Nj� popull "nobel"
Trim�ria e shqiptar�ve nuk njeh kufi. Ata e p�rballojn� vdekjen dhe tortur�n pa asnj� hezitim. Fjala e tyre nj� her� e dh�n� �sht� m� e shenjt� se betimi i dh�n� te popujt e qytet�ruar. Mikpritja e tyre s�ka t� krahasuar. Ajo nuk pushon deri sa t� mos ngel� gj� p�r t� ndar� e p�r t� dh�n�.
Shqiptar�t trash�gojn� pamund�sin� p�r t�i fyer n� nder. Kjo �sht� nj� praktik� e p�rjashtuar, sepse po i fyeve do t� p�rballosh n� m�nyr� t� detyruar larjen e hesapeve me gjak.
Bajroni i ka b�r� homazhe k�saj race shqiptare pse e njohu personalisht dhe jetoi midis k�tij populli. Respekti p�r mosh�n �sht� nj� nga karakteristikat e shqiptar�ve. Ata jan� korrekt�, t� dashur kundrejt tjetrit dhe reciprokisht t� sjellsh�m. N� momentet m� t� r�nda ata jan� plot respekt p�r superior�t e tyre. Ata zbatojn� urdhrin e tyre me sakt�sin� m� t� madhe. Fjal�t e tyre dhe sjellja e tyre shoq�rohen nga dinjiteti.
Si� kemi th�n� m� p�rpara, nj� fyerje ndaj tyre riparohet n� m�nyr� shum� t� tmerrshme. Nuk lejojn� servilizmin, lajkatarin� ose mosobligimin n� nj� pun� q� jepet fjala. Mikpritja gjen shprehjen m� kuptimplot� n� Shqip�ri. Nj� fyerje q� i b�het nj� mysafiri kap jo vet�m t� zotin e sht�pis�, por gjith� fisin. Ai q� vret mysafirin d�nohet nga fisi dhe vdekja e tij �sht� e paevitueshme.
Shqiptar�t jan� t� fuqish�m. Geg�t e Veriut jan� m� t� lart� n� trup se sa tosk�t e Jugut. Ata jan� gjithashtu m� t� r�nd�, m� kok�fort� dhe m� k�mb�ngul�s. Nj� shkrimtar kur flet p�r mal�sor�t shqiptar� i krahason ata me drer�t e malit q� hipin n� shk�mbinjt� m� t� thepisur dhe ecin n�p�r ta, pa pasur frik�n e r�nies n�p�r humnerat m� t� llahtarshme dhe asnj� i gjall� s�mund t� futet atje pa ekspozuar humbjen e jet�s. Besa ose fjala e nderit p�r shqiptarin �sht� institucion i shenjt�. Nj� fjal� e dh�n�, pa e detyruar tjetrin, e shoq�ruar me bes�, duhet t� respektohet me �do kusht dhe s�merret parasysh asnj� rrethan�. Nj� udh�tar i pajisur me bes� g�zon mbrojtjen e t� gjith�ve, ai �sht� i shenjt�ruar.
***
Virtytet e femr�s shqiptare jan� unikale n� bot�. Kurv�ria dhe tradhtia bashk�shortore nd�shkohen me vdekje. N� asnj� vend t� bot�s nj� fem�r nuk gjendet n� nj� siguri e mbrojtje m� t� madhe se sa n� Shqip�ri.
Ai q� vret nj� grua d�nohet me d�nimin kapital. Femra n� Shqip�ri punon n� sht�pi, por ajo �sht� trajtuar me respekt dhe z� n� shoq�ri nj� vend m� t� nderuar se n� vendet e Lindjes. Nj� shqiptare mund t� udh�toj� nga nj� vend n� tjetrin, n� nj� siguri t� plot�.
� N�n�sia �sht� shum� e nderuar dhe kuror�zon fisnik�risht jet�n e femr�s. Dashuria dhe bukuria luajn� nj� rol t� vog�l. Konsiderata p�r nj� fem�r rritet n� p�rjetim me numrin e f�mij�ve q� ka.
***
Q� t� kemi nj� paqe komplete duhet t� formohet nj� Shqip�ri Autonome q� t� zot�roj� lirin� n� m�nyr� m� t� plot�. Shqip�ria nuk mund t� ndahet midis fqinj�ve, ashtu si� nuk mund t� ndahet �do vend i Europ�s.
