Nga Fritz RADOVANI:
DERA Q� DHURONTE DASHUNI
65 VJET PERPARA�Me 11 Mars 1948...
�T� gjith� diktator�t kerkojn� shnderimin dhe shpartallimin e �do Der�s,q� dhuron Dashuni e Mir�si falas!�
Autori.
Shikonje mir� k�te Der�! Praku i saj shkelej vetem nga t� zbathun e t� varf�n q� n� kamb� kishin sandale t� vjetra e t� shkyeme nder rrug�t e maleve, e plot pluhun nga rrug�t e katundeve tona mesjetare t� mbetuna me shekuj mbrapa qytetnimit nga sunduesit, q� sa ikte njeni ia m�rrinte tjetri edhe ma barbar se i pari... Sejcili zaptues kerkonte me ua vue ferren n� k�te Der�, e besa, me mujt� edhe me i qit� fare... Sa shum� ka pa kjo Der�!
Ishte e hapun! Nuk mbyllej kurr�! Dhuronte vetem Dashuni!
Kushdo, nga kjo Der� mund t� merrte Dashuni e Mir�si falas!
Ah, sa kujtime ndryhen mbrenda k�saj D�re q� donin t�a mbyllin perjetsisht!
Nga kjo Der� �do i uritun merrte buk�, �do i etun kalimtar� shuente etjen me uj� pusi t� fresk�t e n� zemer ai ngarkohej me dashuni, me dashuni per Atdh� e F�, me dashuni per t� varf�r e me bujari t� pashoqe� T� gjitha k�ta, dikur i dhuronte kjo Der� q� shihni k�tu�Asht nder Dyert� ma t� vjetra q� u pat hap� n� Shqipnin� e shekullit t� XIII, nga t� varfnit q� vune k�tu kamb�n e zbathun me plag�t e Sh�n Fran�eskut t� Asizit�
Edhe pse u rrezikohej jeta kjo Der� vazhdonte me dhurue Dashuni e Paq�!
Nga kjo D�r� m�suem se t� gjith� Shqiptar�t pa dallim F�je, jemi vllazen...
Tek kjo D�r� shperndahej falas edhe �Buka e Shna Ndout�! Kjo D�r� ishte q� edhe shperndante falas kultur� e dije p�r t� pamujtun me shkue nder shkolla, e kurr� nuk dijti me u mbyll� as per f�mijt� e besimeve tjera q� ia m�syene per me marr� dije. Vetem Bujari buronte nga gurt� e kalldrameve t� dikurshme q� ishin t� shtruem para k�saj D�re.
E pra, vetem nj� zhgun e nj� konop per bel kishte Ai Burr� q� hapte k�te Der� me buzqeshje e plot dashuni ftonte: �Eni vllazen Shqiptar�, eni e mirse iu ka prue Zoti!�...
Edhe pse nuk kishin kurr� zjarr me u nxe, as voter ku me u rrethue n� biseda, e as shilte apo qylyma arabije, kjo ishte D�ra e asaj sht�pi q� thirrej e �Zotit dhe e mikut�! Vetem buk�, kryp� e zemer u shtrue aty per Ata Burra q� me gjakun e Tyne kan� shkrue Historin� e lavdishme t� Popullit Shqiptar, tue fillue nga Ded� Gjo� Luli, �er�iz Topulli, Mustafa Qulli, Luigj Gurakuqi, Avni Rrustemi, Bajram Curri, Isa Boletini, Hasan Prishtina, Mati Logoreci, Kel Marubi, Ismail Qemali, Ndoc �oba, Gjon Kamsi, Lef Nosi, Mehdi Frash�ri, Shuk Gurakuqi, Mark Kakarriqi, Lin Muzhani, Tef Curani, Mustafa Kruja, Dan Hasani, Qemal Dra�ini, Osman Kazazi, Muzafer Pipa e sa e sa diplomat t� huej, sa artist� e muzikant� t� njohun, sa oficer� e njer�z t� mjeksis� apo, sa e sa studjues t� shkencave t� ndryshme, se k�tu lulzonte letersia, gjuha, folklori, drama e poezia, ku arkeologjia dhe historia kishin strofullat e veta, e k�tu edhe botanika ruhej nder kopshtije q� ujiteshin me kova nga t� zbathunit e trojeve t� Gjergj Kastriotit, Flamuri i t� cilit valvitej n� kompanjelin madhshtor t� Kish�s s� Fran�eskan�ve t� Gjuhadolit. Doni a nuk doni ju, prej k�saj D�r� doli i ngjeshun per gjokset e At Mati Prennushit dhe At Buon Gje�aj, bash nen zhgunat e Tyne Flamuri i Shqipnis� me Shqipen Dykrenare t� Kastriotit, dhe u nis e shkoi n� Maje t� Bratil�s, ku Trimi i Hotit Ded� Gjo� Luli me duert� e Tija e nguli aty per mos me u zhgul� kurrma, a merrni vesh, kurrma! Hidhni syt� pertej telave me ferra e aty asht edhe sot!
