Home »
» N� spikam�: HERONJT� SALIH �EKAJ DHE TAHIR ZEMAJ USHTRIN� E ORGANIZUAN PROFESIONALISHT
N� spikam�: HERONJT� SALIH �EKAJ DHE TAHIR ZEMAJ USHTRIN� E ORGANIZUAN PROFESIONALISHT
Biseduan : Sefedin KRASNIQI dhe Nazmi LUKAJ
PYETJE : Zot�r Fadil, si bashk�veprimtar i Salih �ekajt, pastaj dh�nd�rr i kolonel Tahir Zemajt, duke qen� af�r tyre, sigurisht keni shum� gj�ra p�r t� th�n� q� lexuesit �sht� me interes t�i din�. Do t� fillonim s� pari me kontaktet q� ke pasur me Salih �ekajn. Pta q� nga fillimi kur u njoftuat me t�?
Fadil Tolaj: Salih �ekajn e kam njohur qysh n� mosh�n e re. Ka qen� tezak i kush�rinjve t� mi. Meqen�se, Salihu ka qen� disa gjenerata m� i vjet�r se un�, n� rinin� e hershme nuk kemi pasur ndonj� raport a bashk�punim t� ve�ant�. Kontaktet tona kan� qen� sponante, dhe kan� filluar t� shpeshtohen, pasi Salihu e kreu Fakultetin Juridik dhe filloi t� punoj� gjkat�s n� Gjykat�n Komunale t� De�anit.
P�r pun�n e tij korrekte, t� ndershme dhe profesionale ai u avansua n� instancat m� t� larta n� komun�n e De�anit. P�rkund�r pozit�s hierakikte q� kishte n� komun�, ai nuk pranonte q� pas orarit t� pun�s t� shetitej me vetur�n zyrtare p�r t�u b�r� argat i fsheht� i dreqit. Ka pasur raste q� ty-tre her� n� muaj ishte mysafir n� Pobergj� te tezak�t e vet, e k�ta i kisha kush�rinj. N� t� shumt�n e herave kam qen� edhe un� i pranish�m n� ndeja dhe biseda t� ndryshme. P�r t� folur p�r jet�n, e sidomos p�r veprimtarin� e pasur komb�tare t� Salih �ekut, nuk �sht� fare leht�. Jam krenar dhe i lumtur q� kam pasur rastin ta njoh.
N� biseda ka qen� modest, por me vizione t� qarta dhe intelektual q� i duhej kombit t� rob�ruar. Salihu, me nj� fjal�, ka qen� figur� komplekse dhe komplete, sepse ka qen� intelektual i mir�fillt�, ka qen� trim dhe atdhetar i devotsh�m. Mu p�r k�t�, e them me p�rgjegj�si, se na takon t� flasim p�r vepr�n e tij jo vet�m neve si bashk�komb�s, bashkveprimtar� dhe bashk�luft�tar�, por e kan� obligim moral dhe komb�tar edhe institucionet m� t� larta t� Kosov�s. N� ve�anti, p�r hir t� s� v�rtet�s dhe titullit q� mbajn�, duhet t� flasin historian�t, kur t�i shkruajn� faqet e reja t� historis� s� re t� Kosov�s.
Salih �ekaj, me merit�, domosdoshm�risht duhet t� jet� ky� dhe n� ballin e rreshtit t� gjat� t� t� gjith� atyre q� me vite punuan dhe vepruan p�r �lirimin e Kosov�s. Sot, shum� nga ky rresht i gjat� nuk jan� m� n� mesin ton�. Ata u flijuan n� fush�n e nderit p�r lirin� e Kosov�s. Salih �ekaj, edhe n� rreshtin e d�shmor�ve, �sht� n� mesin e t� par�ve. Gjeneratat e reja, n� Historin� e Re t� Kosov�s, duhet t� m�sojn� p�r veprimtarin� komb�tare nj�zetvje�are t� Salih �ekajt, i cili punoi me aq p�rkushtim p�r �lirimin e saj, derisa ra heroikisht n� � Betejen e famshme t� Koshares �.
PYETJE : Odat e Kosov�s kan� qen� nj�lloj institucioni, ku �sht� folur p�r gj�ra q� ishin t� ndaluara n� sistemin shkollor. Ato kan� sh�rbyer edhe si vende p�r fjalime gjysm� publike, sidomos n� Dukagjin. A ke pasur rastin ta d�gjosh Salihun n� bidesa t� k�tilla ?
Fadil Tolaj: N� ndeja a takime t� rastit n� oda t� burrave, nga Salihu gjithnj� kam d�gjuar dhe kam m�suar gj�ra t� men�ura. P�rmbajtja e tyre ka qen� e nj�jt� sikur n� organizime t� ndryshme n� vende publike. Ai ka shprehur gjithkund breng�n p�r fatin e Kosov�s, p�r vuajtjet e popullit shqiptar etj. Fliste me pietet p�r t� gjith� veprimtar�t, patriot�t dhe luft�tar�t e kombit q� ishin flijuar p�r ��shtjen komb�tare. Gjithnj� fliste q� edhe gjenerata jon� e ka p�r detyr� t� paguaj� �far�do �mimi t� lart�, p�r t� vazhduar rrug�n e atyre q� kishin lagur tok�n me gjak p�r �lirim nga thundra serbe.
Jo rast�sisht e thash� m� her�t se Salihu ishte vizionar, sepse shum� heret pati filluar ta p�rgatis� terrenin, duke k�rkuar njer�zit q� n� momentin e caktuar do t�i gjindeshin af�r p�r detyra komb�tare. Ajo q� duhet vler�suar shum� te Salihu, �sht� fakti q� ai n� k�rkimin e k�tyre njer�zve, nuk bazohej vet�m n� lidhjet familjare. M� s� shumti e �monte trim�rin� e njer�zve dhe vendosm�rin� e tyre p�r sakrific�.
N� k�t� vazhd�, e di q� ka pasur edhe te un� besim t� madh. Sigurisht p�rcaktuese ka qen� edhe e kaluara e past�r e familjes sime; si nga ana e bab�s dhe nga ana e n�n�s. Ky besim mund t� them se ishte reciprok. I kam besuar dhe kam pasur respekt aq t� madh p�r t�, q� edhe sot e ruaj me fanatiz�m. Serioziteti, puna e palodhshme profesionale dhe e ndershme e tij b�ri q� Salihu gjat� viteve 1987, 1988, 89 dhe 1990 t� jet� nj�ri prej udh�hq�sve dhe funksionar�ve m� me atutoritet n� komun�n e De�anit, dhe m� lart. N� k�t� koh�, si� dihet, n� Kosov� filloi t� zbatohet politika �faros�se kund�r shqiptar�ve, politik� kjo e p�rpiluar m� her�t nga qeverit� e Serbi�s� s� garashanin�ve e qubrilloviq�ve.
Pik�risht n� vitin 1987, me ardhjen me dhun� t� Millosheviqit n� Kryesin� e Serbis�, kryekrimineli i Ballkanit filloi zbatimin e memorandumeve fam�k�qija, t� p�rpiluara m� her�t, q� parashihnin zbrazjen e Kosov�s nga substanca komb�tare shqiptare. Dihet se filloi me propagand�n antishqiptare, m� von� me ndyshimet kushtetuese, ku u b� abrogimi i Autonomis� s� Kosov�s. P�rkund�r dhun�s q� vazhdoi t� ushtrohet kund�r shqiptar�ve, shpesh me intenzitet shum� t� shtuar, ne shqiptar�t e Kosov�s ia arrit�m t� q�ndrojm� stoikisht n� m�nyra t� ndryshme, duke mos u gjunj�zuar.
PYETJE : Ku gjendej Salih �ekaj n� at� koh�, dhe ku ishte i rreshtuar?
Fadil Tolaj: Ato vite, Salih �ekaj e gjet�n n� nj� vend t� lart� udh�heq�s dhe me p�rgjegj�si t� madhe n� komun�n e De�anit. Ishte kryetar komiteti, dhe ky funksion duket t� ket� qen� sfida dhe sprova m� e madhe p�r t�. P�rkund�r funksionit q� kishte, Salih �ekaj ishte funksionari i par� n� Kosov� q� u rreshtua n� krahun e popullit dhe u solidarizua me k�rkesat e tij. Ai s�u mashtrua as nga karriera politike, si u mashtruan disa, as nuk i pati parasysh pasojat q� do t�i p�rjetonte m� von� p�r kund�rv�niet q� ia b�ri aparatit t� diktatur�s serbo-komuniste t� asaj kohe. N� n�ntorin e viti 1988, kur minator�t e Trep��s filluan marshimin e tyre drejt Prishtin�s me k�rkes�n q� t� mos ndodhin ndryshimet kushtetuese, m� kujtohet q� si pun�tor n� Fabrik�n e Mobilieve n� De�an, u organizuam me shpejt�si t� madhe dhe u nis�m k�mb� p�r Prishtin�. Donim t�iu bashk�ngjiteshim minator�ve t� Trep�es.
N� dalje t� De�anit, n� rrug�n kryesore, kishte dal� Salih �ekaj. Nuk kishte dal� p�r t� na penguar, si� kishin b�r� t� tjer�t para tij, por p�r t� na inkurajuar t� shkonim sa m� shum� p�r Prishtin�. Gjithashtu, n�p�rmes pun�tor�ve q� ua kishte bes�n m� shum�, na d�rgonte k�shilla p�r vigjilenc� dhe k�rkonte q� situat�n ta mbanim n� dor�. Kishte mund�si q� n� rreshtat ton� t� infiltroheshin pjestar� t� UDB-s�, p�r ta degjeneruar protest�n gjith�popullore. Gjat� rrug�s, na u bashk�ngjit Peja, dhe m� se gjysma e Dukagjinit. Af�r Klin�s, u takuam me drejtorin e Gjeravic�s dhe t� Fabrik�s s� Mobilieve, Shefqet Tolajn dhe Avni Hasajn, q� ktheheshin nga nj� udh�tim zyrtar nga Sarajeva.
T� dyt� pat�n q�ndrime t� nj�jta p�r shkuarjen ton� n� Prishtin�, por edhe k�rkuan t� jemi t� kujdessh�m e t� kthehemi sh�ndosh e mir� n� sht�pit� tona. Na premtuan se askush nuk do t� k�rkonte t� ushtrohej ndonj� sanksion kund�r nesh. Shkuarja e gjysm�s s� Kosov�s n� Prishtin�, p�r t�iu bashk�ngjitur minator�ve t� Trep��s, tronditi Serbin�. Ky ishte mesazh i qart� se shqiptar�t nuk do t� dor�zohen kurr�, dhe se nuk do t� pajtohen me fatkeq�sin� p�r t� jetuar n�n sundimin e Serbis�. Situata �do dit� keq�sohej n� Kosov�. Nd�rmarrjen ton� disa udh�heq�s filluan ta akuzojn� p�r nxitje dhe shkuarje t� organizuar n� Prishtin�. Megjithat�, duke iu fal�nderuar drejtor�ve ton�: Avni Hasajt dhe Shefqet Tolajt, t� cil�t e kishin edhe p�rkrahjen e fort� t� Sali �ekaj, askush nga ne pun�tor�t nuk u p�rjashtua nga puna, as nuk mori ndonj� d�nim tjet�r.
Salih �ekaj ishte me ne. Ai i p�rkrahte k�kesat e popullit.
PYETJE : Thuhet se kur minator�t e Trep��s u fut�n n� grev� urie n�p�r zgafella, Salih �ekaj i ka p�rkrahur haptas, edhe pse ishte zyrtar i lart� n� komun�n e De�anit. Di gj� t� thuash p�r k�t�?
Fadil Tolaj: Gjat� atyre dit�ve t� v�shtira, p�r Salih �ekaj t� gjith� e din� sa ka pasur q�ndrimin konstruktiv dhe patrotik. Ky q�ndrim ia rriti autoritetin, si te pun�tor�t, ashtu edhe te mbar� popullata e komun�s s� Dre�anit. N� fund t� shkurtit t� vitit 1989, minator�t e Trep��s u hedh�n n� grev� urie n� zgafellat e minier�s, gjithnj� me k�kesa tashm� t� njohura p�r opinionin. Duke mos pasur mund�si t�u bashk�ngjiteshim, posa u informuam, dit�n e dyt� t� grev�s, u solidarizuam me ta.
Me ne u solidarizuan pun�tor�t e Gjeravic�s, me p�rjashtim t� disa serb�ve q� punonin n�p�r sektor� t� ndrysh�m t� k�saj nd�rmarrjeje. K�rkesat ton� kan� qen� t� hapura dhe identike me ato t� minator�ve. K�rkonim t� mos b�hen ndyshimet kushtetuese, ku humbej Autonomia e Kosov�s. K�rkonim edhe dor�heqjen e disa politikan�ve shqiptar�, q� i p�rkrahnin k�to ndryshime. Salih �ekaj ishte me ne. Ai i p�rkrahte k�kesat tona, k�rkesat e popullit.
PYETJE : Ku e v�renit q� ai ishte me ju, me popullin ?
Fadil Tolaj: Ka qen� dita e dyt� a e tret� e grev�s, kur Salih �ekaj erdhi me nj� delegacion nga komuna e De�anit. K�t� delegacion e �shoq�ronte� edhe nj� an�tar i paftuar i Komitetit Qendror t� Jugosllavis�. Para tyre i shpreh�m k�rkesat tona. Ishim vendosur n� restorantin e nd�rmarrjes. N� mesin ton�, kishte njer�z t� grupmoshave t� ndryshme. Kishte t� moshuar, po kishte edhe t� rinj e t� reja. Kishte edhe n�na shtatz�na dhe t� tjera q� i kishin l�n� f�mij�t n� sht�pi. Dhe, koh� pas kohe, shkonin p�r t�i ushqyer.
Ato posa mbaronin pun�t e domosdoshme t� sht�pis�, ktheheshin prap� n� mesin ton�. Ardhjen e Salih �ekut n� mesin ton� njer�zit e prit�n me g�zim. Asnj� moment nuk ka b�r� presion q� ta nd�rpresim grev�n. Edhe ardhja e Salih Kastratit nga L�busha na ka g�zuar at�her�, sepse ai g�zonte autoritet n� popullin e De�anit. N� k�t� grup, kishte edhe t� tjer� q� populli nuk donte t�ua shihte fytyr�n, p�r shkak t� lojalitetit t� tyre ndaj Serbis�. Ata sot, p�r ta lar� at� gjynah, jan� radhitur n� partit� q� po e konsiderojn� veten " parti t� dala nga lufta ".