Europa tashm� e ka krijuar Shqip�rin� e pavarur dhe s�duhet t� hedh� posht� pem�t e saja, prandaj ajo duhet ta mb�shtet� at�. Nj� Shqip�ri e formuar mbi nj� plan federativ mund t� jet� nj� k�rc�nim p�r planin e Ballkanit. Ajo s�mund t� ket� marin� q� t� alarmoj� Italin� ose Austrin� n� Adriatik. Nd�rtimi i rrug�ve t� hekurta dhe p�rmir�simi i porteve t� Shqip�ris� do t�i japin Serbis� nj� dalje n� det, n� Mesdhe. Ky rezultat mund t� arrihet m� me leht�si n� marr�veshje tregtare, miq�sore edhe paq�sore se sa me tentativ� pushtimi. Nj� Shqip�ri e pavarur do t� inauguroj� nj� er� t� re, duke zhvilluar normalisht dhe duke fituar prosperitetin p�r t� cilin ajo ka t� drejt�. Shqip�ria do t� z�vend�soj� me rrug� t� p�rshtatshme ato rrug� t� k�qija q� ka sot. Ajo do t� kthej� fshatrat n� qytete dhe k�to qytete do t�i kthej� n� qytete t� lul�zuara.
Shqiptar�t nuk kan� vet�m t� drejt� t�i k�rkojn� Europ�s drejt�si, por t�i k�rkojn� asaj edhe d�mshp�rblim. Europa e krishter� �sht� e p�rgjegjshme p�r rob�rin� dhe varf�rin� e popullit shqiptar. Un� mund t� d�shmoj q� me gjith� protestat e mija, Europa e krishter� �sht� shkaku i eksodit t� dhimbsh�m t� 100.000 fshatar�ve q� duhet t�i linin vatrat dhe pasurin� e tyre dhe t� vinin si refugjat� n� Vlor� ku ata do t� vdisnin nga uria dhe s�mundjet, pa num�ruar ata q� jan� pa ndihm� dhe mb�shtetje.
***
T� krishter�t europian� duhet t� punojn� p�r t� leht�suar mizerjen nga skllav�ria e pamerituar e shqiptar�ve. Shtetet e Bashkuara q� kan� fatin t� ken� nj� qeveri q� qeveris nj� shtet t� lir�, i dal� nga vullneti i popullit sovran, qeveri q� p�rpiqet nga dita n� dit� q� t� siguroj� p�rparimin, lul�zimin dhe q� ka dh�n� mbi t� gjitha dashurin� p�r t� ardhmen, Shteteve t� Bashkuara i bije p�r detyr� t�i rrethoj� shqiptar�t me k�t� v�llaz�rim, me k�t� dashuri njer�zore q� s�e kan� njohur deri tani.
Kund�r gjith� g�njeshtrave dhe akuzave se shqiptar�t jan� eg�rsira un� citoj fjal�t e Eriksonit, k�shilltar amerikan, q� ata e kan� dashur dhe e duan, pse ai ka punuar e jetuar midis tyre. �Nuk ka popull m� t� d�shiruesh�m dhe m� t� dashur n� gjith� Europ�n se Shqiptar�t. Ata kan� n� t� nj�jt�n koh� element�t e forc�s, burr�rin�, kurajon, t� lidhura me devotshm�rin� m� t� but� dhe m� t� ligjshme!�.
Njer�zit e Shqip�ris� shohin te Krishti dhe Muhamedi dy profet� q� i nderojn� si t� till�. ǒfatkeq�si! Ata i th�rrasin m� kot! Si njeri e si tjetri t� ndihmojn� vendin e tyre. O Krisht! O Muhamed! Kujt t�i drejtohen q� t� drejtat e tyre tashm� t� njihen?
Jam i bindur se popujt q� po luftojn� (n� Luft�n e Par� Bot�rore- MG) me aq ashp�rsi, nj� dit� do ta p�rfundojn� at�, dua t� them q� k�tij konflikti mizor do t�i vij� fundi. Ata duhet t� d�gjojn� Zotin dhe duhet t�i siguroj� Shqip�ris� lirin�.
Shpresat dhe syt� e s� gjith� bot�s jan� drejtuar drejt paqes, n� baz� t� s� cil�s duhet t� krijohet nj� v�llaz�rim dhe kooperim intim i frym�zuar nga ndjenjat njer�zore e jo t� forc�s.