Kjo asht D�ra e Flamurit Pavarsis�! Kjo asht D�ra e Hymnit t� Flamurit Kombtar!
Kjo asht D�ra per t� cilen u perplas�n t� gjith� tradh�tar�t dhe okupator�t...
E vetem nga kjo D�r� bu�iti nj� za �Ndalonju, ku veni Burra!�...E Ai za, duhej vra!
Kjo asht D�ra q� gjuhej me top nga malazez�t e prap ma von� nga sherb�tor�t e tyne, po kjo ishte gurr� e pashterrshme Atdhetarizmi, Lirije, Drejt�sie e Dashunie Njerzore!
Nga kjo D�r� Shqiptari m�soi �ka domethan� �E drejta dhe liria e Njeriut...� e prej k�saj D�r�, Shqiptar�t trashiguen Kanunin e Bes�s, Burrnis�, Bujaris� dhe vepren ma t� �mueshme t� qytetnimit: �Pajtimin e gjaqeve�, nj� kusht themelor me shkue drejt� Europ�s s� qytetnueme, prandej Fratin q� na la k�te thesar At Shtjefen Gje�ovin, e vrau serbi...
�Nuk na duhej as Pajtimi i gjaqeve dhe as Uniteti Kombtar� i k�nduem n�n Flamur: �Bini Tosk� e bini Geg�, si dy rrf� q� shkojn� tue djeg�...�, na duhej vetem �nj� rruf� q� do t� binte mbi kullat e Burrnis� nder Mal�sit� e Veriut dhe mbi kumonaret e Kishave ku predikohej Paqa, Drejt�sia dhe Vllaznimi i Popullit Shqiptar pa dallim F�je e krahine...
At� q� nuk mujt me ba as turku, as malazezi, as italiani e as pushtuesit ma t� rrebt�
e ma t� terbuem kunder Shqiptar�ve, e bane sherb�tor�t tan� t� serbit t� vjeter e t� rij�.
At�her� kur Austriak�t ndoq�n nipin e Esad Pash� Toptanit, kje Frati At Pal� Dodaj q� i shpetoi jeten Ahmet Zogut, tue e m�shef� n�n zhgunin e Tij n� kuvendin e Rrubikut.
Edhe Ahmet Zogu porsa hypi n� kolltukun e dhuruem nga serb�t vari Don Gjon Gazullin, u mbylli shkollat freten�ve dhe e vazhdoi �mirnjohjen� e vet... deri sa iku...
At�her�, kur Shqipnia u pushtue nga Italia Konti �iano n� kujtimet e veta shkruen: �N� Shkoder populli nuk na priti mir�, mbasi shkollat e Freten�ve kishin punue shum� per edukimin e ndjenjave Atdhetare...� E me gjith� rrezikun fashist Fretnit ishin Ata q� me nj� Burrni e Trimni t� pashoqe, e treguen dashunin� e vet edhe per shpetimin e t� rij�ve q� aso kohe ishin perzi me grupet komuniste, t� formueme nga serb�t dhe drejtoheshin pikrisht nga ata anadollak�, q� me masken e �bolshevik�ve� serb t� Titos, i sherbenin diktatorit ma barbar q� ka njoh� historia e shek. XX, J.V.Stalinit, q� piksynimi kryesor i tyne ishte vrasja, terrori dhe shpartallimi me Gjenocid i Klerit Katolik Shqiptar�, e n� ve�anti kjo luft� shfaros�se drejtohej kunder k�saj D�r�, kunder Urdhnit Fran�eskan t� Shkodres.
