T� gjith� e mbajn� mend n� Shkod�r, nj� burr� plak shtalart�, i cili hynte dhe dilte ne shoqat�n e t� d�nuarvet politik t� sapokrijuar. Ai ishte n�nkryetari i k�saj shoqate Sulejman Begoviqi, q� megjith� mosh�n e thyer ishte shum� aktiv dhe shum� goj� �mb�l. Ishte zem�r mir�, i pa p�rtuar dhe serioz. E shihje sa me Pjet�r Arbnorin, sa me Ali Spahin�, sa me Refik Bushatin e sa me ish te burgosurit politik q� n� at� koh� ishin halle shum� dhe nuk ia ngjiste halli hallit. Rrezatonte paqe dhe miresi.
Sulejman (Sul�) Begoviqi lindi n� Podgoric� t� Malit t� Zi n� vitin 1921. U rrit n� nj� familje tregtar�sh t� m�dhej dhe t� njohur, ku babai i tij Kapllani ishte nd�r tregtar�t m� t� fuqish�m t� Cetinjes t� atyre viteve. Me mbarimin e shkoll�s s� mesme n� Cetinj� me rezultate te shkelqyera p�r teknik-gjeometer, familja e d�rgoi Sulejmanin me shpenzimet e saja n� Itali p�r t� kryer studimet e larta p�r ekonomi-financ� ku p�rs�ri spikat� zgjuarsia e tij n� m�sime. Kryen studimet n� Itali dhe kthehet p�rs�ri n� vendlindje. Njohes shum� i mir� i gjuh�vet t� huaja anglisht, italisht, fr�ngjisht dhe s�rbo-kroatisht. N� vitin 1943 i vdes babai dhe vendosen t� vinin n� Shkod�r t� Shqip�ris�, pasi e ema e tij ishte bij� Shkodret, e motra e tregtareve t� k�puc�vet Tahir e Osman Hoxha. U shperngulen n� Shkodr�n e dashur, me p�rjashtim t� nj�rit v�lla, Sheuqetit, i cili kishte kryer shkoll�n n� Bosnje dhe ishte pun�suar atje n� Sarajev�. Lidhja me Shkodr�n ishte shum� e madhe p�r t� gjith� shqiptar�t e Malit t� Zi, sespse at'here n� at� koh� kishte martesa t� anasjellta mes tyre dhe Shkodres. Pastaj ishte dhe koh� lufte dhe realisht ekzistonte frika e bombardimeve t� Podgoric�s nga aviacioni aleat anglo-amerikan, gj� e cila ndodhi disa her�, pasi aty ishin stacionuar t�r� forcat gjermane te Ballkanit. Forcat e aleat�ve ishin t� detyrurara t� b�nin keto bombardime. N� k�t� periudh� pat nj� dyndje shqiptar�sh t� Malit t� Zi drejt Shkodr�s. Shumica e tyre q�druan p�rfundimisht dhe pergjithmon� n� Shkod�r. Ata n� gjuh�n e p�rditshme thirren podgori�an dhe qyteti i Shkodr�s i ka dasht� si vehten dhe i ka trajtuar mir�. Asnj�her� ata nuk e kan� ndjer� vehten jabanxhi n� ket� qytet.
