p�r t� hyr� e deshifruar misterin e �ndrrave. Rezultatet e k�tyre studimeve, padyshim do ta �ojn� njer�zimin p�rtej kufijve t� koh�s dhe do t� shkruhen n� fush�n e njohjes e dijes. M� tep�r se kurr� ndonj�her� tjet�r, ne sot po k�rkojm� q� t� kuptojm� se si funksionojm�. �sht� kjo arsyeja, p�rtej debateve mbi t� v�rtetat e psikanaliz�s se, p�r njeriun e ardhmja smund t� marr� form�, pa nj� kthim t� ve�ant� mbi vepr�n e Freud it.
Frojd dhe mendimi i nj� gjeniu
Nj� intervist� me Xhovani Xhervis, profesor i Psikologjis� Dinamike n� La Sapienza t� Rom�s
Tek analiz� e mbarueshme dhe analiz� e pambarueshme, Frojdi pohon q� psikanalisti nuk duhet t� konsiderohet nj� �dh�n�s urt�sie�. N� nj�far� m�nyre duhet t� zbres� nga piedestali mbi t� cilin vihet me leht�si dhe mbi t� cilin nganj�her� bie, sepse shpesh �nuk �sht� bart�s sh�ndeti m� t� madh mendor se pacient�t e tij.
Materializmi dhe pozitivizmi i Frojdit e ndjejn� n� m�nyr� jo t� drejtp�rdrejt�, por n� m�nyr� shum� m� evidente, kriz�n e konceptimit t� individit t� gjeneruar nga darvinizmi. N� k�t� kuptim, Frojdi futet n� rrug�n e hapur nga teorit� darviniane.
Profesor Xhervis le ta fillojm� k�t� analiz� t� figur�s s� Zigmund Frojdit duke p�rshkruar kontekstin historiko�kulturor q� influencon mbi vepr�n e tij.
Problemi i kontekstit �sht� i nj� r�nd�sie qendrore pik�risht pse Frojd paraqitet si pik� konvergjence e nj� serie temash, t� cilat jan� qendrore t� kultur�s s� tet�qindt�s dhe, n� t� nj�jt�n koh�, si pik� zgjidhjeje dhe kthese. N� radh� t� par�, �sht� oportune t� flitet p�r tem�n m� t� r�nd�sishme, dometh�n� kriz�n e konceptimit klasik t� individit. N� k�t� kuptim, si mendimtar, si themelues i nj� korrenti ideologjik, Frojdi me t� drejt� afrohet me mendimtar� t� tjer�: m� t� r�nd�sishmit q� vijn� n� mendje, nga ky k�ndv�shtrim, jan� Ni�e, Marks dhe Darvin. Ata p�rb�jn� at� q� Paul Rikoeur e ka quajtur �shkolla e dyshimit�. �far� �sht� dyshimi? �sht� dyshimi sistematik mbi vet�legjitimimin e nd�rgjegjes. Paraardh�si ideologjik m� i duksh�m i Frojdit �sht� Ni�e, edhe pse Frojdi pohonte se nuk i kish lexuar veprat e tij; ndoshta nuk ishte e v�rtet�. N� fakt, mjaft qart� tek Ni�e dhe m� par� tek Fransis Bejk�n, tek Hjum dhe tek Shopenhauer, t� cil�t Frojdi i kish lexuar ekziston nj� konceptim i kriz�s s� individit, i �kriz�s s� Unit�. Uni, thot� tashm� Ni�e, nuk �sht� di�ka q� �sht� e dh�n�, por �sht� di�ka q� �sht� b�r�: p�rkundrazi, njeriu luan me Unin e tij.
Ka di�ka nga brend�sia q� dominon dhe p�rcakton Unin t�nd si iluzion i t� qenit individ i plot�, i vet�legjitimuar dhe i vet�p�rcaktuar. Kjo ishte pika qendrore p�r Frojdin, edhe pse nuk mjafton p�r t� p�rcaktuar t� gjith� perspektiv�n e refleksionit t� tij; ekzistojn� k�shtu element� t� tjer� ideologjik� q� kontribuojn� p�r ta p�rkufizuar. Nj�ri sigurisht jepet nga influenca e darvinizmit. Darvini �sht� sot nj� figur� gjer�sisht e rivler�suar n� shkenc�n moderne pik�risht prej influenc�s q� ka pasur gjat� t� gjith� rrug�s s� psikologjis� t� n�nt�qindt�s, si dhe mbi biologjin�. Me t� fillon nj� kritik� sistematike ndaj konceptimit idealist t� individit dhe fillon edhe demonizimi i bot�s naive p�r t� konceptuar nd�rgjegjen. Darvini pohon n� m�nyr� eksplicite se diferencat midis njeriut dhe kafsh�ve jan� si diferenca cil�sore, por edhe q� p�rcaktohen n� procesin evolutiv, n� t� cilin nuk asgj� thelb�sisht t� re q� t� futet nga jasht�. N� thelb, njeriu �sht� kafsh� ose bir kafshe dhe Frojdi e ka t� qart� n� mendje k�t� definicion. Materializmi dhe pozitivizmi i Frojdit e ndjejn� n� m�nyr� jo t� drejtp�rdrejt�, por n� m�nyr� shum� m� evidente, kriz�n e konceptimit t� individit t� gjeneruar nga darvinizmi. N� k�t� kuptim, Frojdi futet n� rrug�n e hapur nga teorit� darviniane.
T� ndalemi n� korpusin frojdian n� p�rgjith�si: si na paraqitet komplesivisht?
Tema dhe problemi i dometh�nies s� veprave t� Frojdit �sht� me interes t� jasht�zakonsh�m, si dhe shum� kompleks. N� qoft� se shqyrtojm� korpusin e veprave frojdiane, v�rejm� se ai p�rgjith�sisht p�rmblidhet n� dhjet� v�llime, n� t� cilat jan� veprat e tij me interes psiko-analitik. Lihen jasht� disa vepra rinore, q� nuk jan� t� r�nd�sishme drejtp�rs�drejti p�r sa i p�rket psikanaliz�s. Frojdi ka shkruar vepra t� r�nd�sishme, duke filluar nga viti 1895, deri n� epok�n e vdekjes, deri m� 1937-1938; b�het fjal� p�r nj� seri shkrimesh, punimesh, q� q�ndrojn� n� nj� hark vitesh mjaft t� gjer�. Menj�her� �sht� p�r t�u th�n� nj� gj�: opusi zyrtar frojdian nuk p�rfshin epistolarin, sepse thjesht nuk �sht� zakon ta bashkosh me shkrimet e tjera. Epistolar�t, q� jan� me interes t� jasht�zakonsh�m, jan� botuar vet�m koh�t e fundit. Ka shkrime t� tjera t� Frojdit, n� ve�anti disa letra, q� akoma nuk jan� b�r� publike nga ata q� jan� trash�gimtar�t dhe q� ruhen n� Shtetet e Bashkuara. Kjo ve� t� tjerash provokon mjaft polemika.
Epistolar�t, p�r shembull korrespondenca me Jung apo me Frais, jan� t� r�nd�sishme p�r sa mund t� kapim t� formuarin e ideve frojdiane dhe lindjen e vet� psikanaliz�s. Pjes� t� tjera t� epistolar�ve jan� me interes m� t� specializuar, m� margjinale, midis t� cil�ve epistolari midis Frojdit dhe Feren�it, i cili �sht� botuar koh�t e fundit. Shkrimet e Frojdit jan� heterogjene: midis tyre gjejm� shkrime sistematike, pun� t� rast�sishme, me karakter didaktik dhe shkrime t� tjera q� nuk u pati as d�shir�n dhe as koh�n t�i rilexonte dhe k�shtu q� u botuan n� form�n e bocave. Niveli i punimit �sht� shum� i ndrysh�m. P�r m� shum�, �sht� p�r t�u v�rejtur se n�p�rmjet k�tyre shkrimeve regjistrojm� nj� evolucion n� mendimin e Frojdit, por edhe nj� deg�zim, n� kuptimin q� disa tema, p�r shembull konceptimi i mendjes, struktura e mendjes, ajo q� quhet �metapsikologjia� duksh�m modifikohen. Tema t� tjera shtohen me kalimin e koh�s n� kuadrin e k�rkimit t� Frojdit; ai �sht� marr� me tema me interes t� jasht�zakonsh�m me karakter antropologjik, filozofik e social, sidomos n� dy dekadat e fundit t� jet�s s� tij.
K�to deg�zime t� mendimit t� tij, me karakter jo ngusht�sisht klinik, jo vet�m na ndihmojn� t� kuptojm� mendimin e tij m� n� p�rgjith�si, por na japin nj� kuad�r m� t� qart� t� orientimeve t� tij. Frojdi i modifikon idet� e tij; duhet th�n� se nganj�her� edhe n� shkrime t� vonshme gjenden ide t� reja q� bashk�jetojn� me t� tjera tashm� t� konsoliduara apo deri �t� vjetra� e t� tejkaluara. Ka shtytje, prej nga ku mund t� deduktohet se Frojdi orientohet gjithnj� e m� shum� drejt konceptimesh psikologjike, t� �liruara nga konsiderata t� natyr�s shkencore, biologjike e neruologjike. Me fjal� t� tjera, n� shkrimet e fundit, ka dhe referime ndaj natyr�s biologjike t� njeriut dhe aspekteve t� caktuara q� Frojdi mendonte se qen� t� r�nd�sishme n� raportin midis trurit dhe funksioneve psikike. Ka n� shkrimet e fundit aspekte t� tejkalimit t� konceptimeve n� m�nyr� t� dukshme m� naive t� psikanaliz�s si shkenc� ekzakte, por, n� t� nj�jt�n koh�, ka teza q� futen n� k�t� konceptim t� p�rgjithsh�m; n� nj� prej shkrimeve t� fundit Frojdi n� fakt thot�: �Psikanaliza �sht� nj� shkenc� si kimia apo fizika�, gj� q� sot e konsiderojm� pak absurde, por q� qysh n� at� epok� mund t� konsiderohej e diskutueshme.
Mund t� na flisni p�r evolucionin e mendimit frojdian duke rip�rshkuar disa etapa qendrore?
Le t� fillojm� me veprat frojdiane, t� shkruara p�rpara n�nt�qindt�s dhe q� hodh�n bazat e psikanaliz�s. Mund t� dallojm� jo vet�m n� brend�si t� prodhimit frojdian, por edhe midis ngjarjeve t� jet�s s� Frojdit, q� pastaj jan� t� lidhura ngusht�sisht me prodhimin e tij intelektual n� m�nyr� m� t� thjesht� dhe m� skematike, mund ta ndajm� k�t� hark kohor, t� jet�s, n� dhjet�vje�ar�; kemi k�shtu periudh�n q� shkon deri m� 1900, dhjet�vje�ar�t 1900 � 1910 dhe 1910 � 1920, e k�shtu me radh�, deri n� fundin e viteve Tridhjet� (Frojdi vdes m� 1939). P�rpara fundit t� tet�qindt�s kemi si nj� seri shkrimesh n� t� cilat merr form� ideja psiko-analitike, ashtu dhe vepr�n q� ndoshta mbetet kryesorja e Frojdit, dometh�n� interpretimin e �ndrrave, q� botohet sakt�sisht m� 1900-�n.
Duhet kujtuar miq�sia midis Frojdit dhe Brojerit, nj� mjek mik i Frojdit, kat�r vjet m� i madh n� mosh� se ai. Me Brojerin merr form� vepra e par� me interes psiko-analitik, �Studime mbi histerin�, q� �sht� e periudh�s 1892 � 1895. Formimi i Frojdit �sht� thelb�sisht mjek�sore: neurologjike dhe psikiatrike. Mund t� shikojm� evolucionin e nj� karriere q� nis nga k�rkimet neurologjike laboratorike dhe arrin deri n� interesa ngusht�sisht m� klinike, dometh�n� tamam kurative. Shfaqen k�shtu ��shtjet e definicionit t� histeris�, e kurimit t� mundsh�m t� saj, e funksionimit t� hipnoz�s; formulimi i nj� teorie t� traum�s psikike si shkak i hipnoz�s; formulimi i teoris� sipas s� cil�s nj� traum� e harruar dhe e hequr �sht� shkaku i shqet�simeve histerike. Ideja q� sh�rimi eventual nga shqet�sime histerike kalon n�p�rmjet nj� mekanizmi �shfryrjeje�, implikon b�rjen aktive t� kujtimit t� traum�s. Lindja e psikanaliz�s ka si baz� pik�risht k�t� studim mbi histerin�. Si pasoj� e k�tij studimi hapet nj� diskutim rreth pand�rgjegjshm�ris�, t� kujt jan� forcat q� veprojn� n� t�, nga nj� pik�pamje klinike, psikologjike dhe n� nj�far� m�nyre, edhe neurologjike.
Profesor Xhervis, mund t� marrim n� shqyrtim n� brend�si t� prodhimit frojdian dhjet�vje�arin e luft�s dhe t� pasluft�s, i cili karakterizohet nga zhvillimi i teknik�s psiko-analitike n� kuptimin e v�rtet� t� fjal�s?
Shkrimet m� t� r�nd�sishme mbi teknik�n psiko-analitike jan� pik�risht t� k�saj periudhe, dometh�n� t� fillimit t� dhjet�vje�arit t� dyt�. �sht� formulimi i konceptit �transfert� dhe i �controtransfert�, jan� p�rshkrimet q� Frojdi u jep nx�n�sve t� tij lidhur me m�nyr�n sesi duhet ta kryejn� psikanaliz�n. B�het fjal� p�r nj� prej trash�gimive t� m�dha t� mendimit frojdian p�r terapin� klinike t� shekullit ton�. Si� e dim� t� gjith�, mendimi frojdian ka dh�n� kontribute dhe trash�gimi t� diferencueshme; �sht� l�vizja psiko-analitike, e cila �sht� nj� t�r�si shoqatash private dhe me besim frojdian, q� deri pak vite m� par� �sht� zhvilluar n� nj� bot� mjaft t� pavarur si nga studimet e psikologjis�, ashtu dhe nga akademit� universitare. �sht� influenca e Frojdit mbi kultur�n q� ndoshta �sht� elementi m� i r�nd�sish�m mbi konceptimin q� njeriu per�ndimor i jep vetes (n�se sot flasim p�r Frojdin, e b�jm� n� thelb p�r k�t� motiv). �sht� influenca e Frojdit mbi klinik�n moderne, mbi m�nyr�n p�r t� trajtuar pacient�t, mbi m�nyr�n e konceptimit t� neurozave. Ka disa pika kryesore, q� kan� t� b�jn� pik�risht me struktur�n e raportit midis terapeutistit dhe pacientit, ose, p�r ta th�n� m� n� p�rgjith�si, midis atij q� vihet n� rolin e dh�n�sit t� ndihm�s dhe atij q� vihet n� rolin e marr�sit t� k�saj ndihme.
K�tu konsideratat e Frojdit kan� nj� aktualitet dhe nj� vler� q� nuk e hasim n� aspekte t� tjera t� mendimit frojdian lidhur me klinik�n dhe terapin�. N� nj�far� m�nyre, Frojdi na paralajm�ron lidhur me kompleksitetin e k�tij raporti nga nj� pik�pamje psikologjike. Ai na thot� se pacienti ose �do person q� k�rkon i ndihm� p�r motive personale dikujt tjet�r, pozicionohet n� nj� bot� shpresash e fantazish respektivisht tjetrit, q� �sht� shum� e r�nd�sishme p�r gjendjen e tij psikike dhe q� mund t� rezultoj� e r�nd�sishme p�r sh�rimin e tij p�rfundimtar: n� thelb, ky �sht� procesi transfert. Subjekti vuajt�s projekton tek mjeku, tek ai q� duhet ta ndihmoj�, nj� shpres� shp�timtare dhe e vesh deri diku me karakteristik�n �magjike� t� plotfuqishm�ris�: i projekton afeksionet e tij mbi nj� figur� t� idealizuar, t� tipit prind�ror. Gj�ja m� e interesante �sht� se Frojdi kupton nj� problem q� pastaj do t� ripropozohet n� terma t� ndrysh�m n� nj� prej shkrimeve t� fundit t� tij, analiz� e mbarueshme dhe analiz� e pambarueshme relativisht faktit se edhe kush jep ndihm� ka problematikat e veta t� pand�rgjegjshme.