PYETJE : Ke mbajtur n� mend �ka �sht� th�n� n� at� takim ?
Fadil Tolaj: N�se kam harruar ndonj� detaj, gj�rat kryesore i di. U zhvillua nj� debat i gjer� dhe shum� i nxeht�. Nga pun�tor�t, i pari e mori fjal�n Genc Tahirsylaj, pastaj Mehmet Osaj, Bajram Gjikokaj, Nurije Cacaj, Zymer Zymeraj e shum� t� tjer�. Situata u tensionua aq shum�, saq� disa her� gati ka dal� jasht� kontrollit. Ne ishim t� prer� dhe shum� k�mb�ngul�s n� q�ndrimet dhe k�rkesat tona. K�shtu ia b�m� me dije " mysafirit " t� paftuar nga Beogradi se populli shqiptar kurr� nuk do t� pajtohet me administrimin e Serbis� n� Kosov�. N� k�t� ambient t� nxeht�, Salih �eku n� fillim vet�m e v�zhgonte situat�n. N� fytyr�n e tij, v�rehej se �do diskutim joni e b�nte m� t� fort�.
N� nj� moment, u ngrit n� k�mb� p�r ta marr� fjal�n. P�r disa minuta rresht, nuk mundi t�ia nis� nga duartrokitjet tona. Kur u qet�suam pak, pasi na p�rsh�ndeti, b�ri nj� shpjegim t� situat�s politike n� vija t� p�rgjithme. N� fund, u shpreh haptas para mas�s : " Un� nuk kam p�r t� th�n� as m� shum� e as m� pak se ju. Ju garantoj me nd�rgjegjen m� t� lart�, se un�, Salih �ekaj, si bir i k�tij populli, pajtohem plot�sisht me k�rkesat tuaja, dhe ato i konsideroj si k�kesa personale. Ju betohem q� k�to k�rkesa do t� d�gjohen edhe m� lart�. Diskutimi i tij ishte diskutim i pjekur, q� na mbushi me shpres�. E them me p�rgjegj�si se Salih �ekaj ishte politikani i par� i asaj kohe n� Kosov� q� guxoi t�i pranoj� k�rkesat e popullit t� Kosov�s, si k�rkesa t� veta. Ai k�t� e b�ri haptas, dhe tha se do t� q�ndroj� pas tyre, pa llogaritur pasojat.
PYETJE : Si mbaroi ai takim, ajo vizit� me �mysafirin� e Beogradit?
Fadil Tolaj: Gjat� diskutimeve, papritmas �sht� futur n� sall� udh�heq�si i sigurimit t� nd�rmarrjes son�, z. Ali �ekaj, i cili m� nj� z� pak trishtues k�rkoi dhjet� djem t� fort�, p�r ta shuar zjarrin q� e kishte kapluar nj� pjes� t� nxemjes dhe t� Sillosit. T� entuziazmuar nga fjalimi dhe premtimi i Salih �ekajt, duke v�n� jet�n n� rrezik, pa ndihm�n e zjarrfik�sve, ia arrit�m ta shuajm� at� zjarr. K�shtu, e shp�tuam fabrik�n pa u djegur . N� k�t� pun�, p�r shkak t� gaz�rave t� liruara nga zjarri, disa veta u d�rguan p�r ndihm� mjek�sore n� ambulanc�n e De�anit.
N� mesin e tyre, kam qen� edhe un�. Dua t� shtoj edhe disa gj�ra, sepse ne pun�tor�t e Fabrik�s s� Mobilieve gjat� atyre viteve (88, 89, 90) n� vazhdim�si kemi qen� n� ball� t� protestave dhe t� demonstratave. Kjo b�ri q� t� g�zonim nj� respekt t� madh nga populli i komun�s s� De�anit. Kontributi yn� p�r ��shtjen komb�tare ishte i madh, duke i ditur rrethanat politike t� atyre viteve. Gjat� k�tyre demonstratave, kemi pasur disa persona t� plagosur dhe disa t� arrestuar. Thjesht, kemi qen� hal� n� sy p�r UDB-n� e Serbis� dhe t� pun�tor�ve t� saj, si t� Vukmir Mirqiqit dhe Qazim Majzrekajt me shok�.
Ata na kan� p�cjell� n� �do hap. N� k�to rethana, jan� burgosur shum� persona. M� kujtohet rasti sesi n� Carrabreg �sht� nxjerr� nga vetura ime, i plagosur, Jashar Dobraj, t� cilin e d�nuan gjasht�dhjet� dit� burg. N� k�t� rr�muj� pak nga fati, duke u paraqitur gjoja se isha mysafir i rastit, e m� shum� nga q�ndrimi i Jasharit, kam shp�tuar edhe un� pa u burgosur. Ndoshta dola pak nga tema a?
PYETJE : E kishim bised�n te takimi me Salih �ekajn!
Fadil Tolaj: Tash po vazhdoj edhe di�ka p�r aktivitetin e asaj kohe t� Salih �ekajt. Pasi haptas e d�noi politik�n q� zbatohej n� Kosov�n e atyre viteve, dhe nuk pranoi t� b�hej veg�l e serb�ve, e mori edhe nd�shkimin. E pushuan nga puna me dhun�. Largimi nga puna, Salihun, e motivoi edhe m� shum� dhe e b�ri m� t� fort�. Tash ai e vuri t�r� potencialin intelektual n� sh�rbim t� Kosov�s dhe t� ��shtjes komb�tare. Po e theksoj, edhe pse �sht� p�rmendur n� disa shkrime, pa u hamendur me disa koleg�, e formoi Shaqat�n e Pavarur t� Jurist�ve n� De�an.
Me ndryshimin e p�rditsh�m t� situat�s politike, sidomos pas shpalljes s� Deklarat�s Kushtetuese t� 2 Korrikut p�r pavar�sin� e Kosov�s nga delegat�t e at�hersh�m t� Kuvendit t� Kosov�s dhe aprovimit t� Kushtetut�s s� Ka�anikut, Salihu me koleg�t e vet hartoi statutin e Komun�s s� Dea�anit, n� p�rputhje me k�t� Kushtetut�. Ky veprim i tij njihet si akt trim�rie te qytetar�t e De�anit. K�t� Serbia e vler�soi si shum� t� rreziksh�m, k�shtuq� disa nga koleg�t e Salihut, i arrestoi dhe i d�noi. Salihu, fal� ndihm�s s� Sherif Ramos�s dhe Haxhi Gashit, shp�ton dhe largohet nga Kosova.
Salihu n� kuad�r t� LDK-s�, ka kryer detyra nga m� t� r�nd�sishmet politike dhe kom�tare
PYETJE : Pas largimit nga Kosova, ku �sht� vendosur Salih �ekaj ?
Fadil Tolaj: Salihu kishte nj� pjes� t� familjes n� Gjermani. Atje u vendos te v�llez�rit e vet dhe te djemt� e axh�s. Kishte v�n� kontakte me m�rgimtar�t e hersh�m n� Gjermani, ku menj�her� e kishte vazhduar aktivitetin e tij politik, q� tashm� e kishte nisur n� Kosov�, n� radh�t e Lidhjes Demokratike t� Kosov�s. LDK-ja, n� prak t� shkat�rrimit t� Jugosllavis� moniste, si n� Kosov�, ashtu edhe n� diaspor� kishte themeluar deg�t e saj. Kjo forc� e madhe politike, n� ball� t� s� cil�s doli intelektuali Dr. Ibrahim Rugova, njihet edhe si L�vizje Komb�tare e Shqiptar�ve t� Kosov�s. Ndikimi i saj, si� dihet, pati jehon� edhe n� Shqip�ri, por edhe n� viset e tjera shqiptare.
LDK-ja, p�rve� realizimit t� Republik�s s� Kosov�s, q� njihet si shtet paralel, ka qen� shtylla kryesor n� financimin e Luft�s �lirimtare t� Kosov�s. N� vorbull�n e k�tyre ngjarjeve, por edhe ushtarake. Puna e tij e palodhshme, Salihu n� kuad�r t� LDK-s�, ka kryer detyra nga m� t� r�nd�sishmet politike dhe e ndershme, ia shtoi edhe m� shum� kredibilitetin n� m�rgat�n shqiptare. Si duket, edhe fati ia kishte rezervuar q� aktivitetin e tij politik, n� Gjermani ta vazhdoj� n� qytetin ku bashk�vend�sit e tij, heronjt� e Kosov�s, v�llez�rit Jusuf dhe Bardhosh G�rvalla, e kishin zhvilluar deri sa u vran� nga UDB-ja e Jugosllavis�. Salihu, pra, e vazhdoi rrug�n dhe amanetin e tyre, derisa u flijua n� front me arm� n� dor�, p�r �lirimin e Kosov�s.
PYETJE : T� kthehemi pak m� prapa. N� De�an, n� vitin 1991, kishte ndodhur nj� ngjarje q� dridhi t�r� Kosov�n.N� p�rledhje fyt p�r fyt me policin� serbe, qe vrar� Mentor Tolaj. �far� di ti p�r k�t� rast?
Fadil Tolaj: Po. M� 13 maj 1991, n� qend�r t� De�anit, n� kacafytje t� drejtp�rdrejt� me policin� serbe, vritet i riu Mentor Tolaj dhe plagos�n dy t� tjer�. Dhjet�ra t� tjer� u maltretuan dhe u arrestuan. Pas tre muajve, n� Drenoc, policia serbe vrau edhe Agim Panxh�n. T� dy k�ta kan� qen� nga fshati Pob�rxh. Pas vrasjes s� Mentorit, shum� koh�, mbret�roi nj� situat� shum� e tendosur. Nuk e di sesi kemi shp�tuar pa u ngritur n� revolt� gjith�popullore.
Dit�n e varrimit t� tij, erdh�n aq shum� njer�z p�r homazhe, sa ta merrte mendja se nuk do t�i mbante toka. Kishin ardhur njer�z nga t� gjitha trojet shqiptare. E di q� ka pasur q� kan� ardhur edhe nga Struga, Presheva deri edhe nga Gucia dhe Mal�sia. T� gjith� k�ta njer�z kishin ardhur t�ia japin lamtumir�n e fundit d�shmorit m� t� ri t� Kosov�s, i cili fyt p�r fyt me policin� serbe ra d�shmor n� qend�r t� De�anit. Duke par� gjith� k�t� mas� njer�zish q� kishin ardhur nga larg t� takohen p�r t� ndar� dhimbjen me familjen e Mentorit, p�rkund�r dhimbjes s� madhe, ishim shum� t� fort� dhe krenar�.
Banor�t e t� dy fshatrave, Pob�rgj dhe Voksh, u gjend�m para nj� sprove t� madhe. Duhej pritur e p�rcjellur shum� njer�z. Solidariteti, p�r aktin heroik t� Mentorit, na ka ndihmuar t� organizohemi dhe t� dalim faqebardh�. Mendoj q� sakrific�s s� Mentorit, kemi arritur t�ia b�jm� nderin. Duhet t� theksoj se n� varrimin e Mentorit pat�n ardhur njer�z t� t� gjitha moshave, duke filluar nga nx�n�sit e shkollave fillore, t� mesme, student�t deri te emrat m� eminent� t� Kosov�s. Kishte shum� telegrame ngushllimi nga t� gjitha viset shqiptare, si dhe nga diaspora.
U lexuan shum� prej tyre, dhe u p�rcoll�n me lot n� sy. Shum� i ve�ant� ishte telegrami i Salih �ekajt. P�r shkak t� rrethaneve, nuk kishte mundur t� vij�, por z�rin e kishte d�rguar n� nj� audiokaset�. Duke i shprehur ngush�llime familjes dhe farefisit kishte th�n� shum� fjal� lavdie p�r aktin heroik t� Mentorit me shok�. Ve� k�saj, ai kishte k�rkuar t� jemi t� bashkuar dhe t� gatsh�m p�r sfida edhe m� t� m�dha, q� trasonte rruga e Mentorit. Mesazhi i tij ishte i qart� edhe inkurajues se edhe n� diaspor�, bijt� e Kosov�s, si Salih �ekaj, amanetin p�r atdheun nuk e kishin harruar.
Fadil Tolaj n� vet�n e par�: Mendoj q� institucionet e Kosov�s, sa m� par�, duhet ta vler�sojn� rolin dhe pun�n e t� gjitha gjeneratave dhe t� gjith� individ�ve p�r rezistenc�n dhe �lirimin e Kosov�s prej Lidhjes s� Prizrenit e deri m� sot. Vet�m k�shtu ata q� u sakrifikuan p�r atdhe, do t�i nderojm� dhe do tu dalim hak�sh. Vet�m n� k�t� m�nyr� do t� qet�sohen shpirt�rat e t� dy krah�ve politik�, i atyre partive politike t� spektrit t� majt� q� po deklarohen � si krah i dalur nga lufta dhe shp�timtare t� Kosov�s �, si edhe t� spektrit t� krahut t� djatht� , q� veproi p�r nj� dekad�, e q� n� fillim ishte i p�rcaktuar p�r realizimin e pavar�sis� s� Kosov�s me dialog dhe me paqe.
Por, n� momentin e caktuar doli edhe me arm� n� dor�. Konsideroj q� LDK-ja, me aletat�t e saj politik�, ve� politik�s paq�sore t� kreut, an�tar�t e saj mbush�n, p�rve� 3% t� Qeveris� Bukoshi, t� gjitha fondet e luft�s, si : Fondin � Vendlindja th�rret � dhe � Gjith�ka p�r pavar�sin� e Kosov�s �. Njer�zit i kan� d�shimt�. Personalisht kam d�shmi q� i kam ndihmuar t� gjitha fondet e luft�s. Sikur p�r shumic�n e popullit , edhe p�r mua, m� e r�nd�sishmja ka qen� �lirimi nga Serbia. Kurr� nuk do t� pajtohem se, po t� mos ishin partit� e majta �t� dalura nga lufta�, si PDK-ja, AAK-ja e ndonj� tjet�r, ne do t� ishim ende n� sundimin e Serbis�.