Kjo asht D�ra q� shovenist�t serb me sherb�tor�t tradh�tar� komunist� t� vitit 1944, me daten 29 nandor n� ora 6 t� mengjesit, dhunuen Flamurin Kombtar me �yllin e kuq t� robnis� dhe t� terrorit ma antinjerzor� q� ka njoh� Historia e Shqipnis� deri sot!
E t� gjith� si bishat e terbueme per gjah ia m�syne k�saj D�r� Bujare!
Ardhja n� Shkoder e grupit t� kriminel�ve komunist� Mehmet Shehu, Ko�i Xoxe, Sheuqet Pe�i, Ramiz Alia, Rahman Perllaku, Tuk Jakova, Gjin Marku, Hulusi Hako, Dilaver Sadiku, Zoji Themeli, Misto Bllaci, Aranit �ela, Xhemal Bejtja, Shaban Dautaj, Namik Qemali, Anastas Koroveshi, Esat Ndreu, Nestan Ujaniku, Nesti Kopali, Ali Xhunga, Fadil Kapisyzi, Lilo Zeneli, Xheudet Miloti, Zoi Shkurti, Bilo Bregu, Pjerin K�ira, Ali Qorri (Bushati), Kasem Troshani, Toger Baba, Thoma Karamello, Jonuz Dini, Xhemal Selimi, Hysni Ndoja, Asllan Lici, Elez Mesi, Dula� Lekiqi, Vask� Koleci, Alush Bakalli, Shyqyri Qoku e sa t� tjer� terrorist� barbar� q� dinin vetem nj� kang�: �Hakmarrje rini..!�
Gurt� q� mb�shtetej kjo D�r� ishin shkrepat e Bjeshk�ve t� Nemuna! Duheshin thye e poshtnue Burrat e Atyne Bjeshk�ve...E kjo veper tradh�tije n� sherbim t� shovenist�ve t� vjeter sllav�, filloi me luften dhe vrasjet e Mal�sor�ve t� Veriut, me Prek Calin, Gjelosh Lulin, Gjergj Vaten, Hasan Isufin, Llesh Marashin e qinda Burra tjer�, q� mbasi i vran� mbas shpine trupat e tyne i tret�n nder prroje e proska, mbasi k�shtu �kishte urdhnue edhe shoku komandant, terroristi Enver Hoxha�. Veriu i Shqipnis� nder male e fusha u la me gjak Atdhetar�sh dhe Klerik�sh Katolik Shqiptar� tue fillue me Don Lazer Shantojen, Don Ndre Zad�jen, At Gjon Shllakun, Don Nikoll Gazullin, Don Alfons Trackin, At Anton Harapin, dhe vazhdoi ke i merrte pushka kudo q� shkrepej nder �ela, Kisha, sht�pia, kulla e kasolla, tubime, zallishta e shpella, po edhe n� Popullin e shkret� me faj e pafaj.
Shperthimi dhe deshtimi i L�vizjes s� Postrib�s, n� 9 shtatorin e 1946 sjell� pasojat e projekteve t� KGB sovjetike q� po zbatoheshin n� Lindjen komuniste edhe n� Shqipnin� e E. Hoxh�s, me anen e specialist�ve t� UDB jugosllave dhe sigurimit shtetit shqiptar. Sinjali i par� u dha n� Orosh t� Mirdit�s, ku kriminel�t Bardhok Biba dhe toger Baba fusin arm� n� Kish� dhe per k�te akuzojn� n� Shkoder Imz. Frano Gjinin, zv. Delegat Apostolik i Vatikanit n� Shqipni dhe sekretarin e Tij Don Mark Xhani, t� cilin e mbysin n� tortura.