Kush jep ndihm�, mjeku psikiat�r apo psikanalisti, pozicionohet kundrejt pacientit me nj� seri shpresash dhe e shikon veten n� nj� optik� t� caktuar. P�r shembull, edhe mjeku mund t� ket� tendenc�n p�r t�u mbajtur m� i fuqish�m sesa �sht�; mund t� ndodh� q� ai t� pranoj� nj� atribuim t� caktuar idealizues ose mund t� ket� ndjenja pasigurie, pasi e di q� instrumentet e tij terapeutik� jan� m� pak efikase sa mendon pacienti. E gjitha kjo p�rcakton nj� seri problemesh psikologjike q� jan� ve�an�risht t� r�nd�sish�m, Frojdi kupton problemin e �controtransfert�, dometh�n� t� tematikave psikologjike, t� zgjidhura ose jo nga terapeutisti, edhe pse kjo do t� analizohet n� t� gjith� r�nd�sin� e saj vet�m duke filluar nga vitet Pes�dhjet�, dometh�n� shum� koh� pas vdekjes s� tij.
Le t� flasim p�r vitet e fundit t� Frojdit, vite q� shkojn� nga 1930 e prapa. �far� refleksionesh i karakterizojn� k�to vite t� fundit t� jet�s s� tij?
Vitet nj�zet dhe Tridhjet� shikojn� suksesin e psikanaliz�s n� kuad�r kulturor; suksesi i tij para s� gjithash �sht� sukses i prozelitizmit, pasi krijohet L�vizjen Psiko-analitike. N� k�t� periudh� verifikohet diaspora e madhe e psikanalist�ve hebrej n� Shtetet e Bashkuara; n�p�rmjet surrealizmit, idet� e Frojdit hyjn� ve� t� tjerash t� b�hen pjes� e kultur�s s� pararoj�s, pjes�risht e kultur�s artistike, e kultur�s letrare. E dh�n� interesante dhe e r�nd�sishme �sht� se idet� psiko-analitike n� vitet Nj�zet e Tridhjet� pranohen jo vet�m n� brend�si t� kultur�s n� p�rgjith�si, por sidomos n� ambientet kulturore antikonformiste. N� k�t� epok� idet� e psikanaliz�s shoq�rohen shpesh me idet� e marksizmit, me idet� anarkiste dhe n� p�rgjith�si t� gjitha ato perspektiva ideologjike t� bazuara n� parime liberale, edhe n� fush�n e edukimit t� f�mij�ve. N� brend�si t� evolucionit frojdian meritojn� t� kujtohen nj� seri shkrimesh t� r�nd�sishme, q� kan� t� b�jn� me konceptimin e shoq�ris� dhe analiz�n e neuroz�s n� raport me qytet�rimin.
Frojdi jep nj� formulim jasht�zakonisht interesant dhe akoma, n� disa aspekte, i pranuesh�m. Fillimisht Frojdi theksonte se trajtimi psiko-analitik n� thelb duhej t� synonte q� t� sillte n� nd�rgjegje �heqjen� dhe q� nga kjo t� derivonte sh�rimi i pacientit. M� pas ai kupton se pacient�t nuk sh�rohen dhe aq me leht�si dhe se trajtimi psiko-analitik duhet t� synoj� n� gj�ra t� tjera, dometh�n� thelb�sisht n� nj� ristrukturim t� mbrojtjeve t� Un-me shum� prej nx�n�sve t� tijit, n� nj� modifikim aspektesh t� caktuara t� personalitetit. N� origjin� t� k�tij ndryshimi n� konceptimin e modaliteteve dhe t� finaliteteve t� psikanaliz�s ka faktor� t� ndrysh�m, midis t� cil�ve, ka gjasa, kontrastet me shum� ish-nx�n�s t� vet. M� 1911 ndodh prishja me Adlerin, pasuar m� 1913 nga prishja me Jungun dhe m� pas ajo me Oto Rank e t� tjer�J. Kemi edhe nj� rimendim lidhur me urt�sin� e psiko-analistit; tek analiz� e mbarueshme dhe analiz� e pambarueshme, Fojdi pohon q� psikanalisti nuk duhet t� konsiderohet nj� �dh�n�s urt�sie�. N� nj�far� m�nyre duhet t� zbres� nga piedestali mbi t� cilin vihet me leht�si dhe mbi t� cilin nganj�her� bie, sepse shpesh �nuk �sht� bart�s sh�ndeti m� t� madh mendor se pacient�t e tij�.
N� disa aspekte, Frojdi �sht� intolerant dhe dogmatik, por n� t� nj�jt�n koh� qe nj� person thell�sisht i ndersh�m me veten, sa p�r t�u n�nshtruar autokritikave t� vazhdueshme, t� pakt�n t� anshme. Lidhur me dimensionin e brendsh�m dhe q�ndrimin e tij ndikojn� ngjarja e nazizmit, si dhe nj� gjendje personale pak a shum� e r�nd�, dometh�n� fakti q� p�r shum� vite me radh� ka vuajtur p�r shkak t� nj� kanceri n� goj�, q� m� pas e ka �uar n� vdekje. Kujtoj se Frojdi ka vdekur me eutanazi m� 1939; ka qen� mjeku i tij q� ia ka injektuar nj� doz� t� lart� morfine, duke ndjekur udh�zimet e sakta t� tij. T� mos harrojm� se Frojdi n� vitet e fundit t� tet�qindt�s p�rdorte kokain�, me rreziqe t� m�dha, ndoshta edhe me ndonj� pasoj� n� gjendjen e tij. N� thelb, Frojdi edhe n� k�to vite t� fundit t� jet�s s� tij, n� t� cilat kan� ndodhur k�to revizionime, dyzime dhe hidh�rime, nga pik�pamja e personalitetit, konfirmohet si intelektuali i madh tipik i tet�qindt�s.
Teoria psikoanalitike e Zigmund Frojdit dhe roli i saj n� jet�n shoq�rore
Nga dr. Arqile Boti
Nga fillimet e shekullit t� 20 del n� sken� nj� teori e re n� psikologji dhe pik�risht teoria psiko-analitike e Zigmund Frojd(1856-1939).
Disa filozof� t� ideologjis� marksiste-leniniste n� koh�n e Hoxh�s kan� deklaruar q� teoria e Frojdit �sht� idealiste dhe reaksionare n� tekstet universitare. K�t� surpriz� do ta analizoj n� rastet e m�poshtme, n�se �sht� k�shtu me t� v�rtet�.
K�shtu n� aspektin fetar filozofik do t�i referohemi librit t� Frojdit �Civilizimi, Burim Mjerimi�, ku n� faqen 109, botim anglisht Frojdi shkruan: �Me ndihm�n e t� dh�nave historike formulojm� mendimin q� dogmat fetare jan� MBETURINA NEUROTIKE dhe mund t� themi se �sht� ��shtje kohe q� t� z�vend�sojm� n� terapin� analitike t� neurotikut sukseset e postimit me rezultat t� nj� pune logjike ortodokse�.
Dhe m� tej Frojdi vazhdon: �Feja do t� ishte p�rgjith�sisht nj� neuroz� e p�rgjithshme e imponuar njer�zore dhe ashtu si ajo e f�mij�s do t� vinte nga kompleksi i Edipit nga lidhja me baban�. Dhe sipas Frojdit, tani jemi n� nj� shkall� evolucioni q� mund t� parap�rcaktoj� largimin nga feja n� saj t� nj� formimi racional, intelektual, shkencor etj.
Dhe n� faqen 196 t� po k�tij libri Frojdi shkruan: �Nj� psikolog q� di shum� mir� se sa e v�shtir� �sht� t� gjej� njeriu rrug�n e tij n� k�t� bot� mundohet t� gjykoj� evolucionin e njer�zimit n� baz� t� njohurive t� pakta q� ka fituar n� baz� t� studimit t� ngjarjeve t� ndryshme gjat� procesit t� rritjes q� nga f�mij�ria. N� k�t� vrojtim arrin n� mendimin q� feja mund t� krahasohet me nj� NEUROZ� F�MINORE dhe �sht� mjaft optimist t� gjykoj� se njer�zimi do t� kap�rcej� k�t� faz� neurotike (dometh�n� t� kaloj� nga feja n� ateiz�m) ashtu si shum� f�mij� tejkalojn� nj� neuroz� t� ngjashme...�
Pra, nga k�to t� th�nat e Frojdit rezulton se ai ka qen� nj� materialist dhe ateist konsekuent dhe �sht� v�rtet� p�r t� v�n� duart n� kok� kur disa ideolog� t� Hoxh�s e fusin n� kampin e idealizmit duke pozuar nj� injoranc� t� pashembullt.
K�t� pik� un� do ta mbyll me nj� citat kuptimplot� q� vijon: �Ashtu si Njutoni hoqi Zotin nga natyra, Darvini e hoqi nga jeta, nd�rsa Frojdi e hoqi nga shpirti i njeriut. Mekanicizmi do t�i shkat�rronte t� gjitha, gjersa mbizot�roi n� teorin� mbi natyr�n dhe ku Zotin e z�vend�soi koncepti i natyr�s dhe si rrjedhoj� i k�tij koncepti mekanicist trupi i njeriut ka ardhur nga natyra ose m� sakt� krijuar nga ajo, nd�rsa nd�rgjegjja e ka burimin nga trupi i tij (J.Barzun, Darvin, Marks, Wagner, Nju York 1958). Un� nuk kam �far� t� shtoj m� tep�r n� k�t� pik�.
Elementi qendror q� p�rshkon teorin� psikoanalitike t� Frojdit konsiston n� postulatin q� shumica d�rrmuese e s�mundjeve neurotike dhe atyre psikike e kan� burimin n� grumbullimin, n� t� ashtuquajturin inkoshient t� p�rjetimeve seksuale shum� prej t� cil�ve q� n� koh�n e f�mij�ris� duke marr� parasysh dhe faktorin e trash�gimis�.
K�shtu n� librin e tij �Hyrje n� psikoanaliz� Frojdi thot� n� kapitullin e tret�: �Zbulimi i par� tek i cili na �on psikanaliza �sht� q� si rregull simptomat morboze ndodhen n� lidhje direkte t� drejtp�rdrejt� me jet�n erotike t� t� s�murit, kjo d�shmon q� d�shirat patogjene jan� t� nj� natyre me ato erotiket dhe na imponon ne q� t� konsiderojm� �rregullimet e jet�s seksuale si shkaqet kryesore t� s�mundjes...� dhe m� tej po n� k�t� kapitull Frojdi vazhdon: �Vet�m po t� zbuloj� dikush ngjarjet e jet�s f�minore, mundet t� shpjegoj� sensibilitetin tek traumat e m�vonshme dhe vet�m at�her� kur ne rikthejm� tek koshienca k�to kujtime, t� cilat zakonisht jan� harruar ose m� mir� jan� fshir� nga harresa mund t� mjekoj� k�to simptoma...N� qoft� se shumica d�rrmuese e njer�zve mjek� ose jo kund�rshtojn� t� pranojn� k�t� fakt, kjo shpjegohet thjesht q� n�n presionin e edukacionit harruan shfaqjet erotike t� jet�s s� vet f�minore ose nuk d�shirojn� t�i kujtojn� m�. Ndryshe ve� do t�i shikonin gjerat n� rast se do t� merrnin mundimin t� gjenin n�p�rmjet psikoanaliz�s kujtimet e jet�s s� tyre f�minore, t� observojn�, t� analizojn� dhe t� p�rpiqen t�i shpjegojn�...� dhe m� tej ai shpjegon me holl�si auto-erotizmin e f�mij�ve dhe karakterin instiktiv seksual t� pirjes s� gjirit nga f�mija.
Dhe n� kapitullin e pest� t� vepr�s s� tij �Hyrje n� psikoanaliz� Frojdi thot�: �Shohim se njer�zit s�muren at�her� kur si pasoj� e pengesave t� jashtme ose t� nj� p�rshtatshm�rie t� pamjaftueshme, plot�simi i nevojave t� tij erotike b�het e pamundur n� realizimin e saj real. Shohim at�her� q� k�ta persona kalojn� te s�mundja n� saj t� s� cil�s mund t� gjejn� k�naq�sin�, t� cil�n ua mohon jeta dhe m� tej...nuk �sht� vet�m �ego� e t� s�murit, i cili mohon kategorikisht t� braktis� zmbrapsjet, t� cilat e ndihmojn� personin t� evitoj� pun�t e tij fillestare, por edhe instinktet seksuale nuk d�shirojn� t� heqin dor� nga k�naq�sia, t� cil�n ua jep z�vend�suesi i krijuar nga s�mundja derisa nuk dim� n�se realiteti do t�u jepte di�ka m� t� mir�...�
S. Freud, �Hyrje n� psikoanaliz�
Komenti im
Duke qen� se Frojdi �sht� ateist i hapur at�her� vetvetiu konkludohet q� nuk pranon ekzistenc�n e shpirtit dhe si rrjedhoj� inkoshienti i tij, q� ka n� epiqend�r t� terminologjis� n� teorin� e tij psikoanalitike �sht� produkt i zhvillimit t� sistemit nervor, pra varet nga trupi material t� zhvilluar n� nj� shkall� t� lart� sipas teoris� materialiste. K�shtu q� d�shira seksuale ose instinktet seksuale t� frenuara, sipas Frojdit, jan� t� ngjashme me ato t� kafsh�ve t� larta gjitar�, t� cilat ekzistojn� n� koh�n e riprodhimit t� tyre.
K�shtu, kafsha ha, pi, fle, riprodhon.
Njeriu ha, pi, fle, riprodhon.
Dhe n�se instinktet seksuale jan� baz� e aktivitetit t� njeriut dhe frenimi i tyre �on n� shfaqjen e s�mundjeve neurotike dhe psikike at�her� n� k�t� fush� nuk kemi ndonj� ndryshim cil�sor nga kafsh�t, por kemi nj� ndryshim sasior, kjo sepse njeriu �sht� i pajisur me nj� logjik� q� kontrollon instinktet.
Por Frojdi b�n nj� ngat�rres� themelore. Ai identifikon instinktet seksuale si shkak t� s�mundjeve q� jan� karakteristike si p�r kafsh�t dhe p�r njeriun me ndjenjat q� jan� karakteristik� vet�m p�r njeriun. Kafsha n� marr�dh�nie seksuale nuk udh�hiqet nga ndjenjat, por nga instinktet. Daci dhe qeni nuk b�jn� poezi dashurie, as k�ng� dashurie n� koh�n e riprodhimit, por kryejn� instinktivisht dhe kalojn� n� marr�dh�nie seksi shpeshher� me dhun� t� shkall�ve t� ndryshme. Njeriu ka ndjenja n� shkall� t� ndryshme, n� marr�dh�nie dashurore gjer n� ato ndjenja t� holla q� jan� shkruar romane, kompozime ku idealizohet dashuria dhe q� ndonj�her� kalojn� n� vet�mohim, si te Romeo dhe Zhulieta.
Njeriu �sht� i prirur t� krijoj� marr�dh�nie me at� q� dashuron t� seksit t� kund�rt dhe ndjenjat jan� selektive, q� ndonj�her� shprehen me dashuri n� shikim t� par�.
Dhe nuk jan� instinktet seksuale q� shkaktojn� s�mundje neurotike dhe psikike si� thot� materialisti Frojd, por jan� prap�simi ose rikosheto e ndjenj�s s� dashuris� q� mund t� shkaktoj� �rregullime psikologjike t� shkall�ve t� ndryshme q� nga neurozat dhe gjer te psikozat e v�rteta. Ne mjek�t e praktik�s kemi par� mjaft t� reja dhe t� rinj q� kan� p�suar jo vet�m neuroza, por edhe psikoza t� v�rteta gjat� thyerjes ose disfat�s n� dashuri pavar�sisht a ka p�rfunduar n� marr�dh�nie seksuale apo jo, t� cilat nuk kan� patur ndonj� ndikim n� gjendjen psikologjike t� personit.