Dihet q� prej Lidhjes s� Prizrenit kombi yn� ka luftuar dhe ka rezistuar n� forma t� ndryshme. Mandej, n�se �sht� harruar ndonj� detaj, gj�rat kryesore i kemi ende n� kujtes�. Ato jan� shum� t� fresk�ta. Dihet se �ka ka ndodhur me shqiptar�t prej vitit 1912 e k�ndej. Lufta e imponuar e viteve 1998/99 ishte vet�m vazhdim i rrug�s s� trasuar nga patriot�t e gjeneratave m� t� hershme. Aktet heroike, n� forma t� ndryshme, u p�rcoll�n gjenerat� pas gjenerate nga t� par�t. Me k�t� rast, do t�i p�rmendja si shembull disa gj�ra, q� i kan� ndodhur edhe familjes sime. Nuk e them k�t� p�r ndonj� lavdat� personale, por p�r t� p�rshkruar tragjedin� q� e kan� p�suar pjesa d�rrmuese e familjeve shqiptare n� Kosov�.
Ja disa shembuj: Bajram Hajdari, i pushkatuar n� Here� nga xhandarm�ria e Serbis�. Atje e ka varrin. Curr Misini, v�llai i gjyshit tim, u vra n� Junik, kur Juniku e kishte statutin neutral. Kur �sht� vrar�, ka qen� p�rcjell�s i Bajraktarit t� Junikut. Aty e ka edhe varrin Din� Asllani, axha im, ka vdekur n� Gjakov� nga tifusi. Ishte luft�tar i Luft�s Nacional- �lirimtare. Varrin e ka n� Gjakov�. Selim Rrustemi, nj� figur� e njohur dhe luft�tar i devotsh�m, prij�s dhe pjes�marr�s n� shum� luft�ra p�r �lirmin e atdheut. Luft�n m� t� madhe e b�ri n� mbrojtjen e trojeve shqiptare n� Plav� dhe Guci. Ka qen� bashk�pun�tor i Zija Kosov�s dhe Kryezive t� Gjakov�s.
Ky, n� koh�n fam�keqe t� Rankoviqit, arrestohet. Dhe, n� vitin 1954, e likuidojn� n� m�nyr� mizore n� malet e Rek�s s� Keqe. Varrin e ka n� Sub�ll. Axha, Fazli Rrustemi, nga dhuna dhe presioni i ushtruar ndaj tij n� koh�n e Rankoviqit, n� vitin 1956, detyrohet me t� dy djemt� dhe nj� tuf� dele t� futet n� Shqip�ri. Jonuz Asllani, v�llai i bab�s, n� vitin 1962 vritet vet�m pak jav� para mbarimit t� sh�rbimit ushtarak n� Sarajev�, t� cilin fat edhe m� von� e p�rjetojn� ushtar�t shqiptar�. T� gjitha k�to q� i ceka, i b�ra p�r t� treguar se nuk ka luftuar vet�m nj� familje a nj� regjion. Nuk �sht� luftuar p�r �lirimin e Kosov�s vet�m dy vjet, si� po pretendojn� t� na e mbushin mendjen. Pra, rezistenc� n� forma t� ndryshme dhe vuajtje ka pasur thuaja n� �do sht�pi shqiptare. Un� jam q� historia t� shkruhet ashtu si ka qen�, e jo me dhun� a me t� njofsh�m, sikur n� ndonj� administrat� t� korruptuar.
PYETJE : Me d�shir� do t� kalonim n� nj� tem� tjet�r, edhe pse �sht� shkruar disa her� p�r t�. E kam fjal�n p�r fillimin e ushtrimeve ushtarake t� grupeve t� para n� Shqip�ri, n� vitin 1991. Ve� lidhjeve familjare q� ke me disa nga protagonist�t q� k�t� organizim e kan� bartur mbi supe, nj� koh� edhe ti ke qen� i implikuar drejtp�rdrejt� n� to.. Cili �sht� rr�fimi yt?
Fatil Tolaj: Pasi u vendos Salih �ekaj n� Shtutgart, krahas politik�s paq�sore, q� udh�hiqej legalisht n� Kosov�, t� cil�n e p�rkrahte edhe ai, megjithat� fillouan nismat e para p�r ushtrime ushtarake t� djemve t� Kosov�s n� Shqip�ri. Kurr� nuk e ka v�n� n� dyshim politik�n paq�sore t� udh�hequr nga Dr. Rugova, por edhe kurr� nuk ka besuar se Kosova mund t� �lirohet nga hallka serbe pa luft�. Gjith� duke b�r� politike legale, me men�uri t� madhe, n�n udh�heqjen e krer�ve t� LDK-s�, n� dijeni dhe me p�lqimin e Akademik Fehmi Aganit, me disa bashk�veprimtar� n� Gjermani dhe Zvic�r, b�n� planin p�r formimin e b�thamave t� para t� Ushtris� s� ardhshme t� Kosov�s. K�t� plan ia ka arritur ta realizoj� me ndihm�n e shtetit shqiptar dhe t� Qeveris� s� Kosov�s.
Atje disa djemve t� zgjedhur nga Kosova dhe nga viset e tjera shqiptare, u mund�sohet t�i fillojn� ushtrimet ushtarake n�n udh�heqjen e disa oficer�ve shqiptar�. Pas mbarimit t� k�tyre ushtrimeve, vendoset q� t� hyhet n� Kosov�. K�tyre djemve m� t� mir� t� kombit u vihet n� ball�, kush tjet�r, pos Salih �ekajt. N� k�to ushtrime ushtarake, p�rve� Salihut ka pasur edhe djem tjer� nga De�ani. Pasi me ndonj�rin prej tyre kishim edhe lidhje familjare, n� gjysm�n e vitit 1991, u njoftova nga djali i axh�s, Bajram Tolaj, se nj� grup djemsh nga Kosova po ushtronte n� Shqip�ri n�n drejtimin e Salihut. K�rkesa e Bajramit ishte e drejp�rdrejt�. K�ta djem duhej t�i ndihmonim. N� fillim shpreha rezerv�, jo q� nuk i besoja Bajramit a Salih �ekajt, por pata frik� se ndonj� i pap�rshtatsh�m mund t� gjindet n� at� grup. N�se zbuloheshim, pasojat diheshin. Edhe Bajrami kishte t� nj�jtin mendim. Megjithat�, kur erdhi koha, kryem pun�n q� u k�rkua nga ne. Situata ishte e till� dhe nuk mund t� refuzohej.
Themelet e murit q� i ndante shqiptar�t, i kan� l�kundur Sali �eku dhe Adem Jashari. Nd�rsa, shkat�rrimin p�rfundimtar e kan� b�r�, prap� veterani i luft�s, Salih �eku dhe Agim Ramadani. N� k�to operacione ushtarake kan� marr� pjes� edhe qindra ushtar� t� brigadave dhe batalioneve, t� formuara nj� vit m� par� nga strateg�t ushtarak� - kolonel�t Ahmet Krasniqi dhe Tahir Zemaj, n� kuad�r t� Ministris� s� Mbrojtjes s� Republik�s s� Kosov�s.
PYETJE : �ka u k�rkua nga ju dhe kush e k�rkoi ndihm�n tuaj?
Fadil Tolaj: Pas mbarimit t� ushtrimeve n� Shqip�ri, p�r t� mos u p�rs�ritur gj�rat, dua t� them se n� ball� t� k�tyre ushtar�ve u gjend Salih �ekaj, dhe krejt normal legjenda e Kosov�s, Adem Jashari. Dihet se t� gjith� k�ta ushtar� (33) u fut�n n� Kosov� me armatime t� ndryshme, si pushk� automatike dhe granata dore. E p�rmenda k�t� fakt t� pamohuesh�m, p�r t� forcuar t� v�rtet�n e pamohueshme, se Salih �ekaj me Adem Jasharin e kan� thyer kufirin e hekurt Shqip�ri-Kosov�, q� n� vitin 1991.
Themelet e k�tij muri ia kan� l�kundur Sali �eku dhe Adem Jashari. Nd�rsa, shkat�rrimin p�rfundimtar e kan� b�r�, prap� veterani i luft�s, Salih �ekaj dhe Agim Ramadani. N� k�to operacione ushtarake kan� marr� pjes� edhe qindra ushtar� t� brigadave dhe batalioneve, t� formuara nj� vit m� par� nga strateg�t ushtarak� - kolonel�t Ahmet Krasniqi dhe Tahir Zemaj, n� kuad�r t� Ministris� s� Mbrojtjes s� Republik�s s� Kosov�s. Kjo thyerje definitive e kufirit do t� njihet n� histori si �Beteja e Koshares�, ku u flijuan me dhjet�ra ushtar�, bijt� m� t� mir� t� Kosov�s.
Kur ishim te grupi q� u fut n� Kosov�, dua t� shtoj edhe disa fjal�. Ky grup, p�r shkak motit t� lig dhe rrug�s s� gjat�, pa d�shir�n e vet, arriti n� Voksh. Duke e ditur se ata djem kishin vet�m q�llime komb�tare, kan� pasur edhe fatin q� jan� takuar me nj� familje me tradita komb�tare t� pastra, si� �sht� familja Panxhaj e Vokshit. Pra, ndihm�n e par� k�tyre ushtar�ve ua ka ofruar Salih Panxhaj me v�llez�r, si dhe Isuf e Ram� Panxhaj. K�ta kan� qen� kush�ri t� Salihit. T� gjith� ata ushtar�, me armatimet e tyre, vendos�n n� sht�pit� e familjeve Panxhaj, t� cil�t u ofrojn� konak dhe ushqim.
Pasi grupi pushon mir�, merret vendimi p�r shp�rndarjen dhe strehimin e tyre. N� k�t� grup, ka qen� edhe Sami Tahiraj, me familjen e t� cilit kemi edhe miq�si. Ai vjen n� Pob�rxh� dhe e lajm�ron Bajram Tolajn, t� cilin e merr m� vete, p�r t�i bartur ushtar�t me qerre kuajsh prej Vokshit n� Beleg dhe Kodrali. Pasi Bajrami e ka njohur mir� Samiun dhe ka pasur besim n� t�, pranon t�i jap� ndihm�. N� familjen Panxhaj mbetet vet�m Salihu. M� von�, kishte kaluar kah Mali i G�shtenjave, n�p�r oborrin tim, dhe vendoset te kusherint� e mi, q� Salih �ekaj i kishte tezak�. Kam qen� duke punuar n� shitoren time. Erdh�n Dem� Tolaj dhe Sherif Tolaj. Ata m� than� se m� k�rkonte Salih �ekaj. Eu, thash�! Mbylla shitoren, dhe shkova ta takoj.
PYETJE : Ku ishte Salihu?
Fadil Tolaj : Ishte n� dhom� t� fjetjes. Hyra br�nda. U p�rsh�ndet�m ngroht�sisht. Kurr� p�r jet� nuk do ta harroj� at� moment. Ishte tep�r emocionues. Kishte kaluar nj� koh� e gjat�, q� nuk ishim par�. Pasi pim� bashk� nga nj� kafe, Salihu filloi t� m� rr�fej� p�r marshut�n q� kishte kaluar. M� tregoi n� detaje p�r �do gj�. Un� e p�rcillja me v�mendje. Isha b�r�, si� thuhet, �sy e vesh�. Duke e njohur edhe m� her�t Salihun p�r gjakftoht�sin� e tij, u habita kur v�rejta se ishte mjaft i shqet�suar. P�rkund�r suksesit t� futjes me armatime n� Kosov�, n� momentin e fundit disa gj�ra nuk i kishin shkruar si duhet, pa fajin e tij. Pastaj, ma tha hapur se e kishte dron� e armatimit q� kishte mbetur n� Voksh. K�rkoi nga un� q� ta t�rheqim, dhe ta vendosnim n� sht�pin� time.
PYETJE : Po Ti, si veprove?
Fadil Tolaj : Kam qen� para nj� dileme dhe sprove t� madhe. Ishin disa gj�ra q� m� brengosnin. Isha mbajt�s i vet�m i familjes. F�mij�t i kisha t� vegj�l. Pastaj, edhe pse Bajrami m� kishte njoftuar p�r disa gj�ra, drejtp�rdrejt nuk isha i ky�ur n� k�t� organizim. Nuk i kisha premtuar askujt asgj�. Kryesorja ishte se, p�r at� koh�, kjo ishte nj� pun� me rrezik t� madh. Megjithat�, duke par� Salihun aq t� shqet�suar, duke e njohur si njeri t� bes�s e t� fjal�s dhe q� nuk tradhton, nuk munda t�i them jo. M� inkurajonte fakti q� edhe ai kishte besim n� mua. Kisha respekt t� madh p�r t�.
Pastaj, p�rkund�r rrezikut, kjo ndihm� imja, isha i vet�dish�m q� e avanconte sado pak ��shtjen komb�tare. N� vazhdim, Salihu na njoftoi se ky ishte vet�m fillimi i armatosjes s� popullit p�r nj� luft� t� madhe �lirimtare. Planifikonte q� n� t� ardhmen t� futeshin edhe arm� t� kalibrave t� madhenj. Pasi e pranova detyr�n, k�rkova nga Salihu shpjegime m� t� holl�sishme: �Kah kishin ardhur k�to armatime, p�r k�nd ishin t� destinuara, si duhet t�i shp�rndanim etj.
PYETJE : Pse ishte e nevojshme t� dihej burimi i armatimeve?
Fadil Tolaj : E pyeta, sepse ka pasur raste q� kan� ardhur persona t� ndrysh�m, dhe kan� k�rkuan nga un� t�u mund�soj� q� sht�pia ime te b�het nj� pik� p�r grumbullimin dhe shp�rndarjen e arm�ve p�r Voksh dhe p�r krejt komun�n e De�anit. Ata persona kan� qen� nga komuna e Gjakov�s. M� von�, kur kam q�ndruar n� Shqip�ri, e kam kuptuar se i takonin grupit t� Mentor Ka�it. Ata m� pat�n th�n� se do t�i sillnin armatimet nga Gjakova n� em�r t� mallit p�r shitoren q� kisha. Edhe pse me mua qen� shum� t� sinqert�, pasi nuk i njihja mir�, pata refuzuar. Sidoqoft�, u premtova q� kurr� nj� fjal� nuk do t� dilte prej meje.
