BRENDIA DHE P�RHAPJA E CIKLIT T� KRESHNIK�VE

Cikli i Kreshnik�ve p�rb�het nga nj� varg rapsodish, n� t� cilat tregohen b�mat e dy v�llez�rve, Mujit dhe Halilit, si dhe t� tridhjet� shok�ve t� tyre, t� cil�t quhen agallar�t e Jutbin�s. Ky cik�l p�rb�n patjet�r pjes�n m� t� bukur, m� madh�shtore e m� t� vjet�r t� folklorit ton�. Studiuesit mendojn� se lindja e k�tij cikli mund t� jet� aty nga shekujt XI-XII. N� to flitet p�r ndeshjet e vazhdueshme p�r toka e kollota q� fiset shqiptare kan� kryer n� ato shekuj me fiset sllave. Nuk �sht� nj� luft� e shpallur, por nj� gjendje lufte e paprer�, nj� gjendje e shqet�suar p�r mbrojtjen e t� drejtave dhe t� liris� s� vendit. Pik�risht n� k�to rapsodi, si� thot� Kadareja, �paraqiten njer�z t� jasht�zakonsh�m n� dit� t� jasht�zakonshme�

K�ng�t e Kreshnik�ve k�ndohen vet�m n� zonat veriore t� Shqip�ris� dhe n� Kosov�, n� zonat kufitare dhe �sht� pik�risht p�r k�t� q� disa i quajn� edhe k�ng�t e kufirit.

Karakteristik� e qart� e k�tyre k�ng�ve �sht� fakti q� njer�zit dhe ngjarjet paraqiten t� hiperbolizuar dhe, n� veprimet, n� jet�n dhe n� mendimet e tyre, p�rzihen qenie p�rrallore si� jan� Or�t e Malit, Shtojzavallet etj. T�r� kjo i b�n k�to k�ng�, n� t� cilat si� e pam� ka di�ka t� v�rtet� historike, t� marrin trajtat e k�ng�ve legjendare.

K�ng�t e Kreshnik�ve k�ndohen, duke u shoq�ruar me lahut�, prej rapsod�sh t� talentuar, t� cil�t na kan� dh�n� k�ng� q� zgjaten edhe 500-700 vargje, kryevepra t� v�rteta q� d�shmojn� p�r fantazin� e pasur popullore dhe p�r ndieshm�rin� e holl� artistike. Vlen t� p�rmenden disa nga k�ta rapsod�, si� jan� Mirash Gjoni, Gjergj Pllumi, Pal Buli, Sokol Martini etj., t� cil�t ndon�se pa shkoll�, kan� qen� poet� t� v�rtet� dhe t� m�dhenj.

Duke lexuar Ciklin e Kreshnik�ve, t� b�het nganj�her� sikur ndodhesh p�rpara ndonj� pooeme t� madhe, prej s� cil�s kan� mbetur k�to k�ng� t� mrekullueshme. �sht� pik�risht kjo q� i ka b�r� Bernardin Palajn dhe Donat Kurtin, dy mbledh�sit e par� dhe t� talentuar t� k�tij cikli, q� t� pyesin: �A mos vall� kemi pun� k�tu me nj� qerthull (cik�l) k�ng�sh p�r rreth ndonj� Troje t� rr�nueme gjat� inondatave (v�rshimeve) sllave?� Askush nuk mund t�i jap� nj� p�rgjigje t� plot� k�saj pyetjeje. Megjithat� nj� gj� �sht� e qart�: nj� fill nd�rlidh�s i p�rshkon k�ng�t e ndryshme t� kreshnik�ve, nj� fill q� ka t� b�j� si me pranin� e po atyre heronjve (Muji, Halili, Ali Bajraktari, Zuku Bajraktari, Krajli, Harrambashi, Ajkuna, Tanusha etj.) si me faktin q� armiku kund�r t� cilit luftojn� kreshnik�t �sht� kurdoher� sllavi apo veglat e tij.

Pik�risht duke u nisur nga kjo lidhje q� hetohet n� k�to k�ng�, mund t� vendoset edhe nj� far� renditje. Nga kjo, mund t� themi se brendia e k�ng�ve nisme k�ng�n e famshme �Fuqia Mujit�. �Zanat e Or�t e malit, � tregojn� Palaj e Kurti,- kur shofin se sllavi don me kap�rcye Danubin, k�rkojn� njerin� q� me i pri �et�s e me u ba ball�. N� k�t� koh� Muji, nji �oban prej Klladushe, qi del me k�rkue �etave lop�t (mbas nj� rapsodie tjet�r del p�r kaproj) ndesh� n� dy djepa e i ven f�mij�t n� gjum�. Zanat kur kthehen, i japin si n� shp�rblim fuqi t� madhe e zot�sin� me mujt�

(=muji) nd�r t� gjitha luftat e t� ndeshunat�. Pas k�saj k�nge vin� t� tjerat plot ngjarje t� �uditshme, plot trim�rira dhe akte heroizmi. Trimat shqiptar� luftojn� p�r t� mbrojtur vendin dhe lirin�, por kjo nuk do t� thot� se nuk kan� �aste gjat� s� cilave ne i shohim q� t� ken� edhe marr�dh�nie me t� huajt, t� dashurohen me vajzat e tyre (Tanusha), t� luftojn� kund�r nj�ri � tjetrit, por edhe t� ndihmojn� nj�ri-tjetrin sipas rastit. Deri sa m� n� fund, sidomos kur shpiket pushka, Muji e trimat e tij largohen dhe, t� mbyllur n� nj� shpell�, nuk duken m� askund.

N� Ciklin e Kreshnik�ve shquhen p�r nga bukuria e tyre disa nga rapsodit� si� jan� �Martesa e Mujit�, �Martesa e Halilit� �Muji e Behuri�, �Omeri i ri�, �Zuku Bajraktar�. �Deka e Omerit� �Ajkuna kjan Omerin�, �Martesa e plakut Qefanak� etj.

N� ciklin e Kreshnik�ve kan� hyr� edhe rapsodi t� cilat nuk kan� t� b�jn� me b�mat e Mujit me shok�, por megjithat� tashm� jan� shkrir� me k�t� cik�l. K�shtu duhet t� p�rmendim mbase k�ng�n m� t� bukur t� krejt ciklit �K�ng�n e Gjergj Elez Alis�, e cila mban kryet e vendit dhe, me sa duket, sh�rben si hyrje e v�rtet� me frym� patriotike n� krejt ciklin e Kreshnik�ve. Me k�t� cik�l jan� shkrir� edhe k�ng� t� tjera legjendare si ajo e �Ymer Ag�s�, �K�nga e Halil Garris� etj.

PERSONAZHET DHE VE�ORIT� E K�NG�VE T� KRESHNIK�VE

Duke u ndalur shkurt te personazhet, duhet th�n� se n� cik�l sikur tregohen n� nj� far� m�nyre b�mat e nj� familjeje t� ndihur nga burrat e grat� e gjith� fisit. Kjo familje �sht� ajo e nj� lopari, e Mujit nga Klladusha, t� v�llait t� tij, Halilit, e gruas apo motr�s s� tij Ajkuna, e t� birit Omeri etj. Si� vihet re nuk kemi t� b�jm� me familjen e nj� kryetari t� fisit, me ndonj� familje me shkall� fisnik�rie mesjetare, por me nj� familje t� thjesht� barinjsh, ashtu si� jan� nga familje barinjsh edhe bashk�luft�tar�t e tjer�. Madje, n�se ka shum� elemente q� d�shmojn� se kemi t� b�jm� me nj� periudh� t� patriarkatit, ka edhe shum� elemente t� tjera q� t� b�jn� t� mendosh se jemi n� nj� periudh� m� t� lasht�, n� at� t� matriarkatit.

Muji (q� quhet edhe �etobashe Muji, Bylykbashe Muji, Baca Muji) z� n� ciklin e Kreshnik�ve vendin kryesor. Ai �sht� nj� mish�rim i gjall� i modelit Gjergj Elez Alija; ai na tregon sesi do t� ishin, t� �natyre do t� ishin episodet e jet�s s� Gjergj Elez Alis� po t� kishin arritur deri te ne. Trim, i urt�, i matur, baba i dhembshur, v�lla i dashur, bashk�short i kujdessh�m, ai nuk di t� b�j� asnj� l�shim p�rsa u p�rket neneve t� kanunit t� fisit. Muji �sht� mish�rim i gjall�, n� jet�n e tij shoq�rore e morale, i kanunit t� maleve. As t� v�llan�, as t� birin, ai nuk mund t�i pranoj� n� �et�n e kreshnik�ve, n�se ata nuk kan� dh�n� prova trim�rie. Megjithat�, kjo nuk do t� thot� se ai �sht� tiran, p�rkundrazi, ai di t� respektoj� d�shirat dhe vullnetin e t� tjer�ve dhe nuk pengon as Halilin t� dashuroj� Tanush�n, as t� birin t� dal� malit q� n� mosh�n shtat�vje�are; ashtu si� di t� d�gjoj� me kujdes e me respekt edhe k�shillat e kuvendit t� tridhjet� agallar�ve, bashk�luft�tar� t� tij, apo edhe t� n�n�s, Ajkun�s. Ideali i jet�s s� tij, ashtu si edhe i gjith� kreshnik�ve t� v�rtet�, �sht� ruajtja e trojeve dhe e liris�, ruajtja e kanunit dhe e zakoneve q� i bashkojn� njer�zit e maleve; ruajtja e gjuh�s dhe e k�ng�s s� t� par�ve.

Ashtu si Muji, edhe Halili (q� her�-her� quhet edhe Sokol Halili, Halil aga i ri) �sht� nj� figur� madh�shtore e ciklit t� Kreshnik�ve, deri diku nj� antitez�, por edhe nj� plot�sim i figur�s s� v�llait t� tij t� madh, Mujit. I pash�m, gjaknxeht� e zem�rak, Halili nuk �sht� m� pak trim sesa i v�llai, mos edhe m� shum�; te Halili tiparet e kalor�sit mesjetar (i cili dallohej nga shpata, kali dhe e dashura) jan� edhe m� t� theksuara: ai, ashtu si� e k�rkonte zakoni kalor�siak, ishte luft�tar dhe kalor�s i rrall� dhe dashnor i p�rsosur. Halili �sht� nj� nga element�t q� lidhet me mjedisin e armiq�ve, kryesisht n�p�rmjet vajzave t� tyre.

Omeri �sht� figura e trim�ris� s� parakoshme, mish�rimi i ides� se kreshniku shqiptar lind trim, ai �sht� kreshnik q� n� djep dhe p�r k�t� mund t� kryej� akte trim�rie q� n� mosh� t� njom�. Vdekja e k�tij kreshniku t� vog�l, b�het shkas p�r k�ng� t� rralla vajtimi, si� �sht� �Vajtimi i Ajkun�s�.

Figura e Ajkun�s t� kujton vende � vende Hekub�n trojane, n�n� e heroit Hektor, me madh�shtin� e saj, me heshtjen dhe durimin e saj, me forc�n e ndjenjave t� saj si n�n�. Jo rrall�, burrat e fisit k�rkojn� edhe mendimin apo k�shill�n e saj. Kjo i ka b�r� disa studiues t� mendojn� se me Ajkun�n hasen elemente t� matriarkatit.

Muji dhe Halili kan� shok� tridhjet� agallar�t e Jutbin�s. K�tu fjala aga, kuptohet, nuk ka dometh�nien e nj� rangu, por do t� tregoj� m� tep�r cil�sin� e bart�sit t� saj, trim�rin� e tij, si t� thuash tridhjet� trimat e Jutbin�s. K�ta personazhe jan� dh�n� kryesisht si tipa e fare pak si karaktere. K�shtu, p.sh., Dezdar Osman Aga �sht� mish�rimi i ambicies, i karrierizmit; Basho Jona �sht� nj� plak i urt�, mish�rim i neneve t� kanunit; njer�z t� qet� dhe trima jan� kreshnik�t si Budaline Tali; plaku Qefanak �sht� nj� njeri tuaf e qesharak; t� till� tipa jan� edhe kreshnik� t� tjer� si Mus� Qasexhiu, Ali Bajraktari, Lule Frangu etj.



























































































GJERGJ ELEZ ALIJA

I

Trim mbi trima aj Gjergj Elez Alija,

qe nand� vjet nand� varra n�shtat m�i ka.

Ve� nji mot�r nat� e dit� te kryet

ia lan� varrat me ujt e gurrs� nand� vje�e,

ia lan� varrat me ata lott�e syve,

ia ter gjakun me ata flokt� e ballit;

shtatin vllaut ia sht�rgon n�ruba t�nan�s;

n�petka t�bab�s trupin ia hijeshon;

armt� e brezit ia rendon mbi krye.

Sa her� trupin motra p�e t�rnueke,

dhimbn� e varrve vllau krejt e harrueke,

dhimba e motr�s dekun n�tok� e Ishueke.

A dal� zani e paska marrun dhen�,

se �i baloz i zi a�dal� prej detit.

Trim i prapt� e belagji q� ish kan�,

ia ka qitun dheut nji rreng t� rand�:

tim p�r tim-o ka nj� dash t� pjekun

tim p�r tim-o kah nji vash� m�ia djergun,

dit� p�r dit� kah nji kreshnik me premun,

jav� p�r jav� kah nji krahin� me djegun.

Edhe Gjergjit rendi te i ka ardh�,

me loit faqet trimit m�iu kan� mbush�:

erzi i shpis� qysh lshohet n�dor� t�balozit?

Ia ka nis� motra e po b�rtet,

krejt me lot-o Gjergjin p�e loton:

�Po qysh mordja, o vlla, me na harrue?

Nan� e tat� kah kalben p�r n�n bli,

trupi i vllaut varrue q�nand� vjet n� shpi,

trupi i motr�s n�dor� t�balozit t�zi!

Qysh s�u shembka kulla me na zan�?

Qysh s�u kthyeka shpija n�nji muran�,

me t�pshtue erzin, mori e zeza nan�?�

Dy cop�sh zemra djalit i u ka da,

dy syt n�ball� t� motr�s ia ka lshue,

dy rig� lot p�r faqe te i kan� shkue,

dy fjal� kulls� djali ia ka fjakrue:

�He, ju u nxishi, sarajet e mija!

Me lymashk u mbloshi n�fund e n�krye!

Brev� e gjarp�n pa�i motr�e vlla!

Pikt� nd�r shtroje kaq shpejt qysh m�i lshuet?

- Jo, mor vlla, lum motra�, � i ka p�rgjegj�,-

�t�ka lodh� jermi e s�po di �je kah fol!

Se p�rjashta shi nuk �sht tuj ra,

syt e motr�s po t�pikojn�, mor vlla�.

Qat�her� Gjergji dorn� ia ka shtr�ngue,

mir� po e lmon me ato duert e shtatit,

mir� po e kqyr me ata syt e ballit.

Kurr ma thekshin djali s�i ka fol�:

�Amanet, mori mot�r, pse po kan?

Zemr�n dysh�, mori mot�r, pse ma dan?

Qe nand� vjet qi trupi a� tu� m�u kalb�,

Gjergji yt tjet�r pushim nuk ka,

ve� si gjethi i ahit n�log t�shullanit.

A thue s�pate me ngran� e me pi?

A t�la keq ty vllau p�r vesh� e mbath�?

A mos t�u randue ndojher� me fjal�?

Mot�r zez�s vllau me i u m�rzit�,

huj p�r burr� ndoshta qi me t�ra?�

Sa mir� motra vllaut po m�i p�rgjigj�,

dorn� e vllaut tu balli e paska vndue:

�Amanet ku je, mor njomzja e ahit!

Po a kaq fort, thue, jermi t�ka ngushtue?

Hisha gjall� n� dhe, n�t�u martue motra!

Mjaft kam pas�, o vlla, me ngran�, me pi,

mjaft kam pas� me vesh� edhe me mbath�.

Kurr ma rand� se sot ti fol� nu� m�ke!

