Dy mend�si paskan kapur diskurset shqiptare; prijn� nacionalist�t dhe nihilist�t. V�rtet? T� par�t i hasim gjithandej, t� dyt�t nuk i gjejm� dot.
Gjat� �debateve� rreth identitetit, bashkimit komb�tar, religjioneve, p�rve� etiketimeve tashm� klasike; �patriot� e �tradhtar� u adaptuan edhe kategorizimet si �nihilist�, �kozmopolit�, �servil�, etj. Edhe pse kjo nuk �sht� ndonj� risi e diskurseve shqiptare � kur dihet se ato tradicionalisht sh�rbehen me p�rdhunimin e nocioneve � �sht� interesant t�i p�rshkruajm� ato p�r t� identifikuar s� pari origjin�n e klasifikimeve t� k�tij lloji dhe s� dyti ta k�rkojm� q�ndrueshm�rin� e tyre n� realitetin shqiptar. Kush jan� adresat�t e kush adresant�t e k�tyre etiketimeve?
ETIKETAT DHE SUGJERIMET
Si patriot�, nacionalist�, atdhetar� etiketohen autor� dhe publicist� q� besojn� n� idealet tradicionale e historike (q� nga lindja e kombeve) t� shqiptar�ve p�r bashkimin e tyre n� nj� shtet; t� atill� q� besojn� n� supremacin� e �rac�s� dhe kultur�s shqiptare. Kjo kategori nuk lejuaka toleranc�, me shpirtin n� hund� e papushim apeloka n� realizimin sa m� urgjent t� �amanetit t� t� par�ve�. Edhe pse brenda k�saj kategorie militojn� edhe racist�, fashist� dhe ekskluzionist�, pjesa d�rrmuese e autor�ve serioz� ruajn� baraspesh�n n� shprehje duke mobilizuar precedent� historike n� favor t� idealit q� p�rfaq�sojn�.
Nihilist�, servil� dhe kozmopolit� t� kamufluar qenkan gjith� ata q� kund�rshtojn� realizimin e pakusht t� idealeve historike. K�ta madje mohuakan n� stilin nietzsche-an gjitha vlerat ekzistuese shqiptare duke synuar instalimin e nj� metaidentiteti, t� huaj, nga jasht�. Sipas nacionalist�ve dhe patriot�ve ky divizion mendimtar�sh do t� sakrifikonte gjith�ka p�r t�iu serviluar sa m� thell� e m� bindsh�m SHBA-be dhe BE-s�.
Sipas k�tij (vet�)p�rshkrimi t� �polemizuesve� shohim se kemi t� b�jm� me nj� konglomerat etiketimesh q� ndajn� diskursin shqiptar n� dy grupe; n� nihilist� dhe n� nacionalist�. �sht� ky �portreti� real i mendimit aktual shqiptar apo etiketimet e kan� krijuar nj� fasad� t� atill� q� ta bllokon shikimin m� thell� brenda n� frym�n e debatit?
Pas analiz�s disamuajshe gazetave dhe portaleve shqiptare (t� Shqip�ris� dhe Kosov�s) do t� leht�sohemi duke u bindur se situata nuk �sht� v�rtet aq dramatike si� na sugjeron fjalori i ekzagjeruar i temperamentit ballkanik.
PLATONI DHE IDEALIST�T SHQIPTAR�
N� nj�r�n nga dhomat e Vatikanit, t� quajtur �Stanza della Segnatura� gjendet freska e famshme e Raffaello Sanzios �Shkolla e Athin�s�. Nj� vizatim i populluar jo vet�m nga filozof�t antik� por aty majtas �sht� edhe Jezu Krishti, Micheloangelo dhe djathtas vet� Raffaello. N� qend�r t� k�saj freskoje diskuton duoja e famshme e filozofis� antike: Platoni me gisht t� �uar p�rpjet� kah qielli dhe Aristoteli me dor� t� drejtuar tok�s. I pari p�rfaq�son iden� (domosdo spekulativen), at� p�rmbi r�t�, i dyti don� q� t� djersitet duke m�suar s� pari se �i thot� realiteti, e p�rjetueshmja. Idealisti n� bised� me pragmatikun.