Saimit i tregova se arm�t ishin t�rhequr nga Vokshi dhe gjendeshin n� sht�pin� time
PYETJE : Si reagoi Salihu ndaj k�saj k�rkese ?
Fadil Tolaj : Pasi m� d�gjoi m� v�mendje, m� tha: �K�to arm� i kemi sjell� nga Shqip�ria. Si� thash�, nga Pob�rxha duhet t� shkojn� n� vende t� caktuara t� regjioneve t� ndryshme t� Kosov�s, p�r njer�z t� caktuar. Duhet t� b�het evidenca p�r �do arm�. Kush me �ka ngarkohet. K�to, tha, jan� armatimet e para t� Ministris� s� Mbrojtjes t� Qeveris� s� Republik�s s� Kosov�s�.
Pasi armatimet ishin n� sht�pin� e Isuf dhe Ram� Panxhajt, Salihu m� autorizoi q� t�i ngarkoja me nga nj� pushk� automatike dhe me nj� sasi municioni t� nevojsh�m. Salihu shkoi ta vizitoj� familjen e vet n� Broli�. Kurse ne u nis�m n� detyr�n ton�, sipas marr�veshjes. B�nte ftoht� i madh. Bora kishte r�n�. At� nat�, i soll�m arm�t n� sht�pin� time. Saimit i tregova p�r k�t�. Punuam deri n� m�ngjes me p�rkushtim, sepse ishte nj� mund i madh. Ishte edhe shum� rrezik, sepse fshati Pob�rxh� survejohej me kujdes nga policia serbe. Armatimet i mbajta 7- 8 dit� n� sht�pin� time me p�rgjegj�si t� jashtzakonshme, derisa u mor vendimi si duhet vepruar m� tutje dhe ku duhet d�rguar.
T� nes�rmen e vendosjes s� arm�ve n� sht�pin� time, edhe pse isha shum� i lodhur, dola n� De�an. N� nj� �ajtore, i takova Saim Tahirajn dhe Xhemajl Berish�n. Pas dreke, u ktheva n� sht�pi. E hapa shitoren. Kisha kujdes t� madh. P�rcillja �do l�vizje. Sa ishte rrezik, ishte edhe p�rgjegj�si e madhe. Kah ora 20:00, erdh�n Sami Tahiraj, Osman Ferizi, Hasan Ferizi dhe Shk�lzen Gjoni me traktor dhe k�rkuan t�i shoq�roja deri n� Jasiq. Atje duhej t� merrnim edhe nj� pjes� t� municionit q� dit� m� par� u kishte mbetur kur kishin ardhur nga Shqip�ria. Refuzova k�rkes�n e tyre, duke u th�n� se isha shum� i lodhur, pasi armatimet i kishim t�rhequr nga Vokshi dhe i kishim vendosur n� nj� fshat tjet�r. Edhe pse k�ta kishin qen� n� ushtrime n� Shqip�ri dhe ishin futur n� Kosov� me Salih �ekaj, nuk u tregova se armatimet, n� t� v�rtet�, ishin n� sht�pin� time. K�ta m� kuptuan drejt. Dhe shkuan.
PYETJE : �ka ndodhi n� vazhdim?
Fadil Tolaj : Salihu, pas 3- 4 dit�sh, prap� n�p�r Pob�rgj�, u kthye n� Shqip�ri, me Muharrem Bobin nga Korisha e Prizrenit. Nd�rsa ne, pas� disa dit�sh, n� konsultim me v�llain e Salihut, me Smajlin vendos�m q� arm�t nga sht�pia ime t�i d�rgojm� n� Broli�, n� sht�pin� e Salih �ekaj. Prej aty do t� b�hej shp�rnadarja e m�tutjeshme. Ne i fut�m arm�t n� thas�, i ngarkuam n� qerre kuajsh dhe i maskuam me tall�. Vendos�m q� bartjen ta b�jm� dit�n, sepse nat�n do t� ishim m� t� dyshimt�.Kishte mund�si t� na ndalonte ndonj� patrull� e policis� serbe.
Ngarkes�n dhe maskimin e arm�ve e b�m� me Agron Tolajn dhe djalin e axh�s s� tij, Alushin. Agroni e mori p�rsip�r ta b�j� bartjen nga Pob�rxha n� Broliq. N� momentin kur desh�m t� nisemi, �far� koin�idence? N�na ime, Hajria, posa na i hapi dyert e oborrit, u kthye kah ne dhe na tha: �Fadil, policia jan� para dera me nj� pinzgauer �. P�rkund�r rrezikut, kthim mbrapa s�kishte. I thash mos i mbyll dyert, se n�se nuk kan� ardhurur enkas p�r ne, at�her� dyshimi do t� jet� m� i madh. E k�shtu do t� zbulohemi nga frika. � Merrma djalin, Asllanin �, i thash� n�n�s. At�her� ishte gjasht�vje�ar. � D�rgoma te djemt� e axh�s �.
Nga ana tjet�r, i b�m� gati arm�t q� i kishim n� posedim, dhe pritnim momentin q� n�se policia do t� tentonte t� futej n� oborr, t�i presim me zjarr. Ishim t� vendosur dhe t� betuar q� k�t� detur� ta kryenim me nder. Po qe nevoja t� sakrifikojm� deri n� fund. K�t� ia kishim premtuar Salih �ekajt, bashk� me Agron Tolajn. Por, shpesh kur je m� s� ngushti, ndodhin mrekullira. Policia, me mjetin transpotues, vazhdoi rrug�n teposht� fshatit. Ajo vazhdoi p�r De�an. Agroni, me guxim t� madh, u nis pas tyre dhe i d�rgoi armatimet n� sht�pin� e Musa �ekaj, v�llait t� Salihut. M� von�, nj� pjes� e k�tyre armatimeve vendoset n� sht�pin� e v�llez�rve Ismet e Saim Tahiraj t� Belegut. E nga sht�pia e tyre, si� dihet, u furnizuan me arm� disa vise t� tjera t� Kosov�s, si dhe vet� Adem Jashari.
PYETJE : P�rkund�r gjith� kujdesit dhe mundimeve t� m�dha, grupi zbulohet. Arrestohen shum� persona dhe maltretohen. Si ndodhi kjo?
Fadil Tolaj : N� gjysm�n e dhjetorit t� vitit 1991, policia serbe i kishte r�n� n� gjurm� grupit t� Gjakov�s. Kishte arrestuar disa prej tyre. Mediat shkruanin se kishte zbuluar dhe arrestuar �nj� grup terrorist�sh�. K�shtu i quanin at�her� shqiptar�t q� mundoheshin t� b�jn� di�ka p�r �lirimin e Kosov�s. Dy jav� m� von� u zbulua grupi jon�. Duhet cekur se gjurm�t e zbulimit nuk ishin nga De�ani, por nga nj� pjes� tjet�r e Kosov�s. Dihet emri dhe mbiemri i njeriut t� par� q� policia serbe e arrestoi. Nd�rsa, m� 29 dhjtor 1991, bastisen disa familje n� Komun�n e De�anit.
�sht� fjala p�r familjen e v�llez�rve Tahiraj nga Belegu. Nga kjo familje, arrestohet Sami Tahiraj, por Saimi q� ishte njeriu ky� i organizimit, arrin t� largohet. N� Kodrali, bastis�n disa familje. Arrestohet Shk�lzen Gjonaj, por Osman dhe Hasan Ferizi arrijn� t� largohen. N� Pozhar, bastiset sht�pia e Xhemajl Berish�s, por edhe Xhemajli kishte arritur t� largohej. N� Broli� arrestohen v�llez�rit e Salih �ekut, Hasani dhe Smajli. Edhe ndaj tyre �sht� ushtruar dhun� e tmerrshme. Duke u q�ndruar stoikisht torturave, lirohen dhe detyrohen t� largohen nga sht�pia. Shkojn� n� Shqip�ri. N� Voksh, bastisen familjet Panxhaj, por n� saje t� pozit�s gjeografike t� fshatit arrijn� t� largohen Jusufi, Rama dhe Avdyli.
PYETJE : Nga i more ti k�to informacione p�r bastisjet dhe arrestimet?
Fadil Tolaj: Ka qen� dit� e shtun�. Un� punoja n� shitoren time, si zakonisht. Kah ora gjasht� e mbr�mjes, aty erdh�n Bajrami dhe Dema. M� than� q� kishin d�gjuar se n� disa fshatra t� De�anit policia serbe kishte b�r� disa bastisje n� Voksh dhe Beleg, por nuk kishin ende lajme t� sakta dhe konkrete p�r krejt �ka ka ndodhur. Ve� nj� parandjenj� t� keqe e kisha at� dit�. Posa m�i p�rmend�n familjet e bastisura, u thash�: � Po ne qenkemi zbuluar, prandaj duhet t� kemi kujdes�. Bajrami dhe Dema shkuan menj�her� n� Beleg k�mb�, p�r ta kuptuar se �far� kishte ndodhur.
Un� e mbylla shitoren, dhe shkova te djemt� e axh�s, Dina dhe Shaqiri. Kishin dark�n e posterm�s. dhe shum� musafir� n� od�. Pas dy ore m� than� se jasht� m� k�rkonte dikush. Ishin Bajrami dhe Dema, q� ishin kthyer nga Belegu. Ata ishin informuar detajisht nga Ismet Tahiraj p�r bastisjet dhe arrestimin e v�llait t� tij, Samiut. Duke qen� se ishim t� implikuar n� k�t� organizim, ishte shum� normale q� edhe neve t� na vinin n� �vizit� polic�t serb�. E vler�suam situat�n. Vendos�m t� largoheshim nga sht�pit� tona. Thirra n� divahanen e od�s Din�n dhe Shaqirin. I lajm�rova q� p�r momentin, isha i detyruar t� largohesha nga sht�pia, sepse konsideroja q� isha i rrezikuar. Megjithat�, nuk ua tregova arsyen e v�rtet�. I porosita q� �far�do q� t� m� ndodhte, t� kujdeseshin p�r familjen time.
U d�gjuan disa rafale t� automatik�ve, t� shoq�ruara nga t� sht�na revolesh.
PYETJE : Si rrodh�n ngjarjet n� vazhdim?
Fadil Tolaj: Futa n� xhep 2500 marka. Me Bajramin, Dem�n dhe Sherifin, kah ora 22:00, i braktis�m sht�pit�. Nuk dinim kah t� shkonim. Vendos�m q� at� nat� t� b�jm� konak te Haki Balaj n� Carrabreg. V�llai i tij, Dervishi, na priti jasht�zakonisht mir�, q� tash p�r at�her� i fal�nderohem. T� nes�rmen, Dema u kthye prap� n� sht�pi p�r ta v�shtruar situat�n. Mbas dreke, t� tret� s� bashku shkuan n� Gllogjan te Ahmet Mehmetaj, me t� cilin kemi miq�si familjare. Ka qen� data 30 dhjetor e vitit 1991. N� mbr�mje, erdh�n t� gjith� v�llez�rit e tij.
Ne u paraqit�m, se nuk kishte ndodhur asgj�. Megjithat�, Bajrami e informoi v�llain e Ahmetit, Hakiun, q� p�r �do rast t� ishin n� dijeni. Rreth or�s 23:00, t� gjith� p�rjetuam nj� shqet�sim. U d�gjuan disa rafale t� automatik�ve, t� shoq�ruara nga t� sht�na revolesh. U ngrit�m t� gjith� n� k�mb� t� shikojm� �far� po ndodhte. Ve� hallit q� kishim ne, miqt� tan� kishin edhe ata nj� hall. Disa djem t� tyre kishin refuzuar t� shkonin n� ushtrin� serbe.
Pasi Hakiu tash e dinte hallin ton�, iu afrova dhe e pyeta p�r tall�n q� ishte af�r sht�pis� se a kishte mullar. N� rast se ishim t� rrethuar nga policia serbe, rezistenca p�r shkak t� rrethanave, nuk ishte e mundur, prandaj vendosa q� prej katit t� tret� t� k�rceja mbi tall�. Kishim vendosur t� mos dor�zoheshim t� gjall�. Hakiu m� tha: �Ke kujdes, lart�sia �sht� e madhe dhe mos po t� sulmojn� qent� n� oborr�. Pas pak kohe, nj�ri nga meshkujt e familjes q� kishte dal� ta v�zhgonte situat�n, u kthye. �Mos u shqet�soni�, tha. �S�ka gj� p�r trazim. Jan� provokime t� policis� serbe, t� sitipave t� Sllob�s dhe Vul�s�. Pasi u qet�suam, e vazhduam ndej�n. Nat�n e dyt�, m� 31 dhjetor, na ftoi kush�riri i Ahmetit, i cili na priti mir�. At� nat�, ishte Viti i Ri.
T� nes�rmen, u hap lajmi n� t�r� Kosov�n se n� Prekaz, Adem Jashari i kishte b�r� rezistenc� t� armatosur policis� serbe. P�r mua, k�tu ka filluar nj� faqe e re e historis� s� Kosov�s dhe shqiptar�ve n� p�rgjith�si. Isha kranar q� me arm�t q� i kishin sjell� Sali �ekaj dhe bashk�luft�tar�t e bashk�veprimtar�t e tij nga Shqip�ria, Ademi me v�llez�r i kishte dh�n� shakut leksion. M� 1 janar, pas dreke, shkuam n� Shaptej, te Lush� Syla. Na priti jasht�zakonisht mir�, sidomos Dauti. Kush�rinjt� e mi kishin miq�si t� dyfisht� me k�t� familje dhe p�r Bajramin kishin respekt t� ve�ant�. Ve� k�saj, disa raporte t� hershme n� mes t� Lushit dhe gjyshit tim, Asllan Beq�s, ia shtonin v�llimin respektit reciprok. N� Shaptej, ndejt�m dy net. U larguam nga familja e nderuar e Lushajve, q� na p�rcolli deri n� Dubrav�, ku u ndal�m te Smajl Syla. Pushuam pak, dhe e vazhduam rrug�n livadheve t� Prilepit (Repishtave).