Tjet�r bab� nuk kam, as tjet�r nan�,

amanet, mor vlla, mos me m�pas� ran�,

p�r nji dert qi sot po due me t�kjajt�!

Qysh s�u njom ky shtat q� nand pranvera?

Si s�u mkamb ky trup me dal� tu dera?

Si s�u tha kjo mot�r, thafta-e vera?

Po un� balozit qysh i shkoj tu dera?

Braf n� kamb� por djali konka �ue:

�T�e marrsh gjogun, mot�r, t� mejdanit,

fill n�gjytet me t�, mot�r, t� m�mbijsh

e t�m� shkojsh tu nallban probatini.

Fal� me shndet, thuej, Gjergji t� ka �ue,

me ma mbath� me patkoj prej tumakut,

me m�ia u shti thumbat-o prej �elikut,

se n�mejdan balozit due me i dal�.

S�u gjegj gjogun vllathi me ta mbath�,

hypi atit, bjeri n�der� jaranit�.

E n�sheh�r �ika konka ra

edhe a�shkue tu nallban probatini:

�Puna e mbar� t� kjoft�, more kumbar�!

- T� mbar� pa�, ti mori vasha e larg�!

- Fal� me shndet ty Gjergji t� ka �ue,

me ma mbathun gjogun mir� e mir�,

me m�ia vndue patkojt-o prej tumakut,

me m�ia shti thumbat-o prej �elikut,

se n�mejdan balozit due me i dal�.

Mbrapsht� po fol ai nallban probatini:

�P�r n�m�i falsh, moj vash�, dy syt e ballit,

ta kam pshtue vlla Gjergjin prej mejdanit

e e baj gjogun me fjurue si era�.

Sa me idhnim �ika e kite marr�:

�ǒje kan thue, bre burr�, goja t�u thaft�!

Jam kan� nis� tu dera e probatinit,

qe nand� vjet qi gjogu ksajt s�ka ra,

m�fal se ndeshkjam der�n e magjupit!

Se kta syj nji her� un� ua kam fal�

tats� e nans�qi kalben p�r nan dhe,

Gjergjit tem qi kalbet varrsh� mbi dhe!�

Ka shkue motra tu nallban janari:

Fal� me shndet, thot�, Gjergji t� ka �ue,

kam orokun e mjedanit,

sa ma mir� k�t gjok ti me ma mbath�.

Than� m�ka p�r patkoj prej tumakut,

me m�ia shti thumbat-o prej �elikut,

se do t�dal m�u pre me baloz t�detit�.

Si p�r vedi gjogun e ka mbath�

edhe n�pramje �ika a dredh� n� shpi,

ka gjet� vllan� tu� e prit� n�n hije t�blinit.

II

�a kish ba ai trimi Gjergj Alija,

fal� me shndet balozit m�i ka �ue:

�Me dal� her�t n�at fushn e mejdanit.

�ik p�r ty, baloz, nu� m�ka qillue.

Desht� e vathit p�r ty nu� m�jan� maj�.

Sall nji mot�r nu� po muj me e lshue,

varrt� e shtatit s�a kush qi m�i lidh�.

Sa ka nisun drita me zbardh� majet,

n�fush� t�mejdanit trimat konkan dal�,

keq me fjal� trimat shoshojn� po rrekin;

�P�a prej vorrit, Gjergj, ti konke �ue?

Pse me m�qit�, bre burr�, n�k�t fush� t�mejdanit?�

Sa mir� trimi i ka p�rgjegj� balozit:

�T� lumt� goja, baloz, mir� po thue,

qe nand� vjet qi kam marr� rrugn� e vorrit,

pak pa mrrijt�, baloz, ti m�ke dredhue:

m�ke lyp� motr�n para se mejdanin,

m�ke lyp� berrat para se �obanin,

e jam dredh� n�k�t log p�r me t�kallxue

se ne t�parit� nji kanu na kan� lan�:

armt� me dhan� p�rpara e mandej gjan�,

kurr balozit motr�n mos m�ia dhan�,

p�r pa u pre n�at fush�n e mejdanit!

Por shtr�ngohu, baloz, se t�ka ardh� dita,

se ktu i thon�-o Gjergj Elez Alija!�

E i kan� ba dy gjogat tim p�r tim

e n�topuz balozi e ka shinue:

n�dy gjujt gjogu Gjergjit te i ka ra,

p�rmbi kryet topuzi i ka fjurue;

dymbdhet� pash n�ledin� u ngul topuzi,

dymbdhet� pash p�rpjet� si re u �ue pjuhni

At�her� Gjergjit rendi te i ka ardh�,

sa mir� trimi n�topuz qi ka dredh�,

lik p�rmjet balozit te i ka ra.

A�trand� fusha kur a�rrxue balozi.

Mejher� trimi shpat�n ma ka xjerrun,

kryet me neje trupit ia ka damun,

zhag p�r kambet trupin e ka ngrehun,

me gjith at m�nji bunar e ka mbytun.

T� tan� lum�n gjaku e ka t�rzue,

p�r tri vjet krejt vendin e ka qelbun.

Qat�her� trimi a�nis� me dredh� tu shpija

edhe shokt�t� gjith m�i ka bashkue:

�Po ndigjoni, more shokt�e mij:

fal� u kofshin sarajet e mija,

fal� u kofshin tan� paret e mija,

e u koft� fal� krejt malli e gjaja e shpis�,-

amanet motra e Gjergj Elez Alis�!�

Edhe shtatit trim i paska dhanun,

mot�rzez�n ngrykas kesh me e marrun,

t� dy zemrat priher� po jan� ndalun!

Vlla e mot�r dekun paskan ramun!

Kurrkujt shpirti ma mir� s�i ka dalun.

Gjam� t� madhe shok�t qi kan� ba,

po ia �ilin nj� vorr bukur t�gjan�,

vlla e mot�r ngrykas p�r me i xan�.

E i muran� t�bukur e kan� mbarue,

vlla e mot�r kurr mos me u harrue.

� i bli t�bukur qi m�ia vndajn� tu kryet,

zogu i ver�s gjithmon� me pushue.

Kur ka nisun mali me u dushkue,

a ndal� qyqja n�muran� t�vorrit t�ri,

ka gjet� blinin t� tan� degash tha.

Ka flurue p�rmbi� i saraj t� zi,

ka gjet� kulmin t� tan� shemb� p�rdhe.

M�nji prezor si m�paska hyp�,

ka p�rbe shtegtarin kah po shkon:

�Amanet, more shtegtari i malit,

n�kofsh tuj kndue ksajt, kajk�n me e pushue

n�kofsh tu� kajt� ksajt, gjam�n p�r me e xan�!

Kah k�rkova gjithkund bjeshk� e m�bjeshk�,

kah verova gjithkund vrri e n�vrri.

kah mjerova gjithkund shpi e n�shpi,

k�rkund s�ndesha n�Gjergj Elez Ali!�

Sh�nime dhe detyra

1. �K�nga e Gjergj Elez Alis� na �on n� koh� shum� t� mug�ta t� historis�. N�p�r trupin e poem�s v�ngojn� uturima t� mbytura t� pushtimeve t� vjetra e t� egra, ku populli l�ngon n�n thundr�n e pushtuesve t� huaj, i cili djeg me zjarr e hekur gjith� vendin. Pik�risht k�t� �ast kulmor t� pushtimit barbar e t� dhun�s armike, kapi nd�rgjegjja historike dhe artistike: m� tutje nis ngritja, ringjallja e popullit � hero. Dhe ai krijoi heroin e vet, Gjergj Elez Alin�!�

Fatos Arapi

2. Fjalor:

rub�-a = rrob�; varr� = plag�; rreng-u � dredhi; lymashk-u = myshk;

brev�-a = lloj gj�rp�ri; jermi-a = etheja; log-u=fush�; shulla-ni=shull�ri, vend i rrahur nga dielli; baloz-i=k�shtu quhej ambasadori i Venetikut, k�tu ka kuptimin e nj� p�rbind�shi armik; probatin-i=v�llan�; tumak-u=�elik; jaran-i= k�tu �sht� fjala p�r nj� mik t� ngusht� t� Gjergjit e jo p�r ndonj� jaran (dashnor) t� motr�s; magjup-i = jevg; orok-u = koh�n e mejdanit (dyluftimit); pramje= mbr�mje


ANAFORA OSE P�RS�RITJA N� FILLIM

T� VARGJEVE

N� folklor p�rdoret shum� anafora, e cila u jep muzikalitet dhe kumbim vargjeve. Ajo nd�rtohet duke p�rs�ritur nj� fjal� ose disa fjal� n� krye t� disa vargjeve me radh�. Te �K�nga e Gjergj Elez Alis� ka t� tilla p.sh.:

Ia lan� varrat me ujt e gurr�s nand� vje�e

Ia lan� varrat me ata lott� e syve��

3. Gjeni anaforat e pjes�s s� par� t� k�saj k�nge. Disa prej tyre q� ju duken m� t� bukura, shkruajini n� fletore.

4. Pjesa I e k�saj k�nge ndahet n� kat�r grupe vargjesh. U vini nga nj� titull k�tyre grupeve dhe tregoni se �thuhet n� to.

5. Shpjegoni p�rse qan motra mbi krye t� Gjergjit. Ky trim ka n�nt� vjet q� l�ngon n� shtrat me n�nt� plag� n� trup. Ku i ka marr� ai k�to plag� dhe �tregon kjo p�r figur�n e k�tij kreshniku?

6. N� k�t� pjes� ka disa p�rs�ritje epike (tregimtare). Tregoni se cilat jan� ato dhe me �q�llime artistike jan� p�rdorur.

7. Rapsodi ka p�rdorur n� k�t� k�ng� m�nyr�n e zhveshjes s� subjektit, dometh�n� duke u ndalur vet�m n� p�rshkrimet dhe ngjarjet m� kryesore, t� tjerat i ka hequr. N�se do t� p�rdorte m�nyr�n e pasurimit, �mendoni se do t� shtonte e do t� p�rshkruante?

II

Sh�nime dhe detyra

1. Fjalor:

gjog-u= gjok, kal� me qime t� bardh�;

ledin�-a = l�ndin�;

lik permjet= mes p�r mes;

zhag=zvarr�;

bunar-i =pus;

t�rzue= trazuar, p�rzjer�

rrekin= ngacmojn�

pak pa mrrijt� =- pa arritur te varri;

kesh me e marrun = t� kishte ta merrte;

me dushkue = me u mbush me gjethe, �el gjethe;

prezor-e = dritare




HIPERBOLA

Hiperbola, kjo shprehje figurative, q� zmadhon s� tep�rmi njer�zit, veprimet e tyre, dukurit� e ndryshme, p�rdoret shum� n� k�ng�t e kreshnik�ve. Rapsodi e p�rdor hiperbol�n p�r t� forcuar edhe m� tep�r p�rshtypjen, p�r t� v�n� n� dukje m� mir� figur�n.

�sht� pik�risht nga k�to hiperbola q� rapsodi p�rdor aq shum� n� ciklin e Kreshnik�ve edhe m�nyr�n habitore, sikur mrekullohet edhe ai vet�.



2. Gjeni disa nga hiperbolat e k�saj pjese dhe tregoni se �p�rshtypje artistike krijojn� ato.



3. Te vargu �A dal� zani e paska marrun dhen� kemi nj� folje t� p�rdorur n� m�nyr� habitore. Me k�t�, autori sikur do t� na flas� p�r nj� mrekulli. Gjeni n� pjes�n II foljet n� m�nyr�n habitore dhe shpjegoni se �detyr� kryejn�.

4. Detyr� me shkrim. Zhvilloni nj�r�n nga k�to tema:



a. Duke pasur parasysh t� gjith� rapsodin�, komentoni k�to dy vargje;



�Po shtr�ngohu, baloz, se t�ka ardh� dita,

se ktu i thon� � o Gjergj Elez Alia!�



b. Duke lexuar �K�ng�n e Gjergj Elez Alis� m� duket sikur e ndjej veten edhe m� t� lidhur me njer�zit e mi.

c. �K�nga e Gjergj Elez Alis� �sht� nj� himn q� i ngrihet dashuris� p�r atdhe dhe dashuris� v�llaz�rore.

d. N� �K�ng�n e Gjergj Elez Alis� jan� shkrir� elementet reale me ato fantastike, t� cilat i japin krijimit ngjyra legjendare. P�rpiquni ta v�rtetoni nj� gj� t� till�.

MARTESA E HALILIT

I

Lum p�r ty, o i lumi Zot,

fort po shndrit nj�aj djell e pak po xe.

ǒp�e merr frima rrapin e Judbin�s.

Bor� e madhe qi ka ra.

randojn� ahat p�r me u thye,

ki�n �etinat vet�m kreshtat;

ushtojn� lugjet prej ortiqesh,

prej ortiqesh kah po bijn� nd�r gropa.

Jan� ra vashat me gja n�lum�,

kan� gjet� krojet tan� ngri hej.

�a kan� qitun e kan� than�:

�Kur t�baj� Zoti me lirue,

gjaja e gjaall�, druem, ka mbarue.

Po Zot, �jan� nj�ata shtegtar�,

vesh� e mbath� porsi zotnij ?

Mos jan� nis� trimat p�r me �etue,

qi ata qafat kurr� s�und i kalojn�?�

Ka qit� jera edhe u ka than�:

�O nuk jan�, ja, krushq dasmor�,

se ata paresh rane n�lum�.

Ka dal� Muji me kreshnik�,

a thue ndeshet m�ndoi gja malit�.

T�kjoshim fal�, o i madhi Zot,

sa shpejt diellin ma xu reja,

Shpejt ma endi�t p�lhur� t�gjan� e t�gjat�

e i ka veshun majet rreth e rrotull,

qi kur jan� kap� trimat tu lumi,

kaq p�rzi i ka frima pjalm e re,

askurnja shoshojn� trimat s�p�e njofin.

I�n ngri trimat sharrue,

por n�breg t�lumit � kulla e Mujit.

T�tan� p�r dark� Muji i ka ndal�.

Kqyr shka bani gjetobasho Muji:

u ka vu nji barr� dru t�vog�l n�zjarm,

tre qind vet� pr i her� m�u xe.

At�her� trimi u ka avit� bucelat,

at�her� trimi u ka avit� fu�ijat;

i�n bucelat plot raki,

i�n fu�ijat plot me ven�.

Sa shpejt frima burrave u ka ardh�,

sa shpejt gjaku trimave po u xehet!

Kan� marr� llafin e po llafiten,

Kan� marr� gazin e po gazmojn�,

Kan� nis� trimat Mujin p�e pvetin;

�N�vot�r tande kem� qillue,

mos na ki rand� p�r nji fjal�:

pash nji Zot, Muj, qi t�ka dhan�,

qysh Halilin s�e martove?

Jan� martue krejt moca e tij,

djelm e �ika Zotyn� u ka fal�.

A t�u dhimbt�n paret p�r me i dhan�?

A t�u dhimbt�n dasmat p�r me i ba?

Tutna, djalin dikush pa na rre,

shpesh e shpesh po bje n�Kotorre t�Reja,

rob t� gjall� djalin p�e xan�.

Le konakun, Muj, qi po ta fikin,

ma zi fisin, Muji po ta koritin�.

As be m�Zotin trimi nuk ka ba,

�Faqebardh�, more shok�, ju kjoshi,

se mir� hallin po ma diki, burra.

Mana paret s�m�u kan� dhimbt� me i dhanun,

mana dasmat s�m�u kan� dhimbt� me i bamun.

Ju t�pavllaz�n, shok�, s�kini qillue;

kuj po i dhimbsen dasmat p�r vlla t�vet?

Ky edhe s�asht, or burra cub flligshtish�,

mir� e njihni se a� daji trimnish�,

qi p�r n�dasht� me m�pru marren te shpija,

he ktij Zoti i shkimt� hisen e diellit!

E n�past� menden me na korit� fisin,

gjuejma, re, qetash me kok�rr rrfeje!

