La Repubblica
Udhëheqësit e partisë në pushtet AKP – Partia për Drejtësi dhe Zhvillim – kanë trashëguar nga “Ataturku (Qemalistët)” besimin se populli nuk di se si të zgjedhë çfarë është e mirë për të. Kryeministri dhe Ministri i Jashtëm duan që feja të mos kufizohet vetëm në sferën private. Ideja e një qytetërimi urë midis tre kontinente.
Që nga ardhja në pushtet e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të Erdoganit, Turqia ka përjetuar një periudhë ndryshimi të mjedisit politik dhe institucional të tillë që studiuesit të besojnë se ka ndryshuar natyra e paradigmës së “Ataturkut”.
Rritja e qëndrueshme ekonomike, së bashku me rivlerësimin e variablave sociale të së kaluarës Otomane – historia, gjeografia, kultura – kanë bërë që Ankaraja të vërë në jetë një politikës të jashtme në funksion të zgjerimit të ndikimin turk në Lindjen Mesme, Azinë Qendrore dhe Afrikën e Veriut, në të njëjtën kohë pa lënë mënjanë udhëzimet e vjetra të “Qemalizmit”, domethënë pjesëmarrjen në NATO, influencën në Ballkan dhe afrimin me Bashkimin Evropian.
Turkologët, për më tepër, kanë përkufizuar edhe “demokracia islamike” (ose “islamqemalizmi”) arkitraun e ri politiki-institucional i cili është krijuar si pasojë e reformave të Erdoğan. Kryeministri aktual ka kalëruar valën e revoltave arabo-muslimane, me qëllim për të paraqitur “modelin turk” tek partitë islamike të vendeve të Lindjes së Mesme.
Megjithatë, taktikat e adoptuara nga Erdoğan mund të rrezikojnë përgjithmonë strategjinë e “problemeve zero të politikës së jashtme”. Si dëshmi e kësaj, mjafton të konsiderojmë që Turqia e post trazirave Arabe e gjeti veten në marrëdhëniet të përkeqësuara me fqinjët e saj më të afërt (Sirisë, Irakut, Izraelit, për të mos përmendur edhe Greqinë, Qipron, Armeninë), me pasoja potencialisht destabilizuese për punët e brendshme (Kurdët dhe Qemalistët).
Roli në rritje që kanë marrë në dekadat e fundit organizatat sociale dhe vëllazëritë islame ha hedhur themelet për rritjen e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim. Megjithatë, AKP ka përdorur konsensusin e fortë për të transformuar Turqinë në një demokraci të partisë në pushtet, siç e përkufizon Osman Baydemir në një ese të botuar nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet e Jashtme (ECFR): për të, klasa qeverisëse e AKP-së trashëguar konceptimin Qemalist sipas të cilit “populli nuk di se çfarë është më mirë për të, ndërsa ne e dimë.” Një lloj elitarizmi me hije paternaliste, tashmë i rrënjosur në klasat drejtuese turke.
Me fjalë të tjera, përqasja nga lart-poshtë në demokraci (ne dimë kush është demokracia më e mirë për popullin) është absorbuar nga lidershipi i AKP-së, por ka zanafillën tek elita republikane dhe Qemaliste. I njëjti propozim, sugjeruar së fundmi nga partia në pushtet, për të futur një sistem presidencial duke ndjekur modelin amerikan, shpreh tendencën për të mos u larguar nga modeli i mëparshëm politik. Gjithnjë e më shumë, udhëheqësit e moderuar islamik janë angazhuar në një debat të gjatë politik dhe kulturor për të zvogëluar rolin e qemalistëve – sidomos rolin ushtarak – në shoqëri dhe për ti zëvendësuar ata.
Nëse qasja politiko-doktrinore për konceptimin e pushtetit bashkon Qemalistët dhe AKP-në, nga ana tjetër përplasja ideologjike mbi rrënjët e Republikës Turke është duke u bërë më e ashpër.