Platoni besonte � para tij budist�t dhe hindut� � se idet� nuk rezultojn� nga procesi i t� m�suarit, por ato ekzistojn� gjithmon�, ne ve�se se rikujtohemi n� to, q� do t� thot� shpirti ekziston gjithmon� i nj�jte ai ve�se n�p�r koh� nd�rron subjektet humane (pra trupat fizik�). Sipas k�saj teorie duhet t� besojm� se shpirti i Sk�nderbeut ende �sht� n� veprim n� trupin e ndonj�rit prej shqiptar�ve t� sot�m, ashtu si ai i Esat Pash� Toptanit, Enver Hoxh�s, Isa Boletinit e shum� t� tjer�ve.
Dihet ndikimi i Platonit n� form�simin e frym�s evropiane ose si� thot� Alfred North Whitehead n� librin e tij �Procesi dhe realiteti�: �Karakterizimi m� i sigurte dhe i p�rgjithsh�m i tradit�s filozofike evropiane �sht� se ajo p�rb�het nga nj� varg fusnotash tek Platoni�. Ky ndikim � m� von� i p�rhapur sidomos edhe nga t� gjitha religjionet e mundshme � natyrisht q� �sht� pjes� edhe e reflektimit intelektual shqiptar. Jo si koncept filozofik (idealizmi) por si mend�si q� konstrukton ose p�r�on idealitete nga e kaluara n� t� sotmen. Natyrisht se nuk duam t�ia mveshim nacionalistit shqiptar vetin� religjioze t� reinkarnimit (pasi nuk shprehen n� k�t� drejtim) mir�po gjuha e tyre imperative q� k�rkon prej ��do shqiptari t� mir� dhe patriot� t�i n�nshtrohet k�tij apo atij ideali historik dhe at� pavar�sisht rrethanave dhe kushteve reale n� t� cilat gjenden shoq�rit� vet�p�rshkruan modelin e tyre frymor.
Idealist�t si zakonisht vuajn� nga mungesa e �argumenteve tok�sore� (vet�m i interpretojn� si t� tilla) prandaj edhe burimin qendror t� debatit t� tyre e kan� historin�, e cila iu sh�rben si mjet p�r t� sakralizuar idealin q� p�rfaq�sojn�. P�r shkak t� dashuris� s� sinqert� ndaj �popullit�, �gjuh�s�, �atdheut� ata fare pak marrin guximin t� akuzojn� qeverit�, politikat dhe gjendjet e d�rmuara sociale e maksimalisht kapen p�r armiqve t� jasht�m � edhe at�her� kur ata s�jan� aktual dhe mezi mbijetojn� vet�. Kjo shihet edhe tek etiketat q� prodhojn� si nihilizmi, servilizmi e t� ngjashme. Pse?
KU JAN� NIHILIST�T?
Po rikujtojm� � ky �sht� definicioni i popullarizuar dhe k�shtu e mendojn� shumica e polemist�ve shqiptar�: me nihiliz�m n�nkuptohet mohimi programatik i t� gjitha vlerave t� mundshme (pra edhe kulturore, morale, sociale, historis�, tradit�s e k�shtu me radh�). Sa p�r sqarim: ky mir�po nuk �sht� e nihilizmi i Nietzsche-s, i cili doli n� shenj� proteste kund�r m�simeve platonike t� �kthimit t� p�rjetsh�m t� s� nj�jt�s�. N� shekullin XXI �sht� problem t� besosh n� formul�n e kthimit t� p�rhersh�m t� s� nj�jt�s ide, sepse ashtu si� kishte kuptuar qysh Herakliti se gjith�ka ndryshon, rib�het, pra �sht� nj� proces progresiv. N� gjith� debatin dhe duke lexuar gjith� autor�t n� hap�sir�n shqipfol�se nuk e gjen qoft� edhe nj� softy nihilist e lere m� ndonj� radikal. P�rkundrazi edhe t� etiketuarit si nihilist� her� pas here idealizojn� m� shum� se sa duhet vlerat dhe virtytet lokale, rajonale, gjuh�sore e kulturore. Nuk kemi nihilist�. �ka kemi at�her�?