Pasi u strehuan n� Shkod�r, Sulejmani bashk� me t� v�llan� caktohen t� punojn� n� misionin anglo-amerikan n� shoqerin� e UNRRA-s me seli n� Durr�s. Sulejmani si gjeomet�r dhe i vllai si p�rkthyes. Gjat� qendrimit n� ket� qytet Sula njihet me inteltkual� t� njohur t� k�tij qyteti si Qemal Kacmoli, Ihsan Podgorica, Arshi Pipa e Myzafer Pipa t� gjith� k�ta t� rij ishin ideale antikomuniste. Kishin filluar hapat e para emberional p�r t� organizuar partin� e par� liberal- demokrate. Kjo organizat� vepronte n� fshehtesi t� plot� dhe filloi t� shp�rndante trakte n�p�r familjet durrsake ku njoftonin formimin e k�saj partije. Traktet ishin t� shkruara me shkrim doret dhe pas pak kohesh i diktuan nga kaligrafia. Edhe vet� puna e Sulejmanit q� e lidhte e p�rdit� me anglez�t ndikoj p�r keq. Pavarsisht se ishte n� mardh�nie punet me t� huajt dhe rrinte edhe n�p�r kafene me ata ose dilnin n� shtetitje pasdrekeve, bie ne sy sigurimit t� shtetit t� cilat e v�n� n�n survejim. Kaligrafia e trakteve dhe shoq�rimi me anglez�t u b�n� shkak q� n� tetor t� vitit 1946 ta arrestojn� vet� i pest�. E mbajn� n� n� birucat e tuneleve t� nj� ministrie dhe e d�nojn� me 5 vite burg p�r veprimtari kund�r pushtetit. Vuan d�nimin n� burgun e Tiran�s dhe m� von� n� burgun e Vlor�s. N� vitin e fundit t� d�nimit lirohet si pasoj� e nj� amnistijet. Mbas pak muajsh kthehet n� Shkod�r, reabilitohet dhe e caktojn� me pun� n� Koplik, kund 18 kilometer larg Shkodres, n� nd�rmarrjen tregtare t� shitblerjes si z�v�nd�s p�rgjegj�s dhe shef llogarijet. Aty sheh vuajtjet e skajshme q� po p�rjetonte Mal�sia e Madhe dhe represionin e eg�r komunist nd�r mal�sor�. N� vitin 1956, me ndermjet�simin e familjeve te njohura t� tij n� at� zon� q� kishin pregatitur terrenin tenton t� arratiset n� Jugosllavi me Arshi Pip�n dhe Feime Pip�n, mot�r e v�lla me origjin� nga Libohova e Gjirokastr�s por tashm� t� shkodranizuar, t� b�r� pjes� e aristokracis� shkodrane. Arshiu sapo kishte dal� prej burgut. Arshiu me Feimen kalojn� kufirin ndersa Sula nuk arrin ta kaloj�, fati e deshi q� t� p�rjetonte p�rs�ri burgun shqiptar t� m�vonsh�m dhe t� kalonte tmerre t� pa fund..
Nuk mund t� rri pa p�rmendur ketu n� vend t� homazhit edhe v�llain e Sulejmanit, Keto Begoviqin. N� vitin 1958 e k�thejn� n� Shkod�r nga Sarajeva. Ketoja, Sheuqeti q� p�rmenda n� fillim t� k�tij shkrimi q� ishte n� Sarajeve, e k�thjen� jugosllav�t pasi dyshojn� se ishte spiun i Shqip�ris�. UDB-ja dyshonte gjasme se Ketoja punonte p�r llogari t� Sigurimit Shqiptar?! Ishte nj� k�ng�tar kalibri, i nj� rangu me Safet Isoviqin, bile ishin qen� shok� t� dy bashk�. La edhe t� fejuar�n atje, k�ng�taren e famshme Beba Selimoviq, bile vajza e Ketos sot mban si kujtim emrin e Beb�s. Beba Selimoviq ishte nj� k�ng�tare shume impozante e Sarajev�s. Kur doli Ketoja p�r her� t� par� n� Shkod�r, i porasardhur nga Jugosllavia, me k�puc� spic m� maj� t� holl�, i veshur shik, i b�ri rinin� p�r vehte, dhe i detyroi t� rinjt� Shkodr�s t� porositnin kepuc� t� tilla n� kepucarin� speciale