P�r nj� moment, u ndal�m n� livadhin q� e kisha bler� disa vjet m� her�t. Ishim t� kat�rtit: un�, Bajram Tolaj, Sherif Tolaj dhe Dem� Tolaj. U ul�m p�r t� biseduar. Ishin b�r� pes� net q� ishim larguar nga sht�pit� tona. Flenim n�p�r miq. K�shtu rrezikonim dyfish. Edhe veten, edhe familjet e miqve, t� cil�t mund t�i implikonim n� gj�ra q� s�kishin lidhje. Policia serbe nuk pyeste kush �ka ka ditur.
Nj� pretekst i vog�l, e maltretonte t�r� familjen. K�rkova nga t� tret�, ose t� kthehemi n�p�r sht�pit� tona dhe t� vazhdojm� jet�n normale deri kur ka th�n� Zoti, ose po at� nat� t� niseshim p�r n� Shqip�ri. Ishte vendim i v�shtir�, ve�an�risht p�r mua, sepse n� sht�pi s�kisha mashkull tjet�r t� mosh�s madhore. Kisha vet�m n�n�n dhe gruan me pes� f�mij� t� vegj�l. Sherifi m� d�gjonte me v�mendje. U emocionua shum�. Pasi mbarova, m� tha: � Do t� thot� se do me u p�rsh�ndet� me Kosov�n, a ? � Pa u hamendur, ia ktheva: � Sherif, alternativ� tjet�r s�kemi. Nuk dua m� ta rrezikoj� ask�nd, asnj� mik a dashamir. Sonte do t� nisem p�r Shqip�ri. Megjithat�, �far�do q� t� jet� rreziku, para se t� nisem p�r atje, d�shiroja t� kthehem edhe nj� her� n� sht�pi, p�r t�u p�rsh�ndetur me familjen �.
PYETJE : Si reaguan t� tjer�t?
Fadil Tolaj: T� gjith� m� d�gjuan n� heshtje dhe me kureshtje. Kur mbarova fjal�n, Bajrami dhe Sherifi u pajtuan me mua. Dema u nda nga ne dhe u kthye n� sht�pi p�r t�i p�rgaditur familjet dhe p�r t� na e b�r� gati buk�n p�r rrug�. Ne t� tret� shkuam p�r konak n� Prilep te Hajdar Alija. Baca Hajdar u g�zua shum� kur na pa. Menj�her� e shtroi sofr�n p�r dark�. Mendonte se kemi shkuar enkas p�r ndej�. Ne i treguam se nuk kishim koh� t� rrinim gjat�. Ik�m duke i treguar se nuk do t� shiheshim nj� koh� t� gjat�. Nga Prilepi deri n� Pob�rgj� shkuam rrug�ve an�sore dhe n�p�r livadhe.
Rreth or�s 20:00, arrit�m n� sht�pi. Ishte v�shtir�. Kishte ardhur koha q� n� sht�pit� tona t� hynim ilegalisht. N� familje, pasi kishin kuptuar situat�n, t� gjith� ishin shum� t� m�rzitur, sidomos t� moshuarit dhe f�mij�t. K�shtu, pasi u krijua nj� gjendje e r�nd�, edhe pse kishim vendosur t� largohemi kah or�n 23:00, un� k�rkova q� k�t� ta b�nim sa m� her�t. I thash� gruas q� t�i �oj� f�mij�t n� gjum� m� her�t. Nuk kisha d�shir� t� p�rcillem me lot f�mij�sh. Djali, Asllani, edhe pse i kishte vet�m gjasht� vjet, nuk shkonte n� gjum�. U afrua pran� meje. Nuk m� ndahej. Dikur sikur donte t� ma leht�sonte barrr�n. � Bab�, m� tha, mos u m�rzit ti, se un� kujdesem p�r sht�pin� dhe p�r shtall�n me bag�ti �.
PYETJE : Duke u bazuar n� at� q� ke th�n� m� her�t, largimin nga sht�pia e kan� p�rjetuar shum� meshkuj t� familjes Suaj. K�to braktisje kan� qen� edhe ugur i keq, sepse shumica prej tyre nuk j an� kthyer kurr�. A ndihej kjo at� nat� n� sht�pin� tuaj?
Fadil Tolaj : Po, ndihej. Madje ky largim u ngjante shum� atye t� paraardh�sve t� mi. Shpesh k�to largime a braktisje te dhunshme, jan� kthyer n� tragjedi p�r familjen ton�. Disa prej tyre jan� vrar� e varrosur, por kami edhe shembuj q� kurre s�i kemi gjetur. Mandej, �sht� rasti i djemve t� axh�s : Xhaferit dhe Sk�nderit, q� nga zullimi, n� vitin 1956, ik�n p�r Shqip�ri. Kurr� s�jan� kthyer, derisa nuk ka mbaruar Lufta e Kosov�s. Megjithat�, shpresa thuhet se vdes e fundit. Edhe ne kishim shpres� se do t� kthehemi, e nuk do t� na gjente fati i t� par�ve.
U nis�m, pra, kah mali un�, Bajrami dhe Sherifi. Na shoq�ruan Dina dhe Lul�zimi. Sipas planit, s� pari donim t� shkonim deri n� Gjocaj, pastaj ta kalonim kurfirin. Kjo rrug� nuk ishte e leht�, sepse ishte e mbuluar me bor�. B�nte ftoht� i madh. N� or�n tre t� m�ngjesit, arrit�m n� sht�pin� e Ismet Qaush Gjocajt dhe t� Binak Gjocajt. Kishim besim t� plot� n� ta. I kisha edhe tezak�. Ve� lidhjes familjare q� kishim, jan� edhe patriot�. Duke u bazuar n� koh�n e von� t� arritjes, ata e kuptuan q�llimin e vizit�s son�. As ne nuk ngurruam t�ua tregojm� planin. P�r t� na �liruar, m�u drejtuan dhe m� than�: �Tezak, thuaju kusherir�ve t� rrin� shlir�, se jeni n� nj� familje t� sigurt� dhe t� bes�s�. Ata kishin qen� n� rrjedh� t� ngjarjes, sepse kat�r dit� m� par�, Ismet Gjocaj i kishte p�rcjellur p�r Shqip�ri Isuf Ram�n dhe Avdyl Panxh�n.
Nuk vonoi shum� e n� od� hyri edhe Ismeti, q� kthehej nga kufiri. Ai m�u drejtua me shaka: �Ku je, tezak? T� kam pritur edhe ty me shok�, se nj� grup i dor�zova n� Shqip�ri�. Ismeti ka qen� nj� trim i madh, i fjal�s dhe i bes�s. Ai punoi shum� p�r ��shtjen komb�tare. Mu p�r k�t�, krimineli i njohur i komun�s s� De�anit, polici serb- Vula, e ka masakruar n� Stacionin e Policis� n� De�an, n� vitin 1997.
Pasi kaluam at� pjes� t� nat�s q� kishte mbetur, t� neserm�m, edhe pse binte bor� e madhe, ne ia m�syem kufirit. Dina dhe Lul�zimi u kthyen mbrapa n� sht�pi. Meq� Ismeti ishte i lodhur shum�, p�r Shqip�ri na p�rcolli Abazi. Edhe ai e njihte rrug�n mir�. P�r fatin ton� t� keq, b�nte nj� acar tep�r i theksuar. B�m� nj� rrug� t� gjat� dhe t� rrezikshme. Kaluam p�rmes Bjeshk�ve t� Botush�s, rr�z Rras�s s� Zogut, dhe u ngjit�m n� Bjeshk�t e Shqip�ris�. F�rf�ll�zonte. Vende-vende bora arrinte deri n� nj� met�r e gjysm�. Ashtu t� lodhur edhe t� rraskapitur, na u shtua edhe nj� e keqe. Papritmas, e humb�m rrrug�n. Megjithat�, fati e deshti q� shpejt ta gjenim. Kah ora kat�r e m�ngjesit, arrit�m n� Padesh.
PYETJE : A k�rkuat konak p�r t� pushuar, apo e vazhduat rrug�n?
Fadil Tolaj: N� sht�pin� e par� q� kemi hasur, kemi trokitur. Abazi e njihte pronarin e saj. Na tregoi q� e kishte emrin Bali. Thirr�m:� O i zoti i sht�pis�!�. Nga br�nda, nj� z� pyeti: �Kush �sht�, dhe �ka k�rkon��. Sherifi iu p�rgjigj: �Jemi kosovar�! Jemi t� lodhur dhe t� m�rdhir�! A ka mund�si t� hyjm� br�nda dhe t� pushojm� pak?!�. Pa vonuar, u d�gjua nj� z� femre: �Bab�, tha, t� lutem hape der�n, se qenkan kosovar�. Axha Bali e largoi tyt�n e pushk�s nga frenxhia. Dhe, na e hapi der�n. Hym� brenda. Ishte sht�pi e vjet�r dhe n� t� banonte Baliu, me gruan dhe vajz�n, q� quhej Hilmie. Kjo menj�her� ndezi zjarrin n� oxhak, dhe ngrohu sht�pin� dhe solli ujin, p�r t�i pastruar duart dhe k�mb�t, q� i kishim krejt t� m�rdhira. Pasi u ngroh�m pak, h�ngr�m pak buk� q� e kishim marr� me vete nga sht�pia. Hangr�n me ne edhe axha Bali me vajz�n. U k�naq�n q�, pas shum� dekadave, po hanin buk� Kosove.
Pas nj� gjumi dhe pushimi t� mir�, t� nes�rmen, n� m�ngjes, pim� nga nj� got� qum�sht. Nga k�tu, u nis�m p�r Tropoj�. Me ne, ishte Abazi, i cili na �oi n� nj� kull� dykat�she, arkitektura e s� cil�s u ngjante kullave t� Dukagjinit. Ishte kulla e Qerim Alis�. U ngjit�m n� katin e dyt� n�p�r shkall�t prej guri. Nga divahanja, para se t� hynim n� od�, thirr�m sipas tradit�s: �O i zoti sht�pis�! A do mysafir�?�. Papritmas, u hap dera. Qerimi q� ishte n� ball� t� oxhakut, na u p�rgjegj: �Mir� se u bjen Zoti!�. Oda ishte e mbushur me mysafir�. Aty ishte edhe Xheviti, v�llai i Abazit. N� od�n e Qerim Alis�, ndejt�m t�r� nat�n duke biseduar. P�rkund�r mikpritjes shqipare, q� na ofrohej �dokund, ne duhej t� gjenim nj� m�nyr� p�r t� komunikuar me familjet tona. K�rkuam t� shkonim n� Tiran�. Th�n� realisht as iden� s�e kishim q�, p�r t� shkuar n� Tiran�, duhej b�r� nj� dit� rrug�.
Pasi d�gjuan dhe e respektuan k�rkes�n ton�, t� nes�rmen, her�t n� m�ngjes, u nis�m p�r Bajram Curr. Na p�rcjell�n Halili dhe Xhaviti. Prej aty, me nj� autobus shkuam p�r Fierz�. Halili na p�rcolli deri te trageti, na i preu biletat dhe u p�rsh�ndet�m. N� Komon mor�m autobusin p�r Tiran�. Rruga ishte e v�shtir�, por m� e v�shtir� ishte e v�rteta se �do met�r q� b�nim, ne largohehsim nga sht�pit� tona. N� Mamurras e kishim djalin e axh�s, Sk�nderin. Kishte ikur n� Shqip�ri n� vitin 1956. Jetonte me t� v�llain. Edhe pse ishim djem t� axh�s, nuk njiheshim mes vete. Kur zbrit�m n� Mamurras, kishte r�n� terri. Takuam nj� djal� (25 vje�), t� cilin e pyet�m se mos e njihte dhe dinte ku banonte Sk�nder Tolaj. �Po kush �sht� ai q� nuk e njeh Sk�nderin�, na tha. �Po, ju, kosovar� jeni?� � pyeti ai. �Po�. Na priu dhe na d�rgoi n� pallatin ku banonte Sk�nderi. Banes�n e kishte pasur n� katin e tret�.
U ngjit�m. Dhe, trokit�m. Der�n e hapi vajza e Sk�nderit. E pyet�m a ishte kjo banesa e tij. Po tha: �Urdh�roni hyni brenda�. K�rkuam Sk�nderin, i cili u duk n� der�n e hapur para nesh. �Edhe pse s�po ju njoh, hyni brenda�, na tha. Sherifi reagoi: � Si s�po na njeh? Ky �sht� Fadil Beqa, ky Bajram Selimi e un� Sherif Bilalli�. Sk�nderi l�shoi nj� z� mall�ngjyes:� Fadil edhe Bajram, a jeni me t� v�rtet� ju djemt� e axh�s?�. Ishte nj� sken� prek�se dhe me plot emocione. U p�rqafuam mes vete. G�zimi na zhburr�oi pak, se na u mbush�n syt� me lot. Sk�nderi p�rs�riste vetmevete: �Nuk po ju besoj syve t� mi�. Po takoheshim pas tridhjet� e pes� vjet�ve. Sk�nderi thoshte se kishte humbur shpres�n sr do ta takonte dik�nd t� familjes. Her� pas here, i drejtohej gruas a vajz�s dhe e pyeste: �A �sht� e v�rtet� q� kan� ardhur Fadili dhe Bajrami? �. Biseduam dhe u munduam t� �mallemi. Nuk di �ka nuk i treguam p�r at� koh� aq t� shkurt�r, por 35 vjet ndarje ishin t� gjata. M� b�hej se ve� kalonim n�p�r tema t� ndryshme.
U lajm�ruam n� p�rfaq�sin� e Kosov�s n� Shqip�ri
PYETJE : Ju nuk kishit mbajtur ndonj� korrespondenc� nga Kosova m� her�t me Sk�nderin ?
Fadil Tolaj: Tep�r rrall�. N� t� v�rtet�, Sk�nderi kishte pasur nj� parandjenj� q� dikush prej Kosov�s do ta vizitonte p�r Vitin e Ri, q� e kishim l�n� pas. Pastaj na tregoi nj� rast t� pabesuesh�m. Para disa muajve, na kishte d�rguar nj� let�r. Letra ishte kthyer mbrapa, me shpjegimin se personat q� u destinohej letra, nuk jetonin n� Kosov�. At� nat�, e kishte marr� dhe e kishte rilexuar. Intervali kohor nga rileximi i letr�s dhe arritjes son� te Sk�nderi ishte vet�m dhjet� minuta.