Kjo paqe do t�i njoh� �do race edhe �do kombi t� drejt�n e ekzistenc�s. N� k�t� m�nyr�, nuk do t� jen� m� t� penguar, nga barrikadat artificiale, t� ngritura me v�shtir�si t� pakap�rcyeshme p�r mbrojtje dhe q� p�r to popujt duhet t� sakrifikojn� koh�n e tyre m� t� mir�, parat� dhe shpirtin e tyre.
�L�Albania�, Zvic�r, Nr. 7 16.12.1915
______
U mbush�n 160 vjet nga lindja dhe 80 vjet nga vdekja e mikut t� madh, atij q� sakrifikoi gjith�ka p�r Shqip�rin� dhe kombin shqiptar, Xhorxh Fred Uilliams. Populli shqiptar me fisnik�rin�, bujarin� dhe ��shtjen e tij t� drejt� ka b�r� shum� e shum� miq t� sinqert� e t� nderuar. Nj� nga k�ta �sht� edhe Xhorxh Fred Uilliams (George Fred Williams), ish�ambasador i Shteteve t� Bashkuara t� Amerik�s n� Greqi e n� Mal t� Zi. (1913-1914)
Ai u njoh me ��shtjen shqiptare dhe e p�rkrahu Shqip�rin� n� periudh�n m� t� zez� t� historis� s� saj, n� vitin e kobsh�m 1913. Erdhi p�r her� t� par� n� Shqip�ri, n� Vlor�, i thirrur nga miku dhe bashk�patrioti i tij Dankon p�r t� par� me syt� e vet� krimet �njer�zore q� kishin b�r� shovinist�t grek� kund�r popullsis� s� pambrojtur shqiptare. Pa f�mij�, gra e pleq t� masakruar rrug�ve dhe mbi 100.000 refugjat� shqiptar� nga krahinat jugore mbledhur n� ullishtat e Vlor�s. K�to krime t� paimagjinueshme e revoltuan dhe e drith�ruan shpirtin njer�zor e demokrat t� Uilliamsit. Pas k�saj ai u kthye menj�her� n� Athin�, ku mori takim me zyrtar�t m� t� lart� qeveritar� t� Athin�s, duke protestuar ashp�r, njoftoi qeverin� e tij n� Amerik� dhe q� nga ai �ast nuk e nd�rpreu veprimtarin� e tij n� mbrojtje t� Shqip�ris�. I ngarkuar me cil�sin� e v�zhguesit t� qeveris� amerikane n� Komisionin Nd�rkomb�tar p�r ndarjen e Kufijve t� Shqip�ris�, Uilliamsi ngriti z�rin dhe protestoi ndaj planeve p�r cop�timin e Shqip�ris�, duke th�n� fjal�n e vet me kompetenc� si n� mbledhje t� ndryshme, edhe n� shtypin e koh�s q� gazetat dhe revistat amerikane, greke dhe angleze, si dhe n� shtypin shqiptar n� Shqip�ri dhe n� at� t� diaspor�s.
Q�ndrimi i Uilliamsit nuk i p�lqeu Europ�s dhe b�n� �ishte e mundur p�r ta hequr qafe, duke e akuzuar se kishte thyer normat protokollare, nga q� i kishte t�rhequr v�rejtjen qeveris� greke p�r masakrat n� Shqip�ri, duke mos e pasur k�t� t� drejt� si diplomat pa marr� m� par� autorizimin e qeveris� s� vet. Prof. G.F. Williams, si njeri me karakter dhe dinjitet, si� deklaron vet�, dha dor�heqjen nga karriera diplomatike me k�to fjal� t� shkruara me dor�n e vet:
�Dukej nj� detyr� njer�zore, sheshazi p�r t� shkye mask�n q� mbulonte diplomacin� europiane dhe p�r t� ekspozuar fytyr�n e saj, t� luere me gjak patriot�sh dhe shikimin e dob�t t� saj mbi d�shirat e zjarrta p�r liri t� nj� race t� fort�. U ktheva n� Athin� dhe mbasi qesh� i shtr�nguar, e tregova k�t� panjer�zi dhe k�t� padrejt�si t� fuqive europiane dhe dhash� dor�heqjen si minist�r i Amerik�s n� Greqi dhe n� Mal t� Zi, sikurse patjet�r qesh i shtr�nguar ta b�nja. Drejt�sia dhe e v�rteta nuk jan� mbrojtje n� sallat e diplomacis�.