Zirma, tok�, p�rjashta n�nat� t� vorrit!�

At be n�Zotin djali paska ba:

� Kah kam vlla e kah kam mot�r,

deksha pra, n�u martosha!

Se gjith grat� e Krahin�s ku jan�,

se gjith grat� e Jutbin�s ku jan�,

bash si motra qi po m�duken,

Dheu m�ka mbulue e fat s�i qita vedit,

po s�e mora Tanush�n e krajlit.

E un� Tanush�n vet� e ko�pa

kur kem pas� bes� me Krajli;

gja ma t�mir� s�shef njeri n�n k�t diell!

Vetlla e saj ndrejt si fiskaja;

shteku i ballit, si shteku i malit

kur merr hana me prarue;

syni i saj, si kokrra e qershis�;

ka qerpikun si krahi i dall�ndyshes;

ftyra e saj, si kuqet molla n�deg�;

hunda ndrejt, si kalemi i Tush�s;

goja e vogl�, si lulja q� shp�rthen;

dhambt� e bardh�, si gurzit e lumit

fill mbas shiut kur i shndrit dielli;

qafa e saj, si qafa e p�llumbit;

shtati i saj, si �i shtat �etinet;

misht e dors�, porsi rremi i shemshirit�.

At�here djali ma s�a� prit� pa fol�:

dor�n goj�s Muji ia ka vndue.

Aq ma tep�r djali a� pezmatue:

� Prapou, Muji, se m�ka ardh� dita e dek�s!

Rend me rend, Mujo, po flasim!�

Ka brit� t�madhe plaku Basho Jona.

�S�e kam lan� p�r pare pse nuk pata,

s�e kam lan�, p�r vash� pse nu�mund hasa,

ve� s�kam dasht� vet� m�u martue!�

� Pa ndigjo, more ti djal�,-

ka fol� plaku Osman Aga.-

Dit� e madhe nes�r ka qillue,

tridhet� ag� kan� me u bashku,

tridhet� vashat t�i kan� pru:

njat ma t�mir�n ke me e zgjedh�.

Tridhet� ag� p�r hajr ta bajm�.

S�pe len djali plakun ma me fol�:

�Zoti u vraft�, more agt�e Jutbin�s!

Nji be t�madhe qi kam ba,

qi, ja martohem me gur e dhe,

ja e kam marr� Tanush�n e krajlit!

E a ndigjuet, ju ag�t e Jutbin�s:

ndeja kuk, si natn� e vorrit,

e n�Krahin� cok s�u martova!

Por n�qaf� m�pa�i, mori bjeshkt� e nalta,

kurrku� i shtek qi nuk ma lat�

p�r me dalun deri n�at Krajli!�

Sa mir� nama bjeshkt� m�i paska gjue,

sa shpejt deti djalin ka ndigjue!

E e ka �ue nji frim� t� fort�,

e e ka �ue nji firm� t� xet�,

e e ka lshue krejt ren� e zez�,

Bin� ortiqt n�p�r gropa,

ushtojn� malet si prej motit

Por tri dit e ma s�ka ngjat�,

a�shkri bora e ka ra n�lum�;

por tri jav� e ma s�ka ngjat�,

shka e ka ba luma ata t�bardh�?

T�bardht� e bjeshkve krejt e ka mbyt� n�det.

II

Lum p�r ty, o i madhi Zot,

�po k�ndojn� bylbylat n�mal,

�po londrojn� fmija np�r fush�!

Shpejt me dal� te tbani,

se ka shp�rthye ahi!

At�her� djali Mujit i ka thane:

�Qetash gjogun, Muj, ti me ma dhan�!�

Aspak gjogun Muji s�ia ka dhan�.

Gjogu t�vet n� shpin� i ka ra

edhe a�nis� Tanush�n p�r me marr�.

Kur ka ba Muji m�u dredh�,

mir� po i flet nana e motnueme:

�Po ti �bane, more bir,

gjogun djalit qi s�ia dhae?

Rrezik djali me ba me pas�

e n�Krajli gja me ta gjet�,

sa t�jesh gjall� djalit ia kujton�.

Sa shpejt Mujit kenka dredh�.

�Nda, Halil!� djalit i ka than�,

gjogun e vet Muji ia ka dhan�,

e�i msim t�mir� qi i ka dhan�:

�Udha e mbar� t� kjoft� tash more vlla.�

at�her� djali i ka kcye gjogut n�shpin�.

�T�mir� u pafshim� � Mujit i ka than�,

ka marr� dromin p�r Krajli:

dy her� djalin kurkush s�e ka pa.

Kalojn� male e kalojn� lugje,

kalojn� bresht� e kalojn� asht�,

kalojn� dit e kalojn� net,

n�rob t� Zotit kurrkund s�hasi.

Po thot� dielli �a�ndorja e eme�,

ka than� hana �a�ndorja e eme�,

kan� than� ort� �a�ndorja e jon�.

Zot, a flet dhija n� mal?

Paska fol� dhija n� mal!

�ka ka qitun e ka than�:

�Sa t�baj� dit� ka ndoren e dielli,

t�errm�n nat� ka ndoren hana,

armt� e brezit ia rue zana!�

Fort Halili m�asht frigue:

�ǒasht ky za, Zot, n�p�r �eta?

P�a thue flasin dhit� e malit?�

- Mos gabo, se s�jem� dhi malit,

se na jem�tri dhi prej shkambit,

qi rrijm� bashk� me zana!�

Sa mir� djali u ka p�rgjigj�:

�Mir� p�e di se a�logu i zanave

e fjals� suej un� nuk i luej�.

Kur ka dal� n�bjeshk�n ma t�nalt�n,

na e ka pa � i lum t�gjan e t�gjat�:

i gjat� ishte det e n�det.

Ka ba gjogut me i dhan� uj�,

tre pasha gjogu a�dredh� p�rmbrapa:

paka � i njeri p�r buz� shkami.

Sa mir� ora p�e p�vete:

�Kah je nis�, djal�-o me shkue?�

Ndjesh�m djali fort qi po i p�rgjegj:

�P�r krajli� i her� jam drejtue��

Fort ka qesh� ajo Ora e malit.

Sa mir� Ora e paska msue:

�Pa mba vesh, or djal� i ri,

p�e di mir� pse kha je dal�,

se t�kam pa nd�r Lugje t�Verdha,

se t�kam dasht� si syt e ballit,

t�kam ruejt� nat�n, t�kam ruejt� dit�n,

m�ke pas� hije p�r p�rmbas trupi.

Por avitu� i her� prej mejet.

A p�e shef q�at lum t� gjan�?

Atje i thon� te lumi i Tun�s

Ndale synin n�at breg lumit,

merr teposht� der tu hijet.

A po i shef do �adra t�bardha,

n�mjedis t�tyne � i shatorr t�kuq?

Frenin gjogut mos m�ia ndal�,

fill t�ka �ue te e bija e krajlit�.

Ora a�zhduk� e hup� n� mal,

djali a�zhduke e ra n� fush�.

A�var� dielli me pranue:

qat�her� dita m�konka err�.

Lum p�r ty, o i lumi Zot,

ke fal� dit�n me punue,

ke fal� nat�n m� pushue.

��a ka hana qi s�po del?�-

kan� p�vet� bylbylat malit.

�Pritni pak, o more zojt e malit;

ju me kndue, tjet�r pun� s�keni,

Hana sande ka ndodh� zan�,

ka nji ndore me p�rcjell�,-

ka p�rgjegj� dhija n� shkamb.

Qat�her� djali sa kish ra n�breg t�lumit.

Ka lidh� gjogun mbrend n�nji imsht�,

imshta ishte tan� ahisht�.

Vet� shatoret n�p�r muzg t�nats� po i lyp.

Kur ka mbrijt� te �adra e kuqe,

at�her� djali por ka ngul�,

ka xan� vend p�rmbas nji lisit,-

rrajt� e lisit shp�rda n�lum�.

Sa fort djali po m�rzitet!

�a ka qitun e ka than�:

�Po si s�erdh kur kjo mjesnat�?�

Kur ka fal� Zotyn� mjesnat�n,

sa urtish djali qi p�e msyn;

ma ka nxjerr� thik�n ma t�preft�n,

kamba-doras asht avit�

edhe e pritka nji cop� shatorr.

Ka ba dor�n mbrend me shti,

aty djali ka gabue,

se aty dora ndesh n�ball� t�njerit:

njeri ishte bija e krajlit!

Ka lshue vasha nji brim� t�keqe

edhe ndej� a��ue prej trembet.

Tre qind �ika pr�i fjal� mbledh�:

�ǒqe kjo brim�, � Tanush�s po i thon�,-

qi kso vigme kurr� s�e ke ba?

Sa but� vasha u ka p�rgjigjun �ikavet:

�Shkoni e bini, mori shoqe.

Si lugat dishka m�u shti

e prej tremet gjumi m�duel.�

Mejher� �ikat kenkan shkep�,

menj�her� vasha a�ul� me ra,

e� i unaz� n�tok� rrotullohet:

shpejt e �on Tanusha toket,

kur � ka pa ftyr�n e djalit!

�Po k�t ftyr�, Zot, ku e kam pa,

qi po m�giet me t�Halilit?�

tjet�r djali s�a�durue:

�Zoti t�vraft�!� � Tanush�s� po i thot�,

�Po a je njeri q� ke bes�?�

�T�thashin krah�t, more djal� i ri,

se fort fell� qi paske hi!

Tre qind shpirtna n�trup me i pas�,

kurrnja drita s�ta ka xan�.

Hajde mbrend, kopil! � po i thot�,-

�Se ja desim t� dy p�rnjiher�,

ja kem�pshtue t� dy p�rnjiher�.

Sa mir� djali nuk po ngutet:

�Ndal nji her�, � �ik�s i ka than�,

e t�ka nxjerr� shpat�n prej millit,

ka xan� prit�n n�shtek t�shatorrit,

ka lshue synin rreth oborrit:

rob i gjall� asajt� nuk shifet.

At�here djali mrend ka hi.
E ka marr� vasha p�r doret,

shpejt e shpejt te i od� i prin;

oda ishte mbush� me paj�.

Tu i ka zgjedh� i pal� petka ma t�mirat,

t�gjith ngri n�ar kokan kan�, -

e Halilit para ia ka shtrue;

��ou, Halil, shpejto m�u vesh�,

se me t�xan� drita qysh je,

t�dyvet krajli ve� na pret�.

Krejt si �ik� djali po dan.

III

Ka nis� drita me lbardh� terrin,

marrtas dielli kenka �ue.

Zot, �po bajn� �ikat e krajlit,

qi kaq her�t kenkan �ue?

Po ngarkojn� lesh sa ku munden

p�r me ra deri n�at lum�.

Po shp�rndahen gurve t�lumit

gurve t�lumit kah po lajn�.

Her� po lajn�, her� po kndojn�.

Del Tanusha n�at breg lumit

vet� e dyta gisht p�r gisht,

vend po xan� te gurt� e lumit

Kan� qit� �ikat e e kan� pvet�;

�Amanet, mori e bukura e dheut,

po kjo vash� n�dor� qysh t�ka ra,

qi ne pahin krejt na paska marr�?

Syni i saj, si syni i zan�s;

balli i saj, si balli i han�s;

shtati i saj�, porsi hala n�bjeshk�.

Kurkund shoqen n�n k�t� diell s�e paska!�

� Zoti u vraft�, mori tri qind �ika!

Gja e pa shoqe s�asht n�k�t jet�.

Fukare e mjera ka qillue,

e ka xan� pasha i Dumlik�s,

por kjo paj� s�ka ku me marr�:

baba dek� e kalb� n�n dhe,

nana mbet rrugash mbi dhe,

ia ka msy kulln� tat�s krejt,

a�s�a� send ndoi pare me ia fal�.

Por ju lani u past� Tanusha,

lani lesh e mos u tallni�.

Askurrnja pa s�po e pvet�.

Lum p�r ty, o i lumi Zot,

se �do baj� krajlat n�at Kotorr!

Iand�rr t�vshtir� e paska pa,

paka n�and�rr nji tuf� berresh,

n�mjedis t�tufs� nji uk t� zi,

tufa ishte tre qind delesh;

uk i zi si i dash galan.

Trembsh�m grueja konka �ue,

fill t�u krajli konka shkue;

� �ohu, bre krajl, ty Zoti t�vraft�,

Se nji �ik� Zoti t�ka fal�!

Tjet�r djal� n�vot�r nuk ke

e qe �i mot me sy nuk e ke pa.

Hypi gjokut ku t� jet� ma i shpejti,

se nji and�rr t�veshtir� sonte kam pa.�

�Hajre kjoft�, � britka krajli.

� Se ishte �ue nji uk Jutbinet

e tre qind �ikat i kishte p�rda�.

Menj�her� krajli asht mb�rthye:

mir� e shtr�ngon dorin� e mejdanit,

mir� shtr�ngohet me hekrat e shtatit.

Ka marr� rrugn�qi �on te bregu i Tun�s.

Tre qind �ika qi po i njeh,

nji ma tep�r qi po i del,

ajo e bukura qi m�ishte nd�r shoqe.

�Oj Tanush�, lum baba, � i ka than�,-

po kjo �ik� n�dor� kah t�ka ra,

qi n�dynja shoqen s�e paska?�

�Fukara e ngrata ka qillue,

tata dek� e nana mbet� rrugash,

e ka xan� pasha i Dumlik�s;

e papaj� qyqja ka ndodh�,

fill ka ardh� e ka msy ty,

a�s�a� send ndoi pare me ia fal�.

Sa mir� krajli asht pshtjellue;

�Tash po nisna p�r Kotorre t�Reja,

ti me vedi �ik�n ke me e marr�!�

Ka dhan� em�r krajli me bujri,

tre qind �ikat me u shtr�ngue,

P�r Kotorro tek jan� fillue.

Asht Tanusha n�t�mbramin rresht

me Halilin gisht p�r gisht,

djali m�gjog, vasha n�dori.

Mir� ushtria qi po i rue,

k�rkund gias�, s�po i shofin p�r me hikun,

Mbas tri dit�sh e mbas tri netsh,

a�kap� �eta t� Kotorr�t e Reja.

Tre qind �ika jan� shkep� nd�r koniqe,

e ka zgjedh� Tanusha �i kull� ma t�mir�n,

n�breg t� detit p�rmbi �i shkamb;

dymbdhet� katesh kulla e nalt�,

k�rrkund shoqen nuk e kishte;

tre qind hapash kulla e gjan�,

t�tana ballet guri s�ltue,

anash krejt guri s�latue

latue shkambi prej mermerit.

Aty gurrat me u flladit�

Aty kopshti me u mahnit�,

Aty velat me velzue,

me velzue p�r shpin� t� detit.

Kur po hin njeri n�at kull�,

me kujtue se ka ndrrue jet�.

Me Halilin mbrenda kan� hi,

paska ndej� tri dit e net,

as kan� hang�r, as kan� pi,

�Qysh t�ia bajm� me kthye n�Judbin�?�

Sa mir� vasha ashtu kujtue;

� Me i dhan� gjogut shpinn� e detit,

na po him� m�nji bark� me rrema

na po him� mi nji bark� me vela

ti vozit, un� drejto velat.

Na �on Zoti i freski t�holl�,

na i shtyn velat p�r Krahin�,

aty n�breg gjogu na pret.

Se un� drue nan�s me i kallxue�.

I kan� dhan� gjogut shpin�n e detit,

Por �ka ba shkina e Kotorrit?

Kish pa gjogun mjedis val�s s�detit,

fill te krajli kenka shkue;

�Zoti t�vraft�!� � krajlit i ka than�,-

Tash tri dit �ika n�Kotorr a� ardh�

e as un�, as ti me sy s�e kem�pa!

se mue ngaeja kurrkund sot s�a qet�.

Se fort shpejt� krajlica gadi a� ba

e ka marr� rrug�n e bregut t�detit

p�r me shkue t� kulla e bukur.

Aty m�gjetka kull�n xan�.