Pasi ishte demoralizuar tej mase, e kishte hudhur n� shport�. Kur u qet�sua pak, e nxori dhe na e tregoi. T� nes�rmen, n� m�ngjes, u nis�m p�r Tiran�. Sk�nderi erdhi me ne. Ishte kuad�r i shkolluar. Punonte n� Ministrin� e Bujq�sis�. Shkuam n� zyr�n ku punonte ai. Prej aty, arrit�m t�iu lajm�rohemi disa an�tar�ve t� familjeve, q� i kishim n� Per�ndim. Iu lajm�ruam edhe Salih �ekajt n� Shtutgart. I treguam q� gjendeshim n� Shqip�ri. Ai na sugjeroi t� lajm�roheshim n� p�rfaq�sin� e Qeveris� s� Kosov�s, e cila gjendej n� Muzeun Komb�tar. � Drejtohuni � , na tha, te Prof. Ali Aliu. Aty pun�tor administrativ n� at� koh� kishte qen� Zymer Berisha.
PYETJE : A u lajm�ruat n� p�rfaq�sin� e Kosov�s, dhe a u dol�n n� ndihm�?
Fadil Tolaj: Po. Shkuam dhe iu lajm�ruam Zymerit. I treguam se kush ishim dhe nga ishim. Zymeri u tregua shum� i sjellsh�m dhe njer�zor me ne. U tregua edhe shum� i gatsh�m t� na ndihmonte, aq sa kishte mund�si. I treguam se p�r banim nuk kishim nevoj� p�r ndihm�, sepse kishim t� af�rm n� Shqip�ri.
PYETJE : At� koh�, regjimi i Serbis� kishte shtuar shum� zullumin ndaj shqiptar�ve. Shum� t� rinj kishin refuzuar t� shkonin n� sh�rbimin ushtarak t� Serbosllavis�. Ve� k�saj, kishte edhe ndonj� q� kishte tentuar t� formoj� edhe grupe t� armatosura. A takuat ju dik�nd atje?
Fadil Tolaj: Gjat� q�ndrimit ton� n� Tiran�, ve� atyre q� ishin n� organizim, q� n� nj� kuptim i takonim edhe ne, takuam edhe disa t� tjer� , q� i takonin grupit t� Gjakov�s, q� kisha pasur rastin t�i njoh m� her�t. Kishte edhe nga De�ani. Disa prej tyre ishin aty edhe m� her�t, n� studime. Ka pasur q� kan� ardhur pas nesh, si p�r shembull Faton Mehmetaj me t� fejuar�n dhe me nj� kusheri t� tij. Ardhja e Fatonit, sidomos interesimi i tij p�r t� na takuar t� gjith�ve, edhe sot �sht� i dyshimt�.
Neve na thoshte se kishte ikur nga sht�pia, ngase Slloba dhe Vula i kishin k�rkuar disa kilogram� tritol. Nd�rsa kusheririt t� vet, Xhemajl Berish�s, i kishte k�rkuar arm� se donte ta vriste Vul�n. Pajtohem me at� q� n� intervist�n e tij ka th�n� Xhemajl Berisha. Dyshimi na u shtua edhe m� shum�, kur dihet q� Fatoni, nga nj� an� thoshte se kishte ikur p�r shkak se po e k�rkonte policia serbe, e n� an�n tjet�r, pas nj� kohe, u kthye n� Kosov�. Vazhdoi me vite t� t�ra t� b�j� jet� normale. Dihet q� serb�t kan� qen� t� pam�shirsh�m. Gj�ra t� k�tilla nuk kan� lejuar. T� gjith� t� p�rndjekurit e v�rtet� e din� q� Kosova p�r ta ka qen� �nd�rr, por gjat� luft�s ky na doli edhe z�dh�n�s i U�K-s�.
PYETJE : A doli i arsyesh�m largimi juaj nga sht�pit�?
Fadil Tolaj: M� 18 janar 1992, kemi qen� n� Durr�s te Xhaferi. N� mbr�mje radioja lam�roi se n� fshatin Pob�rxh� nj� ekspedit� e madhe e policis� serbe kishte bastisur disa sht�pi t� familjeve t� Tolaj. Lajmet b�nin t� ditur se nga maltretimet fizike nuk ishin kursyer as f�mij�t dhe t� moshuarit. Ishin b�r� disa arrestime. Meqen�se n� at� koh� lidhjet telefonike n� Shqip�ri funksionin me v�shtir�si, t� nes�rmen shkuam n� Tiran�.
Nga hotel �Tirana� telefomuan n� Gjermani, te motra ime. Ajo, duke dashur t� na kursej�, na tha se na kishin k�rkaur neve dhe asgj� m� shum�. Pastaj thirr�n Salihun n� lokalet e LDK-s� n� Shtutgart. Pasi i k�rkuam, ai na tregoi gjendjen reale. Detajishit na tregoi p�r demolimet q� policia i kishte b�r�, maltretimet dhe arrestimet. Na tha se ishte ne kontakt me Kosov�n. Dhe se p�r �do gj� do t� na informonte. N� ve�anti, m� duket, se u m�rzita un�. Kisha frik�n se n� munges� timen do t� ma merrnin dik�nd peng. P�r shkak t� kushteve t� v�shtira t� komunikimit n� Shqip�ri, nuk mund t� q�ndronim dot.
Meq� un� dhe Sherifi posedonim dokumentet e udh�timit, t� nes�rmen fluturuam me aeroplan p�r Gjermani. Bajrami nuk kishte pasaport�, mbeti n� Shqip�ri. P�r udh�tim, nuk pat�m probleme. Gjermania ende nuk kishte aplikuar regjimin e vizave. Zymer Berisha na i rezervoi biletat kthyese. N� k�to halle, na u gjet edhe Rexh� Dobrunaj. Pati ardhur nergut nga Gjermania, p�r t� na ndihmuar. Nj� pjes� e familjes dhe t� af�rm�ve (motra, djemt� e axh�s dhe nipat) t� mi gjendeshish n� Berlin. Un� dhe Sherifi u vendos�m te motra ime. Aty ishte edhe miku im, kolonel Tahir Zemaj.
PYETJE : Si dh�nd�rr i tij, ju sigurisht atij i keni rr�fyer n� detaje p�r k�t� organizim? A kishte njohuri ai p�r t�?
Fadil Tolaj: Me kolonel Zemajn kam biseduar, por ishte edhe vet� n� dijeni p�r k�t� organizim.
PYETJE : A kontaktuat nga Berlini me Salihun?
Fadil Tolaj: Po. Pasi pushuam pak, i telefonuam. E lajm�ruam q� kishim arritur n� Berlin. Nga z�ri e v�rejta q� ishte shum� i shqet�suar. Ai e kishte ditur q� policia serbe ishte k�rc�nuar, duke k�rkuar vet�dor�zimin tim, ndryshe do t� ma merrnin peng gruan a djalin. Un� k�t� e kuptova gjat� bised�s me t�. Meqen�se, pa arsye, e ndiente nj� pesh� t� �fajit�, un� i thash� pa asnj� diplomaci, se nj� barr� t� till� nuk kishte nevoj� t�ia ngarkonte vetes. T� gjith� kemi qen� t� vet�dijsh�m p�r aktet tona. K�saj pune i kemi hyr� me d�shir� dhe ky proces as nuk ka filluar me ne, as nuk do t� ndalet deri n� realizimin e aspiratave tona dhe t� shum� gjeneratave para neve. Pata p�rshtypjen se Salihu u qet�sua sado pak. Pastaj e k�rkoi mikun tim, kolenel Tahir Zem�n. Biseduan gjat� n� telefon.
PYETJE : Kur ke v�n� kontakt me familjen n� Kosov�?
Fadil Tolaj: Kontakte indirekt, n�p�rmes njer�zve q� vinin nga Kosova n� Gjermani, kemi pasur q� dit�t e para. Por, nj� kontakt m� t� af�rt e pat�m dit�n e dyt� t� arritjes n� Berlin. Djali i axh�s, Agimi, na telefonoi. Sapo ma d�gjoi z�rin, m�u drejtua: �Mos m� pyet nga lajm�rohem, por, baca Dil, jemi t� g�zuar q� keni arritur sh�ndosh e mir�, sepse situata �sht� shum� e keqe. Policia serbe p�r 3 - 4 dit� kan� ardhur dhjet� her� n� sht�pin� t�nde. K�rkojn� t� dor�zohesh. Por, mos gabo e kthehesh.
Po u ktheve, ke mbaruar. Nga n�na jote, Hajria, po e k�rkojn� nj� automatik. N�se nuk e dor�zon, po k�rc�nohen se do ta marrin peng djalin ose gruan t�nde�. U shqet�sova tej mase. Agimi m� qet�soi pak, kur m� tha se jo vet�m ai, por edhe fshati kishin vendosur t� mos e lejojn� p�r s� gjalli k�t� pun�. Pastaj, meqen�se isha n� nj� banes� me mikun tim, kolonel Tahir Zemajn, ai m� ngush�llonte, duke m� th�n� se policia serbe donte te mbillte frik� me presione dhe shanatazhe, por kurr� peng nuk do ta marr� ask�nd. Nga shqet�simi im, Tahiri e thirri n� telefon Salihun, dhe ia shpjegoi situat�n. Ran� takord q� po ndodhi t� merrej dikush peng nga familja, t� ktheheshim t� gjith� bashk�.
Polic�t i k�rc�noheshin n�n�s p�r ta gjetur arm�n time.
PYETJE : A u mor peng ndokush?
Fadil Tolaj: E kam pasur nj� automatik. N�na ime e dinte se ku ishte ai, por ajo nuk e kishte dor�zuar. Nuk e kishte dor�zuar, edhe kur nj�ri prej t� arrestuarve, para Vul�s fam�keq dhe shefit t� tij, i kishte th�n� n�n�s Hajrije: �Dor�zoje arm�n q� e ka Fadili�. Tash nuk dua t�ia p�rmendi emrin atij personi. Megjithat�, n�na, me gjakftoft�si, u kishte th�n� polic�ve:�Bastisni! Po pati nevoj�, rr�noni sht�pit� dhe shtall�n, por un� nuk di q� Fadili ka pasur arm�!B�ni �ka t� doni, por n� t� ardhmen m� lini rehat! �.
Asgj� nuk doli nga presioni dhe shantazhet e policis� serbe, fal� n�n�s dhe k�mb�ngul�sis� s� fshatit Pob�rxh�. Rol t� r�nd�sish�m me k�t� rast ka luajtur nd�rmjet�simi i plakut t� fshatit, Selim Delis�. N� shitoren time, dhe n� pranin� e disa banor�ve t� fshatit, i kishte th�n� Vul�s : � N�se tentoni t�ia merrni dik�nd peng familjes s� Fadilit, dijeni q� do t� p�rballeni me t�r� fshatin. Shikoj k�ta dy-treqind burra rreth rrug�s. Po ju flas n� em�r t� tyre �. Deri n� vdekje, p�r bashk�fshatar�t e mi, n� ve�anti p�r Selim Delin�, respektin do ta ruaj.
Nga kjo lloj rezistence, policia serbe largohet me bisht n�n k�mb�, por me k�rc�nimin se do t� kthehen prap�. Kjo doli e v�rtet�. Derisa e kam t�rhjequr familjen nga Kosova n� vitin 1994, kurr� ekspeditat bastis�se t� policis� serbe familjes sime nuk iu kan� ndalur.
PYETJE : N� janar t� vitit 2004 mbushet nj� vit nga vrasja e kolonel Tahir Zemajt. Na thoni, n�se dini, kur jan� takuar Salih �ekaj dhe ky n� Gjermani?
Fadil Tolaj: Ve� bisedave telefonike t� shpeshta dhe t� gjata mes tyre, dy muaj pasi kishim arritur n� Berlin, me k�rkes�n e Salih �ekajt, kemi shkuar n� Shtutgart. U nis�m t� tret� : Tahiri, Sherifi dhe un�. Rexh� Osaj nga De�ani na �oi me vetur�n e vet. K�t� gjest e b�ri p�r hat�r t� Tahirit. Ka pasur nj� respekt t� ve�ant� p�r t�. Ka qen� njeriu m� besnik i Tahir Zemajt. Fatkeq�sisht, pas luft�s, t� dyt� i vrau nj� dor� tradhtare. Q�llimi i k�saj vizite ka qen� bashk�renditja e veprimtaris� politike dhe asaj ushtarake n� t� ardhmen.
Pastaj, njohja m� p�r s�af�rmi e Salihut dhe Tahirit me peripecit� tona. Salihu, p�r k�t� rast, n� lokalet e LDK-s� n� Shtugartd, kishte organizuar edhe nj� takim me Hafiz Gagic�n dhe Ramush Tahirin. Ramushi at�her� ka qen� z�v�nd�s i kryeministrit Bukoshi, si dhe nj� lloj ministri (a koordinatori) n� resorin e mbrojtjes. Pas dy dit�sh q�ndrimi n� Shtutgart, dhe shum� bisedave, u arrit nj� marr�veshje q� aktivitetet politike, por edhe ushtarake, duhet t� intensifikoheshin. U bisedua edhe p�r rezistenc�n e Adem Jasharit, q� Salihu e njihte mir�.
PYETJE : Po ti, legjend�n e q�nderes�s, Adem Jasharin, a ke pasur rastin ta takosh ndonj�her�?
Fadil Tolaj: Pas nj� vit q�ndrimi n� Gjermani, n� fund t� vitit 1992, jam kthyer n� Shqip�ri, p�r t�u takuar me familjen. N� Shqip�ri, n� P�rfaq�sin� e Republik�s s� Kosov�s e kam takuar legjend�n e rezistenc�s dhe t� luft�s Adem Jasharin. Isha shum� kureshtar ta shoh njeriun q� mundi dhe guxoi t�i dal� p�rball� ku�edr�s Serbi, n� vitin 1991. K�t� takim ma ka mund�suar Zymer Berisha. Paraparakisht, ve� asaj q� dija p�r sulmin q� familja Jashari kishte p�rjetuar n� vitin 1991, historin� patriotike t� k�saj familjeje ma m�soi Zymeri. Kur u takova me Ademin, isha tep�r i lumtur, sepse n� at� njeri shihja �lirimtarin. Aty u takova edhe me Jakup Nur�n. Ishte bashk� me Ademin.