Ndjenjat duke p�rfshir� dhe at� t� dashuris� jan� shfaqje shpirt�rore, pra shfaqje t� shpirtit dhe jo t� materies t� organizuar n� shkall� t� lart� si� thot� materializmi, zoti Frojd.
Shpirti njer�zor komunikon n� k�t� bot� me mjedisin e jasht�m n�p�rmjet tri hallkave themelore:
Hallka e par� �sht� ajo e instinkteve si ajo e uris�, etjes, vet�mbrojtjes instiktive, instinktit seksual q� aq shum� e ka p�r zem�r Frojdi etj...
Hallka e dyt� �sht� ajo e ndjenjave ku rreshtohen frika, dashuria, urrejtja, smira, egoizmi, m�shira etj, pra kemi ndjenja pozitive dhe negative n� aspektin moral.
Hallka e tret� �sht� logjika ose arsyetimi q� luan rolin e �dogan�s� q� lejon ndjenjat dhe instinktet q� nuk d�mtojn� shoq�rin� dhe ndalon ato q� d�mtojn� komunitetin dhe njer�zit e tjer�. K�to p�rb�jn� dhe baz�n e normave morale t� individit n� raport me vetveten, familjen dhe shoq�rin�.
Pastaj intuicioni dhe i quajturi syri i tret� �sht� n� kompetenc� t� Zotit q� nj� njeriu mund t�i jap� nj� ndri�im p�r nj� zbulim n� filozofi, art, shkenc� etj.
Frenimi i instinktit t� riprodhimit ose seksual sipas Frojdit t� shumt�n mund t� jap� nj� agresivitet t� leht� ose nevrikll�k te meshkujt dhe tek femrat, por ky agresivitet kontrollohet n� m� t� shumt�n e rasteve nga logjika, nd�rsa tek kafsh�t q� nuk kan� logjik�, mosplot�simi i instinktit seksual si n� rastin e demit q� kur sheh lop�n ka mund�si t� marr� zvarr� edhe t� zotin, nd�rsa njeriu ka ndjenja q� n� rastin e riprodhimit �sht� ndjenja e dashuris� dhe kur thyhet ose prapset ajo, at�her� mund t� shfaqet ankthi dhe gjer n� depresion kur nj� vajz� ose nj� djal� (kjo ndodh m� tep�r tek vajzat) humb shpres�n se mund t� rikthehet i dashuri i saj.
K�shtu q� identifikimi i ndjenjave me instinktet �sht� nj� nd�r gabimet themelore t� materialistit Frojd dhe p�r k�t� po marrim nj� shembull:
Nj� djal� ndodhet n� shoq�rin� e pes� vajzave, fjala vjen, ose anasjelltas nj� vajz� me shoq�rin� e pes� djemve. N�se ai nuk do t� arrij� t� ket� marr�dh�nie seksi me kat�r prej tyre nuk i b�n p�rshtypje kur nuk i dashuron, kjo ndodh edhe p�r vajzat q� kur nuk duan nj� djal� jo vet�m q� nuk u b�n p�rshtypje, por nuk u lidh�n seksualisht, por refuzojn� kategorikisht nj� lidhje t� till�.
Por �rregullimet neurotike dhe psikike do lindin n� ato raste sidomos tek femrat at�her� kur thyhet ndjenja e dashuris�, q� �sht� karakteristike vet�m p�r njeriun. Q� k�tej del q� dashuria si ndjenj� njer�zore nuk mund t� jet� e barabart� me instinktin seksual dhe nd�rmjet tyre nuk mund t� v�m� shenj�n e barazimit. P�r nj� ateist dhe materialist si� �sht� Frojdi, q� nuk pranon shpirtin, ky gabim do t� ishte i pashmangsh�m.
Dhe n�se teoria psikoanalitike panseksuale e Frojdit q� indirekt predikon lirin� e seksit p�r tu �liruar nga komplekset psikike dhe neurotike do t� ishte e v�rtet�, duhet t� sillte n� vendet ku �sht� aplikuar diku m� shum� dhe diku m� pak uljen e ndjeshme t� s�mundjeve neurotike dhe psikike. Por praktika e jet�s v�rteton t� kund�rt�n, q� atje ku ekziston liria e seksit, s�mundjet neurotike dhe psikike jan� rritur n� m�nyr� t� shpejt�, t� lidhur dhe me p�rdorimin e drogave afrodiziake p�r t� kompensuar r�nien e fuqive fizike dhe seksuale sidomos tek meshkujt. K�shtu q� jeta e provon t� d�shtuar teorin� e Frojdit.
Si konkluzion del q� Frojdi duke konfonduar dhe barazuar dashurin� si ndjenj� e lart� njer�zore me instinktet dhe d�shirat seksuale q� jan� karakteristik� edhe p�r kafsh�t dhe duke mos b�r� ndarjen nd�rmjet tyre dhe kuptimin e rolit kryesor t� thyerjes s� ndjenjave erotike dhe jo instinkteve n� shfaqjen e �rregullimeve t� ndryshme psikologjike, faktikisht njeriun e redukton n� nj� kafsh� ose makin� t� Ernst Heckel-it q� ishte bashk�koh�s i Frojdit. Kjo fatkeq�sisht e �on Frojdin n� pozitat e nj� materializmi vulgar n� psikologji.
P�r sa i p�rket rolit t� xhindeve si shkaqe t� s�mundjeve neurotike dhe psikike do t� flasim n� nj� shkrim tjet�r.
Trajtimi i personalitetit sipas Frojd.
Teorite me te perhapura mbi personalitetin jane ato psikodinamike dhe ajo me e njohura, eshte ajo e Sigmund Freud.
Frojdi e percaktonte personalitetin duke u bazuar ne teorite e tij psikoanalitike.
Sipas tij personaliteti i njeriut eshte i perbere nga tre komponente: Idi (essi) ,uni (ego), dhe mbiuni (superego):
Personaliteti sipas Frojdit, me shume nga cdo gje tjeter varet nga nivelet e vetedijes, apo thene me mire nga nennivelet e vetedijes; nga ato nivele qe jane nen te ndergjegjshem.
Me Froid personaliteti nuk eshte konstant.Nje mase e akumuluar sjelljesh, besimesh, virtytesh etj. Por eshte �EVERCHANGING �qe ndryshe, nga Froid do te thote qe i avitet natyres njerezore me pesimizem (i kontrolluar nga impulset shtazore) do te thote se personaliteti i nje njeriu influencohet nga ambienti perreth gjithashtu (pervec influences gjenetike si psh impulset te trasheguara nga bota shtazore). Nga marredheniet qe njeriu formon me boten e jashtme, si psh kultura, njerezit e tjere. Dhe te gjithat keto, sebashku ose vec e vec, modifikojn negativisht ose positivisht personalitetin e vet njeriut.
Mos harrojme qe Frojdi u perqendrua se tepermi ne psikoanalize, dhe psh deshirat e fshehta seksuale i shpjegonte si shkak i dukurive te ndryshme ne sjellje.
Me vone kjo eshte hedhur poshte nga te tjere.
Sigmund Freud dhe psikoanaliza
Psikoanaliza u formua nga Sigmund Freud, i cili edhe e krijoj at� duke u bazuar s� pari ne mendimet e tij personale dhe pastaj q� tadij� vet� se; si dhe perse ai ishte i frig�suar nga vdekja , fobia dhe dhimbja.Ai filloj duke e analizuar s� pari veten e tij cka kjo dergoj m� von� deri t� ajo , kur ky filloj edhe ti analizoj njerezit e tjer�,pra pacinetet e tij. Psikoanaliza �sht� vetem ajq� t� tregoj dhe hulumtoj se perse njerezit� sillen ne menyra t� ndryshme ne ter� jeten e tyre te perditeshme,dhe se do t� ishte mir� q� t� dihet se perse njeriu frigohet nga lashtesia,erresira, nga insektet etj etj , por do t� ishte edhe mir� q� t� dihej nga kjo se , perse njerezit kan nganjehere edhe sjellje kriminele dhe cka fshifet prapa tyre.
E tera u pasqyrua n� nj� pjes� t� madhe t� njerezve p�r shkak t� psiqikes s� tyre t� semur�,por edhe t� gjendjes s� pergjtheshme psiqike. Psikoanaliza i p�rkushtohet njohuris dhe shpirtit te njeriut. Freud ishte vet� mjek� dhe se gjendjet neurotike t� pacienteve t� tij p�r t� ishin shum� interesante p�r ti studjuar.Psikoanaliza i sqaron ankthet dhe ankthet e detyruara si nj� lloj� perjetimi t� tronditjes t� cilat kan len� gjurm� qysh ne f�mijeri. Njeriu nuk duhet q� t� ket� problemet � medha ose thjesht� t� jet� i s�mur� psiqik q� t� kerkoj ndihmen nga Psikologu p�r trajtim n� ndonj� terapi. Por shumica e njerezve e kan nj� frig� ne veten e vet� qe�t� mos jen� si t� shenuar ose regjistruar, mendojn� se kjo �shte nj� pun� qe duhet te mbahet seket .
E verteta �sht� se�psikoterapia n� t� shumten e rasteve mirretme problemet e jetes s� perditshme t� psikologjis� njerzore, t� cilat probleme , �do njeri i njef ne veten e vet� por lufton kunder tyre duke i mbajtur si sekret ne brendesin e vet�.Por psikoterapia ka t� bej� m� se shumti me mjekimin t� lir� mental sesa me at� te psikiatris�,qe n� �do rast qellimi i ter� kesaj �sht� q� njeriu t� jet� mir� dhe i menqur me veten e vet� , ta zbuloj� �unin� e vet�, sesa t� mjekohet me medikamente oset ek ndoj lloj� qendre psikiatrike me pa nevoj�.
Mbrenda ketyre viteve , shumica me kan kontaktuar dhe thuja se �do nj�ri ka then� se �Une nuk kam probleme t� m�dha psiqike q� t� kerkoj mjekin n� psikoterapi.� , dhe nga kjo ka rezoltuar se ata nuk e kan marrur si rast seriz nevojen e mjekimit t� tyre n� ket� drejtim , por n� filllim jan� mbyllur ne vete , duke i ikur t� vertetes , dhe m� pas pas nj� kohe , ur nuk kan mundur t� rezistojn� , jan� lajmeruar prap� q� t� kerkojn� ndihm�. Psikoterapia nuk �shte asgj� tjeter vetem terapi e lir� dhe udhezim p�r mirqenjen shpirterore. �shte normale t� jet� jonormale.Shumica e njerzve kan nj� mardhenje t� mir� siq edhe e quajn� mardhenje dhe dije normale. T� jesh sikur q� je vet� dhe t� kesh nj� vetbesim t� plot�, kerkohet q� njeriu t� largohet nga ai mendim duke e b�re n� vet� ket� q� ta vlersoj veten si t� tjeret dhe t� filloj q� ti bej� pyetje vetevetes se kush ne�te vertet ai ose ajo jan�, ose kush jam. �sht� e pamundur q� njeriu t� ket� mundesi q� te jet� sikur ata te tjeret , sepse ketu njeriu bie ne ndesh� me origjinalitetin e tij personal.Nese ti mendon se je si t� gith� te tjeret , s�duhet p�r t� harruar se ti je me ndryshe nga tjeret dhe origjinal ne veten tende. Edhe nese je i s�mur� psiqikisht� , ke te drejt� t� llogarisesh se ti je nj� pjes� e njerezis dhe kerkon respekt nga rrethi, pra pamvarsisht� nga bindja e jote njerzore ose nga momentet e ndoj lloj� semundje n� jeten t�nde.Cdo njeri vlen� aq shum� sa i tjeteri. Nj� Psikoterapeut mundet shpesh qe t� ndihmoj ty q� te kuptosh dobesit e tua dhe t� mesohesh t� jetosh me nj� penges t�nden t� cilen e mban� ne brendesi , ose ne anen fizike t� trupit, me nj� fjal� te mesohesh t� jetosh edhe si handikap sepse je qenje njerzore si t� gjith�. Nese ke problem serioz do t� ishte m� mire qe ta kuptosh natyren e atij problemi dhe si t� tjeret e kuptojn� ket� lloj� problemi , e jo t� rrish i fshehur nen hijen e marres (turpit)ose t� luftosh me veten t�nde dhe me ajrin q� t� rrethon.
Mendimet joreflektuese
Nj� pjes� e mendimeve tona formulohen n� nj� koh� te larget ose t� harruar dhe nga nj� situat� e v�shtir� e femijeris, dhe kjo �sht� nj� shenj� e pershtypjes infratile dhe keto mendime munden q� t� na e bejn� nj� erresir� dhe jovullnet qe ti planifikojm� ardhmerit� tona dhe mundesit tona ne jeten e m� tutjeshme. Keto mendime me te cilat as nuk mundemi t� mendojm� na vijn� n� kok� pa deshiruar dhe keto e bejn� nj� lloj� bllokade ku ne nuk mundemi t� refkleksohemi m� p�r se afermi, nese ndoj person tjeter nuk na kshillon q� te llogarisim ne ardhmerin ton�,sepse keto mendime te lart� permendura zoterojn� mbi ndjenjat tona n� menyren mekanike dhe ne at� automatike dhe e zvog�lojn� edhe deshiren ton� jetsore. Keto jan� mendime qe nuk ben� t� mendojm� me to.Procesi i mendimit ndalet dhe futen mendime t� cilat n� menyren e pakontrolluar sillen vetem ne nj� rreth� , nuk shokjn� m� perpara por vetem aty, ndersa ne behemi te papjekur qe te mesohemi nga pervoja e hidhur.
Nganjehere , keto lloje te mendimeve jan� large nesh dhe nuk gjindem me ne p�r t� miren e uni-t ton� , por vijn� ne koken ton� aq shpejt� ne nj� citat t� pa pershtateshme , kur as ne nuk e dijm� se qka po ndodhe me te vertet me ne. Ne "e dijm" se qdo here jemi pafat,dhe se nuk �sht� ide e mir� q� te provojm� dhe t� ndryshojm� , se ne nuk mundemi ti bejm� disa gj�ra, se t� tjeret kan qdo here te drejt�,se te gjitha femrat jan� joreale (fals) burrat jan� zullumqar,dhe se te tjeret do t� largoheshin nga ne , nese ata na njohin ne dhe brendesin ton� se qka fshehim dhe bajm�ne n� veti. N� keto rrethan lind� asgj� me shum� se vetbesimi i ult� i cili m� pa tjeter duhet q� t� k�rkoj k�shillen dhe ndihmen e Psikoterapeutit.