Sa mir� zanin shkina e ka t�hollue:

�Oj Tanush�, lum nana!�- m�i ka thirr�.-

�ilma der�n �i her� syn� ta shof,

se malli yt a� kah m��on n�tjet�r jet�!�

A�dridh� �ika p�rmbas deret:

�Po si m�thue, Halil, me ba?�

��ilja der�n, n�bahti t�Zotit�.

Kurrkund zemra s�i ban me shdry der�n,

Sa shpejt n�mend i ra �iks� edhe �i fjal�;

�Pa ndigjo, lum nana!� i thot�,

� Po qysh t�dal e mjera der�n me ta �il�

me k�t dergj� q� shtatin ma ka kput�?�

� Hajt, moj bi, lum nana!�- i thot�.-

Vet� t�past� lokja, e re qi kam kan�

e q�so dergje shum� her� qi m�ka ra.

Por po t�ap bes�n e Zotit,

se ty dergj�n nana ta ka shndosh�,

por �ilm� der�n e mos m�len me prit�,

se ti nan�n nan� ke p�r ta pas�.

A� rrejt� bija e zemra hi� s�po e rre:

n�bahtit t�Zotit tek ka ra p�r shkaall�sh,

edhe der�n nans� i paska �ilun.

Po, por nana s�ish ken� nan�

ish ken� bish� qi hate draguejt.

Kur ka pa shkina Sokol Halilin,

a� dredh� mbrapsht si derdhet gjarpni.

� Zoti t�vraft�, moj bi, si t�paska vra!

P�a me cuba kull�n e ke mbush�?�

Edhe der�n e ka shkrep�,

fill tu krajli tek a�shkue;

� Ke mbarue, krajl kapedane!

T�kan� ardh� cubat e Jutbin�s

e ty kullat t�i kan� zaptue,

erzin marr�, �ikat shnjerzue!�

�T�u thaft� goja! ǒje kah thue?

ka brit� t�madhe shkjau i Kotorrit

edhe fytyra zjarm i paska marrun,

Shpejt konka shtr�ngue

e e rrethueka krejt bregun e detit,

e e ka msy kull�n e shkambit.

Hi� s�po i nepet djalit me qindrue.

T�dy p�r krahit krajli i ka kapun.

�Si m�shnjerzove k�shtu, Tanush�, mjer� baba!

Qysh me ndej� me cuba t� Jutbin�s ?�

N�burgje t�fella Halilin�e ka ndry,

rrugn� e madhe Tanushs� ia ka dhan�.

� Qetash udha e mbar� t�kjoft�, mori bi,

se kto jan� rrugt� qi ke dasht� me marr�!

E ruej se e msy tjet�r dern� e shpis�,

se babs� e vendit ia ke mbyll� me ferr�!�

Qat�her� vajin ka marr� �ika e rrug�n,

ka marr� gjam�n e fort po gjamon,

krejt e mjeron rrug�n kah po shkon.

Kan� dal� gjindja me veshtrue ata vaj�,

as m�iu avit� kurrkush nuk po guxon,

kaq roj� t�madhe krajli i kishte vu.

Kur ka mrrijt� te kryet e Kotorrit,

mir� p�e ndal Jovani e p�e pvet:

�ǒka �kta vaj�, Tanush�, lum motra? � � i thot�,-

�Se kso britmet kurr nuk kemi ndi!

Ktheju nji her� e t�him� mbrenda n� shpi.

Ty dishka po deshtka sot me t�gjet�.

� S�ke pse m�ton, Jovan, p�r me dredhue.

Rob kan� xan� Halilin e Mujit

e mue rrugat tata m�i ka dhan�,

ma p�r t�gjall� te shpija mos me kthye�.

� Po ty, bi hjeksin� kush ta ka ba?�

�Ah, mos pritsha, Jovan-o, me kan�!

Nana qi m�paditi !

Po amanet, Jovan, ta pa�a lan�,

nji fjal� Mujit tu dera m�ia �ue

q�me i ra mbrapa Halilit sa ma par�,

ndryshej djali n�burgje t�u ka kalb�!�

�Un� Mujit shtek as gjurm� s�i di,

po e ka ksajt� nji bi Krahinet.

E ka kull�n shi n� krye t�Kotorrit,

dern� e re t�ndreqme sivjet�.

IV

Tu dera Jovani e ka p�rcjell�

e tu dera gruen e paska has�

kah po kthete me bulir� prej kronit.

�Shka t�ka gjet�, Tanush� motra?�

�Mue m�ka gjet� shka mos t�gjet�t kushi!

Tata rrugat m�i ka dhan�,

dern� e shpis� ma mos me e msy;

robb m�kan� xan� at Halilin e Mujit;

lutem, djali ka sharrue

po s�erdh Muji p�r me pshtue�.

Grue prej fisit qi kish kan�,

sa mejher� ia shndoshka zemr�n:

�Qi n�kjoft� Muji i gjall� e p�r t� gjall�,

sot tri dit t�ka pri me qit� kunor�.

E ka gjet� nji njeri beset,

menjiher� Mujit nat�n ia ka nisun,

N�nesret nadje djali a� kap� tu kulla,

nji kah nji krejt punt� ia kallxon Mujit.

T�madhe Muji paska nis� me qesh�:

�A t�kam than�, taraku i Kotorrit,

se Kotorret kan� m�ta hang�r kryet?

Mos me m�ardh� marrja e Jutbin�s,

tybe n�Zotin kamb�n nuk e luejta!�

A�dal� trimi n� beden t� kull�s,

me � i kushtrim ka thirr� Jutbin� e Krahin�:

�P�r nji pun� qi sot ka ndodh�,

kushtrim, djal�, p�r me �etue!�

Mejher� trimat kenkan mbledh�:

�Hajre, Mujo� kan� qit� e i kan� than�,

�S�kam shka u thom, more ag�t e mij,

ve� m�koriti Sokol-Halili!

E kan� xan� mbrend n� Kotorre t�Reja,

qi tybe n�Zotin mbrapa n�i bije,

mos me m�ardht� marrja e Jutbin�s!

Me u shtrengue, burra, si t�mundi,

se dita e vdeks�ma e vshtir� ndryshej nuk vjen�.

Treqind ag�t mir� jan� shtr�ngue,

kan� ba ashtat trimat me ushtue,

kan� ba lumet trimat me turbullue,

kan� ba gjogat trimat me flurue

e t�jan kap� te Kotorret e Reja.

N�shevarin� t� detit kur kan� ra

n�p�r ran� t�detit Muji i ja shp�rnda:

�Ver me goj� mos guxo kush me ba!�

Sa mir� agt� jan� msheh�

e t� gjith pa za po rrijn�.

T�lumet na p�r Zotin t�lumin

se shum njeri kenka mbledh�

nd�r ato Kotorre t�Reja

Me kushtrim krajli i ka thirr�,

tan� Kotorri tu kisha jan� ra,

dit� e dielle si m�kish qillue.

N�mjedis t�logut nji djal� i ri,

hekrat duersh, bugagit� kamb�sh,

ai asht Halil aga i zi.

Mbar� Kotorri me ta qi po qeshen,

Mbet e i foli krajle kapedani:

�A p�e e shef Halil, dek�n me sy?

Kurr ma ngusht�, Halil, a thue je kan�?�

Kuvend burrash djali paska shtrue:

�Pa ndigjo, more krajle kapedani!

S�a� ngusht� njeri deri n�dit� t� dek�s.

Deka vjen mbas bes�s s�thyeme,

a� i kue buk� mos t�kesh p�r mik.

Sa ma ngusht�, krajl, qi kam kan�

q�aq ma lir� Zoti ma ka ba!�

�Fjaln� e mbrame, n�e pa� p�r me fol�,

se ty jeta n�nj�at hu t�u ka sos�!�
�Zoti t�vraft�, bre krajle kapedani!

Zoti e di p�r ka e ke ngul� at hu!

Pes� dekika liri p�r m� m�dhan�.

Tjet�r t�mir� ne t�par�t s�na kan� lan�,

kurrgja nesh ve� mos me dek� n� t�shtrueme

por me shpata m�u pre tuj k�ndue�.

Sa burrnisht krajli e ka �ue:

�Gjith sa t�duesh, Halil, me kndue�.

Edhe duert mir� ia shpengojn�,

ia kan� dhan� lahut�n n�dor�.

Kurrkush djalin vesh s�und e ka marr�,

Krejt p�e kndon kang�n n� gjuh� t� parve:

�E kshtu drita e mbrame m�paska ardhun-o!

Dielli xan� e majet xan�!

Ku e lat� ndoren, more diell?

Ku e ke ndoren, mori han�?

Ku e ke ndoren, mori zan�?

P�a kjo a�besa qi m�pat�t dhan�?

A po m�gjegjesh, more diell?

Pash nj�at drit� qi flakron n�ball�,

amanet ta pa�a lan�,

amanet p�r t�mbramen her�,

kerkoje bjeshk�n krep e m�krep,

k�rkoi mrizet gjithshku jan�,

ndezi ashtat anemban�,

zirjau gjumin orve n�mal,

zan�s s�madhe fal� me shndet,

thuej Halili qetash mbet!�

Ka flurue nji zog prej malit

u ndal zogu n�deg� t�nji ahit.

�Amanet, mor zogu i malit,

a ke flatra me fluturue?

Pash nj�at deg� ku rri pushtue,

fal� me shndet ti gjetobasho Mujit!

E at� gjumi n�e paske xan�,

kurr kryet shndosh� o mos e qoft�!

P�r n�kjoft� bjeshkve kah �eton,

kurr te shpija shndosh� mos voft�!

E p�r n�kjoft� kund ksajt� tuj ndi,

kurr ma ngusht vedin s�e di!

Qaty Muji p�r fush� a�dal�

e e ka ba nji piskam� t� madhe:

jan� shemb� kullat deri n�themele

e t�a trandun deti me hi mbrend,

kan� gjimue malet si p�r mot t�lig.

Kurrnja trimat nuk p�e lan� me hik�,

Luft� e rrebt� aty qi po bahet:

me dhamb� trimat duen sheshojn� me shkye,

me dhamb� gjokat duen shoshojn� me marr�;

notojn� kurmat fell� n� det,

notojn� trupat n�p�r gjak.

Hi� s�po lodhet gjetobasho Muji,

sa fell� trimi paska hi.

�Ruej, bre Muj, se krajlin po ma �art!�

fort ka britun Sokol-e Halili.

�Zgjidhmi kush prangat prej dore,

se kam ba be n�t�lumin Zot,

qe ky hu shpirtin m�ia marr�!�

Muji djaln� e ka shpengue,

a� turr� djali si i t�rbue,

gjall� me dor� krajlin ka xan�,

me shpin� n�hu ditt� i mbaroi.

Qat�her� burrat kan� rrok� unat,

shpejt qyteti ka marr� zjarr,

ka marr� zjarr krejt n�fund e n�maje.

Sa fort Muji m�asht t�rbue:

aspak dhimb� trimi s�po ka,

as p�r kulla qi rr�nohen,

as p�r t�dekun qi shkrumbohen,

Tri her� diell pa pranue,

tri her� hana ka ague,

k�rkund zjarmi me pushue.

Kur ka ba trimi me dredh�,

kenka sjell� pre Kotorresh t�Reja:

�A po ndieni, troje t� rr�nueme?

Kushdo t�pves� p�r tok� e det,

po pse krajli u ka lan� shkret,

trathtoi bin�, thoni, nana e vet,

ka nxjerr� Muji vllan� e vet,

muer Halili i� vash� mbet� shkret!�

Sh�nime dhe detyra

I



Nj� nat� t� ftoht� dimri, Kreshnik�t e Jutbin�s, mblidhen n� sht�pi t� Mujit. Pijn� ver� trimat, ngrohen pas zjarrit dhe e kalojn� koh�n t�r� gaz. N� muhabet e sip�r fjala shkon te martesa e Halilit. Kreshnik�t e qortojn� Mujin pse e ka l�n� gjer at�her� t� v�llan� pa martuar. Ata jan� gati t�i japin p�r nuse cil�ndo vajz� q� do t�i p�lqente n� Krahin�. Ai m� n� fund e thot� hapur se ia ka v�n� syrin Tanush�s s� Krajlit q� s�e ka shoqen p�r bukuri.

Kur shkrihet bora e lirohen qafat, Halili niset p�r Krajli. Ai e gjen Tanush�n n� nj� �ad�r buz� lumit. Vajza e njeh Halilin nga unaza q� ka me fytyr�n e tij. At�here e merr djalin, e vesh me rroba grash dhe e paraqit si nj� vajz� t� varf�r q� ka ardh� p�r t� k�rkuar ndihm� nga i ati. Por e �ma e kupton t� v�rtet�n dhe vete ia thot� t� shoqit. Krajli kap Halilin dhe e mbyll n� burgje t� thella, kurse s� bij�s i jep rrug�t.

Nj� t� diel b�hen gati ta presin Halilin para kish�s. Pik�risht n� k�t� koh� ia mb�rrin Muji me shok�t e tij dhe fillon nj� luft� e rrept� me krajlin. Kreshnik�t lirojn� Halilin, marrin Tanush�n dhe kthehen n� Jutbin�.



Qemal Haxhihasani





1. Fjalor

frim�-a = era; Jutbin�-a � qytet n� Kroaci; �etin�-a = pish�, borig�;

ortek-u = l�msh bore q� rr�k�llehet maleve; hej = shufra akulli, qirinjsh

paresh = pak m� par�; pjalm-i = bor�;

me sharrue = me mbet� keq, me vdek�; gjetobash-i � kryetar �ete;

moc�-a = mosha; Kotorret e Reja = qytet n� Dalmaci; daji = trim;

me shkim� = me rr�mbye, me heq�;

Krahin�-a = Krajna, vend n� Bosnj� ku zakonisht zhvillohen ngjarjet e rapsodive t� kreshnik�ve;

Tusha = nj� argjendar i d�gjuar q� stoliste arm�t.

shemshir -i = bim� zbukuruese; co = kurr�, jo.



ALITERACION

Edhe rapsod�t, si t� gjith� poet�t e tjer�, p�rpiqen q� t� zbukurojn� vargun, t�i japin sa m� shum� muzikalitet. Nj� gj� t� till� ata e b�jn�, si� kemi v�n� re, me an� t� anaforave, epanastrofave, rimave etj. Nj� mjet tjet�r p�r zbukurimin e vargut �sht� edhe aliteracioni, dometh�n� p�rs�ritja e t� nj�jtit tingull (bashk�ting�llore ose zanore) n� fillimet e fjal�ve t� ndryshme brenda vargut. P.sh:

Gjaja e gjall�, druem, ka mbarue

���������..

M�dy gjunj gjogu Mujit m�i ka ra

����������

shtr�ngo shtatin se do t�bijm� n�Jutbin�

����.

Ka kalue katune e kasaba

���..

bini n�pije e pijen po ma pini

1. Gjeni n� k�t� rapsodi dhe i shkruani n� fletore kat�r anafora, kat�r epanastrofa, kat�r vargje me aliteracion dhe dy hiperbola.

2. Ndaluni te vargjet me an� t� cilave, rapsodi p�rshkruan peizazhin dim�ror, i ve�oni nga t� gjitha vargjet e tjera, i shkruani n� fletore.

3. Ve�oni vargjet ku jepet portreti i Tanush�s, i shkruani n� fletore.

4. Zgjidhni ose peizazhin ose portretin e m�sip�rm dhe, duke u mb�shtetur n� to, paraqisni me fjal�t tuaja bukurit� q� p�rshkruhen aty.





II

1. Fjalor



kenka dredh� = qenka kthyer; drom-i = rruga; bresht�-a = pyll me bredha;

asht�-a = ahisht�; ndorje-a = njeri q� �sht� n� bes�n dhe n�n mbrojtjen e nj� tjetri; �etin�-a = pisha;

Ora = p�rfytyrohet si mbrojt�se e njeriut; sipas mitologjis� popullore; �do njeri ka Or�n e vet; kha = k�tu;

Tuna = Danubi; shtatorre-ja = �ad�r; imsht�-a = pyll ahesh, ahishte e re;

�ik�-a = vajz�.