t� Pjac�s. Dihet tashme se t� rinjt� e Shkodres n� at� koh� ishin shum� t� dh�n� pas mod�s, pavarsisht se shteti nuk i kishte n� qejf veshjet moderne. Ketoja filloi punm� si k�pucar dhe ishte zanatli i mir�. K�ndonte shum� mir� k�ng� sllave t� Bosnjes dhe krijoi simpati tek shkodran�t. B�nte dasmat nd�r podgori�an�t e Shkodr�s, dasma q� edhe sot jan� t� pa arritshme p�r cilesin� e muzikalitetit t� tyre. Nj�koh�sisht m�soi edhe kang� shkodrane t� cilat s� bashku me Burhan Culiqin me fizarmonike i k�ndonte nep�r dasma e g�zime familjare t� p�rizera me k�ng� shkodrane. Mirpo n� at� koh� nuk t� lejonin t� k�ndoje k�nge sllave. Me dhjetra her� u thirr n� zyr�n e kuadrit t� arizantatit p�r k�ng�t sllave q� k�ndonte. Asnjeher� nuk u lejua t� k�ndonte n� sken�n e Teatrit "Migjeni", bile edhe at'her� kur drejtor teatri ishte nj� podgori�an. Asnj� k�ng� e tij nuk ekziston as n� "Radio Shkodra" s� paku e incizuar, n� nj� koh� q� ka incizim�e ne radio Podgorica ( dikur Radio Titogradi). Pa�ka se sot, ish drejtori podgori�an i teatrit dhe ndonji punonj�s e radios apo inspektor kulture japin p�rdit� leksione demokracie edhe ne shtypin e shkruar. Ish drejtori shkruan edhe libra p�r historikun e k�ng�s n� Shkod�r, edhe e ka ribotuar, por t� �udit� fakti se edhe sot nuk i p�rmend Keto Begoviqin dhe Cyl Elezin. Nga kush ka frik�? N� sken�n e teatrit "Migjeni" kendonin grupe artistike fshati, gjithfare k�ng�tari amator e turli rapsodi, por nuk k�nduan kurr� Keto Begoviqi dhe Cyl Elezi(!?). Kishte nj� z� brilant q� mbahet mend n� Shkod�r edhe sot e k�saj dite. Vdiq sapo hyri demokracia n� vitin 1991, pasi k�ndoi n� nj� das�m nja 15 k�ng� rresht me Violeta Zefin. Shkodra e p�rcolli me lot n� sy Keton, ket� k�ng�tar t� madh q� asnjehere nuk e lejuan t� k�ndoj� n� sken�n e famoze t� Shkodr�s.
N� vitin 1958, Sulejmani, emrohet shef finance n� Fabrik�n e Konservimit n� Shkod�r ku punon p�r disa vite radhazi. Kur ndodhi prishja me sovjetik�t dhe lidhja me kinez�t n� Shkod�r e asaj periudhe dol�n barcoleta te shumta dhe shum� t� goditura. Dhe Sulejmani n� k�t� kontekst mes miq�sh n� fabrik� shpreh pak�naqsin� p�r kizez�t. Mirpo nj�ri nga miqt� kishte qen� me te v�rtet� "mik". Shkon menj�her� n� deg� t� br�ndshme dhe e spiunon. M� 24.08.1966 arrestohet p�r her� t� dyt�. Bastisin menjehr� edhe sht�pin� e v�llaut, Hamdis�, deri edhe bibliotek�n e tij dhe marrin t� gjitha p�rkthimet n� sh�nime q� kishte b�r� gjat� viteve. Pas hetuesis� del ne gjykaten ushtarake me dat� 08.11.1966 dhe denohet me 8 vjet burg p�r agjitacion e propagand�. Edhe nj� her� fillon kalvari i vuajtjeve p�r Sulejmanin dhe familjen e tij. D�rgohet n� Elbasan e m� pas n� burgun e Burrelit. N� vitin 1968, s� bashku m� shoket tenton t� shperthej� burgun, por pa sukses. I d�rgojn� n� Spa� ku mbi trupat e tyre p�rjetojn� torturat m� �njer�zore. N� mes t� dimrit jan� xhveshur pothuaj lakuriq dhe i fusnin n� fu�ija me uj� t� ftoht� derisa u binte t� fik�t. I zhysnin me kok� n� uj� derisa nuk nxjerrnin m� flluska.