Frojdi dhe Jungu, kolos�t e psikologjis�
P�rderisa mjedisi kulturor n� t� cilin lindim dhe rritemi ndikon n� sjelljen tone, mund t� duket sikur ne jemi pa asnj� individualitet ose vullnet t� lire. Ne mund t� dukemi si t� gatuar n� forma t� paracaktuara q� shoq�ria i ka pregatitur p�r ne . Fakti se q� nga lindja deri n� vdekje ne jemi n� marr�dh�nie me t� tjer�t, sigurisht e kusht�zon personalitetin tone, vlerat q� kemi dhe sjelljen q� manifestojm�. Megjithat� jeta jon� me t� tjer�t �sht� n� origjin� t� individualitetit dhe liris� son�. Gjat� shoq�rizimit , seicili prej nesh zhvillon nj� kuptim p�r indetitetin e vetvetes dhe aft�sin� p�r mendim dhe mendim t� pavarur . T� karahasosh dy psikolog� t� m�dhenj si Frojdi dhe Jungu. n� terma sa m� t� thjesht� p�rcaktohej si t� rrezikshme. Ata, n� fillim ishin shok� t� ngusht�, q� kishin mendime t� nj�jta. Kjo shoq�ri nuk u zgjati shum� mbas disa mospajtimeve q� hasen n� psikologji . Jung nuk u pajtua kurr� me disa gj�ra q� Frojdi do t� thoshte. Kemi dy shkolla dhe disiplina t� ndryshme psikologjike: Psikoanaliza nga Frojdi, dhe Psikologjia Analitike nga Jungu. K�to t� dyja p�rb�jn� thelbin e shkoll�s moderne t� mendjes e njohur si Psikologjia e Thell� , dhe kan� p�r q�llim hulumtimin e shtres�s s� thell� t� n�ndijes. Zigmund Frojd, psikolog dhe psikiat�r austriak, ka ndikuar s� tep�rmi me teorin� e tij mbi jet�n psikike, jo vet�m n� zhvillimin e psikologjis�; Adleri, Jungu e t� tjer�, por me modifikime t� ndryshme dhe korrektura t� shumta, �sht� e pranishme edhe n� disa teza filozofike deri n� koh�n ton�; E. Fromi , H.Markuze e t� tjer�, ndon�se Frojdi refuzonte vendosm�risht q� t�i atribonte �do lloj sentence filozofike koncepsionit t� tij natyror shkencor. �do individ punon p�r vetveten, individualisht me rrezikun e vet dhe jo duksh�m n� bashk�punim me tjetrin. Por nuk �sht� nj� Robinson Kruzo, ai ka nevoj� p�r t� tjer�t, si klient�, si n�npun�s ose si pun�dh�n�s, duhet t� blej� dhe t� shes�, t� jap� dhe t� marr�. Tregu, si ai i mallrave dhe ai i fuqis� pun�tore, i rregullon k�to lidhje. K�shtu individi i vet�m dhe i vetmjaftuesh�m hyn n� marr�dh�nie ekonomike me t� tjer�t si mjeti p�r nj� q�llim t� vet�m t� blej� dhe t� shes� . Nd�rsa Karl Jung, psikiat�r dhe psikolog zvicerian, mjek dhe themelues i shkoll�s psikoanalitike t� Cyrrnihut, quajtur ndryshe psikologji analitike. N� baz� t� raportit t� individit dhe t� rrethit njer�zit i ndan n� dy tipa karakteri, kryek�put t� ndrysh�m. 1. t� ekstravetuar, t� kthyer nga bota e jashtme aktiv dhe 2. t� introvetuar t� kthyer nga bota e brendshme, pasiv. N� em�r t� qendrimit metafizikisht m� t� lir� dhe psikologjikisht t� palidhur, Jung refuzon �do simplifikim t� problemit t� psikikes dhe konsideron, se �sht� jo kritike t� pranohet nj� i vetmi instikt themelor, i cili do t� duhej t� shpjegonte �do gj� dhe t� b�hej themel i gjith� jet�s shpirt�rore. Duke mbrojtur kompleksitetin e psikik�s dhe me k�t� psikologjin� e relativizuar, Jung ndahet nga Psikoanaliza dhe konsiston n� nj� Psikologji t� re, karakteristika e t� cil�s �sht� tipologjia e jet�s shpirt�rore. Kjo ndarje e tij nga analiza t� jep t� kuptosh ndryshimin e raporteve FROJD - JUNG. �far� e detyron nj� njeri t�i p�rshtatet pothuajse t� gjitha kushteve t� jet�s s� konceptueshme dhe cilat jan� limitet e p�rshtatshm�ris� s� tij. P�rgjigja do t� ishte dashuria, implulsi shkat�rrues, sadizmi, prirja p�r n�n�shtrim, etja p�r pushtet, indiferenca, d�shira p�r lavdi, pasioni p�r kursim, p�rmbushja e k�naq�sis� epshore dhe frika ndaj sensualitetit. K�to dhe shum� aspirate dhe frika t� tjera q� takohen tek njeriu zhvillohen n� reaksion me disa kushte t� jet�s. Ta rendis�sh n� nj� formul� t� thjesht� do t� ishte: njeriu duhet t� haj�, t� pij�, t� flej�, t� mbrohet nga armiqt� dhe k�shtu me rradh�. Q� n� lindje, njeriu e gjen tashm� t� p�rgatitur sken�n. Duhet t� haj� dhe t� pij� e p�r k�t� duhet t� punoj�. Kjo do t� thot� se duhet t� punoj� n� kushte dhe n� m�nyra t� ve�anta q� p�r t�, do t� p�rcaktohen nga shoq�ria e p�rcaktuar q� kur ka lindur. T� dy k�ta faktor�, nevoja p�r t� jetuar dhe sistemi shoq�ror, jan� n� linj�n e parimit t� pandryshuesh�m p�r t�, si individ dhe jan� faktor� q� p�rcaktojn� zhvillimin e atyre tipareve q� paraqesin nj� plasticitet m� t� madh. Koncepti Frojdist mbi marrdh�niet njer�zore n� thelb �sht� i till�, individi paraqitet i paisur nga nj� seri e plot� impulsesh biologjike. Q� t� mund t�i k�naq� ata, individi hyn n� marr�dh�nie me objekte t� tjera. K�shtu, individ�t e tjer� jan� mjete p�r t�u p�rdorur p�r q�llimin tone, k�naqjen e aspiratave, q� nga ana e tyre e kan� origjin�n tek individi para, se ata t� hyjn� n� kontakt me t� tjer�t . Frojdi e pranonte iden� tradicionale p�r nj� diktonomi thelb�sore midis njeriut dhe shoq�ris�, si dhe doktrin�n tradicionale t� lig�sis� s� natyr�s njer�zore. Sipas tij njeriu �sht� thell�sisht antisocial, shoq�ria duhet ta zbusi, duhet t�i plot�soj� disa k�naq�si q� vijn� nga impulset biologjike, q� si t� tilla jan� t� domosdoshme, por n� pjes�n m� t� madhe shoq�ria duhet ta rafinoj� dhe t� frenoj�, n� m�nyr� t� shkath�t, impulset themelore t� njeriut. N� teorin� e Frojdit raporti midis individit dhe shoq�ris� �sht� n� thelb statik, virtualisht individi �sht� i nj�jt� dhe shnd�rrohet n� mas�n, q� shoq�ria ushtron nj� presion m� t� madh mbi impulset natyrore. Duke i hedhur nj� v�shtrim analiz�s s� shpirtit t� turmave nga Le Boni, Frojdi fillimisht n� sh�nimet e tij Psikologjia e turmave, hedh nj� qasje kritike p�r psikologjin� individuale. Sipas tij, ajo ka objekt njeriun e izoluar, duke k�rkuar t� tregoj� rrug�t n�p�r t� cilat ai p�rpiqet t� p�rfitoj� k�naq�si nga impulset e veta instiktive, por duke e b�r� k�t� gj�, vet�m shum� rrall�, n� disa rrethana t� paralizueshme, mund t� shk�putet nga marr�dh�nia e k�tij individi me t� tjer�t. Tek nj� turm� �do ndjenj� e �do veprim �sht� ngjit�s, �ka n�nkuppton se individi flijon me mjaft leht�si, interesimin vetjak p�r interesimin kolektiv. Ka, gjithashtu shum� aspekte baz�, q� m� pas u nxorr�n si fundamente esenciale, t� cilat p�rshkruajn� gjendjen e inidividit q� b�n pjes� n� turm�. Individi nuk �sht� m� i vet�dijsh�m p�r veprimet e tij. Turma �sht� impulsive, e l�viz�shme dhe e irrituar. Ajo udh�hiqet, pothuajse vet�m nga e pavet�dijshmja. impulse t� cilave u n�nshtrohet turma, q� sipas rrethanave mund t� jen� t� buta ose t� egra, heroike ose t� dob�ta. Ajo nuk duron asnj� t� �ar� nd�rmjet d�shir�s dhe realizimit t� asaj q� d�shiron. Ajo ka ndjenj�n e t� gjith�fuqishmes, beson me leht�si dhe �sht� zhveshur nga shpirti kritik, e pamundura nuk ekziston p�r t�, as dyshimi, as e pasigurta. Turma shkon menj�her� n� ekstrem, fillimi i nj� antipatie kthehet menj�her� n� urrejtje t� eg�r. P�r individin n� turm� nocioni i t� pamundur�s zhduket. Kushdo t� veproj� mbi t�, nuk ka nevoj� t� peshoj� logjik�n e argumentave t� tij, mjafton t� paraqes� tablot� m� t� fuqishme duke ekzagjeruar e p�rs�ritur vazhdimisht t� nj�jt�n gj�. N� nj� grumbull individ�sh n� turm�, ve�orit� individuale zhduken, kurse instiktet e egra brutale, shkat�rruese, mbeturinat e viteve t� barbaris� q� flejn� tek secili prej tyre, rizgjohen duke i dh�n� liri k�naqjes s� instikteve. -�� turma nuk ka kurrfar� organizimi, e n�qoft� se e ka, mezi e meriton t� quhet ashtu�� Turma ushtron mbi individin e ve�uar nj� fuqi t� pakufizuar e me rrezikshm�ri t� lart� t� parashikueshme. Individi i ve�uar n� turm�, braktis individualitetin e tij dhe stugjestionohet nga t� tjer�t. K�t� ai e b�n, sepse tek ai ekziston nevoja p�r t� qen� m� t�p�r dakort, se sa n� kund�rshtim me ta, e pra ndoshta k�t� e b�n �vet�m p�r hir t� dashuris� s� tyre�. Turma ka plot besim dhe autoritetin e vet, i hap rrug� p�rkushtimit ndaj nj� ideali dhe ka q�ndrim tolerant. Ajo i n�nshtrohet forc�s magjike t� fjal�ve. Me to i qet�son, por mund edhe t� ndezi stuhit� m� t� tmerrshme. Ar�syeja dhe argumentet nuk mund t�i luftojn� dot kund�r disa fjal�ve e disa formular�ve. Turmat k�rkojn� iluzione, t� cilat nuk mund t�i kund�rshtojn�. Vet mungesa e realizimit, irealja ndikon mbi to gati nj�soj si realja. Turma �sht� nj� kope, e bindur se nuk do t� jetoj� kurr� pa zot�ri. Ajo ka etje p�r t�u bindur , se duhet t�i n�nshtrohet dikujt, t� cilin e p�rfytyron si zotin e saj.
Teoria
P�r t� qen� t� sakt�, nuk ishte Frojdi ai q� e shpiku iden� e vet�dijes kundrejt pavet�dijes, por ai ishte p�rgjegj�si kryesor p�r p�rhapjen e saj. Mendja e vet�dijshme �sht� ajo p�r t� cil�n ju jeni t� nd�rgjegjsh�m n� �do �ast t� dh�n�, perceptimet, kujtimet, mendimet, fantazirat, ndjenjat e p�rjetuara n� t� tashmen. T� jesh i lidhur ngusht� me mendjen e vet�dijshme �sht� ajo pjes� q� Frojdi e quante paravet�dije, t� cil�n sot e quajm� �kujtesa e p�rdorshme�: �do gj� n� t� mund t� kthehet leht�sisht n� vet�dije, kujtime q� nuk i sjell nd�rmend p�r momentin, por q� mund t�i sjell�sh leht�sisht n� kujtes�. Askush s�ka probleme me k�to dy shtresa t� mendjes. Por Frojdi sugjeroi se k�to jan� pjes�t m� t� vogla t� saj!
Pjesa m� e madhe �sht� pavet�dija. Ajo p�rfshin t� gjitha gj�rat q� nuk sillen leht�sisht n� nd�rgjegje, p�rfshir� k�tu shum� gj�ra q� kan� origjinat e tyre aty, si p�r shembull motivet apo instiktet tona dhe gj�rat q� kan� z�n� vend aty pasi ne s�e kemi t� leht� t�i shohim, si p�r shembull kujtime apo emocione t� lidhura me traum�n.
Sipas Frojdit, pavet�dija �sht� burimi i motivacioneve tona, qofshin ato d�shira t� thjeshta p�r ushqim apo seks, kompulsione neurotike apo motive p�r nj� artist apo shkenc�tar. Megjithat�, ne shpesh priremi t� mohojm� ose t�i rezistojm� vet�dij�simit ndaj k�tyre motiveve dhe shpesh ato na b�hen t� p�rdorshme vet�m n� m�nyr� t� kamufluar. Do t�i kthehemi s�rish k�saj.
Idi, ego dhe superego
Realiteti psikologjik frojdian fillon me bot�n e mbushur me objekte. Midis tyre ndodhet edhe nj� objekt i ve�ant�, organizmi. Organizmi �sht� i ve�ant� pasi vepron n� m�nyr� t� till� q� t� mbijetoj� dhe t� riprodhohet dhe udh�hiqet drejt k�tyre q�llimeve n�p�rmjet nevojave t� tij � uris�, etjes, shmangies s� dhimbjes dhe seksit.
Nj� pjes� shum� e r�nd�sishme e organizmit �sht� sistemi nervor, i cili ka si karakteristik� t� vet ndjeshm�rin� ndaj k�tyre nevojave t� organizmit. N� lindje, ky sistem nervor �sht� thuajse i nj�jt� me at� t� �do kafshe tjet�r, �sht� nj� �di�ka� ose nj� id. Sistemi nervor, si nj� id, i shnd�rron nevojat e organizmit n� forca motivuese t� quajtura n� gjermanisht Triebe, �ka �sht� p�rkthyer si instikte apo impulse. Frojdi i quajti edhe d�shira. Ky shnd�rrim nga nevoj� n� d�shir� quhet edhe procesi par�sor.
Idi vepron p�r t�iu p�rshtatur parimit t� k�naq�sis�, i cili mund t� kuptohet si k�rkes� p�r t�u kujdesur menj�her� p�r nevojat. P�rfytyroni foshnjen e uritur, q� ul�rin me t� madhe. Ai nuk e �di� �far� d�shiron n� kuptimin e t� rriturve, ai thjesht di q� e do dhe e do tani. Foshnja, n� k�ndv�shtrimin e Frojdit �sht� nj� id i past�r ose thuajse i past�r. Dhe idi nuk �sht� asgj� p�rve� p�rfaq�simit psikik t� biologjis�.
P�r fat t� keq, edhe pse d�shira p�r ushqim, si p�r shembull imazhi i nj� bifteku t� shijsh�m, mund t� jet� i mjaftuesh�m p�r t� k�naqur idin, ajo nuk �sht� e mjaftueshme p�r t� k�naqur organizmin. Nevoja vet�m b�het gjithnj� e m� e forte dhe d�shirat vazhdojn� t� lindin. Duhet ta keni v�n� re se, kur nuk keni k�naqur disa nevoja, si p�r shembull nevoj�n p�r t� ngr�n�, ajo fillon t� z�r� gjithnj� e m� shum� v�mendjen tuaj, derisa vjen nj� pik� kur s�mendon dot p�r gj� tjet�r ve� saj. Kjo �sht� m�nyra sesi nevoja apo impulsi pluskon n� nd�rgjegje.
P�r fatin e mir� t� organizmit, �sht� nj� pjes� e vog�l e mendjes p�r t� cil�n fol�m m� par�, vet�dija, q� lidhet me bot�n e jashtme me an� t� shqisave. P�rqark k�saj vet�dijeje, gjat� vitit t� pare t� jet�s s� f�mij�s, pak nga �idi� kthehet n� �un�, n� ego. Ego lidh organizmin me realitetin me an� t� nd�rgjegjes q� ka dhe k�rkon objekte p�r t� k�naqur d�shirat q� krijon idi p�r t� p�rfaq�suar nevojat e organizmit. Ky aktivitet i zgjidhjes s� problemit quhet proces dyt�sor.
Ego, ndryshe nga idi, funksionon sipas parimit t� realitetit, i cili shprehet �kujdesu p�r nevoj�n, sapo t� gjendet objekti i p�rshtatsh�m.� Ajo p�rfaq�son realitetin dhe n� nj� shkall� t� konsiderueshme edhe arsyen.