FJALA E PRAGMATIK�VE
Sidomos n� publikimet kosovare dominon fryma e pragmatik�ve. Ajo shkoll� q� e njohim nga m�simet e Charles S. Peirce, William James dhe John Dewey. Ky rezonim p�r dallim nga ai platoniku q� k�rkon sqarime mjegullave, po aristotel�e i vler�son �t� v�rtetat�, opinionet, idet� dhe teorit� n� baz� t� mund�sis� s� realizimit t� tyre praktik. Dometh�n� k�ta idet� nuk i marrin apriori si telegrame t� d�rguara nga p�rjet�sia dhe shpirtrat e reinkarnuar, por si mendime q� duhet futur n� laboratorin e jet�s praktike. Nisur nga ky aspekt nuk del fare i habitsh�m fakti se shumica e komentator�ve dhe gazetar�ve serioz� kosovar� i p�rkojn� k�saj shkolle reflektimi, kjo ndoshta ka t� b�j� edhe me profesionin e tyre prej gazetar�sh t� konfrontuar p�r �do dit� me terrenin dhe proceset shoq�rore reale.
S� paku nd�r ata q� b�jn� opinionet shqiptare nuk shquhet askush p�r nihiliz�m qoft� atij modelit nietzsche-an e qoft� atij radikal. Kemi idealist� platonik� dhe pragmatik�, t� fundit k�saj periudh� kan� marr� fjal�n. Dhe mir� q� �sht� k�shtu.
Gjat� �debateve� rreth identitetit, bashkimit komb�tar, religjioneve, p�rve� etiketimeve tashm� klasike; �patriot� e �tradhtar� u adaptuan edhe kategorizimet si �nihilist�, �kozmopolit�, �servil�, etj. Edhe pse kjo nuk �sht� ndonj� risi e diskurseve shqiptare � kur dihet se ato tradicionalisht sh�rbehen me p�rdhunimin e nocioneve � �sht� interesant t�i p�rshkruajm� ato p�r t� identifikuar s� pari origjin�n e klasifikimeve t� k�tij lloji dhe s� dyti ta k�rkojm� q�ndrueshm�rin� e tyre n� realitetin shqiptar. Kush jan� adresat�t e kush adresant�t e k�tyre etiketimeve?
ETIKETAT DHE SUGJERIMET
Si patriot�, nacionalist�, atdhetar� etiketohen autor� dhe publicist� q� besojn� n� idealet tradicionale e historike (q� nga lindja e kombeve) t� shqiptar�ve p�r bashkimin e tyre n� nj� shtet; t� atill� q� besojn� n� supremacin� e �rac�s� dhe kultur�s shqiptare. Kjo kategori nuk lejuaka toleranc�, me shpirtin n� hund� e papushim apeloka n� realizimin sa m� urgjent t� �amanetit t� t� par�ve�. Edhe pse brenda k�saj kategorie militojn� edhe racist�, fashist� dhe ekskluzionist�, pjesa d�rrmuese e autor�ve serioz� ruajn� baraspesh�n n� shprehje duke mobilizuar precedent� historike n� favor t� idealit q� p�rfaq�sojn�.
Nihilist�, servil� dhe kozmopolit� t� kamufluar qenkan gjith� ata q� kund�rshtojn� realizimin e pakusht t� idealeve historike. K�ta madje mohuakan n� stilin nietzsche-an gjitha vlerat ekzistuese shqiptare duke synuar instalimin e nj� metaidentiteti, t� huaj, nga jasht�. Sipas nacionalist�ve dhe patriot�ve ky divizion mendimtar�sh do t� sakrifikonte gjith�ka p�r t�iu serviluar sa m� thell� e m� bindsh�m SHBA-be dhe BE-s�.