Kriminel�t i drejtohen Gjuhadolit tek kjo D�r�, per me e shnderue dhe shperthye.
Duhej realizue plani i Titos edhe n� Shkoder, ku sigurimi i shtetit fut� arm�t n� Kishen e Freten�ve t� Gjuhadolit, me 16 nandor 1946 e deri rreth or�s 2 t� mengjesit t� dat�s 17, n�n drejtimin e Zoi Themelit, Hulusi Hakos dhe Dilaver Sadikut, t� ardhun nga Tirana per k�te qellim, pikrisht prej k�saj D�r� q� lidhej me Kishen...rrethojn� Kuvendin dhe mbasi e kthejn� n� burg, kjo u quejt D�ra e Burgut t� Kish�s s� Freten�ve, e mbasi kishin arrestue klerik�t: At Mati Prennushi, Provin�iali i Fran�eskan�ve t� Shqipnis� dhe At �iprian Nika, Rektor i Fran�eskan�ve, vazhdojn� arrestimet me Fra Ndue Vila, At Frano Kiri, Imz. Gjergj Volaj, At Donat Kurti, Imz. Nikoll Dedaj, Don Tom� Laca, Don Ndoc Sahat�ia, At Gjon Karma, Fra Gjon Pantalia, At Pal� Dodaj, At Gasper Suma, Don Nikoll Shelqeti, At M�hill Miraj, Fra Zef Pllumbi, Don Mark Hasi, At Rrok Gurashi, At Leon Kabashi, At Aleks Baqli, At Filip Mazrreku, At Augustin Ashiku, Don Anton Muzaj etj...
D�ra e bamirsis� kishte kalue 15, 16 muej si hetuesi ku tortura, uria, etja, parazit�t, vuejtjet...gjakosjet, deri n� ngarkim karrosh me kufoma dhe tretje t� Tyne tek Ara e Pash�s dhe n� Zallin e Kirit, ku siper Tyne derdheshin edhe karrot e pastrimit pusave t� zez�.
***
Dera u mbyll... U mbyll shkolla, seminari, muzeu, biblioteka, teatri, orkestra...
Sigurimi i shtetit komunist e anadollak vodhi e pla�kiti gjithshka kishte aty...
Thesaret e kultur�s, t� shkenc�s dhe t� artit u zhduk�n...pergjithmon�!
Me daten 11 Mars 1948 kjo Der�, u hap n� oren 4.30� n� mengjes. Edhe pse t� �veshun dhe t� pranguem po krenar� dhe si Burrat, u nis�n nder kamjone drejt� Zallit t� Kirit, u ndaluen per me zbrit� n� aren e Zef Syl�s. Ishte grupi i Prelat�ve t� Klerit Katolik bashk� me t� gjith� Ata Atdhetar�, q� nuk u pajtuen kurr� me shitjen e Trojeve Shqiptare dhe tradh�tin� e partis� komuniste shqiptare, q� shiti Atdheun tek Tito per kolltukun e E. Hoxh�s...U prini pa u tut� Imzot Frano Gjini, At Mati Prennushi, At �iprian Nika, Imz. Gjergj Volaj, Imz. Nikoll Deda, Cin Serreqi, Dulo Kali, Caf Dragusha, Simon Darragjati, Rasim Gjyrezi, Guljelm Suma, Ing. Fahri Rusi, Murat Hysen Haxhija, Bilbil Hajmi, Pjet�r P. Pali, Gasp�r Simon Gaspri, Xhelal Hardolli, Zef Kol Prela, e mbas Tyne, Prof. Kol Prela, Av. Paulin Pali, Qemal Dra�ini, Kolec Deda, e sa t� tjer� q� u zhduk�n e nuk figurojn� as n� rregjistrin e t� vram�ve... Vetem nj� pem� blinit n� at� oborr torturash e di t� verteten...
Po Lisat, nuk ran� pa lan� edhe porosin� e Tyne t� fundit para mitralozave:
�Jam i pafajsh�m, po vdes n� krye t� detyr�s s� eme.