Mbas k�tij veprimi, Uilliamsi iu kushtua t�r�sisht ��shtjes shqiptare. Duke qen� dhe mik personal dhe i adhuruar i Presidentit Wilson, ai mundi q� t� sensibilizoj� opinionin amerikan n� mbrojtjen e ��shtjes shqiptare me motive fisnike tep�r humane: �Me ndihmu nj� njeri �sht� nj� bamir�si, me liru nj� popull nga zgjedha �sht� nj� bamir�si e pavdekshme�.
Libri �Shqiptar�t� �sht� nj� ekstrakt i historis� shqiptare. U botua fillimisht n� nj� revist� t� koh�s q� m� 1914-1915 dhe m� 1919 si lib�r i ve�ant�. Derisa arriti n� at� veprimtari, Uilliamsi u angazhua gjithashtu n� nj� s�r� mitingjesh n� SHBA. N� t� parin q� u mbajt m� 7 n�ntor 1915, krahas shum� amerikan�ve dhe shqiptar�ve, midis t� cil�ve juristi Asa French, zonja dhe zoti Kenedi, t� shquarit Fan Noli, Kristo Dako e Parashqevi Qirjazi ishte edhe G. F. Williams. N� fund t� mitingut ai lexoi edhe rezolut�n p�r mbrojtjen e ��shtjes shqiptare, botuar n� anglisht dhe shqip.
Vepra e k�tij miku t� v�rtet� t� Shqip�ris� gjith� koh�n ka pasur dhe ka ruajtur vler�n e saj, por ajo ka nj� vler� t� jasht�zakonshme sot, kur ��shtja kosovare dhe ��shtja �ame kan� dal� n� evidenc� dhe k�rkojn� zgjidhje t� drejt� dhe sa m� t� shpejt�, nd�rkoh� Europa, at� q� gatoi mbrapsht tet�dhjet� vjet m� par�, ka shansin tani ta rregulloj�, duke lar� k�shtu fajet e saj. Nd�rkoh� q� Amerika jo vet�m me diplomatin Williams, por edhe me an� t� vet� ish- presidentit Wilson e ka th�n� fjal�n e vet, q� m� se tre�erek shekulli m� par�, duhet ta thot� p�rs�ri me forc� dhe p�rfundimisht. ��shtja shqiptare duhet zgjidhur drejt, kombi dhe tokat shqiptare duhet t� bashkohen. K�t� mesazh na d�rgon e gjith� jeta dhe vepra e G.F. Williams, e cila p�rshkohet fund e krye nga lufta p�r t� mbrojtur dhe respektuar t� drejtat e njeriut, t� cilat po ngrihen dhe mbrohen me aq shum� forc�, kur Shqip�ria dhe populli shqiptar kudo q� ndodhet nuk do as m� shum� se �far� thot� Karta e Helsinkit dhe ajo e Parisit p�r t� drejt�n e kombeve p�r vet�vendosje dhe p�r t� drejtat e njeriut.
Prandaj ne shqiptar�t e p�rkujtojm� dhe i p�rulemi me respekt k�tij miku t� madh, i cili m� 10 korrik pati p�rvjetorin e 160 t� lindjes dhe m� 11 korrik edhe 80-vjetorin e vdekjes.
� Nuk vij t� flas si mik i njer�zis�, por vij si mik dhe adhuronj�s i rac�s shqiptare. Dashuroj Shqip�rin�, dashuroj burrat e Shqip�ris�, si� dashuroj Amerik�n, si� dashuroj burrat q� i kan� dh�n� lirin� Amerik�s. Shqip�ria do t� jet� e lir�. Shqip�ria i ka dh�n� pes� imperator� Rom�s dhe gjaku i shqipeve ka forcuar kombet e tjer�. E lash� Shqip�rin� n� vuajtje dhe t� mbytur n� gjak nga faji i Europ�s, e cila tani po lan gjynahet e saj. Un� protestova kund�r paudh�sis� s� Europ�s, kundrejt Shqip�ris�, lash� vendin tim zyrtar dhe ju siguroj, q� un� besoj sa ajo dit� q� un� protestova p�r Shqip�rin�, �sht� dita m� e lumtur e jet�s sime� Tregtia e Amerik�s duhet t� jet� e lir� p�r kombin shqiptar, q� �sht� v�llai i kombit amerikan. Un� jam gati p�r �do sh�rbim p�r lirin� dhe shp�timin e Shqip�ris�, edhe me jet�n time.