Freskoja e Raffaello Sanzios n� bibliotek�n �Stanza della Segnatura� t� Vatikanit.
Sipas k�tij (vet�)p�rshkrimi t� �polemizuesve� shohim se kemi t� b�jm� me nj� konglomerat etiketimesh q� ndajn� diskursin shqiptar n� dy grupe; n� nihilist� dhe n� nacionalist�. �sht� ky �portreti� real i mendimit aktual shqiptar apo etiketimet e kan� krijuar nj� fasad� t� atill� q� ta bllokon shikimin m� thell� brenda n� frym�n e debatit?
Pas analiz�s disamuajshe gazetave dhe portaleve shqiptare (t� Shqip�ris� dhe Kosov�s) do t� leht�sohemi duke u bindur se situata nuk �sht� v�rtet aq dramatike si� na sugjeron fjalori i ekzagjeruar i temperamentit ballkanik.
PLATONI DHE IDEALIST�T SHQIPTAR�
N� nj�r�n nga dhomat e Vatikanit, t� quajtur �Stanza della Segnatura� gjendet freska e famshme e Raffaello Sanzios �Shkolla e Athin�s�. Nj� vizatim i populluar jo vet�m nga filozof�t antik� por aty majtas �sht� edhe Jezu Krishti, Micheloangelo dhe djathtas vet� Raffaello. N� qend�r t� k�saj freskoje diskuton duoja e famshme e filozofis� antike: Platoni me gisht t� �uar p�rpjet� kah qielli dhe Aristoteli me dor� t� drejtuar tok�s. I pari p�rfaq�son iden� (domosdo spekulativen), at� p�rmbi r�t�, i dyti don� q� t� djersitet duke m�suar s� pari se �i thot� realiteti, e p�rjetueshmja. Idealisti n� bised� me pragmatikun.
Platoni besonte � para tij budist�t dhe hindut� � se idet� nuk rezultojn� nga procesi i t� m�suarit, por ato ekzistojn� gjithmon�, ne ve�se se rikujtohemi n� to, q� do t� thot� shpirti ekziston gjithmon� i nj�jte ai ve�se n�p�r koh� nd�rron subjektet humane (pra trupat fizik�). Sipas k�saj teorie duhet t� besojm� se shpirti i Sk�nderbeut ende �sht� n� veprim n� trupin e ndonj�rit prej shqiptar�ve t� sot�m, ashtu si ai i Esat Pash� Toptanit, Enver Hoxh�s, Isa Boletinit e shum� t� tjer�ve.
Dihet ndikimi i Platonit n� form�simin e frym�s evropiane ose si� thot� Alfred North Whitehead n� librin e tij �Procesi dhe realiteti�: �Karakterizimi m� i sigurte dhe i p�rgjithsh�m i tradit�s filozofike evropiane �sht� se ajo p�rb�het nga nj� varg fusnotash tek Platoni�. Ky ndikim � m� von� i p�rhapur sidomos edhe nga t� gjitha religjionet e mundshme � natyrisht q� �sht� pjes� edhe e reflektimit intelektual shqiptar. Jo si koncept filozofik (idealizmi) por si mend�si q� konstrukton ose p�r�on idealitete nga e kaluara n� t� sotmen. Natyrisht se nuk duam t�ia mveshim nacionalistit shqiptar vetin� religjioze t� reinkarnimit (pasi nuk shprehen n� k�t� drejtim) mir�po gjuha e tyre imperative q� k�rkon prej ��do shqiptari t� mir� dhe patriot� t�i n�nshtrohet k�tij apo atij ideali historik dhe at� pavar�sisht rrethanave dhe kushteve reale n� t� cilat gjenden shoq�rit� vet�p�rshkruan modelin e tyre frymor.