2. Kjo rapsodi �sht� e mbushur me ngjarje dhe t� papritura t� thurura me mjeshtri. Caktoni pik�n e lidhjes dhe �astet e zhvillimit t� m�tejsh�m t� veprimit.

3. Si� vihet re, te k�ng�t e kreshnik�ve, trimat l�vizin lirsh�m nga nj� vend n� tjetrin, mesa duket ata nuk hasin n� vija kufitare t� ruajtura me rrept�si. Cili �sht� mendimi juaj p�r nj� gj� t� till�? A mund t� p�rcaktojm� af�rsisht shekullin n� t� cilin ndodhin k�to ngjarje duke u nisur nga fakti i munges�s s� kufijve t� rrept�?

4. Muji dhe Tanushi jan� lopar�; Tanusha, ndon�se �sht� bij� mbreti, lan rrobat n� lum� bashk� me shoqet; kreshnik�t jetojn� duke gjuajtur maleve etj. A kemi t� drejt� t� mendojm� se ngjarjet e Cilklit t� Kreshnik�ve ndodhin n� nj� periudh� shum� m� par� se sa t� vinte feudalizmi? P�rse?

5. Gjeni format e shkurtra t� fjal�ve q� hasen n� pjes�n II t� k�saj rapsodie dhe tregoni sesi �sht� forma e plot�.



Detyr� me shkrim



Duke u mb�shtetur n� pjes�n e dyt�, tregoni ngjarjen duke u p�rpjekur t�i ktheni vargjet n� nj� proz� t� lir�.





III



1. Fjalor

Ibardh� = zbardh; paahin = pamjen, bukurin�; galan = i zi�

dori -a= kal� me qime t� kuq�rreme;

hekrat e shtatit = armori, rrobat prej hekuri q� mbanin motit luft�tar�t;

njeh = num�ron; shkep�= shp�rndar�; dergj� = s�mundje;

m�ton = m� fton; hjeksin� = k�tu: tradh�tin�; ksajt� = n� k�t� an�

2. Komenti i k�saj pjese t� tret� do t� lihet n� dor� t� nx�n�sve. P�r k�t�:

a) Do t� caktohen dy grupe nxen�sish afro 15 dit� m� par�. �do grup do t� p�rb�het nga pes� vet�.

b) Nx�n�si I do ta lexoj� bukur pjes�n.

c) Nx�n�si II do t� sqaroj� brendin� duke u ndalur n� �astet kryesore.

�) Nx�n�si III do t� p�rpiqet t� ver� n� dukje gjendjen shpirt�rore t� Halilit, Tanush�s, Krajlic�s dhe Krajlit. Paraqitja e psikologjis� s� personazheve t� shoq�rohet me citime vargjesh.

d) Nx�n�si IV do t� shpjegoj� se �vend ze kjo pjes� n� shtjellimin e krejt subjektit, ku q�ndron dramaciteti i saj dhe me �mjete �sht� krijuar ky dramacitet nga ana e rapsodit.

e) Nx�n�si V do t� ver� n� dukje mjetet e p�rdorur p�r ta b�r� sa m� t�rheq�se tregimin (hiperbolat, aliteracionet, anaforat apanastrofat, krahasimet, p�rs�ritjet epike etj).

f) �sht� e domosdoshme q� n� fund disa nx�n�s t� shfaqin mendimin e tyre p�r pun�n e kryer nga grupi.



Detyr� me shkrim



Cilat jan� momentet q� m� p�lqyen e cil�t jan� momentet q� m� p�lqyen m� pak, n� komentimin e pjes�s III kryer nga grupi i nx�n�sve.




IV

1. Fjalor



tarak-u = vi�; shevarin�-a = ranishte, plazh; bugagit� = prangat e k�mb�ve;

kur = kore; piskam� = britm�; trandum = tundur.


Detyr� me shkrim



Zhvilloni nj� nga k�to tema:



a) Halili p�rpara vdekjes dhe q�ndrimi i tij

b) mendime dhe ndjenja q� na zgjon rapsodia �Martesa e Halilit�

c) Komentoni k�to vargje:

� Po ndigjo, mor krajle kapedani!

S�a ngusht� njeri deri n�dit� t� dek�s

Deka vjen mbas bes�s s�thyeme,

A i kue buk� mos t�kesh p�r mik!�



3. Tema p�r referate dhe diskutime:



a) Si paraqitet shqiptari n� Ciklin e Kreshnik�ve.

b) �far� m� t�rheq e �far� nuk m� t�rheq te figurat e kreshnik�ve.

c) Nenet e �Kanunit t� Maleve� gjejn� mish�rin t� plot� te Cikli i Kreshnik�ve.

�) V�rtetoni sesi dy v�llez�rit Muji dhe Halili jan� dy personazhe q� plot�sojn� nj�ri-tjetrin.

d) Afri dhe dallime midis Gjergj Elez Alis� dhe Gjeto Basho Mujit.

e) Si paraqiten figurat e grave n� Ciklin e Kreshnik�ve.

f) P�rzierja e realitetit me p�rrall�n n� Ciklin e Kreshnik�ve: si realizohet, �d�shmon dhe p�rse sh�rben.

�������������������������

Perjetesia, Lasgush Poradeci


� Analizoni disiplin�n shpirt�rore dhe qart�sin� e
vet�dijes artistike n� poezin� e Llazar
Gushos.

Poezit� e Llazar Gushos quhen nga t� gjith� shum�
realiste dhe t� v�rteta. Kjo gj� ndodh, sepse ai hidhte n� let�r �do gj� q� ai
ndjente n� �do periudh�. Tema e p�rdorur, q� dallon m� shum� �sht� dashuria �ka
do t� thot� q� ai vet�dijen artistike e ka ngritur mbi konceptin e dashuris�.
Por dashuria fiton vlera estetike n� poezin� e Poradecit.

Gjithashtu qart�sin� e vet�dijes artistike, Poradeci e
nd�rton duke dh�n� nj� model t� ri e t� q�ndruesh�m letrar, t� bazuar
thell�sisht n� ndjenja universale: n� gjith�koh�si dhe gjith�shtrirje
hap�sinore.

� Thoni se �far� dini p�r rolin prej reformatori lirik n�
let�rsin� shqipe t� Poradecit.

Me veprat poetike �Vallja e yjeve�dhe �Ylli i zemr�s�, ai
krijoi nj� sistem unik poetik. Poezia e tij p�r gjuh�n shqipe njeh figur�n
origjinale, form�n e re dhe ndjeshm�rin� e pap�rs�ritshme n� let�rsin� ton�. Ai
p�rdor magjin� e gjuh�s, tiparin themelor t� let�rsis� moderne. Q�llim ndoshta
jo n� vetvete i poezis� s� tij, por i arritur, ishte vizioni sistemor mbi
let�rsin� shqipe dhe let�rsin� bot�rore, duke i par� k�to n� nj� bashk�lidhje
funksionale me nj�ra-tjetr�n. Ai proklamonte domosdoshm�rin� e nj� v�shtrimi
t�r�sor mbi let�rsin� dhe t� nj� vepre n� sintez�, pra nj� form� dhe nj�
p�rmbajtje q� mund t� arrihet vet�m p�rmes intuit�s. Ai solli nj� model krejt
t� ri t� lirik�s n� poezin� ton�, duke e trajtuar at� si problem
filozofiko-estetik, ndaj dhe zgjidhja q� ai ofron p�rmes vargjeve �sht�
absolute. Koncepti prej reformatori mund t� konceptohet bazuar n� shenj�n e
ve�ant� t� ndjeshm�ris�, q� ai e sintetizon n� form� dhe p�rmbajtje.

� Komentoni krijimtarin� e viteve �30 t� Lasgush
Poradecit dhe dallimin e saj nga romantizmi drejt formave t� reja.

Me Lasgush Poradecin, lirika shqiptare mund t�
konsiderohet si nj� dukuri evropiane p�r nga niveli i ligj�rimit poetik
origjinal. Ai paraqitet si poet me shpirt modern dhe evropian. N� k�t� kuad�r,
Kuteli e ka konsideruar si vler� themelore t� let�rsis� shqipe. Dallimi me
romantizmin dhe me format e tjera spikat fare mir�, sepse ato ishin m� tep�r se
sa nj� ornament i thjesht�, m� shum� sesa nj� eleganc� e jashtme.

� Evidentoni tiparet gjuh�sore t� let�rsis� simboliste
tek vepra e Lasgush Poradecit dhe komentojini ato n� kuad�r t� muzikalitetit
dhe p�rshtypjen tek lexuesi.

Lasgushi p�rdorte gjuh�n metaforike. Ai ia doli q�
n�p�rmjet muzikalitetit t� vargut (aliteracionit, onomatopes�, rimave) t�
realizoj� tiparet stilistike t� estetik�s simboliste. Gjithashtu mb�shtetja n�
folklor �sht� prirje e till�, por ndoshta n� nj� kuptim m� naiv. Autori n�
poezin� e tij p�rdor fjal� q� lidhen me dukurit� dhe jo me sendet; reflekton
perceptimin dhe jo v�zhgimin apo prekjen e tyre. Ai e refuzon gjuh�sisht
vendngjarjen dhe koh�n e ndodhjes, duke krijuar hap�sira e shtrirje universale
n� poezin� e tij.

� Analizoni n�ntekstet n� universin poetik t� poetit.

Tek universi poetik i L. Poradecit hasim si te rrall�kush
n� poezin� shqipe, nj� magji t� past�r t� gjuh�s shqipe, t� forcave magjike t�
tingujve, q� japin thirrjet e jet�s n�p�rmjet zanoreve; n� radhitjen objektive
njeriu, jeta, Zoti, p�rjet�sia; n� radhitjen logjike gruaja-burri-androgjenia,
t� lidhur t� gjith� s� bashku n�p�rmjet erosit, dashuris� si thelb i jet�s, si
dhe n�p�rmjet vdekjes si rruga drejt p�rjet�sis�, afektive n�p�rmjet
cil�simeve, p.sh. Kur ka th�n� e bukura, n�nkupton m� e dashura dhe madje
gramatikore, inversionet, p�r t�i dh�n� nj� tjet�r fuqi poetike.

Poeti mb�shtetet n� m�nyr� konsekuente n� magjin� e
gjuh�s, nj� tipar konstant i lirik�s moderne, duke shfryt�zuar t� gjitha
mund�sit� ting�llore dhe asociative t� fjal�s, duke �lidhur p�rmbajtje t� err�ta
pa kuptim p.sh. Gaz- helmprur�s apo helm-gazprur�s, por dhe fuqi misterioze �Nj� mal e hon e det e llaftari�, magjike�
Bashkohesh brenda me p�rjasht�si/
bashkohesh jashta me p�rjasht�si/bashkohesh, tretesh me p�rjet�si�, t�
ting�llueshm�ris� s� past�r �R�nd� e fell�- edhe p�rjet�. Rrjeti i
tensionit t� poemave lasgushiane p�rb�het nga energji analoge q� njeh vet�m
muzika. Kjo poezi do t� dallohet p�r figurat ting�llore, p�r vijimin e grad�ve
t� intensitetit, p�r l�vizjet absolute, ngjit�se dhe zbrit�se, n� alternanc�
midis akumulimit dhe shkarkimit. �Me t�
par�n pik� loti�/Lot i par�-ah lot i shkret�/ Zu m� shket p�r tat�pjet�/ sapo
Zoti m� dha jet�: m� dha jet� dhe m� la vet녔

� Arsyetoni thelbin e kompleksitetit poetik e ideor t�
vepr�s s� Lasgush Poradecit.

Lasgushi e nd�rton poetik�n e veprave t� tij n�p�rmjet fjal�ve-ky� q� ndahen n� dy grupe t� m�dha. M� pas jep nj� g�rshetim t� sendeve apo tipareve q� nuk p�rputhen me nj�ra-tjetr�n n� m�nyr� normale. K�shtu vet� poeti n� gjith� krijimtarin� e tij ka qen� i prirur nga ideali i unitetit, koherenc�s s�
universit artistik, duke u konfirmuar si autor i sintezave t� m�dha lirike. N� k�t� univers n�nshtresohen dhe panteizmi dhe tok�sorja, kozmogonikja dhe hedonistikja, parnasiania dhe folklorikja, romantikja dhe hermetikja � t� infiltruara n� k�t� bot� me p�rkat�si autentike. Poeti ia ka dal� t� shpreh� poetikisht nj� sistem t� t�r� poetik, korrelativ dhe koherent n� t� gjitha hallkat p�rb�r�se t� tij. Racional dhe ndjesor, piktural dhe muzikal, onirik dhe real, mjesht�r fin i fjal�s shqipe, filozof dhe folklorik, peizazhist dhe dramatik, Poradeci krijon k�shtu nj� nga veprat m� komplete dhe m� komplekse n� let�rsin� shqipe.

� P�rshkruani modifikimin struktural q� solli poezia e
Lasgush Poradecit n� let�rsin� shqipe.

Me Lasgush Poradecin ndodh, n� fakt, nj� modifikim
struktural n� retorik�n e poezis� shqipe. N�se deri te Poradeci ligj�rimi
kishte nj� patos t� jasht�m, n�se mesazhi poetik konfigurohej n� nj� sasi t�
madhe informacioni t� transmetuar lexuesit, p�rmes autorit t� v�llimit �Vallja e
yjeve�, lirika b�het, n� radh� t� par�, shprehja e nj� gjendje
vet�dijeje konkrete, p�rmes nj� gjuhe me ngjyrim afektiv.

� Shpjegoni format se si personaliteti i Lasgush
Poradecit �sht� reflektuar n� krijimtarin� e tij poetike.

Vet� personaliteti i Lasgush Poradecit ishte
kontradiktor: n� rini shkroi p�r vdekjen si koncept filozofik. Gjithashtu ai
ndjenjat e jet�s si dashuria, i trajtonte n� raporte ekstreme dhe t� anatemuara
si gaz-helmprur�s etj. Megjithat� m�nyra se si ai i �sht� p�rqasur erosit,
d�shmon p�r luft�n brenda tij p�r t� mbijetuar ndaj �do lloj force. Pas lufte,
kur regjimi p�rpiqej ta harronte me �do kusht, ai shkruante brilantet m� t�
vyera p�r erotiken si Kamadeva, apo filozofike si ekskursioni teologjik i
Sokratit.

� Shpjegoni thelbin e qenies n� �nd�rrimet e poezis� s�
Lasgush Poradecit.

Poeti n� �nd�rr bazohet me nj� penetrim vendimtar n� thell�sin� e qenies s� tij, duke angazhuar vet� themelet e qenies, pik�risht atje ku ka humbje t�r�sore t� nd�rgjegjes
individuale, duke kaluar n� rrafshet m� t� thella t� unit dhe atje ku uni nuk
ekziston m�. Gjuha metaforike e �ndrr�s �sht� m� sintetike, m� e
p�rqendruar, ajo nuk ka asgj� t� p�rbashk�t me konceptet racionale. �nd�rrimi i
fal dashuris� s� projektuar n� f�mij�ri nj� paan�si, p�rsosuri, pafaj�si t�
gjesteve, mekanik�n e l�vizjeve. Poeti n� �nd�rr barazohet me nj� penetrim
vendimtar n� thell�sin� e qenies s� tij, duke angazhuar vet� themelet e qenies,
pik�risht atje ku ka humbje t�r�sore t� nd�rgjegjes individuale, duke kaluar n�
rrafshet m� t� thella t� unit dhe bash atje ku uni nuk ekziston m�, aty ku
�sht� shkrir� me madh�sin� e kozmosit.

� Analizoni r�nd�sin� e vendlindjes dhe t� gjuh�s amtare
n� aspektin poetik t� poezis� lasgushiane.