(N� mitingun organizuar p�r t� mbrojtur t� drejtat e kombit shqiptar, Boston, 7 N�ntor 1915)
Trim�ria e shqiptar�ve nuk njeh kufi. Ata e p�rballojn� vdekjen dhe tortur�n pa asnj� hezitim. Fjala e tyre nj� her� e dh�n� �sht� m� e shenjt� se betimi i dh�n� te popujt e qytet�ruar. Mikpritja e tyre s�ka t� krahasuar. Ajo nuk pushon deri sa t� mos ngel� gj� p�r t� ndar� e p�r t� dh�n�.
Shqiptar�t trash�gojn� pamund�sin� p�r t�i fyer n� nder. Kjo �sht� nj� praktik� e p�rjashtuar, sepse po i fyeve do t� p�rballosh n� m�nyr� t� detyruar larjen e hesapeve me gjak.
Bajroni i ka b�r� homazhe k�saj race shqiptare pse e njohu personalisht dhe jetoi midis k�tij populli. Respekti p�r mosh�n �sht� nj� nga karakteristikat e shqiptar�ve. Ata jan� korrekt�, t� dashur kundrejt tjetrit dhe reciprokisht t� sjellsh�m. N� momentet m� t� r�nda ata jan� plot respekt p�r superior�t e tyre. Ata zbatojn� urdhrin e tyre me sakt�sin� m� t� madhe. Fjal�t e tyre dhe sjellja e tyre shoq�rohen nga dinjiteti.
Si� kemi th�n� m� p�rpara, nj� fyerje ndaj tyre riparohet n� m�nyr� shum� t� tmerrshme. Nuk lejojn� servilizmin, lajkatarin� ose mosobligimin n� nj� pun� q� jepet fjala. Mikpritja gjen shprehjen m� kuptimplot� n� Shqip�ri. Nj� fyerje q� i b�het nj� mysafiri kap jo vet�m t� zotin e sht�pis�, por gjith� fisin. Ai q� vret mysafirin d�nohet nga fisi dhe vdekja e tij �sht� e paevitueshme.
Shqiptar�t jan� t� fuqish�m. Geg�t e Veriut jan� m� t� lart� n� trup se sa tosk�t e Jugut. Ata jan� gjithashtu m� t� r�nd�, m� kok�fort� dhe m� k�mb�ngul�s. Nj� shkrimtar kur flet p�r mal�sor�t shqiptar� i krahason ata me drer�t e malit q� hipin n� shk�mbinjt� m� t� thepisur dhe ecin n�p�r ta, pa pasur frik�n e r�nies n�p�r humnerat m� t� llahtarshme dhe asnj� i gjall� s�mund t� futet atje pa ekspozuar humbjen e jet�s. Besa ose fjala e nderit p�r shqiptarin �sht� institucion i shenjt�. Nj� fjal� e dh�n�, pa e detyruar tjetrin, e shoq�ruar me bes�, duhet t� respektohet me �do kusht dhe s�merret parasysh asnj� rrethan�. Nj� udh�tar i pajisur me bes� g�zon mbrojtjen e t� gjith�ve, ai �sht� i shenjt�ruar.
***
Virtytet e femr�s shqiptare jan� unikale n� bot�. Kurv�ria dhe tradhtia bashk�shortore nd�shkohen me vdekje. N� asnj� vend t� bot�s nj� fem�r nuk gjendet n� nj� siguri e mbrojtje m� t� madhe se sa n� Shqip�ri.
Ai q� vret nj� grua d�nohet me d�nimin kapital. Femra n� Shqip�ri punon n� sht�pi, por ajo �sht� trajtuar me respekt dhe z� n� shoq�ri nj� vend m� t� nderuar se n� vendet e Lindjes. Nj� shqiptare mund t� udh�toj� nga nj� vend n� tjetrin, n� nj� siguri t� plot�.
� N�n�sia �sht� shum� e nderuar dhe kuror�zon fisnik�risht jet�n e femr�s. Dashuria dhe bukuria luajn� nj� rol t� vog�l. Konsiderata p�r nj� fem�r rritet n� p�rjetim me numrin e f�mij�ve q� ka.
***
Q� t� kemi nj� paqe komplete duhet t� formohet nj� Shqip�ri Autonome q� t� zot�roj� lirin� n� m�nyr� m� t� plot�. Shqip�ria nuk mund t� ndahet midis fqinj�ve, ashtu si� nuk mund t� ndahet �do vend i Europ�s.