Përçarja brenda shoqërisë u rishfaq gjatë festimeve të 89 vjetorit të themelimit të Republikës Turke, kur opozitarët kryesorë të partisë së Erdoğan sfiduan ndalimin e vendosur nga policia për të demonstruar në mbrojtje “të kombit dhe të Republikës”: Dimitar Bechev, i ECFR argumenton se Partia Republikane e Popullit – CHP, më e afërta me qëndrimet e Ataturkut – donte në mënyrë të përsëritur denoncoi fort AKP-në se ishte duke kultivuar një “projekt sekret”, atë të ri-islamizimit të vendit, duke vënë në pikëpyetje themelet shekullore laike të Turqisë moderne. Duhet të kujtojmë se në vitin 2007 lidershipi i atëhershëm i CHP-së thirri haptazi për një ndërhyrje ushtarake për të “shkarkuar qeverinë islamike.”
Turqia e shekullit XXI është një “shtet laik i kontrolluar” sipas dijetarit Pinar Tank. Brenda saj ka një konfrontim të ashpër në mes të idesë (mbështetur nga ushtria dhe laikët) që feja duhet ti përkasë vetëm sferës private dhe bindjes (së AKP-së, islamikëve të moderuar dhe shumicës së klasës së mesme) që feja duhet të mbetet e “kontrolluar” në sferën publike. Divergjenca mund të shpjegohet duke analizuar versionin turk të laicitetit nga Ataturku e më tej: një model ku nuk ka ndarje mes shtetit dhe fesë, por më tepër një kufizim – ndonjëherë ndalim – të Islamit nga junta ushtarake.
Në ish Portën Sublime, Islami politik ka gjetur terren pjellor falë punës gjatë dekadave të bashkësive myslymane, shkollave dhe qendrave islamike. Vlen për tu nënvizuar roli i bashkësisë fetare të Fethullah Gulen, një miliarder i cili vetë-mërgoi në Shtetet e Bashkuara dhe u bë një burim frymëzimi për liderët e shumtë të partisë së Erdoğan. Në vitin 2008, Gyleni ishte kurorëzuar nga lexuesit e platformës “Foreign Policy” si “intelektuali më me ndikim në botë”, ndërsa sociologia Nilufer Gole e konsideron Gülen si “rrjeti myslyman më i fuqishëm në botë.”
Paradigma e modernizimit të bërë nga Mustafa Qemal është vënë vazhdimisht në pyetje nga disa intelektualë gülenistë. Sipas tyre, Ankaraja kishte filluar procesin e modernizimit edhe para ardhjes së Ataturkut në pushtet: Tanzimati (reforma) e vitit 1839 dhe themelimi në vitin 1876 i Perandorisë Osmane do të kishte kufizuar pushtetin e sulltanit, duke rritur të drejtat individuale dhe liberalizmin ekonomik.
Reduktimi i rolit të ushtrisë në politikë, së bashku me amendamentin e prezantuar nga AKP-ja mbi shfuqizimin e cilësdo referencë mbi “parimet e Ataturkut” dhe “laicizmit” duhet të shihet si një përpjekje e elitës së islamistëve të moderuar për të vënë Turqinë në krye të Botës së larmishme të myslimanëve sunitë. Kjo aspiratë është bërë e qartë nga ana e ministrit aktual të Jashtëm Ahmet Davutoğlu në disa shkrime të ndryshme akademike.
Turqia sipas Davutoğlu-t është një qytetërim-urë që lidh tre kontinente (Evropë, Azi dhe Afrikë), me një rol të fuqie qendrore dhe autonome, e ngjashme me atë të Gjermanisë në Evropë, krahasim evokativ që ministri Davutoğlu nënvizon shpesh. Duke përdorur dialektikën e Samuel Huntington, Davutoğlu ndërton kuadrin e tij teorik të Turqisë si një “civilizim origjinal”, rezultat i bashkëveprimit mes veçantisë së Islamit, kulturave të ndryshme të ndërthurura në hapësirën e Anatollisë dhe shtrirjes gjeografike.
Duke absorbuar diktate të caktuara nga e kaluara Qemaliste, dhe në të njëjtën kohë, duke rizbuluar traditën Osmane dhe vlerat e Islamit, udhëheqja e AKP-së mund të transformojë Turqinë (dhe procesi është në vazhdim) në një shtet të modelit hibrid: një sintezë mes arkitekturës institucionale të Shtetit modern dhe subshtresës historiko-kulturore të një perandorie shumëkombëshe, Perandorisë Osmane.