Poezia e Lasgush Poradecit �sht� krijuesja e nj� hap�sire
komb�tare, m� s� shumti nga pik�pamja gjuh�sore. Idilet e p�rmallshme t� nj�
jete t� past�r, mendimet filozofike, k�nga p�r vendlindjen dhe posa��risht p�r
liqenin marrin jet� n� nj� mjedis morfologjikisht t� past�r shqiptar. Gjuha
shqipe �sht� vet�dija e nd�rdija e tij dhe e gjith� kombit shqiptar.

� Nxirrni n� pah rolin e krijimtaris� lasgushiane n�
zhvillimin dhe p�rsosjen e shum� formave t� shqipes.

Jeta dhe vepra e Poradecit p�rb�n nj� fat p�r let�rsin� shqipe. �do shqipfol�s n� m�nyr� t� pavet�dijshme, ka parasysh emancipuesin m� t� madh t� lirik�s komb�tare, reformatorin q� ngriti poezin� shqipe n� kuota komb�tare. Mbi t� gjitha, Poradeci ka bindjen se gjuha shqipe mund t� shpreh� n� m�nyr� t� plot� gjith� spektrin emocional poetik. Ai e quan at� Ligj�rat�
pleq�rishte; Frym� e goj�s shqiptare; K�ng� e or�s shqiptare; Fjala jon�
pleq�rishte; Kuvendi i zogut etj. Nga k�to sintagma e formula
poetike poeti njeh lasht�sin� e gjuh�s shqipe (Ligj�rat� pleq�rishte),identitetin etnik (Frym� e goj�s shqiptare), aft�sin�
muzikore t� shqipes (Kuvendi i zogut). N� gjith� krijimtarin� e tij poeti b�n p�rpjekje t� vazhdueshme p�r reformimin e gjuh�s s� past�r shqipe. Ai lektiset pas frym�s, d�lir�sis� dhe bukuris� s� shprehjes s� kulluar t� popullit, krijon e modelon sipas gjedhesh popullore, ndaj poezia e tij �sht� objekt arti dhe nj� vler� e �mueshme, edhe p�r bukurting�llimin harmonik t� jasht�zakonsh�m. P�rjetimi intensiv intelektual, shpirti evropian, reflekse t� kultur�s s� poetit, t� bashkuar me elemente t� poezis� orale, mitike e komb�tare, krijojn� nj� p�rb�rje t� ve�ant�, nj� armatur� nga ngrihet nj� vep�r solide me trajta origjinale.

� Komentoni diversionin evropian t� krijimtaris� s� Lasgush
Poradecit n�p�rmjet koncepteve t� tij.

Lasgush Poradeci, duke b�r� pjes� n� peizazhin modern
evropian, mbart edhe tipare moderne q� do t� dallohen n� jet�n kulturore t�
kontinentit. Ligji q� p�rcakton stilin e konceptuar si �vizion� nuk gjenerohet
nga subjekti apo tema e vepr�s, dhe as nga gjuha artistike tradicionale. Me
vepr�n e tij, poezia shqipe njohu pranin� e piktur�s dhe muzik�s n� nd�rtimin e
lirizmit poetik m� shum� se �doher� m� par�. (Kini parasysh k�tu poezin�
�Shenjt�resh� t� Malarmes�).

� Diskutoni me nj�ri-tjetrin p�r p�rmasat evropiane t�
krijimtaris� s� Llazar Gushos.

P�r k�t� mbani parasysh q�ndrimin e �abej: �Lasgush
Poradeci na hap port�n e nj� jete t� re n� poezin� shqiptare, nj� frisson nef, si� pat th�n� Viktor Hygoi
p�r veprat e Bodlerit, lind e rritet n� l�min e k�ng�s shqiptare nj� stil i ri,
t� cilin do ta k�rkosh m� kot nd�r poet�t e tjer� shqiptar�, por m� kot edhe
nd�r shkrimtar�t e huaj nga shkaku i origjinalitetit q� shquan k�t� poet
djalosh. Kuteli ka th�n� p�r Lasgushin: Arti i tij i detyrohet vet�m e vet�m
artit-mjesht�r t� vepr�s Lasgushiane, e cila prej shum� vitesh e ka rob�ruar me
bukurit� e saj t� pashoqe n� letratur�n shqipe, e me shoqe t� rralla n�
letratur�n e p�rbotshme. (Marr� nga: Eldon Gjikaj, Cikli filozofik n� sistemin
poetik t� Lasgush Poradecit, Naimi, Tiran�, 2010, faqe 44-45).

Analiz� �P�rjet�sia�

* Kjo analiz� �sht� mb�shtetur thell�sisht dhe gjer�sisht
n� interpretimin q� studiuesi Eldon Gjikaj i ka b�r� poezis� P�rjet�sia n�
monografin� �Cikli filozofik n� sistemin poetik t� Lasgush Poradecit�, Naimi,
Tiran�, 2010. P�r k�t� arsye nuk jan� cituar numrat e faqeve.

P�r m� tep�r,
sugjerohet konsultimi me burimin: Eldon Gjikaj, Cikli filozofik n� sistemin
poetik t� Lasgush Poradecit, Naimi, Tiran�, 2010

E t�r� vepra e Lasgush Poradecit ku m� shum� e ku m� pak
i dedikohet p�rjet�sis�. Nga pik�pamja strukturore, p�rjet�sia shfaqet si nj�
kusht i dyfisht�, i varur dhe dominant. I varur sepse paraqitet si pjes� e
prodhuar nga t� gjitha shenjat kryesore ( dashuria, njeriu, Zoti, erosi,
vdekja, etj ) dhe dominant sepse p�rjet�sia kthehet n� kushtin e tyre jet�sor.,
ato duhet ta mbartin n� vetvete domosdoshm�rish. Vet� poezia P�rjet�sia, b�n
pjes� tek v�llimi poetik �Vallja e Yjeve� i cili �sht� i strukturuar n� shtat�
cikle. Cikli i pest� �Vallja e p�rjet�sis� p�rfshin edhe poezin� �P�rjet�sia�.
N� baz� t� k�tij cikli �sht� dominant semantika e p�rjet�sis�. N� pes� k�ng�t
q� e p�rb�jn� paraqiten pes� shkall�t e zhvillimit t� jet�s fiziko-psikike.
K�to jan� a. L�nda dhe jeta, b. Fryma dhe q�llimi, c. Ndjenja dhe njeriu, �.
Njeriu dhe Zoti, d. P�rjet�sia. Ky cik�l filozofik �sht� n� gjendje t�
ng�rthej� elementet e sistemit n� nj� thelb poetik semantik sipas perspektiv�s
zon� tok�sore zon� qiellore (simbol i
pentagonit). Duke i ballafaquar ciklet e m�sip�rme me k�ng�t e ciklit filozofik
gjithnj� sipas perspektiv�s zon� tok�sore zon� qiellore p�rftohen k�to �ift:
l�nda dhe jeta- Vallja e Dherit

Fryma dhe q�llimi_vallja e vdekjes

ndjenjat dhe Njeriu, vallja e yjeve,

njeriu dhe Zoti, vallja e Qiellit,

p�rjet�sia, vallja e P�rjet�sis�.

�ifti i fundit p�rve�ohet nga t� tjer�t sepse
pashmangsh�m shtron p�r zgjidhje nj� ��shtje themelore: n�se n� ciklin
filozofik �Vallja e p�rjet�sis� reflektohen gjith� t� tjer�t, pra n� nj� far�
m�nyre, n� sistem si funksionin si qend�r kondensuese e cikleve t� ve�anta dhe
se k�nga P�rjet�sia brenda tij kondenson k�ng�t e tjera, at�her� paskemi t�
b�jm� me nj� qend�r t� qendr�s!?

Gjithnj� sipas perspektiv�s zon� tok�sore zon� qiellore,
k�nga P�rjet�sia p�rqendron maksimalisht prurjen poetiko-semantike t� ciklit
filozofik, p�r pasoj� t� krejt sistemit poetik lasgushian. Aty thuket i gjith�
konceptimi i autorit mbi bot�n dhe njeriun (n� p�rshkall�zimin
trup-zem�r-shpirt), dy kolonat universale t� mendimit filozofik sot e mot sipas
linj�s vertikale tok�/qiell., nga ky k�ndv�shtrim mund t� themi se mund t�
konsiderohet qend�r e qendr�s� nd�rkaq n� kontekstin ton� ka r�nd�si t�
posa�me afria simbolike mes numrit pes� dhe qendr�s. Pesa evokon qendr�n e
kryqit, pozicioni qendror i njeriut mes tok�s dhe qiellit. Pra Lasgushi ka
k�rkuar n� poezin� e tij, qendr�n e qendr�s pesek�nd�she, n�p�rmjet k�saj ai
pasuron vlerat estetike t� tekstit. K�nga P�rjet�sia zgjerohet ndjesh�m., ajo
p�rb�het nga tri pjes�, paraprakisht P�rjet�sia si n� boshtin vertikal VY,
ashtu edhe n� boshtin hap�sinor VZ, e paraqet n� m�nyr� t� p�rqendruar vizionin
e tij poetiko-filizofik mbi ��shtje madhore: Procesi i njohjes prej njeriut,
shkall�t e k�tij procesi sa racional aq edhe mistik, ku bota tok�sore me bot�n
qiellore krijojn� amalgam� t� qen�sishme.

Poezia P�rjet�sia �sht� e ndar� n� tre pjes� dhe ka nj�
organizim specifik t� materialit shkrimor. Vargjet rimojn� me nj�ri tjetrin
sipas skem�s aba b, me rima fundore dhe parafundore. Studiuesi Eldon Gjikaj n�
punimin e tij �Cikli filozofik n� sistemin poetik t� Lasgush Poradecit�, ka
v�rejtur se mes ideve filozofike t� Lasgushit ka p�rkime me idet� filozofike t�
Kantit. Th�n� ndryshe, n� poezin� P�rjet�sia, studiuesi v�ren se Lasgushi ka
nd�rtuar nj� raport: perceptimi shqisor i bot�s s� jashtme-form�simi i saj
subjektiv, ku �do subjekti i gjegjet nj� e jashtme e ve�ant� dhe personale.
Raportet q� p�rb�jn� tharmin ideor t� poezis� P�rjet�sia, �sht� ai i
shk�mbimeve n� kahjen subjekt�natyr�, th�n� ndryshe e brendshme �e jashtme,
por edhe e anasjella, pra natyr�subjekt, e jashtme �e brendshme.

N� nj� studim n� rrafshin vertikal t� poezis� P�rjet�sia
gjenden pik�prerje ku paraqitet poetikisht procesi i njohjes s� bot�s p�rmes
shqisave: t� shijuarit, t� prekurit, t� shikuarit, t� d�gjuarit (referuar
procesit t� njohjes sipas Kantit). Ve�se ky njeri shfaqet i b�r� nj�sh me
objektin e perceptuar: Je l�ng� / Je pluhur�/Je er� e lules s� vet�Je
fije bar, je tingull prej k�mbore.

N� k�t� kuad�r poezia i referohet tre fjal�ve ky�e,
trupit, zemr�s, shpirtit. Pra lidhja me bot�n, kryhet sipas k�tij rendi. N�
k�ng�n e par�, n�p�rmjet trupit me tre shqisa: t� shijuarit, t� prekurit, t�
nuhaturit, n� k�ng�n e dyt� p�rmjet dy shqisave t� tjetra, t� shikuarit dhe t�
d�gjuarit t� cilat mb�rrijn� thell� tek njeriu dhe t� p�rbashkuara, japin
zem�r. N� k�ng�n e tret� mb�rrihet n� shkall�n e tret� t� lidhjes, e cila �sht�
m� e plota dhe m� e thella, shkalla e shpirtit. Shk�mbimi n� k�ng�n e tret� nuk
ka vet�m kahje nga jasht� brenda, pra natyr�-subjekt, por edhe nga brenda
jasht�, subjekt-natyr�. Kemi t� b�jm� me nj� proces t� t�r� shk�mbimesh t�
nd�rsjellta, mes t� ve�ant�s dhe t� p�rgjithshmes t� cilin Lasgushi e quan
shteg bashkimi, nj� proces ky i mistersh�m (q� ti s�di se si). P�rjet�sia n�
interpretimin e saj n� rrafshin vertikal �sht� nj� tekst i alternuar mes vet�s
s� par� dhe vet�s s� dyt�, me denduri m� t� madhe t� k�saj t� fundit.
Fillimisht duhet identifikuar z�ri n� vet�n e par�., kush flet? edhe pse n�
dukje di�ka �sht� e thjesht�, �sht� e qart� se p�remri un� si z� n� poezi i
takon p�rjet�sis�, ve�se n� k�t� rast p�rjet�sia �sht� nj�sh me nj� Zot
panteist, sepse entiteti t� cilin e shquan z�ri n� vet�n e par� shtrihet n� t�
gjitha elementet e natyr�s. Kjo dukuri p�rkon me mendimin e Ali Xhikut, p�r pranimin e nj� Zoti panteist
tek poeti: �Zoti i Lasgushit nuk �sht� Zoti teologjik, por Zoti q� si n� �do
gj� t� natyr�s, �sht� edhe n� vet� njeriun�. Duke u rikthyer tek z�ri i rr�fimit, n� rrafshin vertikal poezia
P�rjet�sia, ilustron nj� skem� dialogjike. Ku nj�ri personazh, njeriu, �sht� i
pranish�m vet�m si subjekt, e cila skematikisht mund t� p�rfytyrohej:

Zoti (P�rjet�sia)�Njeriu

P�r sa i p�rket t� v�rtet�s s� procesit t� njohjes, poeti
�sht� i shkrir� si me Zotin ashtu edhe me Njeriun. Reflektimi meditativ i
poetit, vjen p�rmes z�rit t� Zotit n� trajt� predikimi mbi njeriun, pra duket
sikur poeti m� s� shumti k�rkon t� sqaroj� vetveten. Nga kjo pik�pamje, n�
rrafshin e mesazhit vertikal, n� poezin� p�rjet�sia dh�n�si dhe marr�si
identifikohen n� nj�: poeti.

Procesin e njohjes s� bot�s, autori e jep n� m�nyr� t�
p�rshkall�zuar p�rmes: perceptimit shqisor (shijon, p�rket, je, sheh, etj).,
stadit shpirt�ror (ndje.,) raporteve e brendshme/e jashtme, e jashtme /e
brendshme, shk�mbimeve t� nd�rsjella mes tyre (vlak, det).

Si n� interpretimin n� rrafshin vertikal, ashtu edhe n� rrafshin
hap�sinor poezia P�rjet�sia, �sht� e organizuar n� form�n vertikale t�
materialit shkrimor, duke shkuar gjithnj� prej kulmit drejt nj� baze t�
shtrir�, pastaj rishtas kulmim e rishtas n� vargje t� gjata. Vet� titulli i
poezis� P�rjet�sia lidhet me nj� kategori absolute qiellore, e cila nis t�
zbres� e t� z�r� vend n� gj�sendet tok�sore e njer�zore. P�rgjith�sisht poezia
�sht� e nd�rtuar n�p�rmjet vargjeve t� lira, por t� nd�rtuar me nj� muzikalitet
t� rrall�. Gjithashtu n� poezi v�rehen, p�rdorimi i p�rs�ritjes s� fjal�ve e
togfjal�shave, me q�llim p�rforcimin e mendimit., p�rdorimi i vargjeve eliptike:
(n� qiell, q� mendjen ty ta qellson,/n� diell mendjen q� ta diell�son) k�tu
kemi zhvendosjen e p�remrit q� n� segmentin e dyt� t� vargut, e cila pasohet me
munges�n e p�remrit ty. Gjithashtu v�rejm� p�rdorimin e enumeracionit dhe t�
pyetjeve retorike, si n� �do poezi kemi p�rpjekjet e Lasgush Poradecit p�r t�
na dh�n� fjal� t� reja, si dhe antonimin: n� kulm, n� thelb, n� fund t� vetes
sate.