Idealist�t si zakonisht vuajn� nga mungesa e �argumenteve tok�sore� (vet�m i interpretojn� si t� tilla) prandaj edhe burimin qendror t� debatit t� tyre e kan� historin�, e cila iu sh�rben si mjet p�r t� sakralizuar idealin q� p�rfaq�sojn�. P�r shkak t� dashuris� s� sinqert� ndaj �popullit�, �gjuh�s�, �atdheut� ata fare pak marrin guximin t� akuzojn� qeverit�, politikat dhe gjendjet e d�rmuara sociale e maksimalisht kapen p�r armiqve t� jasht�m � edhe at�her� kur ata s�jan� aktual dhe mezi mbijetojn� vet�. Kjo shihet edhe tek etiketat q� prodhojn� si nihilizmi, servilizmi e t� ngjashme. Pse?
KU JAN� NIHILIST�T?
Po rikujtojm� � ky �sht� definicioni i popullarizuar dhe k�shtu e mendojn� shumica e polemist�ve shqiptar�: me nihiliz�m n�nkuptohet mohimi programatik i t� gjitha vlerave t� mundshme (pra edhe kulturore, morale, sociale, historis�, tradit�s e k�shtu me radh�). Sa p�r sqarim: ky mir�po nuk �sht� e nihilizmi i Nietzsche-s, i cili doli n� shenj� proteste kund�r m�simeve platonike t� �kthimit t� p�rjetsh�m t� s� nj�jt�s�. N� shekullin XXI �sht� problem t� besosh n� formul�n e kthimit t� p�rhersh�m t� s� nj�jt�s ide, sepse ashtu si� kishte kuptuar qysh Herakliti se gjith�ka ndryshon, rib�het, pra �sht� nj� proces progresiv. N� gjith� debatin dhe duke lexuar gjith� autor�t n� hap�sir�n shqipfol�se nuk e gjen qoft� edhe nj� softy nihilist e lere m� ndonj� radikal. P�rkundrazi edhe t� etiketuarit si nihilist� her� pas here idealizojn� m� shum� se sa duhet vlerat dhe virtytet lokale, rajonale, gjuh�sore e kulturore. Nuk kemi nihilist�. �ka kemi at�her�?
FJALA E PRAGMATIK�VE
Sidomos n� publikimet kosovare dominon fryma e pragmatik�ve. Ajo shkoll� q� e njohim nga m�simet e Charles S. Peirce, William James dhe John Dewey. Ky rezonim p�r dallim nga ai platoniku q� k�rkon sqarime mjegullave, po aristotel�e i vler�son �t� v�rtetat�, opinionet, idet� dhe teorit� n� baz� t� mund�sis� s� realizimit t� tyre praktik. Dometh�n� k�ta idet� nuk i marrin apriori si telegrame t� d�rguara nga p�rjet�sia dhe shpirtrat e reinkarnuar, por si mendime q� duhet futur n� laboratorin e jet�s praktike. Nisur nga ky aspekt nuk del fare i habitsh�m fakti se shumica e komentator�ve dhe gazetar�ve serioz� kosovar� i p�rkojn� k�saj shkolle reflektimi, kjo ndoshta ka t� b�j� edhe me profesionin e tyre prej gazetar�sh t� konfrontuar p�r �do dit� me terrenin dhe proceset shoq�rore reale.
S� paku nd�r ata q� b�jn� opinionet shqiptare nuk shquhet askush p�r nihiliz�m qoft� atij modelit nietzsche-an e qoft� atij radikal. Kemi idealist� platonik� dhe pragmatik�, t� fundit k�saj periudh� kan� marr� fjal�n. Dhe mir� q� �sht� k�shtu.
Autori ka lindur n� Dob�rdoll t� Maqedonis�. Ka mbaruar Historin� e Arteve, Teologjin�, Mediat dhe s� fundi Historin� dhe Filozofin� n� Univerzitetin e Freiburgut (Zvic�r). Ka punuar si kryeredaktor i disa t� p�rditshmeve shqiptare dhe si redaktor n� gazeta zvicerane. Autor i disa veprave me proz�, ese, kritik� letrare dhe studimesh shkencore. Jeton n� Bern�.