Rrnoft� Krishti Mbret, Rrnoft� Papa, Rrnofshin Katolik�t, Rrnoft� Shqipnija!
U baj hallall� gjyqit dhe ato q� do t� shtijn� mbi trupat ton� t� pafajsh�m!�
(At M. Prennushi, Dosja 1302, Shkresa nr. 64/III, Arkivi MMbrend. Tiran� 1998).
E Zalli Kirit ushtoi nga krizmat e automatik�ve...Gur�t e bardh� si biluri t� zbritun nga Alpet tona u lane n� gjak... Me gjak Martir�sh q� vazhdoi me rrjedh� per 47 vjet rresht.
�inari i Vorreve t� Rr�majit m�jti...E as kumbon�t aty nuk ran� n� nj�an�...
E D�ra lahej pa pushue me gjak Atdhetar�sh... Lot Nanash e motrash...
Neper k�te D�r� hyne kriminel�, torturues, gjaksor�, hetuesit, vras�sit, dhunuesit e pashpirt�, shpifsit agjent�, mashtrues e g�njeshtar�, prokuror� e gjykat�s kasap� analfabet�, pla�kit�s dhe hajdut�... E deri sot, asnj� nga k�to bisha nuk ka pranue pergjegj�si per veprat e tyne tradh�tare, ose si bashkpuntor� per krimet q� kan� krye mbrenda k�saj D�r�!
Ajo D�r� vazhdon me ken� e mbyllun se asnj� gjaksor� nuk asht i penduem!
Ajo D�r� asht e mbyllun me urdhna e dekorata t� �vras�s�ve heronj�...
Ajo D�r� nuk hapet pa u hap� dosjet e terrorist�ve barbar�!
Kjo D�r� tregon se Krenaria Komb�tare e Popullit Shqiptar; ndera, burrnia, gjaku i kulluem dhe guximi i pathyesh�m historik i k�tyne Burrave t� past�r, lyp drejt�si, paq� dhe shpagim, detyra pa t� cilat, asnj�her�, kurr�, derisa t� jet� Shqipnia Shqipni e Shqiptar�t Shqiptar�, kurr�, nuk kan� me m�rrijt� n� nj� Pajtim Komb�tar!
Fritz Radovani u lind n� Shkod�r me 6 Janar 1940. N� bombardimin e bam� nga Aleat�t me 13 Tetor 1943 n� Tiran�, �u vra i ati Kol Radovani, major i policis� shqiptare dhe u rrit me t'�m�n. N� vitin 1956, n� Shkod�r ka p�rfunduar shkoll�n e mesme Pedagogjike. U em�nue nga Ministria e Arsimit n� Burrel, n� fshatin Macukull. P�r arsye sh�ndet�sore u kthye n� Shkod�r dhe u em�nue disenjator n� Kabinetin Pedagogjik, ku punoi 4 vjet. Mbas kat�r vjet�sh p�r arsye t� shkurtimit t'organik�s kaloi m�sues n� lagjen Liria po n� Shkod�r. Gjat� asaj koh� pra, n� vitin 1965 ka p�rfunduar Liceun artistik me korrespondenc� n� Tiran�. Nuk �u dha e drejta me vazhdue shkoll� t� lart� p�r arsye biografie. N� vitin 1968 n� periudh�n e Revolucionit Kultural, mbas arrestimit t� dyt� t� v�llaut t� madh, u transferua n� fshatin Kosma�, m�sues n� klasat fillore. N� vitin 1969, u largua nga arsimi (po p�r arsye biografie) dhe u em�nue piktor n� fabrik�n e Tekstilit Shkod�r. Aty nuk vazhdoi vet�m dy vjet me titull �Piktor� dhe kaloi n� organik�n e asaj fabrike si pun�tor reparti stampimi deri me daljen n� pension t� parakohsh�m n� vitin 1992.
Q� nga viti 1967 nuk ka pas t� drejt� as me marr� pjes� n� ekspozita pikture.