Gjithsesi, nd�rkoh� q� ego lufton p�r t� b�r� t� lumtur idin (dhe, n� fund t� fundit, organizmin), ajo p�rballet me pengesat e bot�s. Ndonj�her� has objekte q� e ndihmojn� n� arritjen e q�llimeve t� saj. Dhe ajo i regjistron k�to pengesa dhe leht�sira. N� ve�anti, ajo regjistron shp�rblimet dhe nd�shkimet q� b�jn� dy nga objektet m� ndikuese n� bot�n e f�mij�s: mami dhe babi. Regjistrimi i gj�rave q� duhen shmangur dhe strategjive q� duhen p�rdorur kthehet n� superego. Kjo nuk p�rfundohet deri n� mosh�n shtat�vje�are. N� disa njer�z, nuk kompletohet kurr�.
Ka dy aspekte t� superegos: nj�ri �sht� nd�rgjegja, q� �sht� brend�simi i shp�rblimeve dhe paralajm�rimeve. Tjetri �sht� egoja ideale. Ajo vjen nga shp�rblimet dhe modelet pozitive q� njeh f�mija. Nd�rgjegja dhe ego ideale komunikojn� k�rkesat e tyre tek ego me ndjenja si krenaria, turpi dhe faji.
�sht� nj�soj sikur n� f�mij�ri ne t� kemi fituar nj� t�r�si nevojash dhe d�shirash shoq�ruese, k�saj radhe t� nj� natyre shoq�rore m� shum� se biologjike. P�r fat t� keq, k�to nevoja mund t� p�rplasen leht�sisht me ato q� vijn� nga idi. Si� e shihni, superego p�rfaq�son shoq�rin� dhe shoq�ria shpesh nuk d�shiron asgj� tjet�r p�rve�se q� d�shirat e tua t� mos plot�sohen fare!
Instiktet e jet�s dhe instikti i vdekjes
Frojdi e pa t� gjith� sjelljen njer�zore si t� drejtuar prej impulseve ose instikeve, t� cilat nga ana tjet�r jan� p�rfaq�sime neurologjike t� nevojave fizike. N� fillim, ai iu referua atyre si instikte t� jet�s. K�to instikte p�rjet�sojn� (a) jet�n e individit duke e motivuar at� t� k�rkoj� ushqim dhe uj�, dhe (b) vazhdim�sin� e llojit, duke e motivuar t� b�j� seks. Energjin� motivacionale t� k�tyre instikteve t� jet�s, nxitjen q� i jep fuqi psikik�s son�, ai e quajti libido, nga fjala latine �un� d�shiroj�.
P�rvoja klinike e b�ri Frojdin ta shihte seksin si shum� m� t� r�nd�sish�m sesa nevojat e tjera n� dinamik�n e psikik�s. N� fund t� fundit, ne jemi krijesa shoq�rore dhe seksi �sht� nevoja m� shoq�rore e t� gjithave. Plus k�saj, duhet t� pranojm� se Frojdi kuptonte shum� m� tep�r se aktin seksual me fjal�n seks! Gjithsesi, libido tani n�nkupton jo �do lloj impulsi, por at� seksual.
M� von�, Frojdi filloi t� besoj� se instiktet e jet�s nuk jan� t� vetmet. Libido �sht� nj� gj� e gjall�; parimi i k�naq�sis� na mban n� nj� l�vizje t� vazhdueshme. Dhe s�rish, q�llimi i k�saj l�vizjeve �sht� t� vazhdosh t� jesh, t� k�naqesh, t� jetosh n� paqe, t� mos kesh m� nevoja. Q�llimi n� jet�, ndoshta do t� thoshit se �sht� vet� vdekja! Frojdi filloi t� besoj� se �n�n� ose �n� krah� t� instikteve t� jet�s ishte instikti i vdekjes. Ai filloi t� besoj� se �do njeri ka nj� d�shir� t� pavet�dijshme p�r t� vdekur.
Kjo duket nj� ide e �uditshme kur e sheh n� fillim, dhe n� fakt u kund�rshtua nga shum� student� t� tij, por un� mendoj se ka nj�far� baze n� p�rvoj�: jeta mund t� jet� nj� proces i dhimbsh�m dhe sfilit�s. P�r pjes�n m� t� madhe t� njer�zve n� bot� ka m� shum� dhimbje sesa k�naq�si, dhe kjo �sht� di�ka q� e kemi t� v�shtir� ta pranojm�!
Vdekja premton �lirim nga beteja.
Frojdi iu referua parimit t� nirvan�s. Nirvana �sht� nj� ide budiste, shpesh e p�rkthyer si parajs�, por q� n� fakt do t� thot� �fikje�, nj�soj si fikja e qiriut. Kjo n�nkupton mosekzistenc�n, asgj�n�, boshll�kun, q� �sht� q�llimi i t� gjith� jet�s n� filozofin� budiste.
Faktet e p�rditshme t� instiktit t� vdekjes dhe parimit t� nirvanas jan� n� d�shir�n tone p�r paqe, p�r t�u arratisur nga stimujt, t�rheqjen ton� drejt alkoolit dhe drogave, dob�sin� ton� p�r arratisjet, si p.sh. p�rhumbjen n� libra dhe filma, d�shir�n p�r t� pushuar dhe p�r t� fjetur. Ndonj�her� ato paraqiten hapur si vet�vrasje dhe d�shira vet�vrasjeje. Dhe si� teorizoi Frojdi, ndonj�her� ne e nxjerrim k�t� jasht� vetes n� form�n e agresivitetit, mizoris�, vrasjeve dhe shkat�rrimit.
Ankthi
Frojdi tha dikur �jeta s��sht� e leht�!�
Ego � uni � q�ndron n� qend�r t� disa forcave mjaft t� fuqishme: realitetit, shoq�ris� q� p�rfaq�sohet nga superego; biologjis� s� p�rfaq�suar nga idi. Kur k�rkesat ndaj egos p�rplasen, �sht� e kuptueshme q� ajo � pra, ju � t� ndjeheni t� k�rc�nuar, t� v�n� posht�, t� ndjeheni sikur t�ju shtyp nj� pesh� e madhe. Kjo ndjenj� quhet ankth, dhe sh�rben si nj� sinjal i egos q� mbijetesa e egos dhe me t� edhe i gjith� organizmi, �sht� n� rrezik.
Frojdi p�rmendi tre lloje ankthi: i pari �sht� ankthi real, q� un� dhe ju do ta quanim frik�. Edhe Frojdi k�shtu e quajti n� gjermanisht. Por p�rkthyesit e tij menduan se �frika� ishte fjal� tep�r e r�ndomt�! Gjithsesi, n�se do t�ju hidhja n� nj� grop� me gjarp�rinj helmues, ju do t� p�rjetonit ankth real.
Lloji i dyt� �sht� ankthi moral. Kjo �sht� ajo q� ndjejm� kur na afrohet nj� k�rc�nim jo nga bota e jashtme fizike, por nga bota e brend�suar shoq�rore e superegos. N� fakt, �sht� nj� fjal� tjet�r p�r t� p�rshkruar ndjenja si turpi dhe faji dhe frika nga nd�shkimi.
Lloji i fundit �sht� ankthi neurotik. Kjo �sht� edhe frika e mposhtjes nga impulset e idit. N�se jeni ndjer� ndonj�her� se �po rridhnit�, po humbnit kontrollin, temperamentin, arsyen, pra mendjen, at�her� keni ndjer� ankth neurotik. Neurotik �sht� nj� fjal� latine p�r �nervoz�, pra �sht� ankth nervoz. �sht� lloji i ankthit q� e intrigoi m� shum� Frojdin dhe shpesh ne e quajm� thjesht dhe qart�, ankth.
Mekanizmat mbrojt�s
Ego merret me k�rkesat e realitetit, idit dhe superegos n� m�nyr�n m� t� mir� q� mundet. Por kur ankthi e mposht, ego duhet t� mbrohet. Ajo e b�n k�t� n� m�nyr� t� pavet�dijshme, duke bllokuar impulset apo duke i shnd�rruar ato n� nj� form� m� t� pranueshme, m� pak k�rc�nuese. Teknikat quhen mekanizma t� mbrojtjes s� egos dhe Frojdi, vajza e tij Ana, dhe dishepuj t� tjer� kan� zbuluar mjaft prej tyre.
Mohimi ka t� b�j� me bllokimin e ngjarjeve t� jashtme nga p�rvet�simi n� vet�dije. N�se nj� situat� �sht� e tep�rt p�r t�u p�rballuar, personi thjesht refuzon ta p�rjetoj� at�. Si� mund ta imagjinoni ky �sht� nj� mekaniz�m mbrojt�s primitiv dhe i rreziksh�m: nuk i shp�ton dot p�r shum� koh� realitetit! Ai mund t� veproj� i vet�m, por m� shpesh kombinohet me mekanizma t� tjer� q� e mb�shtesin.
Nj�her� isha duke lexuar nd�rsa vajza ime pes�vje�are po shihte nj� film vizatimor (Sm�rfat, m� duket). Ajo po rrinte si� e kishte zakon, shum� pran� televizorit, kur filloi t� jepej nj� reklam�. Mesa duket, n� at� televizion nuk e kishte mendjen njeri n� pun�, pasi dhan� nj� reklam� p�r nj� film horror, me thika t� p�rgjakura, maska dhe ul�rima tmerri. Meq� s�arrita ta pengoja f�mij�n tim p�r t� par� nj� horror t� till�, b�ra at� q� do t� b�nte �do baba psikolog: fola n� lidhje me t�. I thash� �Bobo, �far� reklame e frikshme q� ishte, h�.� Ajo u kthye �H�?� I them �Reklama� ishte e frikshme apo jo?� Ajo tha ��far� reklame?� Un� i them �Reklama q� sapo u dha, me gjakun, mask�n dhe ul�rim�n�!� Mesa duket e kishte l�n� jasht� vetes t� gjith� gj�n�.
Q� at�her�, kam v�n� re f�mij� t� vegj�l q� n� nj�far� m�nyre mpihen kur p�rballen me gj�ra q� m� mir� t� mos p�rballeshin. Kam par� njer�z q� u bie t� fik�t n� autopsira, njer�z q� mohojn� realitetin e vdekjes s� nj� t� dashuri t� tyre, dhe student� q� nuk shkojn� t� marrin rezultatet e provimit. Ky �sht� mohimi.
Ana Frojd p�rmendi edhe mohimin n� fantazi: kjo ndodh kur f�mij�t, n� imagjinatat e tyre e transformojn� nj� baba �t� keq� n� nj� arush t� dashur, ose nj� f�mij� t� pafuqish�m n� nj� superhero t� fort�.
Represioni, q� Ana Frojd e quajti edhe �harresa e motivuar� �sht� pik�risht kjo: t� mos jesh n� gjendje t� kujtosh nj� situat�, nj� person apo nj� ngjarje k�rc�nuese. Edhe kjo �sht� e rrezikshme dhe �sht� pjes� e mbrojtjeve t� tjera.
Kur isha adoleshent, m� zuri nj� frik� e madhe nga merimangat, sidomos ato me k�mb� t� gjata. Nuk e dija nga m� erdhi, por kishte filluar t� b�hej shum� shqet�suese n� koh�n q� hyra n� fakultet. N� fakultet, nj� k�shillues m� ndihmoi ta kaloja (me an� t� nj� teknike q� quhet desensitizim sistematik), megjithat� ende s�e dija nga m� ishte krijuar. Vite m� von�, pash� nj� �nd�rr, tep�r t� qart�, q� tregonte se si kush�riri m� kishte mbyllur n� nj� kasolle prapa sht�pis� s� gjysh�rve t� mi kur isha shum� i vog�l. Kasollja ishte e vog�l, e err�t dhe kishte nj� dysheme t� pis�t t� mbuluar me, e menduat sakt�, merimanga me k�mb� t� gjata.
Kuptimi frojdian p�r k�t� fobi �sht� mjaft i thjesht�: un� represova nj� ngjarje traumatike � incidentin me kasollen � por t� par�t e merimangave krijonte ankthin e asaj ngjarjeje pa krijuar kujtimet e ngjarjes.
Ka mjaft shembuj t� tjer�. Ana Frojd na sjell nj� q� na t�rheq ashtu si gj�rat antike: nj� vajz� e re, n� faj p�r d�shirat e saj t� forta seksuale, priret t� harroj� emrin e t� dashurit t� saj, edhe at�her� kur p�rpiqet ta prezantoj� at� tek t� af�rmit! Ose nj� i alkoolizuar nuk e kujton tentativ�n e tij p�r vet�vrasje, duke deklaruar se duhet t�i jen� errur syt�. Ose dikush tjet�r gati mbytet kur �sht� ende f�mij�, por nuk e mban mend ngjarjen edhe kur t� tjer�t p�rpiqen t�ia kujtojn�, megjithat� ai vazhdon t� ket� frik� nga deti i hapur!
Vini re, se q� t� jet� nj� shembull i v�rtet� i mbrojtjes, duhet t� funksionoj� n� m�nyr� t� pand�rgjegjshme. Im v�lla kishte frik� nga qent� kur ishte f�mij�, por s�kishte lidhje me mbrojtjet: at� e kishte kafshuar qeni nj�her� dhe nuk donte t�i p�rs�ritej m� di�ka e till�! Zakonisht, jan� frik�rat irracionale q� i quajm� fobi ato q� rrjedhin nga represioni i traumave.
Asketicizmi, ose heqja dor� nga nevojat, p�r t� cil�n pjesa m� e madhe e njer�zve s�kan� d�gjuar, por q� ka dal� s�rish n� p�rdorim me lindjen e �rregullimit t� quajtur anoreksi. Paradoleshent�t, kur ndjehen t� k�rc�nuar nga d�shirat e tyre seksuale n� lindje, mund ta mbrojn� vetveten n� m�nyr� t� pand�rgjegjshme duke mohuar, jo vet�m d�shirat e tyre seksuale por �do d�shir�. Ata p�rfshihen n� nj� lloj stili jete asketik (si t� murgjve) n� t� cilin ato mohojn� interesin e tyre p�r gj�ra q� njer�zit e tjer� parap�lqejn�.
Sot tek djemt�, ka nj� interes m� t� madh n� vet�disiplin�n e arteve marciale. P�r fat t� mir�, artet marciale jo vet�m q� s�t� d�mtojn� (edhe aq), por n� fakt t� ndihmojn�. P�r fat t� keq, vajzat n� shoq�rin� ton� zhvillojn� shpesh nj� interes t� madh n� arritjen e nj� standardi bukurie n� lidhje me trupin e holl�. N� teorin� frojdiane, mohimi i nevojave p�r ushqim �sht� nj� mbulim i mohimit p�r zhvillimin e tyre seksual. Shoq�ria jon� konspiron bashk� me ta: n� fund t� fundit, at� q� shum� shoq�ri e konsiderojn� nj� figur� normale p�r nj� grua t� pjekur jan� nja 10 kile mbipesh�!
Ana Frojd diskuton n� lidhje me nj� version m� t� zbutur t� k�tij mekanizmi t� quajtur kufizim i egos. K�tu, personi humbet interesin n� disa aspekte t� jet�s dhe fokusohet n� di�ka tjet�r, n� m�nyr� q� t� shmang� p�rballjen me realitetin. Nj� vajz� e vog�l q� i �sht� mohuar afeksioni nga objekti afektiv, mund t� shmanget nga gj�rat fem�rore dhe t� kthehet n� nj� �intelektuale jo seksuale� ose nj� djal� i cili �sht� i frik�suar se do t� turp�rohet n� ndeshjen e futbollit mund t� krijoj� nj� interes t� thell� n� poezi.
Izolimi (shpesh i quajtur intelektualizim) ka t� b�j� me shk�putjen e emocionit nga nj� kujtim i v�shtir� apo nj� impuls k�rc�nues. Nj� person, mund t� flas� n� nj� m�nyr� shum� kavaliere se si �sht� abuzuar n� f�mij�ri, ose mund t� shfaq� nj� kuriozitet t� past�r intelektual mbi orientimin seksual q� ka zbuluar s� fundmi tek vetja. Di�ka q� duhet t� jet� me shum� r�nd�si, trajtohet sikur t� mos ishte k�shtu.
