V�rtet�sin� e Mujit dhe Halilit n� fshatin Marin� nuk e konteston askush. Gur�t e k�tyre kreshnik�ve, q� gjenden n� k�t� fshat, jan� krenaria dhe nj�koh�sisht burimi i nj� frike t� vjet�r. Sipas banor�ve, ata q� jan� munduar t� ndryshojn� vendin apo form�n e gur�ve t� Mujes dhe Halilit, sot nuk jetojn� m�.
Legjendat Muji dhe Halili, t� cil�t kan� jetuar vet�m n� imagjinat�n e shkrimtar�ve, jan� ringjallur n� nj� fshat t� Drenic�s.
N� telin e Lahut�s, ata edhe m� tutje shkulin lisa dhe peshojn� shk�mbinj. Muji dhe Halili kan� qen� dy mal�sor� q� kan� pasur fuqi mbinatyrore. Ata, sipas legjend�s, ishin shtatgjat�, muskulor� dhe me mustaqe t� gjata.
Madje, fshati Marin� i Drenic�s ka nj� lidhje shum� t� ve�ant� me k�ta dy mal�sor�. K�t� lidhje e b�jn� m� t� fort� dhe t� prekshme tre gur� t� m�dhenj, t� cil�t q�ndrojn� af�r shkoll�s s� fshatit.
Brez pas brezi n� Marin� me rrethin� tregohen legjenda se si k�ta gur� jan� peshuar nga duart e Muj�s dhe Halilit.
Nd�rsa profesor�t e shkoll�s fillore nuk kan� nevoj� t�ua vizatojn� nx�n�sve madh�sin� e gur�ve n� d�rras� t� zez�. Ata i kan� vet�m pak metra larg shkoll�s dhe f�mij�t kan� mund�si edhe t�i shohin nga af�r.
�S� pari kur i kan� gjuajtur gur�t Muji dhe Halili, si ka ra k�tu njer�zit kan� menduar q� �sht� t�rmet, por kur ka ra ka shp�rthye uji�, rr�fen Kushtrimi i cili �sht� n� klas�n e tret�.
Marinasit k�ta tre gur� i ruajn� si syt� e ballit. Ata besojn� se kush i prek gur�t, mund t�i ndodh� ndonj� fatkeq�si n� familje. N� k�t� m�nyr�, gur�t jan� ruajtur nga d�mtimi.
�Nuk kan� guxu, kush e ka prek at� jan� domtu t� gjith�. Kush e ka prek iu ka kajt nana�, thon� nj� banor i fshatit Marin�.
V�rtet�sin� e tyre nuk e konteston askush n� Kosov�. Madje as t� rriturit.
Ata besojn� se k�ta tre gur� jan� hedhur nga duart e Muj�s dhe Halilit nga fshati Gradic�, i cili gjendet tri kilometra larg Marin�s. �Para 150 vjet�ve k�ta gur� jan� k�tu, dy k�tu e nj� qatje. Thon� q� i kan� gjuajt prej Qyqavice, Tali e Muja k�ta e Halili at�, rr�fen Metush Hoti nga fshati Marin�, duke treguar me gisht gur�t e m�dhenj.
Madje edhe m�suesit besojn� fort n� legjend�n e kreshnik�ve. Kamber Hoti k�t� bindje �do dit� ia transmetohen edhe f�mij�ve n� shkoll�n fillore n� Marin�. Ai tregon se si kan� ardhur k�ta gur� n� fshatin e tyre. ��sht� kap guri me dy duart, edhe �sht� hulat edhe �sht� hedh sa ka pas fuqi n� lart�si shum� t� madhe. K�saj loje i kan� th�n� gurapesh�, tregon ai.
Ndryshe nga banor�t, sociologu Shemsi Krasniqi thot� se legjenda q� �sht� thurur p�r kreshnik�t Mujin dhe Halilin ka nj� mesazh tjet�r. �Mesazhi i v�rtet� i saj �sht� se fuqia njer�zore �sht� shum� e madhe, dora e njeriut �sht� shum� e fuqishme, mundet t� b�j �udi, mund t� b�j mrekulli�, vler�son Krasniqi.