Q� nga viti 1945 dhe deri n� vitin 1998 (tue p�rjashtua vitet 1961�1964) ka pas vazhdimisht nj� njeri t� familjes n� burgjet e kampet e shfarosjes, prandej edhe ka qen� gjithmon� i p�rfshim� n� �luft�n e klasave� t� pushtetit komunist. N� vitet 1945 jan� arrestuar dy dajat Paulin e Mikel Prennushi. Paulini ka ba 5 vjet burg e 5 vjet internim. Mikeli ka ba 10 vjet burg. N� vitin 1946 �sht� arrestuar axha i n�n�s At Mati Prennushi, Provincial i Fran�eskan�ve t� Shqip�ris�, i cili �sht� pushkatuar me 11 Mars 1948. N� vitin 1948 �sht� arrestuar daja tjet�r prift Don Kolec Prennushi, i cili mbas hetuesis� ka vdekur n� vitin 1950. N� vitin 1950 �sht� arrestuar v�llau Alfonsi, dhe �sht� d�nue 8 vjet burg me grupin e studenteve t� Gjimnazit Shkod�r. Esht� arrestuar prap� n� vitin 1967 dhe �sht� d�nue me grupin e klerik�ve t� Tiran�s, me 10 vjet burg p�r pik�pamje fetare tue u p�rfshi n� nenin e �Agjitacionit e Propagand�s kund�r pushtetit�.
N� vitin 1991, n� muajin Janar u zgjedh Kryetar i Sindikat�s s� Fabrik�s P�lhurave t� Shkodr�s, n� periudh�n e l�vizjes antikomuniste n� Shqip�ri. Po k�t� koh� u zgjedh edhe an�tar i Kryesis� BSPSh (Bashkimi i Sindikatave t� Pavaruna Shqiptare) n� Shkod�r, p�r sektorin e propagand�s dhe marr�dh�nieve mes besimeve. Ka kontribuuar n� p�rmbysjen e qeveris� komuniste t� Ramiz Alis�, tue organizuar mbledhje, mitingje, greva dhe n� radio �Shkodra� e gazeta, me artikuj kund�r komunizmit. Nuk u pajtue asnj�her� me demagog�t dhe komunist�t e konvertuem n� �demokrat� e �socialist�, p�r k�t� arsye edhe nuk kam ba pjes� asnj�her� n� asnj� parti politike t� djatht� as t� majt�. Kjo e ka shtye q� n� vitin 1997 me u larguar nga Shqip�ria ilegalisht, mbasi u kercnue me vrasje. N� vitin 1998 u kthye n� Tiran� dhe n� vitin 2000 ka emigruar n� Australi. Edhe k�tu nuk kan� munguar veprimet kund�r tij nga metastazat e Sigurimit fam�keq t� komunist�ve t� Tiran�s. Fal� Shtetit Australian q� i ka siguruar jet�n.
K�tu ka p�rfunduar n� vitin 2002 librin �Nj� monument n�n dhe� dhe ka vazhduar pun�n p�r nj� botim t� dyt� t� librit �At Pjet�r Meshkalla S.J.�, i botuem p�r t� par�n her� n� Shqip�ri n� vitin 1993. N� vitin 1992-1993 �sht� bashkautor i librit �Martirizimi i Kish�s Katolike Shqiptare 1944-1990�, lib�r i cili i �sht� dhurue Pap�s Gjon Pali II, me rastin e vizit�s n� Shqip�ri me 25 Prill 1993. Kam p�rfundue edhe librin �Gurt� e Par� dhe �sht� fut� n� �labirintet e demokracis� p�rparimtare�, me mujt� me i dhan� rinis� nj� pun� tjet�r modeste nga ana eme. Dy t� fundit jan� dor�shkrime. P�rve� �publicistik�s� tashti kam n� dor� edhe nj� lib�r t� vog�l (xhepi) p�r m�simin e bazave t� para t� GJUH�S SHQIPE (Geg�rishtja e sotme), p�r nx�n�sit e rritun k�tu n� Australi q� kan� p�rfunduar shkollat e ul�ta e nuk njohin Geg�rishten.
P�rgatiti:Flori Bruqi