Europa tashm� e ka krijuar Shqip�rin� e pavarur dhe s�duhet t� hedh� posht� pem�t e saja, prandaj ajo duhet ta mb�shtet� at�. Nj� Shqip�ri e formuar mbi nj� plan federativ mund t� jet� nj� k�rc�nim p�r planin e Ballkanit. Ajo s�mund t� ket� marin� q� t� alarmoj� Italin� ose Austrin� n� Adriatik. Nd�rtimi i rrug�ve t� hekurta dhe p�rmir�simi i porteve t� Shqip�ris� do t�i japin Serbis� nj� dalje n� det, n� Mesdhe. Ky rezultat mund t� arrihet m� me leht�si n� marr�veshje tregtare, miq�sore edhe paq�sore se sa me tentativ� pushtimi. Nj� Shqip�ri e pavarur do t� inauguroj� nj� er� t� re, duke zhvilluar normalisht dhe duke fituar prosperitetin p�r t� cilin ajo ka t� drejt�. Shqip�ria do t� z�vend�soj� me rrug� t� p�rshtatshme ato rrug� t� k�qija q� ka sot. Ajo do t� kthej� fshatrat n� qytete dhe k�to qytete do t�i kthej� n� qytete t� lul�zuara.
Shqiptar�t nuk kan� vet�m t� drejt� t�i k�rkojn� Europ�s drejt�si, por t�i k�rkojn� asaj edhe d�mshp�rblim. Europa e krishter� �sht� e p�rgjegjshme p�r rob�rin� dhe varf�rin� e popullit shqiptar. Un� mund t� d�shmoj q� me gjith� protestat e mija, Europa e krishter� �sht� shkaku i eksodit t� dhimbsh�m t� 100.000 fshatar�ve q� duhet t�i linin vatrat dhe pasurin� e tyre dhe t� vinin si refugjat� n� Vlor� ku ata do t� vdisnin nga uria dhe s�mundjet, pa num�ruar ata q� jan� pa ndihm� dhe mb�shtetje.
***
T� krishter�t europian� duhet t� punojn� p�r t� leht�suar mizerjen nga skllav�ria e pamerituar e shqiptar�ve. Shtetet e Bashkuara q� kan� fatin t� ken� nj� qeveri q� qeveris nj� shtet t� lir�, i dal� nga vullneti i popullit sovran, qeveri q� p�rpiqet nga dita n� dit� q� t� siguroj� p�rparimin, lul�zimin dhe q� ka dh�n� mbi t� gjitha dashurin� p�r t� ardhmen, Shteteve t� Bashkuara i bije p�r detyr� t�i rrethoj� shqiptar�t me k�t� v�llaz�rim, me k�t� dashuri njer�zore q� s�e kan� njohur deri tani.
Kund�r gjith� g�njeshtrave dhe akuzave se shqiptar�t jan� eg�rsira un� citoj fjal�t e Eriksonit, k�shilltar amerikan, q� ata e kan� dashur dhe e duan, pse ai ka punuar e jetuar midis tyre. �Nuk ka popull m� t� d�shiruesh�m dhe m� t� dashur n� gjith� Europ�n se Shqiptar�t. Ata kan� n� t� nj�jt�n koh� element�t e forc�s, burr�rin�, kurajon, t� lidhura me devotshm�rin� m� t� but� dhe m� t� ligjshme!�.
Njer�zit e Shqip�ris� shohin te Krishti dhe Muhamedi dy profet� q� i nderojn� si t� till�. ǒfatkeq�si! Ata i th�rrasin m� kot! Si njeri e si tjetri t� ndihmojn� vendin e tyre. O Krisht! O Muhamed! Kujt t�i drejtohen q� t� drejtat e tyre tashm� t� njihen?
Jam i bindur se popujt q� po luftojn� (n� Luft�n e Par� Bot�rore- MG) me aq ashp�rsi, nj� dit� do ta p�rfundojn� at�, dua t� them q� k�tij konflikti mizor do t�i vij� fundi. Ata duhet t� d�gjojn� Zotin dhe duhet t�i siguroj� Shqip�ris� lirin�.
Shpresat dhe syt� e s� gjith� bot�s jan� drejtuar drejt paqes, n� baz� t� s� cil�s duhet t� krijohet nj� v�llaz�rim dhe kooperim intim i frym�zuar nga ndjenjat njer�zore e jo t� forc�s.