N� situata emergjente, mjaft njer�z hiqen si tep�r t� qet� dhe t� p�rmbajtur derisa emergjenca kalon, pik� n� t� cil�n ata rr�zohen. Di�ka t� thot� se gjat� emergjenc�s, nuk mund t�ia lejosh vetes t� rr�zohesh. �sht� e zakonshme q� t� gjesh dik� totalisht t� p�rfshir� n� detyrimet shoq�rore n� lidhje me vdekjen e nj� t� dashuri. Doktor�t dhe infermieret duhet t� m�sojn� t� ndajn� reagimet e tyre natyrale ndaj gjakut, plag�ve, gjilp�rave dhe t� trajtojn� pacientin p�rkoh�sisht, si di�ka m� pak se nj� qenie e ngroht�, e mrekullueshme njer�zore me miq dhe familje. Adoleshentet kalojn� nj� stad n� t� cilin jan� t� fiksuar pas filmave horror, ndoshta p�r t�u p�rballur me frik�rat e tyre. Asgj� nuk e shfaq izolimin m� qart� se nj� teat�r plot me njer�z q� qeshin me eufori nd�rkoh� q� jepet nj� person q� e b�jn� copash.
Zhvendosja �sht� ridrejtimi i nj� impulsi tek nj� objekt z�vend�sues. N�se impulsi, d�shira �sht� n� rregull, por personi ku e drejton �sht� k�rc�nues, ju mund ta zhvendosni tek nj� person ose di�ka q� sh�rben si z�vend�sues simbolik.
Dikush q� urren n�n�n mund ta represoj� urrejtjen, por ta drejtoj� at� tek grat� n� p�rgjith�si. Dikush q� nuk ka patur mund�sin� t� doj� dik�, mund ta z�vend�soj� qenien njer�zore me mace apo qen. Dikush q� ndjehet i sikletosur me d�shir�n e tij seksuale p�r nj� person real mund ta z�vend�soj� at� me nj� fetish. Dikush q� �sht� i frustruar nga shefat e tij ose t� saj mund t� shkoj� n� sht�pi, t� godas� qenin, t� rrah� nj� antar familjeje ose t� p�rfshihet n� djegie t� kryqit.
Kthimi kund�r vetes �sht� nj� form� shum� e ve�ant� e zhvendosjes, ku vet� personi b�het objekti i z�vend�simit. Zakonisht p�rdoret n� emocionet e urrejtjes, zem�rimit dhe agresivitetit, m� tep�r sesa impulset pozitive, dhe �sht� nj� shpjegim frojdian p�r shum� nga ndjenjat tona t� inferioritetit, fajit ose depresionit. Ideja se depresioni �sht� rezultat i zem�rimit q� ne refuzojm� ta njohim pranohet nga shum� njer�z, frojdian� dhe jo frojdian�.
Nj�her� e nj� koh�, kur nuk ndjehesha edhe aq mir�, vajza ime, rreth 5 vje�, derdhi nj� got� t� t�r� me qum�sht me �okollat� n� dhom�n e ndenjes. I b�rtita duke i th�n� se ishte shum� e ngath�t dhe se duhej t� m�sonte t� ishte m� e kujdesshme dhe se i kisha then� nj�qind her� e k�shtu me radh�, e dini vet� ju. Ajo q�ndroi atje e ngrir� me nj� lloj v�shtrimi p�rlot�s n� sy dhe, e goditi veten n� kok� disa her�! Sigurisht, do t� kishte rrahur kok�n time, por, ja q� s�b�het kollaj kjo apo jo? S�ka nevoj� ta them se q� at�her� ndjehem n� faj.
Projeksioni, t� cilin Ana Frojdi e quajti zhvendosje t� jashtme, �sht� thuajse e kund�rta e kthimit kund�r vetes. Ai ka t� b�j� me prirjen p�r t� par� d�shirat e pap�rshtatshme t� vetes tek njer�z t� tjer�. Me fjal� t� tjera, d�shirat jan� aty, por nuk jan� m� d�shirat e tua. E pranoj se sa her� d�gjoj dik� q� thot� se sa agresiv �sht� dikush tjet�r, apo sesa pervers� jan�, vras mendjen n�se ky person ka vet� prirje agresive apo seksuale n� brendi t� vetes, q� m� mir� t� mos e pranonte.
M� lejoni t�ju jap disa shembuj: nj� bashk�short, i mir� dhe i ndersh�m, t�rhiqet jasht�zakonisht nga nj� grua lozonjare. Por n� vend q� t� njoh� k�t� epsh t� vetin, ai fillon t� b�het tep�r xheloz p�r t� shoqen, duke u shqet�suar vazhdimisht p�r besnik�rin� e saj e k�shtu me radh�. Apo nj� grua q� ndjen se ka ndjenja t� vag�ta seksuale p�r shoqet e saj. N� vend q� t�i njoh� k�to ndjenja si tep�r normale, ajo fillon t� shqet�sohet gjithnj� e m� shum� p�r pranin� e lesbikeve n� komunitetin e saj.
Dor�zimi altruist �sht� nj� form� projeksioni q� n� pamje t� par� duket si e kund�rta: k�tu personi p�rpiqet t� plot�soj� nevojat e tij duksh�m n�p�rmjet njer�zve t� tjer�.
Nj� shembull i zakonsh�m i k�saj �sht� shoku/shoqja (t� gjith� e kemi patur nj� t� till�) q� edhe pse nuk k�rkonte marr�dh�nie p�r veten, vazhdimisht nxiste njer�zit e tjer� rreth e rrotull dhe ishte ve�an�risht kurioz se ��ndodhi nat�n e kaluar� apo �si po shkojn� gj�rat?� Shembulli i skajsh�m i l�shimit altruist �sht� personi q� jeton t� gjith� jet�n e tij p�r dik� tjet�r ose n�p�rmjet nj� tjetri.
Formimi i reagimit, t� cilin Ana Frojd e quajti �t� besosh t� kund�rt�n� e ndryshon nj� impuls t� papranuesh�m n� t� kund�rtin e vet. K�shtu nj� f�mij� i inatosur me t� �m�n, mund t� kthehet n� tep�r i shqet�suar p�r t� dhe t� shfaq� n� m�nyr� dramatike afeksionin p�r t�. Nj� f�mij� i abuzuar mund t� vrapoj� drejt prindit abuzues. Ose dikush q� s�mund ta pranoj� nj� impuls homoseksual, mund t� deklaroj� se ndjen neveri nga homoseksual�t.
Ndoshta shembulli m� i zakonsh�m ose m� i qart� i formimit t� reagimit gjendet tek f�mij�t midis mosh�s shtat� dhe nj�mb�dhjet�: pjesa m� e madhe e djemve do t�ju thon� sesa t� neveritshme jan� vajzat, dhe vajzat do t�ju thon� me po t� nj�jt�n forc� sesa t� pak�ndsh�m jan� djemt�. T� rriturit q� i shohin n� marr�dh�nie mes tyre, gjithsesi, mund t� thon� me leht�si se cilat jan� ndjenjat e tyre t� v�rteta!
Zhb�rja ka t� b�j� me veprime apo rituale �magjike� q� b�hen p�r t� fshir� mendime apo ndjenja t� pak�ndshme q� kan� ndodhur. Ana Frojd p�rmend nj� shembull t� nj� djali i cili e recitonte alfabetin mbrapsht sa her� q� kishte nj� mendim seksual, apo do t� kthehej dhe do t� p�shtynte sa her� q� takonte nj� djal� tjet�r q� kishte t� nj�jtin pasion si ai n� lidhje me masturbimin.
Tek njer�zit �normal� zhb�rja �sht� sigurisht m� e nd�rgjegjshme dhe ne mund t� angazhohemi n� nj� akt nd�shkimi p�r disa sjellje, ose k�rkojm� falje zyrtarisht. Por n� disa njer�z, akti i nd�shkimit nuk �sht� aspak i vet�dijsh�m. Sillni nd�rmend nj� baba t� alkoolizuar i cili pas nj� viti abuzimesh verbale dhe ndoshta edhe fizike, p�rpiqet me mish e me shpirt p�r t� b�r� Krishtlindjet m� t� bukura p�r f�mij�t e tij. Kur stina mbaron, dhe f�mij�t s�jan� g�njyer akoma nga sjelljet e tij magjike, ai kthehet n� banakierin e njohur me ankesa p�r familjen e tij mosmir�njoh�se, dhe p�r faktin sesi e detyrojn� t� pij�.
Nj� nga shembujt klasik� t� zhb�rjes ka t� b�j� me higjen�n personale pas seksit: �sht� mjaft e arsyeshme t� lahesh pas seksit. N� fund t� fundit, pasojat mund t� jen� t� tilla! Por n�se ndjeni nevoj�n p�r t� b�r� tre a kat�r dushe me sapun me kokrriza, ndoshta seksi s�b�n p�r ju.
Introjeksioni, i quajtur identifikim, �sht� b�rja t� tuat e karakteristikave t� personalitetit t� dikujt tjet�r, pasi k�shtu zgjidh disa v�shtir�si emocionale. P�r shembull, nj� f�mij� q� lihet vet�m vazhdimisht, mund t� p�rpiqet t� kthehet n� �mama� p�r t� zvog�luar frik�rat e saj. Mund t�i shoh�sh q� u thon� kukullave apo kafsh�ve q� t� mos ken� frik�. Nga ana tjet�r, shohim nj� f�mij� m� t� rritur ose nj� adoleshent q� imiton heroin e tij t� preferuar n� muzik� ose n� sport n� p�rpjekje p�r t� vendosur nj� identitet.
Nj� shembull m� i zakonsh�m �sht� gruaja q� jetonte af�r gjysh�rve t� mi. I shoqi i saj kishte vdekur dhe ajo filloi t� vishte rrobat e tij, edhe pse t� rregulluara sipas mas�s s� trupit t� saj. Ajo filloi t� p�rdorte sjelljen e tij si p.sh. t� pinte me llull�. Edhe pse komshinjt� �uditeshin dhe e shihnin si �grua burr�, ajo e dinte identitetin e saj seksual. N� fakt, ajo u martua s�rish, duke e ruajtur deri n� fund veshjen dhe llull�n e t� shoqit!
Duhet t� shtoj k�tu q� identifikimi �sht� mjaft i r�nd�sish�m p�r teorin� frojdiane si mekanizmi me an� t� t� cilit ne zhvillojm� superegon.
Identifikimi me agresorin �sht� nj� version i introjeksionit q� fokusohet n� adaptimin, jo t� tipareve t� p�rgjithshme ose pozitive, por t� atyre negative dhe t� frik�sueshme. N�se keni frik� nga dikush, mund t� p�rballeni pjes�risht me frik�n se do t� ktheheni si ata. Dy nga vajzat e mia, duke u rritur me nj� mace tep�r t� eg�r, mund t�i shikoje shpesh tek mjaullisnin, kthisnin, p�shtynin ose ngrinin kurrizin p�rpjet� n� p�rpjekje p�r t� shmangur q� macja t� dilte nga ndonj� qoshe e err�t dhe t�i sulmonte.
Nj� shembull m� dramatik �sht� ai i quajtur Sindroma e Stokholmit. Pas nj� pengmarrjeje n� Stokholm, psikolog�t u �udit�n kur zbuluan se pengjet jo vet�m q� s�ishin t� zem�ruar me pengmarr�sit, por shpesh ishin simpatizues ndaj tyre. Nj� rast m� i fundit kishte t� b�nte me nj� grua t� quajtur Patty Hearst, e familjes s� fuqishme dhe t� pasur Hearst. Ajo u kap nga nj� grup i vog�l i revolucionar�ve t� vet�deklaruar t� quajtur ushtria �lirimtare simbioneze. Ajo u mbajt n� dollape, u p�rdhunua dhe u keqtrajtua n� m�nyra t� ndryshme. Megjithat�, ajo vendosi t� bashkohet me ta, duke b�r� video propaganduese p�r ata dhe duke tundur nj� arm� n� nj� vjedhje parash n� bank�. Kur m� von� u hodh n� gjyq, psikolog�t sugjeruan se ajo ishte viktim� dhe jo kriminele. Gjithsesi ajo u d�nua p�r vjedhje banke me 7 vjet heqje lirie. D�nimi i saj u t�rhoq nga presidenti Karter pas 2 vjet�sh.
Regresioni �sht� kthim pas n� koh� psikologjike, kur dikush p�rballet me stress. Kur ne jemi t� shqet�suar apo t� frik�suar, sjelljet tona shpesh b�hen m� f�minore ose primitive. F�mija mund t� filloj� t� thith� gishtin s�rish ose t� lag� n� shtrat kur u duhet t� kalojn� ca koh� n� spital. Adoleshent�t mund t� jen� nervoz� kur t� sillen n� nj� situat� sociale ku ndodhet edhe seksi tjet�r. Nj� student fakulteti mund t� doj� t� marr� me vete nj� lod�r nga sht�pia. Nj� mbledhje e njer�zve t� civilizuar mund t� kthehet n� nj� turm� t� dhunshme n�se i nxit t� besojn� se mir�qenia e tyre vihet n� rrezik. Ose nj� burr� m� i vjet�r pasi ka kaluar 20 vjet n� nj� kompani dhe tani e gjen veten t� papun�, mund t� z�r� poltron�n dhe t� kthehet n� nj� f�mij� t� varur nga e shoqja.
Ku strehohemi kur ndeshemi me stres? N� periudh�n m� t� af�rt n� jet�, kur jemi ndjer� t� sigurt� dhe t� sh�ndetsh�m, sipas teoris� frojdiane.
Racionalizimi �sht� shnd�rrimi mendor i �fakteve� p�r ta b�r� nj� ngjarje apo nj� impus m� pak k�rc�nues. Ne e b�jm� k�t� mjaft shpesh n� nivel t� vet�dijsh�m kur e shfaj�sojm� veten. Por p�r shum� njer�z me ego t� ndjeshme, shfaj�simi vjen kaq i natyrsh�m saq� nuk jemi t� vet�dijsh�m p�r k�t� gj�. Me fjal� t� tjera, shum� prej nesh jan� t� p�rgatitur p�r t� besuar n� g�njeshtrat q� ngrem� vet�.
Nj� m�nyr� e dobishme p�r t� kuptuar mbrojtjet �sht� t�i shoh�sh ato si nj� kombinim t� mohimit apo represionit me lloje t� ndryshme racionalizimesh.
T� gjitha mbrojtjet jan� g�njeshtra edhe n�se nuk jemi t� nd�rgjegjsh�m q� i b�jm�. Por kjo nuk i b�n m� pak t� rrezikshme, n� fakt i b�n m� shum�. Si� mund t�ju ket� th�n� gjyshja �Kjo bot� �sht� e g�njesht�rt�� G�njeshtrat ushqejn� g�njeshtra, dhe na largojn� gjithnj� e m� tep�r nga e v�rteta, nga realiteti. Pas pak kohe, ego nuk mund t� kujdeset m� p�r k�rkesat e idit, apo t�i kushtoj� v�mendje atyre t� superegos. Ankthet kthehen mbrapsht dhe ju rr�zoheni.
Megjithat� Frojdi i pa mbrojtjet si t� nevojshme. Nuk mund t� pres�sh q� nj� person, sidomos nj� f�mij�, t� marr� n� sy dhimbjen e jet�s ashtu si� vjen! Nd�rkoh� q� dishepujt e tij sugjeruan se t� gjitha mbrojtjet mund t� p�rdoren n� m�nyr� pozitive, Frojdi vet� sugjeori se kishte vet�m nj� mbrojtje pozitive, t� cil�n e quajti sublimim.