Kam takuar edhe Xhemajl Berish�n, i cili kishte gati nj� vit q� jetonte n� Shqip�ri dhe Ismet �ekajn. P�r t� gjith� k�ta njer�z, Salih �ekaj na kishte folur disa her�. Ismeti, shum� vjet, ka qen� shtylla kryesore n� Shqip�ri p�r t� gjith� bashk�luft�tar�t dhe bashk�veprimtar�t q� ishin rreth Salihut dhe m� gjer�. Kam takuar edhe shum� t� tjer�, q� p�r shkak t� represionit q� policia serbe ushtronte n� Kosov�, ishin detyruar t� largohen prej atje.
Kishte edhe asi q� kishin ardhur nga Per�ndimi, n� cil�sin� e komesar�ve politik�, dhe p�rhapnin propagand� kund�r institucioneve t� at�hershme t� Kosov�s. Neve q� ekonomikisht ishim dob�suar shum�, p�r shkak t� rrethanave t� krijuara, na paraqiteshin sikur �Bossa�, q� mund t� hargjonin edhe nga 200.00 DM n� dit�. Pasi jam vendosur n� Zvic�r, kam m�suar se t� gjith� ata kishin qen� �Bosssa mafioz� , t� cil�t i kishte p�rz�n� Zvicra, p�r shkak t� aktiviteteve t� tyre kontrabanduese. Tash as q� ia vlen t� merremi me ta.
PYETJE : Megjitaht�, n� at� koh�, n� Shqip�ri fillon nj� antikosovariz�m i shfrenuar prej k�tyre �bosave mafioz�. Ndoshta lexuesit kan� d�shir� t� din� m� shum� p�r ta?
Fadil Tolaj: Normal, k�ta �bossa mafioz� kan� emra dhe mbiemra, por �bossi� i tyre ka qen� Xhavit Haliti. Thoshin se jan� ushtar� t� Xhavitit, a si� i thoshin ata, nj�far � Zek�s �. N� janar t� vitit 1993, e kam par� edhe �kryebosin� e tyre, i cili erdhi n� Shqip�ri. Ishte i veshur me nj� pallto t� gjat� e t� shtrejt�. N� dor� mbante nj� �ant� diplomatike. U takuam n� nj� lokal, para hotel Dajtit.
Kam qen� me Xhemajl Berish�n dhe disa t� tjer�, kur ky Zeka filloi t� shaj� e shkretoj� mbi institucionet e Kosov�s. Nisi t� flas� edhe kund�r Salih �ekajt dhe grupit ton�. Nuk munda pa reaguar. �A e njeh mir� ti Sali �ekajn ? � - i thash� ? �. � Nuk e njoh personalisht, por kam d�gjuar p�r te�. Ia preva shkurt, se nuk guxonte t� fliste p�r Salih �ekajn. Kur ia kam lexuar intervistat e tij n� nj� gazet� ditore t� Kosov�s, dhe rr�fimet p�r takimet q� ka pasur me Adem Jasharin, jam trishtuar. Krejt g�njeshtra kan� qen�. �Zek�n� s�ka njeri n� Shqip�ri, q� e ka par� duke pir� nj� kafe me Adem Jasharin.
PYETJE : Ky ka deklaruar q� �sht� edhe themelues i U�K-s�.
Fadil Tolaj: Gjuha �sht� prej tulit, por themelues t� b�rthamave t� para t� nj� force mbrojt�se, por edhe �lirimtare, kan� qen� Salih �ekaj, Adem Jashari dhe Zahir Pajaziti. N� Rafshin e Dukagjinit, i pari ka vepruar Salih �ekaj, n� Drenic� Adem Jashari, n� Llap Zahir Pajaziti. N�se �Zeka� dhe kompania tij kan� formuar ndonj� ushtri tjet�r, at�her� po del se kan� punuar kund�r Adem Jasharit, dhe e kan� minuar at�.
Edhe ashtu dihet se U�K-ja nuk kishte komandim vertikal. Nd�rsa ata q� formuan ushtri t� rregullt, me komandim ushtarak t� mir�fillt�, jan� strateg�t: kolonel Ahmet Krasniqi dhe kolonel Tahir Zemaj, pastaj veterani i luft�s Salih �ekaj dhe strategu Agim Ramadani e shum� t� tjer�, q� u flijuan p�r Kosov�. Ata ia arrit�n q� nj�sitet e U�K-s�, t� organizuara dob�t nga gjeneral�t q� lind�n si k�rpurdhat pas shiut, t�i organizojn� n� nj�si operative. K�shtu duke fituar n� beteja, si at� t� Loxh�s dhe Koshares, i shkaktojn� humbje t� m�dha armikut n� njer�z dhe teknik�.
PYETJE : Si ndodhi q� ti u vendose n� Zvic�r e jo n� Gjermani ?
Fadil Tolaj: Pas q�ndrimit n� Shqip�ri, u ktheva n� Gjermani n�n p�rcjelljen e Salih �ekut dhe t� Dem� Tolajt kam hyr� n� Zvic�r. N� kufi na kan� pritur Ismet Avdullahu nga Llapi, i cili at�her� vepronte me Salih �ekajn. Me t� ka qen� Saim Tahiraj.
U vendosa n� Zvic�r, me bindjen se nga aty do t� kontribuoja m� shum�. Edhe n� Zvic�r kemi pasur njer�z t� njofsh�m, si dhe pjes�tar� t� familjeve. T� gjith� na kan� dh�n� p�rkrahje t� madhe morale, sidomos bashk�fshatar�t.
PYETJE : Ti je dh�nd�rr i kolonel Tahir Zemajt, q� �sht� edhe figura m� komplekse nga kolos�t e luft�s. P�r s� gjalli ka qart�suar shum� gj�ra . Ve� dy librave me motive nga lufta, ka dh�n� edhe shum� intervista. Megjithat�, p�r t� ende nuk �sht� th�n� fjala e fundit. M� 4 janar 2004, mbushet nj� vit nga vrasja e tij. A mund t� thoshit di�ka m� tep�r ?
Fadil Tolaj: �sht� e v�rtet� q� kolonel Tahir Zemaj, p�r s� gjalli, i ka qart�suar shum� gj�ra. Pas dy librave � K�shtu foli Tahir Zemaj �, me motive dhe shpjegime nga lufta, doli nga shtypi nj� pamflet lib�r � K�shtu b�ri Tahir Zemaj �. Autor�t e k�tij libri, p�rve� falsifikimeve, jan� marr� me shpifje dhe me jet�n private t� kolonel Zemajt. P�r t� treguar se krejt ai lib�r �sht� pamflet me shpifjet m� t� paskrupullta, pa u thelluar shum�, do t�i p�rmend disa fakte. Tahir Zemaj, n� qeshor t� vitit 1991, nuk �sht� liruar, por �sht� arratisur nga Burgu i Dubrav�s. N� sht�pin� time ka q�ndruar dhjet� dit�.
Pas dhjet� dit�sh, me dy vetura e kemi p�rcjell� deri n� Prishtin�. N� p�rcjellje t� tij kam qen� un�, Azem Zemaj, Isuf Kurmehaj dhe Adem Coca. Gjat� rrug�s, un� e kam bartur n� shok� pasaportin e tij. Fal� nj� organizimi t� mir� dhe disa lidhjeve familjare, arriti t� largohet n� Per�ndim. Posa ka arritur n� Gjermani, si� e kam shpjeguar m� her�t, vazhdimisht ka qen� n� kontakt me Salih �ekun , dhe ka qen� n� dispozicion t� instutucioneve t� Republik�s s� Kosov�s. Kolonel Tahir Zemajn, pa hak, e kan� akuzuar kund�rshtar�t, duke iu frik�suar fam�s s� tij dhe respektit q� kishte n� Dukagjin dhe n� krejt Kosov�n.
Le ta ken� p�r turp autor�t e librit pamflet �K�shtu b�ri Tahir Zemaj�, t� cil�t, nd�r t� tjera, e akuzuan se n� Kroaci paska luftuar n� an�n e ushtris� serbe, kund�r Abes� q� luftonte n� an�n kroate!!! Nuk ka njeri n� bot� q� e ka par� Tahir Zemajn t� ket� luftuar n� Kroaci, p�rve� autor�ve t� librit akuzues- Ernest Lum�s dhe Sk�nder Krasniqit. Besoj q� kur t� zbardhet vrasja e kolonel Zemajt, do t� shkruhet edhe nj� lib�r tjet�r me titullin �K�shtu e vran� Tahir Zemajn�. Edhe gazeta e falimentuar � 24 or� �, me goj�n e Kemajl Shaqirit t� Tushil�s, ka vjellur shum� vner� mbi figur�n e kolonel Zemajt.
Un� do t� thosha se sikur q� gazeta � Z�ri i Kosov�s � i LPK-s�, q� e ka vrar� moralisht kolonel Ahmet Krasniqin, Kemajl Shaqiri, n� gazet�n � 24 or� �, e ka vrar� moralisht kolonel Tahir Zemajn. Moralisht ia kan� var� edhe djalin Enisin. Nd�rsa t� tret� : Kolonel Zemajn, t� birin e tij dhe kush�ririn e tyre Hasanin, m� 4 janar 2003, i vran� fizikisht kriminel�t p�r t� humbur gjurm�t e krimeve t� m�hershme. P�r Kemajl Shaqirin kam p�r t� th�n� shum�, por tash p�r tash, do t�i them vet�m edhe dy fjal�. Ve� kolonel Tahir Zemajt, ka deshmitar� t� tjer� t� gjall� q� kan� th�n� se Shaqiri ka qar� me lot sikur f�mija, duke e lutur ministrin e Mrojtjes Krasniqin q� t� mos e d�rgoj� n� front. Ka qar� dhe n� Koshare. Pastaj, bot�risht dihet se Kemajli ka ikur nga Drenica, dhe k�shtu ka dezertuar nga U�K-ja. Ky kameleon modern dit�n ka qen� me Ministrin� e Mbrojtjes, nat�n e ka p�shtyr� at�.
Frikoheshim se Salihu do t� d�bohej nga Zvicra n� �Jugosllavi�
PYETJE : Kam d�shir� ta qart�sojm� edhe nj� detaj rreth Salih �ekaj. �sht� p�rfolur se nj� her� ka qen� n� rrezik t� d�bohet p�r Serbi. �far� di ti ?
Fadil Tolaj: Pas fillimit s� luft�s n� Kroaci, dhe vazhdimit t� asaj n� Bosnj� (1993/94), dihet q� Serbia e trashi zullumin edhe n� Kosov�. Ve� shum� masave represive, filloi kolonizimin e Kosov�s me serb� dhe malazez�. N� komun�n e De�anit, gjegj�sisht n� Junik dhe p�rgjat� rrug�s De�an � Gjakov�, filloi nd�rtimin e sht�pive p�r kolon�t serb� t� Kroacis� dhe Bosnj�s. Salihu vendosi ta pengoj� k�t� nd�rtim. Me disa bashk�veprimtar� disa her� shkon nga Per�ndimi dhe i shkat�rron. N� munges� t� dokumentave p�r udh�time legale, ilegalisht kalonte nga tri shtete, derisa arrinte n� vendin e caktuar. Pas nj� aksioni q� e kryen atje, kthehet n� Zvic�r. Kur niste p�r Gjermani, posa kalon kufirin, e ndalin autoritetet gjermane dhe e kthejn� s�rish n� Zvic�r.
Autoritetet zvic�rane e kan� mbajtur disa dit�, n�n k�rc�nimin p�r ta d�buar n� ish-Jugosllavi. U shqet�suam shum�. Kot u munduam t� kontaktojm�. Me Kadri Lokajn dhe Zenun Idrizin shkuam n� Burgun e Bazelit t� b�nim di�ka. Ishte krejt e kot�. U brengos�m tep�r, kur na than� se pas disa dit�sh do t�ua dor�zonin autoriteteve serbe. Situat�n e ka shp�tuar Xhafer Shatri, minist�r i informatave n� ish-Qeverin� e Kosov�s. Fal� nd�rhyrjes s� tij, autoritetet zvic�rane Salihun e kan� kthyer n� Shqip�ri, e jo n� Serbi. N� gjith� k�t� rr�muj�, �far� koin�idence? Duke kryer disa pun� t� miat p�r bashkim familjar, u takuam rast�sisht n� Policin� e Aeroportit t� Cyrihit. Aty nd�rruam dy-tri fjal�, dhe m� tha se e d�rgonin p�r Tiran�. Kur i tregova se t� nes�rmen duhej t� fluturoja edhe un� andej, m� porositi q� t� merrja me vete pak veshmbadhje p�r t� dhe nj� shum� frangash. T� nes�rmen jemi takuar n� Aeroportin e Rinasit. Kishte dal� t� me pres� me Milazim Marajn.
PYETJE : T� gjitha gj�rat i thoni t� detajizuara...
Fadil Tolaj: I them, sepse n� sakrificat e Salih �ekut, Adem Jasharit, Zahir Pajazitit etj., p�rfituan shum� njer�z q� nuk u ka munguar as nj� pul�. P�rfituan dhe u ngrit�n politikisht ata t� cil�t, kur k�ta kryenin aksione dhe ende pa e l�shuar territorin e Kosov�s, l�shonin komunikata dhe vet�em�roheshin z�dh�n�s t� U�K-s�, t� nj�jtit akuzonin, akuzojn� edhe sot duke na ndar� se kush �sht� ose ishte kund�r U�K-s�, e tash p�r a kund�r TMK-s�. Nuk ka shqiptar� q� �sht� kund�r atyre q� u flijuan p�r lirin� e Kosov�s, por jan�, si jam edhe un�, kund�r p�rfituesve dhe keqb�rs�ve, t� cil�t ia kan� prishur imazhin edhe liris�, edhe Kosov�s. T� gjith� jemi q� TMK-ja t� shnd�rrohet n� ushtri t� mirfillt� dhe t� jet� n� sh�rbim t� qytetar�ve t� Kosov�s. Por, ata q� kontribuan m� s� paku na dol�n m� t� z�shmit. Tashm� thon� se edhe TKM-ja �sht� e tyre!!!
PYETJE : Nj� koh� t� gjat�, Salih �ekaj �sht� anatemuar. Kush e b�nte k�t� dhe pse?