Pavar�sisht k�saj, m�suesit dhe banor�t e fshatit Marin� e kan� nd�rmend t�i ruajn� k�ta gur�, n� m�nyr� q� legjenda p�r Mujin dhe Halilin t� mos vdes� kurr�. �Si pun�tor i arsimit kam propozuar q� t'iu sigurohet nj� baz�, t� ruhen, por ku me gjet njer�z q� do ta kryejn� at� pun�, rr�fen Sejdi Mziu, m�sues i vjet�r n� k�t� fshat.
K�ta tre gur� jan� krenaria dhe nj�koh�sisht burimi i nj� frike t� vjet�r t� fshatar�ve. Ata q� jan� munduar t� ndryshojn� vendin apo form�n e gur�ve t� Mujes dhe Halilit, sot nuk jetojn� m�.
�Nj� person e ka shpin� qatje, ia ka hek nj� cop� p�r me zidu nj� bunar, at� dite iu ka s�mur nj� djal� , i ka mbet sakat, tash ka vdek, por gjat� gjith� jet�s u kan� sakat�, rr�fen Metush Hoti, banor i k�tij fshati.
Nd�rsa, m�suesi Kamber Hoti di edhe nj� rr�fim po kaq t� err�t p�r fuqin� mistike t� gur�ve. "Nj� sht�pi n� lagjen time atje ka b� thyerjen e gurit t� madh, por ajo sht�pi e atij personi q� e ka thye gurin, �sht� shuar, vet�m nj� djal� prej asaj familjeje ka mbijetuar�, tregon m�suesi.
Nd�rsa sociologu Shemsi Krasniqi vler�son se frika qindravje�are e banor�ve �sht� e natyr�s psikologjike. Sipas tij, mosrespektimin e kultit e lidhin me fatkeq�si. �Fatkeq�sit� gjithmon� ndodhin, por bashk�sia, popullata e projekton fatkeq�sit� si pasoj� e nj� veprimi q� nuk e ka respektuar kultin apo vler�n q� e ka krijuar bashk�sia�, shton Krasniqi.
Nd�rsa kryeimami i Kosov�s, Sabri Bajgora, �sht� m� i drejtp�rdrejt. Ai thot� se banor�t e Marin�s jan� duke bashk�jetuar me nj� frik� t� paarsyeshme, q� nuk ekziston n� realitet.
�Ky �sht� nj� besim i kot�, nj� bes�tytni, q� nuk ka t� b�j� absolutisht me t� v�rtet�n. K�to jan� vet�m trillime djall�zore q� jan� ngulitur nga imagjinata t� s�mura t� njer�zve se n�se l�vizet ky guri do t'i ndodh� dikujt di�ka n� familje�, thekson ai.
Edhe Don Shan Zefi nga Kisha Katolike e Kosov�s mendon po ashtu se kjo �sht� thjesht nj� legjend�.
��sht� shum� e qart� se kemi t� b�jm� me nj� mitologji. Fuqia e Zotit mund t� b�j� mrekulli, por n� k�t� rast, n� k�t� fshat, mendoj se kjo �sht� thjesht nj� legjend� dhe nuk ka t� b�j� asgj� me t� v�rtet�n�, thot� Zefi.
Por, m�suesi m� i vjet�r n� fshat, Sejdi Mziu k�mb�ngul se ajo n� t� cil�n besojn� fshatar�t nuk �sht� e trilluar. Ai thot� se v�rtet kan� ndodhur raste kur njer�zit kan� vdekur, p�r shkak se jan� mundur t�i d�mtojn� k�ta gur�. Ai tregon disa raste t� pun�tor�ve q� kan� punuar n� nd�rtimin e rrug�s. Sipas tij, shumica e atyre q� e kan� l�vizur nj�rin gur� nga vendi tashm� kan� vdekur.
�Nuk �sht� bes�tytni, �sht� fakt se t� gjith� ata q� jo me q�llime t� k�qija, por edhe me q�llimin m� t� mir�, kan� p�suar. Prandaj kjo nuk �sht� rezultat i besimit, krijimit t� nj� bindjeje, por �sht� e v�rtet�, rr�fen Mziu.
Rr�fimet p�r gur�t �do dit� ushqehen me frik� t� re. P�r ta tashm� jan� thurur shum� rr�fime. Sipas banor�ve, dikur af�r k�tyre gur�ve jan� shfaqur edhe krijesa t� papara m� her�t. Sipas tyre, k�to krijesa kan� sh�rbyer si mbrojt�s t� gur�ve t� Mujit dhe Halilit.