________________________________

Lirike me shi � Azem Shkreli
� Shpjegoni r�nd�sin� e Azem Shkrelit n� let�rsin� shqipe t� pasluft�s. R�nd�sia e Azem Shkrelit n� let�rsin� shqipe t� pasluft�s. Shfaqja e poetit t� fuqish�m, Azem Shkrelit sh�noi kthes�n drejt hapjes dhe modernizimit t� poezis� shqipe t� Pasluft�s. R�nd�sia e tij �sht� m� e dukshme p�r faktin, se Shkreli ishte nj� prej poet�ve t� par� n� poezin� kosovare, me nj� talent t� fuqish�m emancipues, nd�rsa n� Shqip�ri, gjendja e poezis� shqipe ndodhej n�n trysnin� e dogm�s letrare t� socializmit, t� kontrolluar ideologjikisht. Liria poetike nga dogmat dhe krijimi i nj� tradit� poetike n� Kosov� u mish�ruan n� krijimtarin� e poetit Azem Shkreli. Pas botimeve t� librave t� par� me poezi t� Esad Mekulit e Martin Camajt, Azem Shkreli e form�soi dhe e konsolidoi k�t� tradit� me v�llimet q� me v�llimin �N� krah�t e shkrepave�. Pak nga pak, poezia e Shkrelit priret nga nj� poezi e subjektit personal, duke e �liruar unin lirik intim nga ai kolektiv e duke p�rfshir� n� t� tem�n e dashuris� p�r vendlindjen, dashurin� p�r vash�n, lirik�n e peizazhit dhe portretizimin e njeriut rugovas me ngjyrimet e tradit�s dhe t� lasht�sis�. Gjith� k�to veti, bashk� me poet�t e tjer�, si Ali Podrimja, Din Mehmeti, Rrahman Dedaj etj., ndikuan n� modernizimin e let�rsis� shqipe pas luft�s. � Karakterizoni vetit� e poezis� s� Azem Shkrelit. Nj� nd�r vetit� kryesore t� poezis� s� Azem Shkrelit �sht� dend�sia e mendimit, pra tek ky poet nuk shteron kurr� burimi i mendimeve. Ngarkesa dhe tendosja emocionale jan� veti t� tjera t� poezis� s� tij, t� cilat nuk jan� sajime mekanike, as rezultat i reduktimeve dhe i shkurtimeve sasiore t� mjeteve shpreh�se, pra krijimtari i pakufizuar, pa reduktime. Poezia e Azem Shkreli p�rdor efekte artistike me figura t� ligj�rimit poetik, si metafora, p�rs�ritja, aliteracioni, etj., t� cilat e b�jn� poezin� e tij t� ket� rit�m, gjall�ri, imazh mendor dhe asociativ. Nj� pjes� e efekteve t� poezis� s� Shkrelit jan� dhe p�rpunimi i materies popullore vendase, mitet, tabut�, paganizmi i theksuar n� betimin p�r gurin, rr�nj�t, qiellin e tok�n. � P�rkufizoni natyr�n poetike t� shkrimtarit Azem Shkreli. N� natyr�n poetike t� Azem Shkrelit, p�rfshihet dend�sia e t� gjitha shtresimeve poetike, e cila e ka t� mpreht� ndjeshm�rin� ndaj fjal�s, dhe mundohet t� nxjerr�, t� shtrydh� nga ajo t� pamundshmen. N� natyr�n krijuese t� poetit nd�rthuren mendime dhe nuanca mendimesh, emocione, ndjenj�, imazhe p�rfytyrimi dhe imagjinate. Natyra e Shkreli, �sht� para s� gjithash, lirike dhe elegjiake. Ai �sht� i prirur t�u k�ndoj� si mahnis� para bukuris�, ashtu edhe humbjeve intime, individuale dhe shoq�rore. � Renditni dhe sqaroni karakteristikat e poezis� s� Azem Shkrelit. Gdhendja mjesht�rore e vargut dhe e fraz�s poetike �sht� nj� nd�r karakteristikat e poezis�. N� karakterin e saj poeti ka arritur t� vendos� rit�m dhe harmoni t� natyrshme t� nd�rthurura me nj�ra-tjetr�n. Sakt�sia e imazhit imagjinativ dhe figurativ, sakt�sia dhe t�r�sia e perspektiv�s dhe e filozofis� poetike gjithashtu q�ndrojn� n� thelbin e poezis� s� Azem Shkrelit. Poeti ka nj� vizion konciz mbi poezin�, duke e shteruar imazhin n� p�rputhje t� sakt� me idioma e efekte gjuh�sore, n� t� mir� t� atmosfer�s dhe afeksionit krejt ngjyrime origjinale. � P�rshkruani parafytyrimet q� krijohen gjat� leximit t� poezis� s� Azem Shkrelit. Parap�rfytyrimet e krijuara nga poezia �Lirik� me shi�. �sht� nj� ve�ori, mbase e rrall� p�rgjith�sisht q� gjendet nga leximi jo i thell� i vepr�s, ku �mendimi dhe emocioni rob�rojn� strukturat t�r�sore t� vargut, strof�s, fraz�s. Motivi i poezis� �sht� krejt i zakonsh�m, nj� peizazh, nj� qytet n� koh� me shi�, Peizazhi �sht� i p�rjetsh�m, plazmon gjaku dhe psikika emocionale n� p�rputhje me p�rmasat e fizik�s dhe shpirt�rores s� trevave shqiptare. � N� �raporte q�ndrojn� ndjenjat estetike me struktur�n e vargjeve n� poetik�n e Shkrelit. Poema �Lirik� me Shi� ka nj� struktur� t� thell� estetike, n� t� cil�n vargu, strofa dhe fraza derdhen lirsh�m dhe arrijn� nj� eleganc� t� p�rsosur ritmi dhe mendimi poetik. Vargjet e k�saj poezie jan� 11-rrokeshe. N� t� jan� t� shkrira nj� mori figurash letrare. Estetika dhe strukturimi i vargjeve n� k�t� vep�r jan� n� harmoni t� plot� me nj�ra-tjetr�n. Vargu i Shkrelit �sht� jotradicional, poezia nuk ka forma t� ngurta organizmi, ai hap shtigje t� reja metaforike, n� p�rputhje me natyr�n emocionale e meditative t� mal�sorit shqiptar t� veriut, konstruktit t� tij shpirt�ror e mental, me lakonizmin, thell�sin�, por edhe me misticizmin e bes�tytnit� e tij. � P�rs�ritni edhe nj� her� tiparet e poetik�s s� Shkrelit. Poetika e Shkrelit vjen n� forma sa t� ndryshme aq edhe t� ngjashme. N� t� shkrihen shum� natyrsh�m ngjyrosjet emocionale, ngarkesa dhe tendosja e tyre, nuanca mendimesh, imagjinate, dend�sie, ndjeshm�ria ndaj fjal�s etj. Fjala, figura dhe fraza nd�rthuren bashk� n� nj� vep�r t� vetme. Organizimi i poezis� b�het jo q�llim m� vete. Zot�rojn� vargjet e lira me rima spontane, ritmi i rregullt e i lir�, n� p�rputhje edhe me struktur�n grafike (strofa, monokolona, distiku etj). Mbisundon p�rsiatja dhe elegjia, tabloja lirike dhe etydi poetik. Shpesh her� poezit� marrin ngjyres� epigrafike, sentenciale, k�shillimore (�Kat�r k�shilla vetes�).

_________________________________________________________

1.2 Tema Josif Brodskij, fjalimi i Nobelit. Tekstikulturologjik ora I:
Objektiva: a) T� p�rvet�suarit e disa koncepteve estetike; b) T� lexuarit dhe t� kuptuarit mir� e fjalimit t� Broskijt.

M�suesi sugjerohet t�i njoh� nx�n�sit me konceptet e m�poshtme me q�llim q� ata ta ken� m� t� leht� t� kuptuarin e tekstit. K�to koncepte nx�n�si mund t�i lexoj� p�r dijeni t� p�rgjithshme jo si detyr� e m�simit.
Sugjerohet dy her� leximi i pjes�s: nj� here nga m�suesi duke ndaluar dhe duke dh�n� shpjegimet p�rkat�se p�r �ka nx�n�sve mund t�u ting�lloj� e panjohur; dhe leximi i dyt� nga nx�n�sit q� t� jet� lexim p�r ta asimiluar p�rmbajtjen ideore t� tekstit.
� Evidentoni objektin dhe subjektin e k�saj ligj�rate eseistike. Subjekti i ligj�rat�s �sht� me patjet�r shkrimtari Brodskij, por edhe shkrimtari n� kuptimin universal. Objekti �sht� ekzistenca njer�zore, arti, gjuha dhe let�rsia, etika dhe estetika, libri.

� Si do ta vler�sonit esen�: me prirje etike apo estetike? �far� m�suat nga k�to dyk�ndv�shtrime p�r esen�? Ndoshta me t� dyja llojet e prirjeve: kur niset nga k�ndv�shtrimi i subjektit mbi objektet, �sht� estetik; kur niset t� gjykoj� mbi objektet �sht� estetiko-etik.

Filozofia e shtetit, etika e tij, pa folur m� p�r estetik�n � jan� p�rher� �dje�-ja. Gjuha dhe let�rsia (kategori estetike) jan� gjithmon� �sot�-i dhe shpesh � sidomos aty ku sistemi politik �sht� ortodoks � ato madje mund t� p�rb�jn� edhe �nes�r�-in.
�dofar� realiteti i ri estetik p�rsakt�son p�r njeriun realitetin etik. Sepseestetika �sht� n�na e etik�s; nocionet �mir� dhe �keq� � jan� nocione, para s� gjithash, estetike, q� parakuptojn� kategorit� e �s� mir�s� dhe �s� keqes�. N� etik� jo �gjith�ka �sht� e lejueshme�, sepse n� estetik� jo �gjith�ka �sht� e lejueshme�, ngase sasia e ngjyrave n� spekt�r �sht� e kufizuar. Nj� foshnje pa arsye q� me t� qara refuzon nj� t� panjohur ose, p�rkundrazi, joshet drejt tij, instinktivisht ka b�r� nj� zgjedhje estetike dhe jo morale. Zgjedhja estetike �sht� gjith�her� individuale.
� Analizoni raportin e artit me privat�sin� e ekzistenc�s njer�zore. Nga buron ky raportdhe si p�rthyhet ai n� realitet? N�se arti di� edhe na m�son (artistit, n� radh� t� par�), at�her� kjo ka t� b�j� pik�risht me privat�sin� e ekzistenc�s njer�zore. Duke qen� m� e st�rlashta � dhe forma m� e fjal�p�rfjalshme e iniciativ�s vetjake � ajo dashje ose pa dashje stimulon tek njeriu pik�risht ndjesin� e individualitetit, unikalitetit, ve�an�sin� �duke e shnd�rruar at� nga nj� kafsh� shoq�rore n� personalitet. Shum� gj�ra mund t�i bashk�pjes�tosh: buk�n, shtratin, bindjet, t� dashur�n � por jo poezin�, t� themi, t� Rajner Maria Rilkes. Pra arti �sht� i lidhur ngusht� si me krijuesin e saj, ashtu edhe me p�rjetuesin e saj, sepse n� t� dyja rastet n� forma t� ndryshme ndikon n� thelbin e tyre ekzistencial, p�r pasoj� edhe p�r qasjen ndaj bot�s. Let�rsia p�rthyhet tek gjithsecili prej nesh n�p�rmjet individualitetit ton� dhe e kultivon at� sipas organizmit q� ky organiz�m ka. Pik�risht pra n�p�rmjet kulturimit dhe kultivimit t� ndjenjave njeriu shnd�rrohet nga nj� kafsh� shoq�rore n� personalitet, sepse madh�shtia e artit �sht� aq e pafundme, ashtu si raporti direkt q� krijon me lexuesin e saj. Ky raport buron nga fakti se arti �sht� i pashtersh�m dhe universal p�r nga karakteri. N� realitet p�rthyhet me kultur�n estetike t� gjithsecilit prej nesh.

� N� �raport �sht� let�rsia, arti me shkrimtarin, artistin dhe si ndryshon ky raport melexuesin apo p�rjetuesin e artit? Let�rsia pra p�rfshihet tek artet, pavar�sisht se �sht� forma m� e st�rlasht� e tij. Raporti me shkrimtarin/ artistin �sht� shum� individual, sepse vepra e artit, let�rsia n� ve�anti dhe poezia m� p�rve�mas, i drejtohet njeriut t�t-�-t�t, duke u lidhur me t� n� marr�dh�nie direkte, pa nd�rmjet�s.Pra arti �sht� i lidhur ngusht� si me krijuesin e saj, ashtu edhe me p�rjetuesin e saj.

� Si shpaloset kund�rshtia art-politik� n� tekst dhe nga buron kjo oponenc�universale? Pra, p�r k�t� arsye, nuk e kan� dashur artin n� p�rgjith�si dhe poezin� n� ve�anti prij�sit e t� mirave t� p�rbashk�ta, sundimtar�t e masave, tellall�t e domosdoshm�ris� historike. Sepse aty ku kakaluar arti, ku �sht� lexuar poezia, ata zbulojn� n� vend t� p�lqimit dhe solidaritetit � shp�rfillje dhe kund�rshtim, n� vend t� vendosm�ris� p�r veprim � mosv�mendje dhe neveri. Oponenca universale buron nga misioni i gjithsecil�s veprimtari njer�zore n� jet� sepse 1.nuk e kan� dashur artin n� p�rgjith�si dhe poezin� n� ve�anti prij�sit e t� mirave t� p�rbashk�ta, sundimtar�t e masave, tellall�t e domosdoshm�ris� historike; 2. Sepse aty ku kakaluar arti, ku �sht� lexuar poezia, ata zbulojn� n� vend t� p�lqimit dhe solidaritetit � shp�rfillje dhe kund�rshtim, n� vend t� vendosm�ris� p�r veprim � mosv�mendje dhe neveri.

� Shtjelloni konceptin universal t� artit sipas Brosdskijt dhe komentoni postulatin ��arti parathot� nj� periudh�, periudh�, presje dhe nj� minus�. Me fjal� t� tjera, n�p�r zerote vegj�l me t� cil�t prij�sit e s� mir�s s� p�rbashk�t dhe sundimtar�t e masave priren t� veprojn�, arti parathot� nj� �periudh�, periudh�, presje, dhe nj� minus�, duke e shnd�rruar �do zero n� nj� njeri t� vock�l, megjith�se jo gjithmon� t� bukur. Arti sipas Brodskijt q�ndron mbi gjithshka, sepse ai ka edhe funksion parath�n�s �ka �sht� maksimumi q� arrin g�rshetimi i ndjenj�s me arsyen, historia etike me t� ardhmen estetike.

� Krahasoni raportet kohore n� t� cilat �sht� gjuha dhe let�rsia n� raport me format etjera t� organizimit njer�zor. Argumentoni q�ndrimet pro dhe kundra. Gjuha dhe, si� m� duket mua, let�rsia- jan� gj�ra m� t� lashta, m� t� pashmangshme, m� t� p�rjetshme sesa �do form� e organizimit njer�zor. Pra fillesa e mendimit njer�zor �sht� n�p�rmjet artit sipas Brodskijt. P�r k�t� arsye, ai mbetet edhe universal.

� Dalloni argumentet n� raportin e (pa) nd�rsjell� let�rsi-shtet sipas Brodskijt.Mb�shtetuni n� kontekstin historik, social, psikologjik e artistik t� diskutimit.