Kjo paqe do t�i njoh� �do race edhe �do kombi t� drejt�n e ekzistenc�s. N� k�t� m�nyr�, nuk do t� jen� m� t� penguar, nga barrikadat artificiale, t� ngritura me v�shtir�si t� pakap�rcyeshme p�r mbrojtje dhe q� p�r to popujt duhet t� sakrifikojn� koh�n e tyre m� t� mir�, parat� dhe shpirtin e tyre.
�L�Albania�, Zvic�r, Nr. 7 16.12.1915
______
U mbush�n 160 vjet nga lindja dhe 80 vjet nga vdekja e mikut t� madh, atij q� sakrifikoi gjith�ka p�r Shqip�rin� dhe kombin shqiptar, Xhorxh Fred Uilliams. Populli shqiptar me fisnik�rin�, bujarin� dhe ��shtjen e tij t� drejt� ka b�r� shum� e shum� miq t� sinqert� e t� nderuar. Nj� nga k�ta �sht� edhe Xhorxh Fred Uilliams (George Fred Williams), ish�ambasador i Shteteve t� Bashkuara t� Amerik�s n� Greqi e n� Mal t� Zi. (1913-1914)
Ai u njoh me ��shtjen shqiptare dhe e p�rkrahu Shqip�rin� n� periudh�n m� t� zez� t� historis� s� saj, n� vitin e kobsh�m 1913. Erdhi p�r her� t� par� n� Shqip�ri, n� Vlor�, i thirrur nga miku dhe bashk�patrioti i tij Dankon p�r t� par� me syt� e vet� krimet �njer�zore q� kishin b�r� shovinist�t grek� kund�r popullsis� s� pambrojtur shqiptare. Pa f�mij�, gra e pleq t� masakruar rrug�ve dhe mbi 100.000 refugjat� shqiptar� nga krahinat jugore mbledhur n� ullishtat e Vlor�s. K�to krime t� paimagjinueshme e revoltuan dhe e drith�ruan shpirtin njer�zor e demokrat t� Uilliamsit. Pas k�saj ai u kthye menj�her� n� Athin�, ku mori takim me zyrtar�t m� t� lart� qeveritar� t� Athin�s, duke protestuar ashp�r, njoftoi qeverin� e tij n� Amerik� dhe q� nga ai �ast nuk e nd�rpreu veprimtarin� e tij n� mbrojtje t� Shqip�ris�. I ngarkuar me cil�sin� e v�zhguesit t� qeveris� amerikane n� Komisionin Nd�rkomb�tar p�r ndarjen e Kufijve t� Shqip�ris�, Uilliamsi ngriti z�rin dhe protestoi ndaj planeve p�r cop�timin e Shqip�ris�, duke th�n� fjal�n e vet me kompetenc� si n� mbledhje t� ndryshme, edhe n� shtypin e koh�s q� gazetat dhe revistat amerikane, greke dhe angleze, si dhe n� shtypin shqiptar n� Shqip�ri dhe n� at� t� diaspor�s.
Q�ndrimi i Uilliamsit nuk i p�lqeu Europ�s dhe b�n� �ishte e mundur p�r ta hequr qafe, duke e akuzuar se kishte thyer normat protokollare, nga q� i kishte t�rhequr v�rejtjen qeveris� greke p�r masakrat n� Shqip�ri, duke mos e pasur k�t� t� drejt� si diplomat pa marr� m� par� autorizimin e qeveris� s� vet. Prof. G.F. Williams, si njeri me karakter dhe dinjitet, si� deklaron vet�, dha dor�heqjen nga karriera diplomatike me k�to fjal� t� shkruara me dor�n e vet:
�Dukej nj� detyr� njer�zore, sheshazi p�r t� shkye mask�n q� mbulonte diplomacin� europiane dhe p�r t� ekspozuar fytyr�n e saj, t� luere me gjak patriot�sh dhe shikimin e dob�t t� saj mbi d�shirat e zjarrta p�r liri t� nj� race t� fort�. U ktheva n� Athin� dhe mbasi qesh� i shtr�nguar, e tregova k�t� panjer�zi dhe k�t� padrejt�si t� fuqive europiane dhe dhash� dor�heqjen si minist�r i Amerik�s n� Greqi dhe n� Mal t� Zi, sikurse patjet�r qesh i shtr�nguar ta b�nja. Drejt�sia dhe e v�rteta nuk jan� mbrojtje n� sallat e diplomacis�.