Sublimimi �sht� transformimi i nj� impulsi t� papranuesh�m, qoft� ai seks, zem�rim, frik� apo �far�do n� nj� form� m� t� pranueshme shoq�risht, madje edhe produktive. K�shtu dikush me nj� ndjenj� t� forte armiq�sie mund t� b�het gjuetar, kasap, futbollist ose ushtarak. Dikush q� vuan nga nj� ankth i tep�rt mund t� kthehet n� nj� organizues, tregtar, shkenc�tar. Dikush me d�shira t� forta seksuale mund t� kthehet n� artist, fotograf, shkrimtar e k�shtu me radh�. P�r Frojdin n� fakt, t� gjitha aktivitetet krijuese ishin sublimime dhe sidomos t� impulsit seksual.
Stadet
Si� e thash� m� par�, p�r Frojdin impulsi seksual �sht� forca m� e r�nd�sishme motivuese. N� fakt, Frojdi mendoi se ajo ishte forca par�sore motivuese jo vet�m p�r t� rriturit, por edhe p�r t� vegjlit, madje edhe foshnjet. Kur ai paraqiti seksualitetin foshnjor n� publikun vienez t� dit�ve t� tij, ky i fundit mezi ishte i p�rgatitur p�r t� folur p�r seksualitetin tek t� rriturit, jo m� tek foshnjet!
�sht� e v�rtet� se aft�sia p�r orgaz�m �sht� e pranishme q� nga lindja. Por Frojdi nuk e kishte fjal�n vet�m p�r orgazm�n. Seksualiteti nuk n�nkuptonte vet�m aktin seksual, por t� gjitha ndjesit� e k�naq�sis� q� vijn� nga l�kura. �sht� e qart� edhe p�r m� t� ngurtin mes nesh se bebet, f�mij�t dhe padyshim t� rriturit i p�lqejn� p�rvojat e prekjes si p.sh. perk�dheljet, puthjet e k�shtu me radh�.
Frojdi theksoi se n� koh� t� ndryshme t� jet�s son�, pjes� t� ndryshme t� l�kur�s na japin k�naq�si m� t� madhe. Teoricien�t e m�vonshme do t�i quanin k�to zona erogjene. Frojdit i dukej se foshnja e gjente k�naq�sin� e tij m� t� madhe n� thithje, sidomos t� gjoksit. N� fakt, bebet kan� nj� prirje p�r t� �uar thuajse �do gj� nga ambienti n� goj�. Pak m� von� n� jet�, f�mija fokusohet tek d�shirat anale t� mbajtjes dhe t� l�shimit. Nga mosha tre apo kat�r, f�mija mund t� ket� zbuluar k�naq�sin� e f�rkimit apo prekjes s� gjenitaleve t� tij apo t� saj. Vet�m m� von�, n� pjekurin� ton� seksuale, ne gjejm� k�naq�sin� m� t� madhe n� aktin seksual. N� k�to v�zhgime, Frojdi ngriti themelet e teoris� s� stadeve psikoseksuale.
Stadi oral zgjat nga lindja deri n� rreth 18 muaj. Fokusi i k�naq�sis� �sht� sigurisht goja. Thithja dhe kafshimi jan� aktivitetet m� t� parap�lqyera.
Stadi anal zgjat nga 18 muaj deri n� tre apo kat�r vje�. Fokusi i k�naq�sis� �sht� anusi. Mbajtja dhe l�shimi i jasht�qitjes jan� m� t� parap�lqyerat.
Stadi fallik zgjat nga tre apo kat�r deri n� pes�, gjasht� apo shtat� vje�. Fokusi i k�naq�sis� jan� gjenitalet. Masturbimi �sht� i zakonsh�m.
Stadi latent zgjat nga pes�, gjasht� apo shtat� vje� deri n� pubertet, pra, diku tek 12 vje�. Gjat� k�tij stadi, Frojdi besoi se impulsi seksual shtypej p�r t�i l�n� vend t� nx�nit. Duhet t� theksoj se edhe pse shumica e f�mij�ve duken t� qet� seksualisht gjat� viteve t� gramatik�s n� shkoll�, gati nj� e kat�rta e tyre masturbohen ose luajn� �doktorash�. N� epok�n represive t� Frojdit, k�ta f�mij� t� pakt�n ishin m� t� qet� sesa homolog�t e tyre t� koh�ve moderne.
Stadi gjenital fillon n� pubertet dhe p�rfaq�son rilindjen e impulsit seksual n� adoleshenc� dhe fokusimin specifik t� k�naq�sis� n� aktin seksual. Frojdi besonte se masturbimi, seksi oral, homoseksualiteti dhe shum� gj�ra t� tjera q� ne i gjem� t� pranueshme n� mosh�n e rritur sot, ishin t� papjekura.
Kjo �sht� nj� teori stadesh, q� do t� thot� se frojdian�t besojn� se t� gjith� kalojm� p�rmes stadesh, n� k�t� rend, dhe af�r k�tyre moshave.
Kriza e Edipit
�do stad ka disa detyra t� v�shtira t� lidhura me t� q� ka t� ngjar� t� shkaktojn� probleme. P�r stadin oral, �sht� l�nia e gjirit. P�r stadin anal �sht� trainimi i uturakut. P�r stadin fallik, �sht� kriza e Edipit, e em�rtuar sipas historis� s� vjet�r greke t� mbretit Edip, i cili pa e ditur vrau t� atin dhe u martua me t� �m�n.
Ja, se si funksionon kriza e Edipit: objekti i par� i dashuris� p�r t� gjith� ne, �sht� n�na. Ne duam v�mendjen e saj, duam afeksionin e saj, duam perk�dheljet e saj, duam at�, n� nj� m�nyr� gjer�sisht seksuale. Djali i vog�l, gjithsesi, ka nj� rival p�r t�rheqjen ndaj t� �m�s: baban� e tij! Babai �sht� m� i madh, m� i fort�, m� i zgjuar dhe fle me maman�, nd�rkoh� q� djali i vog�l fle vet�m n� krevatin e tij. Babai �sht� armiku.
N� koh�n kur djali i vog�l e kupton k�t� situat� arketipale, ai �sht� vet�dij�suar p�r disa nga ndryshimet m� t� fshehta mes djemve dhe vajzave, p�rve� gjat�sis� s� flok�ve dhe stileve n� t� veshur. Nga k�ndv�shtrimi i tij naiv, ndryshimi �sht� q� ai ka penis, dhe vajzat jo. N� k�t� pik�, f�mij�s i duket se q� t� kesh di�ka �sht� shum� her� m� mir� se t� mos kesh asgj� k�shtu q� ai �sht� i k�naqur me gjendjen e tij.
Por ama lind pyetja: ku �sht� penisi tek vajzat? Ndoshta ajo e ka humbur diku. Ndoshta i �sht� prer�. Ndoshta kjo mund t�i ndodh� edhe atij! Ky �sht� fillimi i ankthit t� tredhjes, nj� em�r tjet�r i ndrysh�m p�r frik�n e humbjes s� penisit.
P�r t�iu kthyer historis�, djali duke e njohur superioritetin e t� atit dhe duke patur frik� p�r penisin e tij, p�rfshihet n� disa nga mbrojtjet e egos: ai e zhvendos impulsin seksual p�r t� �m�n tek vajzat dhe m� von� tek grat�; identifikohet me agresorin, t� atin, dhe p�rpiqet t� b�het gjithnj� e m� shum� si ai, pra, si burr�. Pas disa vjet�sh latente, ai hyn n� adoleshenc� dhe n� bot�n e heteroseksualitetit t� pjekur.
Vajza e fillon gjithashtu jet�n me dashurin� p�r t� �m�n, k�shtu q� �sht� problem p�r ta par� se si i p�rcjell afeksionet e saj tek i ati para se t� ndodh� procesi i Edipit. Frojdi sugjeroi k�tu iden� e zilis� s� penisit: vajza e vog�l e ka v�n� re gjithashtu ndryshimin mes djemve dhe vajzave dhe ndjen se asaj i mungon di�ka. Ajo do t� donte t� kishte nj� t� till� s� bashku me fuqit� q� lidhen me t�. S� paku, ajo do t� donte t� kishte nj� z�vend�sues t� penisit, si p.sh. nj� bebe. Si� e di �do f�mij�, njeriu ka nevoj� p�r nj� baba dhe p�r nj� n�n� p�r t� pasur nj� f�mij�, k�shtu q� vajza e vog�l i hedh syt� tek i ati.
Babai sigurisht �sht� z�n� nga dikush tjet�r. Vajza e vog�l zhvendoset nga ai tek djemt� dhe burrat dhe identifikohet me t� �m�n, gruan q� mori burrin q� ajo d�shironte. Vini re se ka di�ka q� mungon k�tu: vajza nuk vuan nga motivimi i fuqish�m i ankthit t� tredhjes, meq� ajo nuk mund t� humb� di�ka q� nuk e ka. Frojdi mendoi se mungesa e nj� frike t� till� kishte t� b�nte me faktin (si� e pa ai) q� grat� jan� m� pak t� q�ndrueshme n� heteroseksualitetin e tyre si edhe m� pak t� orientuara nga morali.
P�rpara se t�ju mbetet mendja n� k�t� konsiderat� jo aq t� g�zueshme mbi seksualitetin e grave, rrini t� qet� pasi shum� njer�z kan� reaguar ndaj k�saj. Do t� flas m� tep�r p�r k�t� n� pjes�n e diskutimit.
Karakteri
P�rvojat tuaja me kalimin e viteve kontribuojn� tek personaliteti juaj, ose karakteri, kur jeni i rritur. Frojdi mendonte se p�rvojat traumatike kan� nj� efekt ve�an�risht t� fort�. Sigurisht, �do traum� e ve�ant� do t� kishte impaktin e vet mbi personin, �ka mund t� zbulohet dhe kuptohet mbi baza individuale. Por traumat e lidhura me zhvillimin n� stade, meq� secili nga ne duhet t�i kaloj� ato, duhet t� ken� m� shum� q�ndrueshm�ri.
N�se keni v�shtir�si n� ndonj� nga detyrat e lidhura me stadet � l�nia e gjirit, trainimi i uturakut, apo zbulimi i identitetit seksual � ju do t� prireni t� ruani disa sjellje t� caktuara f�minore ose foshnjore. Ky quhet fiksim. Fiksimi i jep �do problemi n� �do stad nj� efekt afatgjat� n� drejtim t� personalitetit apo karakterit tone.
N�se n� tet� muajt e pare t� jet�s frustroheni n� nevoj�n tuaj p�r t� thithur, ndoshta sepse n�na juaj nuk ndjehet rehat apo sepse �sht� e ashp�r me ju, apo p�rpiqet q� ta lini gjirin shpejt, at�her� ju mund t� krijoni nj� karakter oral-pasiv. Nj� personalitet oral-pasiv priret t� jet� tep�r i varur nga t� tjer�t. Ata kan� shpesh interes n� �k�naq�sit� orale� si t� ngr�n�t, t� pir�t dhe pirja e duhanit. �sht� sikur ata t� k�rkojn� k�naq�sirat q� nuk arrit�n n� foshnj�ri.
Kur jemi midis pes� dhe tet� muajsh, fillojn� t� dalin dh�mb�t. Nj� gj� shum� e k�naqshme kur dalin dh�mb�t �sht� t� kafshoni, si p.sh. thithk�n e gjirit. N�se kjo shkakton m�rzitje apo �on drejt l�nies s� shpejt� t� gjirit, ju mund t� zhvilloni nj� personalitet oral-agresiv. K�ta njer�z ruajn� nj� d�shir� afatgjat� p�r t� kafshuar gj�rat si p.sh. lapsa, �um�akiza dhe njer�zit e tjer�. Ata kan� nj� tendenc� p�r t� qen� verbalisht agresiv�, sarkastik� e k�shtu me radh�.
N� stadin anal, ne mahnitemi nga �funksionet e trupit� ton�. Si fillim, ne mund t� shkojm� kurdo dhe kudo q� duam. M� pas, ashtu si papritur dhe pa kuptim e kupton se ka forca jasht� teje q� duan q� ti t�i b�sh gj�rat n� vende t� caktuara dhe n� koh� t� caktuara. Dhe prind�rit duket se e vler�sojn� produktin final t� k�tyre p�rpjekjeve!
Disa prind�r e v�n� veten n� m�shir�n e f�mij�s n� procesin e trainimit p�r n� tualet. Ata luten, p�rgj�rohen, shfaqin g�zim t� madh kur ata e b�jn� mire k�t� gj�, ata sillen sikur u thyet zemra kur nuk e b�ni k�t� gj�. F�mija �sht� mbreti i sht�pis� dhe ai e di k�t�. Ky f�mij� do t� rritet dhe do t� jet� nj� personalitet anal i jasht�m (ose anal agresiv). K�ta njer�z priren t� jen� t� pakujdesh�m, t� �organizuar, bujar� ndaj gabimeve. Ata mund t� jen� mizor�, shkat�rrues dhe t� dh�n� mbas vandalizmit dhe shkrimeve n�p�r mure. Personazhi i Oskar Medisonit n� Ciftin e �uditsh�m �sht� nj� shembull i mir�.
Prind�r t� tjer� jan� strikt�. Ata mund t� b�jn� gara me fqinj�t ose t� af�rmit se kush do t�i trainoj� f�mij�t m� par� p�r n� tualet (trainimi i hersh�m sipas mendjes s� shum� njer�zve lidhet me inteligjenc�n e madhe). Ata mund t� p�rdorin nd�shkimin ose posht�rimin. Ky f�mij� ka t� ngjar� t� p�rjetoj� konstipacion nd�rkoh� q� p�rpiqet me d�shp�rim ta mbaj� at� n� �do koh� dhe do t� rritet si nj� personalitet anal mbajt�s. Ai ose ajo do t� priret t� jet� i past�r, perfeksionist, diktatorial, shum� kok�fort� dhe dor�shtr�nguar. Me fjal� t� tjera, nj� anal mbajt�s �sht� i shtr�nguar n� �do drejtim. Personazhi i Feliks Unger tek Cifti i Cuditsh�m �sht� nj� shembull i p�rsosur.
Ka gjithashtu dy tipe personalitetesh fallike, edhe pse askush s�u ka dh�n� emra. N�se djali mohohet ashp�r nga e �ma dhe ndjehet i k�rc�nuar nga babai i tij tep�r mashkullor ka t� ngjar� q� ai t� zhvilloj� nj� vet�vler�sim t� dob�t mbi seksualitetin e tij. Ai mund ta kaloj� k�t� ose duke u t�rhequr nga nd�rveprimet heteroseksuale, ose duke u kthyer n� nj� djal� librash, ose duke veshur nj� petk prej �macho�-je. Nj� vajz� e mohuar nga i ati dhe e k�rc�nuar nga n�na e saj tep�r fem�rore ka t� ngjar� t� ndjehet e dob�t n� vetvete dhe t� kthehet n� nj� lule zbukuruese ose n� nj� �bukuroshe� ekstremisht fem�rore.
Por n�se djali nuk mohohet nga e �ma, por parap�lqehet kundrejt babait t� dob�t dhe t� squllur, ai mund t� zhvilloj� nj� opinion shum� t� lart� p�r veten (�ka mund ta b�j� t� vuaj� shum� kur t� p�rplaset me jet�n reale, ku askush nuk e do si� e do e �ma) dhe t� shfaqet mjaft fem�ror. N� fund t� fundit, s�ka shkak p�r t�u identifikuar me t� atin. Po ashtu, n�se nj� vajz� �sht� princesha e vog�l e babit dhe shoqja e tij m� e mire, dhe mamaja lihet n� nj� rol sh�rbyeseje, at�her� ajo mund t� kthehet n� nj� person sip�rfaq�sor dhe egoist, ose edhe mjaft mashkullore.
K�to personazhe t� ndryshme fallike tregojn� nj� pik� t� rend�sishme t� karakterologjis� frojdiane: skajet �ojn� drejt skajeve. N�se frustrohesh ose perk�dhelesh, do t� kesh probleme. Dhe edhe pse �do problem priret t� �oj� n� karakteristika t� caktuara, k�to karakteristika po aq kollaj mund t� krijojn� t� kund�rtat e tyre. K�shtu nj� person anal mbajt�s mund t� b�het papritur shum� bujar, ose mund t� ket� pjes� t� jet�s n� t� cilat �sht� tmerr�sisht rr�muj�. Kjo �sht� frustruese p�r shkenc�tar�t, por reflekton realitetin e personalitetit!