�Un� si un�, tash n� mosh�n 65 vje�are e mbaj mend gurin kur ka qen� sa grushti. Me i than� dikujt q� guri rritet ndoshta �uditet, por k�ta jan� gur� t� shenjt�, thot� m�suesi tjet�r Kamber Hoti.
Por, n� k�t� teori nuk beson sociologu Krasniqi. �Nuk besoj q� gur�t rriten, por rriten fjal�t, shtohen besimet�, thot� ai, duke n�nqeshur.
Baca Kamber ka edhe nj� rr�fim edhe m� trishtues, q� iu �sht� thurur gur�ve t� Mujit dhe Halilit, q� marinasit i ruajn� si syt� e ballit.
�Shum� njer�z e kan� pa nj� gjarp�r t� madh n� zgavr�n e gurit t� madh dhe ver�s prej zhegut k�ndon. Ka qen� me nj� kaqurot� shum� t� madhe dhe ka dal� n� koh�n kah 8:00...9:00 e m�ngjesit�, rr�fen Kamber Hoti.
Por, a del dikush brenda dhe jasht� Marin�s q� ka guxim t� d�mtoj� k�ta gur�?
�Jo, kurr�, se kush i ka d�mtuar, ia ka pa sherrin�, thot� Metushi i bindur n� fuqin� shkat�rruese t� gur�ve.
Edhe m�suesi Kamber thot� se gur�t e Mujit dhe Halilit nuk b�n t�i prek� askush. Sipas tij, �do njeri q� i d�mton ata mund t� vdes� nga mallkimi i gur�ve.
Nd�rsa sociologu Shemsi Krasniqi nuk beson n� k�to rr�fime t� err�ta t� banor�ve. Megjith�k�t�, ai thot� se as vet� nuk do t� kishte guxim t�i d�mtoj� k�ta gur�.
�Personalisht nuk iu besoj, por personalisht nuk do t'i d�mtoja n� asnj� rast, as nuk do t� provoja n� asnj� rast t�i bindi popullat�n q� nuk ka nevoje t�i besoj� k�saj... L�ri njer�zit le t� mendojn� n� m�nyr�n �far� t� duan�, shton ai.
Nd�rkoh�, n� oborrin e shkoll�s s� Marin�s vazhdojn� t� luajn� f�mij�t, derisa rr�fimi p�r mallkimin e gur�ve do t� rritet bashk� me ta. M� f�mij�t do t� rritet edhe frika e hakmarrjes s� legjendave.
Sociologu Shemsi Krasniqi vler�son se mitet n� k�t� fshat v�shtir� se do t� zhduken ndonj�her�.
�P�r faktin q� fshati �sht� i populluar dhe nuk ka tendenc� t� braktiset, mendoj se ky kult do t� vazhdoj� t� mbijetoj� edhe n� gjeneratat e ardhshme�, thekson ai.
N� k�t� jan� t� bindur edhe marinasit. �Miti p�r paprekshm�rin� e tyre do t� ekzistoj� sa t� ekzistoj� njer�zimi�, thot� m�suesi Sejdi Mziu.
Historia e Mujit dhe Halilit
Nga malet e �i�avic�s, pasi kan� pir� qum�shtin e zan�s, Muji dhe Halili kan� b�r� gar� se cili mund t� gjuaj� gur� m� larg se tjetri. Natyrisht ata gur� kan� qen� t� p�rmasave shum� t� m�dha, por qum�shti i zan�s u ka dh�n� atyre nj� fuqi mbinatyrore. Dhe gara kishte p�rfunduar pik�risht n� fshatin Marin�, ngase gur�t q� jan� gjuajtur prej tyre, jan� p�rplasur n� tok�n q� sot quhet Marin�.
P�rshkrimi i personazheve �sht� i mbinatyrsh�m; ata flasin me or�t, luftojn� me mazdrake (topuz), gjaku i tyre derdhet si lum�, i kan� mustaqet nga nj� pash, e hedhin topuzin me aq forc� sa ngrihet pluhur n�nt� pash� lart etj. Heronjt� e k�tyre legjendave jan� t� shumt�, por kryesor�t jan� Muja e Halili.
Artan Behrami