Mbas k�tij veprimi, Uilliamsi iu kushtua t�r�sisht ��shtjes shqiptare. Duke qen� dhe mik personal dhe i adhuruar i Presidentit Wilson, ai mundi q� t� sensibilizoj� opinionin amerikan n� mbrojtjen e ��shtjes shqiptare me motive fisnike tep�r humane: �Me ndihmu nj� njeri �sht� nj� bamir�si, me liru nj� popull nga zgjedha �sht� nj� bamir�si e pavdekshme�.
Libri �Shqiptar�t� �sht� nj� ekstrakt i historis� shqiptare. U botua fillimisht n� nj� revist� t� koh�s q� m� 1914-1915 dhe m� 1919 si lib�r i ve�ant�. Derisa arriti n� at� veprimtari, Uilliamsi u angazhua gjithashtu n� nj� s�r� mitingjesh n� SHBA. N� t� parin q� u mbajt m� 7 n�ntor 1915, krahas shum� amerikan�ve dhe shqiptar�ve, midis t� cil�ve juristi Asa French, zonja dhe zoti Kenedi, t� shquarit Fan Noli, Kristo Dako e Parashqevi Qirjazi ishte edhe G. F. Williams. N� fund t� mitingut ai lexoi edhe rezolut�n p�r mbrojtjen e ��shtjes shqiptare, botuar n� anglisht dhe shqip.
Vepra e k�tij miku t� v�rtet� t� Shqip�ris� gjith� koh�n ka pasur dhe ka ruajtur vler�n e saj, por ajo ka nj� vler� t� jasht�zakonshme sot, kur ��shtja kosovare dhe ��shtja �ame kan� dal� n� evidenc� dhe k�rkojn� zgjidhje t� drejt� dhe sa m� t� shpejt�, nd�rkoh� Europa, at� q� gatoi mbrapsht tet�dhjet� vjet m� par�, ka shansin tani ta rregulloj�, duke lar� k�shtu fajet e saj. Nd�rkoh� q� Amerika jo vet�m me diplomatin Williams, por edhe me an� t� vet� ish- presidentit Wilson e ka th�n� fjal�n e vet, q� m� se tre�erek shekulli m� par�, duhet ta thot� p�rs�ri me forc� dhe p�rfundimisht. ��shtja shqiptare duhet zgjidhur drejt, kombi dhe tokat shqiptare duhet t� bashkohen. K�t� mesazh na d�rgon e gjith� jeta dhe vepra e G.F. Williams, e cila p�rshkohet fund e krye nga lufta p�r t� mbrojtur dhe respektuar t� drejtat e njeriut, t� cilat po ngrihen dhe mbrohen me aq shum� forc�, kur Shqip�ria dhe populli shqiptar kudo q� ndodhet nuk do as m� shum� se �far� thot� Karta e Helsinkit dhe ajo e Parisit p�r t� drejt�n e kombeve p�r vet�vendosje dhe p�r t� drejtat e njeriut.
Prandaj ne shqiptar�t e p�rkujtojm� dhe i p�rulemi me respekt k�tij miku t� madh, i cili m� 10 korrik pati p�rvjetorin e 160 t� lindjes dhe m� 11 korrik edhe 80-vjetorin e vdekjes.
� Nuk vij t� flas si mik i njer�zis�, por vij si mik dhe adhuronj�s i rac�s shqiptare. Dashuroj Shqip�rin�, dashuroj burrat e Shqip�ris�, si� dashuroj Amerik�n, si� dashuroj burrat q� i kan� dh�n� lirin� Amerik�s. Shqip�ria do t� jet� e lir�. Shqip�ria i ka dh�n� pes� imperator� Rom�s dhe gjaku i shqipeve ka forcuar kombet e tjer�. E lash� Shqip�rin� n� vuajtje dhe t� mbytur n� gjak nga faji i Europ�s, e cila tani po lan gjynahet e saj. Un� protestova kund�r paudh�sis� s� Europ�s, kundrejt Shqip�ris�, lash� vendin tim zyrtar dhe ju siguroj, q� un� besoj sa ajo dit� q� un� protestova p�r Shqip�rin�, �sht� dita m� e lumtur e jet�s sime� Tregtia e Amerik�s duhet t� jet� e lir� p�r kombin shqiptar, q� �sht� v�llai i kombit amerikan. Un� jam gati p�r �do sh�rbim p�r lirin� dhe shp�timin e Shqip�ris�, edhe me jet�n time.
(N� mitingun organizuar p�r t� mbrojtur t� drejtat e kombit shqiptar, Boston, 7 N�ntor 1915)