Terapia
Terapia e Frojdit ka qen� m� ndikuese se cilado teori tjet�r dhe m� ndikuese edhe se pjesa m� e madhe e teoris� s� tij. K�tu jepen disa nga pikat kryesore t� saj:
Atmosfera relaksuese. Klienti duhet t� ndjehet i lirsh�m p�r t� shprehur �do gj�. Situata e terapis� n� fakt �sht� nj� situat� e ve�ant� sociale, nj� situate ku nuk duhet t� ndjeheni i frik�suar nga gjykimi apo p�rjashtimi. N� fakt, n� terapin� frojdiane, terapisti thuajse zhduket. P�r ta kompletuar sken�n shtoni kolltukun relaksues, dritat e ulura, dhe muret e izoluara hermetikisht nga zhurmat.
Asosacioni i lir�. Klienti mund t� flas� p�r pothuajse �do gj�. Teoria n�nkupton q� me an� t� relaksimit konfliktet e pavet�dijshme do t� pluskojn� n� sip�rfaqe. Vihet re nj� ngjashm�ri midis terapis� frojdiane dhe t� parit t� �ndrrave! Gjithsesi, n� terapi �sht� terapisti, i cili �sht� i trainuar p�r t� njohur disa nga elementet e problemeve dhe zgjidhjet q� duhet t� shoh� klienti.
Rezistenca. Nj� nga k�to elemente �sht� rezistenca. Kur nj� klient p�rpiqet t� ndryshoj� ��shtje, hutohet krejt�sisht, bie n� gjum�, vjen von�, apo s�vjen fare n� takim, terapisti thot� �aha!� K�to rezistenca sugjerojn� se klienti �sht� pran� di�kaje n� asosacionet e tij t� lira, q� n� m�nyr� t� pand�rgjegjshme i sheh si k�rc�nuese.
Analiza e �ndrrave. N� gjum� ne jemi disi m� pak rezistent� ndaj pavet�dijes dhe ne lejojm� pak gj�ra t� vijn� n� vet�dijen tone n� form� simbolike. K�to d�shira nga idi i japin terapistit dhe klientit m� shum� elemente. Shum� forma t� terapis� e p�rdorin analiz�n e �ndrrave t� klientit, por interpretimi frojdian dallon n� at� q� ka prirjen p�r t� gjetur kuptime seksuale.
Lapsuset. Paraprakset ose lapsuset quhen shpesh lapsuse frojdiane. Frojdi mendonte se ato jan� elemente q� t� t� �ojn� tek konfliktet e pavet�dijes. Frojdi ishte i interesuar n� shakat� q� tregonin klient�t e tij. N� fakt, Frojdi mendonte se thuajse �do gj� n�nkuptonte di�ka n� thuajse �do koh� � r�nia e nj� numri gabim, marrja e nj� kthese t� gabuar, keqshqiptimi i nj� fjale, ishin objekte serioze t� studimit t� Frojdit. Gjithsesi, ai vet� reagoi ndaj pyetjes s� studentit se �far� simbolizonte puroja q� tymoste gjithnj�, duke iu p�rgjigjur �ndonj�her� puroja �sht� thjesht puro.� K�shtu t� jet� vall�?
Frojdian�t e tjer� krijuan interes n� testet projektive si Rorschachu ose testet e njollave t� boj�s. Teoria pas k�tyre testeve �sht� se kur stimuli �sht� i vag�t, klienti e plot�son at� me temat e veta t� pavet�dijshme. S�rish, k�to sh�rbejn� p�r t�i dh�n� elemente terapistit.
Transferenca, katharsis, dhe insight
Transferenca shfaqet kur klienti projekton ndjenjat q� i takojn� njer�zve t� tjer� tek terapisti. Frojdi besonte se transferenca ishte e nevojshme n� terapi p�r t� sjell� emocionet e shtypura q� e kan� r�nduar klientin p�r shum� koh�, n� sip�rfaqe. Ju s�mund t� ndjeheni v�rtet i zem�ruar p�r shembull pa patur nj� person real p�r t�u zem�ruar. Marr�dh�nia mes klientit dhe terapistit, n� dallim nga ajo q� besohet, �sht� shum� e ngusht� n� terapin� frojdiane, edhe pse kuptohet q� s�duhet t� dal� jasht� kontrollit.
Katharsis �sht� shp�rthimi i papritur dhe dramatik i emocioneve q� ndodh kur trauma del n� sip�rfaqe. Prandaj gjendet edhe pakoja me shami letre posht� tavolin�s.
Insight-i �sht� nd�rgjegj�simi p�r burimin e emocionit, p�r ngjarjen traumatike. Pjesa m� e madhe e terapis� kompletohet kur p�rjetohen katharsis dhe insight. Ajo q� duhej t� kishte ndodhur vite m� pare � por q� ju ishit t� vegj�l p�r ta p�rballuar ose n�n presione t� ndryshme konfliktuale � ka ndodhur tani, dhe ju jeni pran� t� qenit nj� person m� i lumtur.
Frojdi tha se q�llimi i terapis� ishte i thjesht� �t� kthente pavet�dijen n� vet�dije�.
E vetmja gj� m� e p�rhapur se admirimi i verb�r p�r Frojdin duket se �sht� urrejtja e verb�r p�r t�. Sigurisht, q�ndrimi i duhur q�ndron diku nga mesi. Le t� shohim disa nga gabimet e dukshme n� teorin� e tij.
Pjesa m� pak e pranuar e teoris� s� Frojdit �sht� kompleksi i Edipit dhe idet� e ankthit t� tredhjes dhe zilis� s� penisit. Cili �sht� realiteti pas k�tyre koncepteve? �sht� e v�rtet� se disa f�mij� jan� shum� t� lidhur me prindin e seksit t� kund�rt dhe shum� kompetitiv� me prindin e t� nj�jtit seks. �sht� e v�rtet� se disa djem shqet�sohen p�r dallimet midis djemve dhe vajzave dhe kan� frik� se mos dikush do t�u pres� penisin. �sht� e v�rtet� se disa vajza jan� t� shqet�suara apo d�shirojn� t� ken� nj� penis. Dhe �sht� e v�rtet� se disa nga k�ta f�mij� i ruajn� k�to afeksione, frik�ra dhe d�shira deri n� mosh�n e rritur.
Pjesa m� e madhe e teoricien�ve t� personalitetit, gjithsesi, i shohin k�ta shembuj si raste n�p�r t�, m� shum� sesa universale, p�rjashtime m� shum� sesa rregulla. Ato ndodhin n� familje q� nuk funksionojn� aq mire sa� duhet, ku prind�rit jan� t� palumtur me nj�ri-tjetrin, p�rdorin f�mij�t kund�r nj�ri-tjetrit. Ato ndodhin n� familje ku prind�rit denigrojn� vajzat p�r munges�n e tyre t� penisit apo flasin p�r prerje penisi tek djemt� e pabindur. Ato ndodhin ve�ant�risht n� lagjet ku nuk qarkullon as informacioni m� i thjesht� p�r seksin, dhe f�mij�t m�sojn� ide t� gabuara nga f�mij� t� tjer�.
N�se ne e shohim kriz�n e Edipit, ankthin e tredhjes dhe zilin� e penisit n� nj� k�ndv�shtrim m� metaforik dhe m� pak t� drejtp�rdrejt�, ato jan� koncepte t� dobishme: ne i duam n�nat dhe baballar�t tan�, por edhe jemi n� gar� me ta. F�mij�t ndoshta i m�sojn� sjelljet standarde heteroseksuale duke imituar prindin e t� nj�jtit seks dhe duke e pare tek prindi i seksit t� kund�rt. N� nj� shoq�ri t� dominuar nga meshkujt, t� kesh penis � t� jesh mashkull � �sht� m� mire se t� mos kesh dhe humbja e statusit si mashkull �sht� e frikshme. T� duash privilegjet e t� qenurit mashkull, p�rve� organit mashkullor, �sht� nj� gj� e arsyeshme p�r t�u pritur nga femrat me aspirate. Por Frojdi nuk kishte parasysh q� ne t�i shihnim k�to koncepte n� m�nyr� metaforike. Megjithat�, disa nga dishepujt e tij k�shtu b�n�.
Seksualiteti
Nj� kritik� m� e p�rgjithshme e teoris� s� Frojdit b�het n� drejtim t� theksit mbi seksualitetin. �do gj�, si e mire edhe e keqe, duket se rrjedh nga shprehja apo shtypja e impulsit seksual. Shum� njer�z v�n� n� dyshim n�se ka apo jo forca t� tjera q� veprojn�. Frojdi vet�, m� von� shtoi edhe instiktin e vdekjes, q� tregoi se ishte nj� ide tjet�r jo aq e p�rqafuar.
S� pari m� lejoni t� theksoj se n� fakt, shum� nga aktivitetet tona n� nj�far� m�nyre jan� t� motivuara nga seksi. N�se e shihni me kujdes shoq�rin� tone moderne, do t� shihni q� shumica e reklamave p�rdorin imazhe seksuale, q� filmat dhe programet televizive nuk shiten n�se nuk p�rfshijn� stimuj t� till�, dhe se industria e mod�s �sht� e bazuar n� loj�n e vazhdueshme seksuale t� �kukamsheftit� dhe se ne t� gjith� e kalojm� pjes�n m� t� madhe t� dit�s duke luajtur �loj�n e �iftimit�. Megjithat� ne nuk mendojm� se e gjith� jeta �sht� seksuale.
Por theksi i Frojdit mbi seksualitetin nuk ishte i bazuar n� sasin� e madhe t� seksualitetit t� duksh�m n� shoq�rin� e tij � ai bazohej n� shmangien e fort� nga seksualiteti, sidomos n� klasat e mesme dhe t� larta, dhe sidomos n� radh�t e grave. Por ne harrojm� kollaj q� bota ka ndryshuar mjaft n� 100 vjet�t e fundit. Ne harrojm� se mjek�t dhe prift�rinjt� rekomandonin nj� nd�shkim t� forte p�r masturbimin, q� fjala �k�mb� ishte nj� fjal� e pis�t, q� nj� grua e cila kishte d�shira seksuale konsiderohej automatikisht si nj� prostitut� e mundshme dhe se nj� nuse e re befasohej nga ngjarjet e nat�s s� par� t� martes�s dhe i binin t� fik�t kur e mendonte.
�sht� merit� e Frojdit q� arriti t� dilte mbi q�ndrimet e kultur�s s� tij p�r seksin. Edhe mentori i tij Breuer dhe i shk�lqyeri Charcot nuk e kuptonin plot�sisht natyr�n seksuale t� problemeve t� klient�ve t� tij. Gabimi i Frojdit ishte fakti q� e p�rgjith�soi shum� dhe q� nuk mori parasysh ndryshimet n� kultur�. �sht� ironik fakti q� shum� nga ndryshimet kulturore n� q�ndrimet seksuale i dedikohen n� fakt vepr�s s� Frojdit!
Pavet�dija
Nj� koncept i fundit q� kritikohet shpesh �sht� pavet�dija. Nuk argumentohet n� lidhje me faktin n�se ajo ndikon n� disa nga sjelljet tona, por n� lidhje me at� se sa ndikon dhe �far� natyre ka kafsha brenda nesh.
Bihejviorist�t, humanist�t dhe ekzistencialist�t besojn� t� gjith� se (a) motivimet dhe problemet q� mund t�i atribuoheshin pavet�dijes jan� shum� m� pak nga �mendonte Frojdi dhe (b) pavet�dija nuk �sht� motori m� i fuqish�m i aktivitetit tone. Shum� psikolog� sot e shohin pavet�dijen si gjith�ka p�r t� cil�n ne s�kemi nevoj� apo q� s�duam ta shohim. Disa teoricien� nuk e p�rdorin aspak k�t� koncept.
Nga ana tjet�r, t� pakt�n nj� teoricien, si Karl Jung, propozoi nj� pavet�dije para s� cil�s pavet�dija e Frojdit duket e pap�rfshillshme! Por do t�i l�m� k�to p�r kapitujt e ardhsh�m.
Aspekte pozitive
Njer�zit kan� prirjen e pafat� q� p�r nj� plesht t� djegin t� gjith� jorganin. N�se s�bien dakord me iden� a, b dhe c, nxjerrin si p�rfundim se edhe x, y dhe z jan� t� gabuara. Por Frojdi na dha shum� ide t� mira, kaq t� mira saq� jan� p�rfshir� n� mjaft teori t� tjera, aq sa ne harrojm� t�ia dim� atij p�r nder.
S� pari, Frojdi na b�ri t� ditura dy forca t� fuqishme dhe k�rkesat e tyre tek ne. Dikur pas n� koh�, kur �dokush besonte se njer�zit ishin kryesisht racional�, ai tregoi sesa shum� sjellja jon� ishte produkt i biologjis�. At�her� kur kushdo i shihte njer�zit si ve�mas t� p�rgjegjsh�m p�r veprimet e tyre, ai tregoi impaktin e shoq�ris�. Kur secili i shihte burrin dhe gruan n� role t� p�rcaktuara nga natyra ose Zoti, ai tregoi sesa shum� vareshin rolet nga dinamika e familjes. Idi dhe superego � shfaqjet psikike t� biologjis� dhe shoq�ris� � do t� jen� gjithnj� me ne, n� nj� form� ose n� nj� tjet�r.
S� dyti �sht� teoria baz�, duke u kthyer pas tek Breuer, e simptomave t� caktuara neurotike t� shkaktuara nga traumat psikologjike. Edhe pse pjesa m� e madhe e teoricien�ve nuk besonin m� se t� gjitha neurozat mund t� shpjegohen, apo se ishte e nevojshme t� �liroje traum�n p�r t�u b�r� m� mir�, tani �sht� kthyer n� nj� besim t� p�rhapur se f�mij�ria e mbushur me neglizhim, abuzim dhe tragjedi priret t� formoj� nj� t� rritur t� palumtur.
S� treti �sht� ideja e mbrojtjeve t� egos. Edhe n�se s�ju p�lqen ideja e Frojdit p�r pavet�dijen, �sht� e qart� se ne vazhdimisht p�rfshihemi n� manipulime t� vogla t� realitetit dhe t� kujtimeve tona mbi at� realitet p�r t�i p�rshtatur ato me nevojat tona, sidomos kur k�to nevoja jan� t� forta. Un� do t� sugjeroja q� t� m�soni t�i njihni k�to mbrojtje: do t� zbuloni se kur u vini emra kjo ju ndihmon t�i vini re tek vetja dhe tek t� tjer�t.
S� fundi, forma baz� e terapis� duket se �sht� nd�rtuar gjer�sisht prej Frojdit. P�rve� disa terapive bihejvioriste, shum� terapi t� tjera jan� nj� �kur� e t� folurit� dhe ende p�rfshijn� atmosfer�n e relaksuar fizike dhe shoq�rore. Dhe edhe pse teoricien�t e tjer� nuk shqet�sohen p�r iden� e transference�s, natyra tep�r personale e marr�dh�nies terapeutike shpesh shihet si me r�nd�si p�r t� arritur suksesin.
Disa nga idet� e Frojdit jan� t� lidhura qart� me kultur�n dhe epok�n e tij. Ide t� tjera nuk jan� t� testueshme kollaj. Disa mund t� jen� ��shtje t� lidhura me personalitetin dhe p�rvojat e vet� Frojdit. Por Frojdi ishte nj� v�zhgues i shk�lqyer i kushteve njer�zore dhe mjaft nga ajo �ka tha, ka vler�n e vet edhe sot dhe do t� jet� pjes� e teksteve t� personalitetit edhe p�r vitet q� do t� vijn�. Edhe kur teoricien�t dol�n me ide krejt t� ndryshme mbi m�nyr�n se si funksionojm�, n� fakt ata i krahasojn� idet� e tyre me ato t� Frojdit.
Flori Bruqi