Fadil Tolaj: Salihun, edhe gjat� luft�s, ka pasur t� atill� q� jan� munduar ta anashkalojn�. Pas luft�s, n� vend t� meritave dhe mir�njohjeve, kund�rinstitucionalist�t u munduan ta injorojn�. Kjo i b�hej Salihit, sepse ai q� nga themelimi i institucioneve t� Kosov�s, p�r t� cilat edhe vet� punoi shum�, i respektonte ato. Nga ana tjet�r, edhe vet� k�to institucione Salihut dhe bashk�veprimtar�ve t� tij, nuk i kan� dal� n� ndihm� financiarisht. E di q� prej vitit 1994 deri n� luft�n e hapt� p�r shum� aksione dhe nevoja t� organizimit Salihu ka k�rkuar ndihm� nga ne, shok�t e tij. Ka k�rkuar ndihm� edhe p�r t� tjer�t n� Kosov�.
PYETJE : Bashk�veprimtar� t� Salihut flasin se ti ke ndihmuar disa her�, dhe se ke falur apo huazuar nj� shum� t� caktuar parash. Si q�ndron e v�rteta?
Fadil Tolaj: Dihet q� �do organizim, p�rve� vullnetit dhe sakrific�s s� njer�zve, k�rkon edhe mjete materiale. Ato shpesh mungonin. Qeveria q� vepronte nga m�rgimi taktizonte shum�. At�her�, p�r t� vepruar, duhej nj� lloj organizimi dhe ndihme interne. M� dat�n 20.08.1995, Salihu k�rkoi nj� shum� t� caktuar parash. Ishte e domosdoshme t� blihen disa paisje, p�r t�i d�rguar n� Kosov�. Pasi e sigurova nj� pjes� t� tyre, m� 21.08.1995, me autorizimin e Salihut, ia kam dor�zuar n� dor� 1300.00 Frs Zenun Idrizit.
Kah fundi i vitit 1996, Adem Jashari kishte k�rkuar urgjentisht ndihma n�p�rmes bac�s Rifat. K�t� na e ka th�n� Osman Ferizi, i cili e kishte informuar Salih �ekaj. Salihu, bashk� me Osman Ferizin dhe Ekrem Shehollin, veprojn� shpejt�, duke k�rkuar nga shok�t t� mblidhen para. N� k�t� aksion, kam marr� pjes� m� 200.00 Frs. E di q� jan� tubuar 5830.00 franga e marka. M� 1 shkurt 1997, n� Munih, Osman Ferizi dhe Ramadan Bobi ia kan� dor�zuar Rifat Jasharit.
N� fillim t� vitit 1997, u vra Zahir Pajaziti me dy bashk�luft�tar�. Nuk vonoi shum� dhe filluan burgosjet e pjestar�ve t� U�K-s� n� t�r� Kosov�n. Vala e arrestimeve e p�rfshiu edhe komun�n e De�anit, dhe preku bashk�pun�tor�t e drejtp�rdrejt� t� Salih �ekajt, si� ishte Agron Tolaj, Arif Panxhaj etj. K�to vrasje dhe arrestime i dhan� grusht t� r�nd� organizimit t� U�K-s�. Menj�her� u ndie nevoja e p�rt�ritjes s� radh�ve dhe nevoja p�r mjete materiale. N� shtator t� vitit 1997, Salihu k�rkoi nga un� 10000.00 DM, me kusht q� m� von� t� m� kthehen. Ashtu edhe ka ndodhur. K�to marka, n� shum�n e frangave zvic�rane, prap�, me autorizimin e Salihut, ia kam dor�zuar Zenun Idrizit. Ky i ka dor�zuar n� vendin e caktuar.
N� pranver�n e vitit 1997, pas trazirave q� ndodh�n n� Shqip�ri, Salihu kishte disa njer�z n� Veri t� Shqip�ris�, si Shpend dhe Xaj� �el�n etj., t� cil�t ishin t� gatsh�m t� b�jn� shum� p�r Kosov�n. N� Shqip�ri, si njeri i Salihut, vepronte edhe Ismet �eku. Tash ishte mund�sia, me �mime t� volitshme, t� blihen shum� arm� t� kalibrave t� ndrysh�m. Salihu prap� m�i k�rkoi 10000.00 CHF. Tash �do kush e dinte se lufta me shpejt�si t� madhe do ta p�rfshij� Kosov�n, prandaj nuk ishte momenti p�r ngurrim. Nuk m� q�lluan aq sa m�i k�rkonte, por 8000.00 franga zvic�rane, n� banes�n e tij n� Shtutgart, Salihut ia kam dor�zuar n� dor� m� dat�n 05.12.1997. I pranish�m ka qen� edhe Dem� Tolaj.
PYETJE : Fillimi i vitit 1998 ishte shum� i eg�r p�r shum� familje n� Drenic�. Forcat serbe sulmuan familjen Jashari nga Prekazi, pastaj masakruan disa familje n� Likoshan dhe Qirez. N� mars, pas rezistenc�s tri dit�she (m� 5, 6, 7) forcat serbe me artileri t� r�nd� vrasin shpirtin e rezistenc�s Adem Jasharin dhe shumic�n e an�tar�ve t� familjes s� tij. Ndryshon �do gj� n� organizimin e shqiptar�ve. Si u gjend�n bashk�luft�tar�t dhe bashk�veprimtar�t e Salih �ekut n� k�to rrethana t� reja?
Fadil Tolaj: Pas k�tyre masakrave t� serb�ve n� Drenic�, lufta e hapt� p�lciti edhe n� Dukagjin. Tash u paraqit nevoja p�r nj� riorganizim. Salihu, si gjithnj�, veproi me shpejt�si. Erdhi n� Zvic�r me kolonel Tahir Zemajn, p�r t�i bashk�renditur veprimet me Ministrin� e Mbrojtjes. Ata vepruan n� dy drejtime. Salihu shkoi n� Lucern, n� nj� tubim me bashkatdhetar�, ku merrnin pjes� parti politike dhe shoqata t� ndryshme. Tahiri shkoi t� takohej me disa oficer� shqiptar�, p�r ta organizuar luft�n kund�r forcave serbe, q� n� Kosov� i kishin filluar masakrat.
At� dit�, Tahirin e kam shoq�ruar un�. S� pari, k�rkoi t� takohej me Zeqir Lek�n, jo q� kishte ndonj� p�rgatitje t� lart� ushtarake, por ky, n� disa ndeja, i kishte deklaruar Tahirit se n� momentin e caktuar, do t�i bashk�ngjitej dhe do t� hynin bashk� n� Kosov�. Takimin e realizuam n� M�vempik t� Regensdorfit. Biseda zgjati m� se kat�r or�. Tahiri qe shum� i qart�. Ia tregoi form�n e organizimit dhe koh�n kur do t� hynin shumica e oficer�ve shqiptar� n� Kosov�. Asnj� rezultat! Thjesht, Zeqir �vodniku� nuk ishte n� gjendje ta realizoj� at� q� kishte deklaruar. Deklarimet e tij, disa her�, i kam d�gjuar edhe vet�. Mandej, n� disa regjione t� Zvicr�s, kishte shkuar aq larg, sa kishte b�r� edhe lista p�r rekrutim, n� koh�n kur nuk duhej. Tash kur duhej, Zeqiri merrej me filozofi patriotike, e lufta b�nte k�rdi n� Kosov�.
Pas k�tij takimi, shkuam p�r Cyrih. Tahiri me Agim Mehmetin kishin l�n� nj� takim tjet�r, me disa oficer� t� tjer�. At� dit�, ka ndodhur maskara n� Lybeni�. Takimet ishin shum� t� ngjeshura. Mu p�r k�t�, pak pas mesnat�s, me Tahirin u kthyem n� banes�n time. Dy or� m� von�, u kthyen edhe Salihu e Dem� Tolaj. P�rpos q� ishin t� lodhur, ishin tej mase edhe t� d�shp�ruar p�r shkak t� shum� pengesave, q� i kishin krijuar disa sabotues q� flisnin n� em�r t� U�K-s�, por p�r t� cil�t asgj� nuk ishte e vlefshme n�se nuk ishte n� vij�n politike t� Enver Hoxh�s.
Nga d�shira p�r t� ditur se �ka po ndodhte n� Kosov�, kah ora tre e m�ngjesit, e mora n� telefon nipin tim, Shk�lzen Ku�in, nga De�ani. N� telefon, i d�gjoja rafalet e detonimeve q� ia fusnin njeriut frik�n n� Zvic�r, e lere m� atyre q� ishin shum� af�r tyre. Shk�lzeni , tep�r i d�shpruar me organizimin e dob�t, m�u drejtua : � Si �sht� mundur, o daj�, t� shkojm� n� Shqip�ri p�r armatime, t� rrezikojm� me qindra veta, e t� kthehemi duarthat�?! �far� organizimi �sht� ky, kur nuk na mund�sohet t� armatosemi as p�r vet�mbrojtje? �. I tronditur nga k�to fjal�, nuk dita si t�i p�rgjigjem.
Pasi t� gjith� sa ishim t� pranish�m e kishim d�gjuar bised�n, i thash� : � A do dik�nd tjet�r t� bisedosh, se un� s�kam koment p�r k�t� �. � Po �, tha. Ia afova d�gjuesen Salihut. Kur Salihu iu prezantua me em�r e mbiem�r se � un� jam Salih �ekaj �, p�r Shk�lzenin ishte befasi, por edhe nj� kurajo. Salihu njihej n� gjith� komun�n e De�anit, si shpresa m� e madhe. Biseda e tyre zgjati m� shum� se gjysm� ore. T� nes�rmen Salihu dhe Tahiri u kthyen p�r Gjermani.
Pas pak kohe, kan� udh�tuar p�r Shqip�ri. Pasi marrin pjes� n� formimin e Brigadave t� famshme t� komanduara nga Minsitria e Mbrojtjes, me t� cil�n komandonte kolonel Ahmet Krasniqi, me urdh�rin e tij, Salihu dhe Tahiri, me shum� oficer� dhe ushtar�, hyn� n� Kosov�. Se si kan� rrjedhur ngjarjet, p�r shum� �ka dihet. P�r luft�n q� ka b�r� n� Dukagjin, kolonel Tahir Zemaj ka pasur dhe ka dh�n� mjaft material.
Deri sot askush s�i ka kontestuar, madje as pas vrasjes s� tij nga kriminel� t� regjur. Pas vrasjes, ata q� kishin folur shpesh me p�rbuzje p�r t�, pranuan q� kur kan� qen� n� zor, Tahirit ia kan� besuar v�llez�rit p�r t�ua shp�tuar jet�n. Salihu q�ndroi n� front, derisa ra heroikisht n� front kund�r focave serbe n� Betej�n e Koshares, vet�m disa dit� pas Agim Ramadanit. Mendoj q�, p�r Kosharen, ka edhe shum� �ka t� shkruhet, sidomos p�r rolin q� kan� luajtur Salihu dhe Agimi.
PYETJE : Vitin e Ri 2003 e keni pritur bashk� me kolonel Tahir Zemajn, n� banes�n e tij n� Berlin. Ai kishte n� plan t� udh�toj� p�r Shtetet e Bashkuara t� Amerik�s. Udh�timin nuk e realizoi, sepse m� 4 janar 2003, pasi kishte udh�tuar p�r Kosov�, kriminel�t e vran� n� Pej�. A ke v�rejtur te ai ndonj� shqet�sim t� jashtzakonsh�m atyre dit�ve sa keni qen� bashk� n� Berlin?
Fadil Tolaj: Po, �sht� e v�rtet� q� vitin e Ri 2003 e kam pritur n� Berlin, s� bashku me kolonel Tahir Zemajn. Ishte d�shir� e tij. Fatkeq�sisht qe viti i fundit q� e kemi pritur me t�. Vit q� do t� m� mbetet n� kujtim t�r� jet�n. �sht� e v�rtet� q� ato dit� ka pasur t� fluturoj� nga Prishtina p�r n� SHBA. Nd�rsa sa i p�rket ndonj� shqet�simi t� ve�ant�, ai p�r veti kurr� nuk ka pasur, as kur ka luftuar kund�r forcave serbe. T� gjith� e din� q� ka qen� trim. Por, p�r djalin t� cilin e ka dashur shum�, e di q� vazhdimisht ka pasur shqet�sime.
PYETJE : Gjat� bised�s son� keni qart�suar shum� gj�ra. Keni p�rmenduar edhe shum� emra. Vrasjet politike n� Kosov� nuk jan� ndalur ende. Vrasja e Sebahate Tolajt dhe Jusuf Haklajt na jan� ende t� fresk�ta. A keni frik� p�r k�t� q� e that�?
Fadil Tolaj: Fatkeq�sisht ndodh�n edhe k�to vrasje tep�r t� r�nda. Gjat� luft�s, ndodh gjith�ka, por pas luft�s nuk �sht� dashur kurrsesi. Ne shqiptar�t jemi ngopur me to. Nj�qind vjet vrasje. K�to t� fundit q� i p�rmend�t, jan� kulmi i tragjedis� son�, sepse, ve� individ�ve, po vriten institucionet. Nd�rsa n� komun�n e De�anit do t�i p�rmendi tri fshatra: Pob�rxh�n, Strellcin dhe Isniqin, q� u vran� para luft�s, gjat� luft�s dhe pas luft�s. Kur jemi te frika, nuk di pse duhet t� kem frik� nga e v�rteta ? �do gj� q� kam th�n�, �sht� e v�rtet�. Fundi i fundit shpirt kemi t� gjith�.
P�r ta mbyllur k�t� bised�, kam d�shir� t�i them edhe dy-tri fjal� p�r figur�n e Salih �ekajt. Me k�t� rast, do t� citoja profesorin e nderuar, Emrush Lokajn, i cili, n� t� pame p�r Salihun, thoshte: �Kur lexonim dhe m�sonim p�r Sylejman Vokshin, Haxhi Zek�n, Hasan Prishtin�n, Luigj Gurakuqin, Isa Boletinin etj., e pyesnim vetveten se a thua si jan� dukur k�ta njer�z?�. Tash, kur e analizoj pun�n dhe kontributin e tyre dhe t� Sali �ekajt, them: Si kan� pasur t� jen� ndryshe, ve� si Salih �ekaj. Kontributi i tij komb�tar, �sht� tipik nj� kontribut si i rilindasve.