Nga Muhamet Ilazi
N� v�nien apo heqjen e pllak�s p�rkujtimore t� d�shmor�ve t� Ushtris� �lirimtare p�r Preshev�, Medvegj� dhe Bujanoc (U�PMB) m� n� fund nuk pati as fitues, e as humb�s. Pal�t e p�rfshira n� k�t� problematik� u munduan t� nxjerrin dobi p�r interesat e tyre. P�rderisa vepra dhe vlera e d�shmor�ve t� U�PMB-s� p�r shqiptar�t do mbetet akoma n� kujtes�.Ky shkrim synon t�u b�j� nj� analiz� aktor�ve dhe q�llimeve t� tyre me rastin e lapidarit t� U�PMB-s� n� Preshev�.
Iniciator�t p�r ngritjen e lapidarit, m� 16 n�ntor 2012, fillimisht u frym�zuan nga festa e 100-vjetorit t� Pavar�sis� s� Shqip�ris�. Porse, ngritja e nj� p�rmendoreje p�r d�shmor�t e U�PMB-s� p�rkon edhe me emrin e sheshit t� ri t� d�shmor�ve n� Komun�n e Preshev�s. Megjithat�, e t�ra kjo ishte edhe nj� vazhdim�si e ngritjes s� nj� mori p�rmendoreve t� m�parshme, ku Beogradi zyrtar nuk kishte shfaqur kund�rshtin� e tij. Rasti, sheshi dhe p�rvoja e pakt� mbase kan� ndikuar q� organizator�t t� mos mendojn� shum� p�r procedurat administrative dhe ligjore p�r ngritjen e nj� monumenti n� nj� vend publik.
Kremtimet q� u b�n� n� Lugin� t� Preshev�s me rastin 100-vjetorit t� Pavar�sis� s� Shqip�ris� b�n� q� Beogradi t� varros� heshtjen e tepruar dhe n� Beograd filloi debati i flakt�, ku shum� analist� serb� festimet i cil�suan si antiserbe. Megjithat�, festat p�r flamurin nuk has�n n� rezistenc�n shtet�rore serbe. Por ajo q� ngjalli v�mendjen e medias serbe ishte pllaka e U�PMB-s�, e vendosur para nd�rtes�s s� Komun�s s� Preshev�s. Qeveria serbe e sh�njestroi k�t� si nj� problem akut, q� patjet�r duhej hequr qafe. Por, ajo priste momentin e duhur, megjith�se shfaqte �nguti e padurim� n� deklaratat e shpeshta e t� mb�rthyera me tone k�rc�nuese.
N� t� nj�jt�n koh� Bashkimi Evropian k�rkonte nga bisedimet mes Beogradit e Prishtin�s rezultate konkrete. Nj�jt�, si qeveria e Serbis�, por edhe ajo e Kosov�s, ishin n� �siklet� sa u p�rket k�tyre bisedimeve, sepse priteshin kompromise t� dhimbshme nga t� dyja pal�t. Nj�koh�sisht edhe mungesa e shtytdh�nies nga ana e spektrit t� brendsh�m politik p�r dialogun e iniciuar nga BE-ja e �acaronte� akoma klim�n e krijuar politike t� dyja vendeve.
Ministrit serb Da�iq dhe kryetarit Nikoliq p�r vazhdimin e bisedimeve me Prishtin�n iu desh t� hartojn� nj� platform�, e cila k�rkonte miratimin edhe t� parlamentit t� Serbis�. N� parlamentin serb Da�iq arriti t� �p�rvet�soj� p�r vete� Partin� Demokratike, kur ai pranoi disa ndryshme t� tyre p�r platform�n. Por kjo �qasje� e Da�iq-it ndaj PD t� Gjilas-it sikur e hidh�roi Nikoliqin e hekurt. P�r m� tep�r, Da�iq, p�r t� k�naqur edhe grupin e Nikoliqit vazhdoi me ngritje toni kund�r pllak�s s� d�shmor�ve t� U�PMB-s� n� Preshev�, duke ultimatuar udh�heq�sin administrative t� Lugin�s p�r heqjen e pllak�s me �d�shir�n e tyre, apo me forc�n e shtetit� gjer m� 17 janar, dit� kjo kur edhe pritej takimi i radh�s mes kryeministrit t� Kosov�s Hashim Tha�i dhe Da�iq-it.
N� an�n tjet�r, qeveria n� Prishtin�, me lirimin dhe p�rkrahjen e liderit t� Aleanc�s p�r Ardhm�rin� e Kosov�s (AAK) Ramush Haradinaj, si dhe me p�rkrahjen d�rmuese t� partive opozitare mori ngjyr�n e gjelb�r p�r vazhdimin e dialogut me Beogradin, por t� mb�shtetur n� Kushtetut�n e Republik�s s� Kosov�s.
Spektri politik i Lugin�s s� Preshev�s m� n� fund e kuptoi q� �beteja� e nisur me lapidarin do t� jet� e humbur dhe doli me k�rkes� t� p�rbashk�t, duke u orvatur q� ���shtjen e Preshev�s� ta ngre n� nivel nd�rshtet�ror Serbi � Kosov�. Kjo paksa e zbehi �luft�n� e tyre p�r lapidarin, sepse Beogradi edhe Prishtina kuptuan synimet e tyre q� t� jen� pjes� e bisedimeve n� Bruksel.
P�r t� vazhduar me loj�n, Da�iq zbuti p�r nj� �ast deklaratat e tij para bisedimeve m� 17 janar n� Bruksel. K�shtu ai i kthei bisedimet n� nivel komunal p�r pllak�n n� nj� dialog t� OSBE-s�, pa ky�je t� shtetit serb. Kjo u shfryt�zua p�r arsyetimet q� do t� pasonin pas heqjes s� p�rmendores, karshi bashk�sis� nd�rkomb�tare. Kjo tem� ishte e mir�seardhur, p�rball� bisedimeve, sapo t� p�rfunduara, n� Bruksel.
Nga kjo analiz� konkludojm� se bisedimet p�r lapidarin me Beogradin do t� vazhdojn�. �Lugina e Preshev�s� nuk u p�rkrah nga askush q� t� jet� pjes� e tavolin�s dialoguese me dyshen Beograd � Prishtin�, por megjithat� ajo ia arriti t� tregoj� q� n� Lugin� t� Preshev�s ka ende probleme t� pazgjidhura. P�r Da�iq-in, p�r momentin mund t� thuhet q� k�naqi kund�rshtar�t e tij politik�, por jo edhe pa rreziqe dhe kritika nga bashk�sia nd�rkomb�tare, t� cil�t mund t� k�rkojn� nga Serbia q� m� n� fund t� merret seriozisht me problemet e shqiptar�ve n� Preshev�, Bujanoc dhe Medvegj�. N� Kosov� pati tensionim t� situat�s gjithashtu, q� ishte e �pak�ndshme� p�r institucionet n� Kosov�, por kjo situat� rreth lapidarit disi e relaksoi dhe e riorientoi pak qeverin� e Kosov�s p�rball� bisedimeve t� m�tutjeshme me Beogradin.