N� nj� takim me kryeministrin e koh�s Mehmet Shehu, nj� i d�nuar i cili i kishte shpe�tuar jet�n ketij krimineli, i tregon buk�n e misrit t� mykur dhe i thote: " T� pakt�n na mbysni p�rnj�her� dhe jo avash-avash duke na helmu gjakun me buk� t� mykur...". Me 21 Maj 1973 shpertheu Revolta e Spa�it, e njohur tashm� si revolta m� e fuqishme q� kan� b�r� t� burgosurit politik�. Edhe ketu Sulejmani merr pjes� me qindra t� tjer� t� cil�t b�n� t� tronditej nga themelet shtetin totalitar shqiptar.
N� shkurt t� viti 1974 lirohet nga burgu dhe caktohet t� punoj� nga rregjimi n� ferm�n "Perlat Rexhepi" t� Shtojit si pun�tor krahu, duke mbjell� e krasit� hardhija rrushit. Pas dy vitesh kalon n� ndermarrjen rruga-ura, tashti megjith�se n� mosh� t� thyer, i dhan� kazme e lopat� p�r t� mbushur me zhavor gropat e rrug�vet. Kudo q� shkonte Sulejmani i kishte mbrapa hafijet e deg�s t� br�ndshme q� i njiteshin nga pas e nuk i shqiteshin, ndonjeri ishte edhe kojshi i tij. E survejonin kur shkonte n� pun� dhe kur kthehej n� sht�pi. I lodhur dhe i d�rrmuar nga vitet e burgut, i mbetur beqar, n� vitin 1981 doli n� pension. Jeta e tij ishte shum� e trisht� dhe e m�rzitshme. Jetoj n� shtepin� e vllait, Hamdis�, i cili e mbajti edhe n� burg.
Shteti hoxhist u soll shume keq edhe me v�llain tjeter t� Sules, Hamdin�. Do p�rmend vet�m nj� fakt. Hamdiu punonte n� nd�rmarrjen Ushqimore dhe ishte mjesht�r n� riparimin e maqinave. Vet�m p�r nj� artikull q� b�ri n� "Z�rin e Popullit" Namik Dokle duke akuzuar Hamdiun bashk� me nj� shok tjet�r si shperdorues t� pron�s, erdhi hetuesia dhe nuk gjeti prova se ishte duke i rras� n� burg t� dy. Sot edhe Namik Dokle jep leksione demokracie nga foltorja e Parlamentit Shqiptar. Po k�shtu u soll�n edhe me bashk�shorten e Hamdiut. Ajo punonte kuzhinjere n� nj� konvikt, por edhe aty nuk e lejuan, pasi partia kishte frik� se helmonte konviktor�t dhe e pushuan nga puna. E njeta gj� ndodhi edhe me nipat e mbesat e Sulejman Begoviqit, t� gjith� u lan� pa vazhduar shkollat e larta.
Ne vitin 1986, me an� t� disa miq�vet t� tij tentoi t� arratiset p�rs�ri. K�saj rradhe kishte b�r� plan q� t� kalonte kufirin nga ana e Greqis�. Por p�rs�ri spijun�t i ishin v�n� pas si pull� poste. N� �do maqin� q� hipte i shihte spijujt, njerin e kishte kojshi. Edhe k�saj radhe d�shtoi plani i arratisjes. N� dhjetorin e vitit 90-t� lindi shpresa edhe p�r Sulejmanin dhe vllez�rit e tij. Me krijimin e shoqat�s s� t� p�rdjekuarvet politik u zgjodh n�nkryetar p�r rrethin e Shkodr�s.Vdiq m� 18.10.97. Nuk arriti ta g�zoj� demokracin�, s� cil�s i kushtoi edhe jet�n.