Zem�rimi, ironia apo indiferenca e shprehur nga let�rsia n� lidhje me shtetin, �sht� n� thelb, reaksioni i s� p�rhershmes (argumenti), m� sakt� t� themi � i t� pafundmes, kundrejt t� p�rkohshmes (raporti) , t� kufizuar�s. T� pakt�n deri at�her� kur shteti do t�i fus� hund�t n� pun�t e let�rsis�, let�rsia ka t� drejt�n e vet t� nd�rhyj� n� pun�t e shtetit (argumenti). Sistemi politik, forma e rendit shoq�ror, sikund�rse �do sistem n� t�r�si, �sht�, p�r vet� natyr�n e saj t� p�rcaktuar, form� e koh�s s� shkuar q� rreket ta quaj� vet�n form� t� s� tashmes (shpesh her� edhe t� s� ardhmes), dhe njeriu, profesioni i t� cilit �sht� gjuha, �sht� i mbrami q� mund t�i lejoj� vetes ta qes� n� harres� k�t� gj� (argumenti, kontrastues).
Konteksti historik-social: sistemi komunist n� vendet e Europ�s Lindore, ngritja e doktrin�s s� realizmit socialist. Konteksti psiko-artistik: mungesa e liris� s� shprehjes p�r artist�t, q� shfaqej n� dob�si forme e p�rmbajtjeje p�r doktrin�n e realizmit socialist.

DETYR� SHT�PIE: Zb�rtheni imt�sisht universalitetin e fjalis� �Rreziku i v�rtet� p�r shkrimtarin nuk �sht� edhe aq mund�sia (dhe shpesh siguria) e p�rndjekjes nga shteti, sesa mund�siap�r t�u ndjer� i hipnotizuar nga tiparet e shtetit, t� cilat, t� p�rbindshme apo t�n�nshtruara ndryshimeve p�r mir�, jan� p�rher� t� p�rkohshme.� Mb�shtetni analizattuaja n� shtyllat e m�poshtme:

- ��sht� mund�sia (siguria) e p�rndjekjes nga shteti - ndihem i hipnotizuar nga tiparet e shtetit Pra ngritja e munges�s s� liris� shpirt�rore, t� cilat i kan� detyruar shkrimtar�t t� kalojn� n� metamorfozat m� t� �uditshme.

___________________________________________________

Ushtrime ndihmese per Virginia Vulf
�Lexoni me shum� v�mendje tekstin eseistik t� Virxhinia Vulfit dhe rilexojeni edhe nj� her�, n� qoft� se �sht� e nevojshme p�r t� kuptuar m� mir� se p�r �far� b�het fjal�. Si mendoni, cili �sht� subjekti i k�saj eseje?

N� k�t� ese, Virxhinia Vulf �sht� p�rpjekur q� duke v�n� p�rball� dy personazhe: nj� fem�r dhe nj� mashkull t� trajtoj� konceptin e mendjes androgjene, gjithmon� sipas bot�kuptimit t� nj� femre. Vulf thot� se mendja �sht� nj� organ mjaft i mistersh�m dhe duke u futur brenda saj nuk njeh asgj� edhe pse ne varemi prej saj. Mendja �sht� p�rqendrimi i mendjes n� nj� pik� �far�do n� nj� �ast �far�do, saq� nuk mund t� ket� asnj� gjendje t� ve�ant�. P�r sa i p�rket mendjes androgjene, kemi t� b�jm� me p�rzierjen e dy gjinive asaj fem�rore dhe asaj mashkullore. K�to dy gjini nuk mund t� b�jn� dot pa nj�ra-tjetr�n dhe bashkimi i burrit me gruan p�rb�n k�naq�sin� dhe lumturin� e t� dy gjinive. Vulf thot� se te femra personazh kryesor mbetet gjithmon� shpirti, sepse t� gjitha shkrimet e shkrimtareve femra, fillojn� vet�m at�her� kur shpirti i saj do t� rr�fej� di�ka.

� ǒdo t� thot� �mendje� p�r shkrimtaren dhe cili �sht� raporti q� ekziston mes mendjes dhe shpirtit sipas k�ndv�shtrimit tuaj?

Sipas Vulf mendja �sht� nj� organ mjaft i mistersh�m. Mendja �sht� p�rqendrimi n� nj� �ast �far�do dhe n� nj� pik� �far�do duke qen� se ajo ka nj� fuqi shum� t� madhe. Raporti q� ekziston mes mendjes dhe shpirtit bazohet n� at� se mendja �sht� m� tep�r e identifikuar me vet�dijen, kurse shpirti ka t� b�j� me p�rjetimin dhe raportin mes tyre, shkrimtarja e jep vet�m duke v�n� veten e saj n� situata t� ndryshme v�zhgimi.

� Analizoni konceptin �uniteti i mendjes� sipas Virxhinia Vulfit dhe si e perceptoni ju at�.

Unitetin e mendjes Virxhina e Vulf e ka dh�n� n�p�rmjet mohimit duke th�n� se: mendja ka nj� fuqi aq t� madhe p�rqendrimi n� nj� pik� �far�do, n� nj� rast �far�do saq� t� duket se nuk mund t� ket� asnj� gjendje t� ve�ant� e t� dallueshme. Pra, sipas autores nj� gjendje tjet�r e mendjes p�rve� asaj unitare nuk ekziston.

�Argumentoni rrug�timin e mendjes duke e p�rshkuar at� dhe pranin� e mendjes jasht� trupit. P�rqendrohuni te raporti trup-mendje.

P�r shembull, mendja mund t� shk�putet krejt�sisht nga njer�zit e rrug�s dhe ta shoh� veten t� shk�putur prej tyre, tek rri aty n� nj� dritare n� katin e sip�rm dhe i sodit ata. Ose mund t� mendoj� bashk� me njer�z t� tjer� n� m�nyr� krejt spontane, si� ndodh, p�r shembull, me nj� turm� njer�zish q� presin t� gjitha bashk� t� d�gjojn� nj� lajm q� do t�u lexohet me z� t� lart�.

Raporti mes trupit dhe mendjes q� autorja vendos �sht� i karakterit autonom. �sht� i till� sepse autorja ka vendosur q� aktivitetin e tyre ta b�j t� ve�ant�, por ata nuk i largon asnj�her� nga njeri tjetri. Dikush mund t� mendoj� se ky raport �sht� i nj� pavar�sie totale. Megjithat� mendojm� se p�rderisa k�ndv�shtrimi i pozicionimit fizik t� individit v�zhgues vendoset n�p�rmjet mendjes at�her� nuk ka kuptim q� ta konsiderojm� at� t� pavarur.

� Rikthehuni tek analiza e raportit shpirt-mendje n� var�si t� gjinis� dhe argumentoni konceptin e nj� mendjeje t� ndritur sipas Colerdige.

Coldrige thot� se nj� mendje e ndritur �sht� nj� mendje androgjene. Vet�m kur realizohet ky bashkim mendja b�het plot�sisht pjellore dhe i p�rdor t� gjitha aft�sit� e saj. Nj� mendje q� �sht� vet�m mashkullore, nuk �sht� n� gjendje t� krijoj�, ashtu si edhe nj� mendje vet�m fem�rore. Pra k�to dy gjini nuk mund t� b�jn� dot pa nj�ra-tjetr�n.

� Argumentoni pro dhe kund�r shprehjen �Vet�m kur realizohet ky bashkim mendja b�het plot�sisht pjellore dhe i p�rdor t� gjitha aft�sit� e saj�.

N� k�t� shprehje argumentet pro k�tij q�ndrimi jan� k�ndv�shtrimi universal mbi dukurit� dhe subjektet q� natyra njer�zore ofron. Argument kund�r mund t� jet� fakti q� nuk ka pse t� mungoj� nj� k�ndv�shtrim vet�m fem�ror apo vet�m mashkullor mbi faktet sociale sepse secili nga k�ndv�shtrimet afron mund�sira t� reja p�r ta par� bot�n n�p�rmjet nevojave t� secil�s gjini n� fund t� fundit.

� Shtjelloni konceptin �mendje androgjene� sipas Vulfit dhe k�ndv�shtrimit feminist mbi argumentin.

Sipas Volf �mendja androgjene� �sht� p�rzierja e dy gjinive; asaj mashkullore me at� fem�rore. Gjendja e zakonshme dhe e rehatshme mendore �sht� ajo ku t� dy jetojn� n� harmoni s� bashku, n� bashk�punim shpirt�ror. Kur njeriu �sht� burr�, pjesa grua e trurit t� tij duhet t� luaj� nj� rol; dhe gruaja nga ana e saj, duhet t� ket� nd�rveprim me burrin q� ndodhet brenda saj.

� Analizoni n� nivel kontekstual dhe tekstual p�rkufizimin: �Shekspiri si tipi i mendjes androgjene� p�r nga pik�pamja e kritik�s feministe dhe nga ajo e p�rgjithshme.

Sipas Shekspirit nj� nga shenjat dalluese t� nj� mendjeje v�rtet t� zhvilluar �sht� se ajo nuk mendon ve�an�risht dhe n� m�nyr� t� nj�pasnj�shme p�r gjinin�, �sht� shum� m� v�shtir� sot se dikur t� p�rftosh at� gjendje mendore.

� Renditni me shkrim tiparet e nj� mendjeje t� zhvilluar sipas Vulfit dhe komentoni secilin prej tyre:

1. Nuk mendon ve�an�risht dhe n� m�nyr� t� nj�anshme p�r gjinin�.

2. Sot �sht� shum� e v�shtir� q� t� p�rftohet mendja e nj� burri-grua.

3. Mendja androgjene ka rezonanc� dhe �sht� poroze; ajo �sht� aft� t� p�r�oj� emocione pa pengesa, se �sht� krijuese n� m�nyr� t� natyrshme dhe p�rshk�ndit�se.

� Trajtoni lidhjen q� ekziston mes let�rsis� dhe gjinis� nga k�ndv�shtrimi i Vulfit. A bini dakord me shprehjen �Kjo gj� duhet t�u ket� nxitur burrave d�shir�n e pap�rmbajtur p�r t�u afirmuar��

Asnj� epok� nuk mund t� ket� qen� kaq e vet�dijshme p�r ndarjen e gjinive sa jona; mjaft t� sillje n� mend librat e pafund q� kishte n� Muzeun Britanik t� shkruara nga burrat p�r grat�, t� cilat e provojn� k�t� m� s� miri. P�r k�t� ishte pa dyshim fajtore fushata e s� drejt�s s� vot�s p�r grat�. Kjo gj� duhet t�u ket� nxitur burrave d�shir�n e pap�rmbajtur p�r t�u afirmuar; duhet t�i ket� b�r� q� t� v�n� theksin tek gjinia dhe tiparet e saj, gj� q� nuk do t� kishin marr� mundimin ta b�nin po t� mos qen� sfiduar nga grat�. Dhe kur dikush sfidohet, qoft� edhe nga disa gra me kapela t� zeza, ai kund�rshton, dhe kur nuk t� kan� sfiduar kurr� m� par�, kund�rshtimi b�het edhe m� i tepruar.

Lidhur me d�shir�n e pap�rmbajtur t� meshkujve p�r tu afirmuar mund t� themi se b�het fjal� p�r ndryshime t� thella sociale m� shum� se sa p�r sfida t� karakterit gjinor. Sfida n� vetvete nuk �sht� forca, por �sht� k�ndv�shtrimi.

� Interpretoni dometh�nien e shprehjes �Nuk isha plot�sisht e sigurt, n�se kjo ishte nj� �I� n� trajt�n e nj� peme apo t� nj� gruaje q� po ecte.�, duke e par� n� kontekstin maskilist, por dhe nga pik�pamja feministe. Shihni me kujdes simbolik�n q� mbartin mjetet gjuh�sore t� shprehjes.

N�p�rmjet k�saj shprehjeje Virxhinia Vulf ka shprehur m� s� qarti dyshimin e saj mbi personalitetin e individit, prandaj ajo thot�: n�se kjo ishte nj� �I� me nj� fjal� a �sht� dikush me personalitet t� plot� njer�zor pavar�sisht nga p�rkat�sia gjinore apo sociale dhe ana tjet�r e shprehjes apo t� nj� gruaje q� po ecte �ka do t� thot� se individi identifikohet n� baz�n e gjinis� dhe t� forc�s psikosociale q� kjo gjini i atribuon.

Simbolika q� mbart lidhet forma e drejt� e shkronj�s �I� me konceptin e pem�s q� n� fakt �sht� nj� metafor� p�r integritetin personal t� gjithsecilit individ, por dhe t� shterp�sis� q� ky lloj integriteti mbart n� vetvete.

� Komentoni dometh�nien e shprehjes �� e bllokonte himnin e energjis� krijuese dhe e mbante brenda ca kufijve t� ngusht�. Shiheni komentin tuaj edhe nga nj� k�ndv�shtrim sociologjik mbi nevoj�n e nj� fush�pamjeje fem�rore p�r jet�n dhe artin.

Shprehja n� vetvete i atribuohet shterp�sis� s� kanoneve dhe modeleve kallpe, t� cilat e frenojn� fantazin� krijuese. Kjo do t� thot� se bota ka nevoj� p�r dy k�ndv�shtrime at� fem�rore dhe at� mashkullore q� nuk do t� thot� domosdoshm�ri barazie gjinore, por thjesht bot�kuptim fem�ror dhe mashkullor.

� Cilat jan� pengesat p�r t� cilat hamend�son Virgjinia Vulf? Qart�soni raportet fem�r-mashkull sipas k�ndv�shtrimit t� saj.

Vulf mendon se raportet fem�r-mashkull duhet t� jen� t� barabart� dhe asnj� prej tyre mos t� dominoj�. K�to dy raporte duhet t� jen� t� bashkuar sepse ashtu krijohet k�naq�sia dhe lumturia e plot� e tyre.

� Ku q�ndron thelbi i �paturp�sis� s� Shekspirit�? Po thelbi i �Zotit A�?

Paturp�sia e Shekspirit t� kthen p�rmbys nj�mij� e nj� mendime n� kok�, por �sht� larg s� qenit e m�rzitshme. Dhe Shekspiri e b�n k�t� p�r t�u zbavitur. E b�n n� shenj� proteste. Proteston kund�r barazis� s� seksit tjet�r, duke pohuar superioritetin e vet. Zoti A e b�n q�llimisht. Ai �sht� i penguar, i kufizuar dhe i vet�dijsh�m, po ashtu si� mund t� kish qen� edhe Shekspiri sikur dhe ai kish njohur n� koh�n e tij gra si zonjusha Clough dhe zonjusha Davies. Pa as m� t� voglin dyshim let�rsia e epok�s elizabetiane do kish qen� shum� ndryshe nga ��sht�, n� rast se l�vizja feminist do t� kish lindur n� shekullin e XVI dhe jo n� t� XIX-tin.

� Komentoni shtrirjen estetike, psikologjike dhe sociologjike t� shprehjes: �Proteston kund�r barazis� s� seksit tjet�r, duke pohuar superioritetin e vet�.

K�nv�shtrimi sociologjik: lidhet me fokusimin tek normat morale n� t� cilat ishte e fokusuar epoka elisabetiane, e cila n� disa kuptime i jepte nj� rol t� ve�ant� mashkullit n� shoq�ri.

K�nv�shtrimi psikologjik: Shekspiri ka qen� i penguar, i kufizuar dhe i vet�dijsh�m.

K�nv�shtrimi estetik: Pa as m� t� voglin dyshim let�rsia e epok�s elizabetiane do t� kish qen� shum� ndryshe nga ��sht�, n� rast se l�vizja feministe do t� kish lindur n� shekullin e gjasht�mb�dhjet� dhe jo n� t� n�nt�mb�dhjetin.

� N� �far� p�rfundimesh del autorja n� esen� e saj? Argumentoni universalizmin e tyre.

Sipas autores �sht� shum� m� e r�nd�sishme n� k�t� �ast t� dim� sa para dhe sa dhoma kan� pasur grat�, sesa t� b�jm� teori p�r aft�sit� e tyre � un� mendoj se dhuntit�, qoft� t� mendjes apo t� karakterit, nuk mund t� peshohen si t� ishin sheqer ose gjalp�, madje as n� Cambridge, ku jan� aq t� aft� p�r t�i klasifikuar njer�zit, p�r t�u v�n� kapela n� kok� dhe nga nj� germ� pas emrit.

Universalizmi i mendimit t� Vulfit q�ndron n� faktin se mendja �sht� e pavarur nga gjinia dhe �sht� e pamatshme nga shoq�ria.

_________________________
Ushtrime ndihmese per �Ikja nga kompleksi i Rozafes�
� Cili �sht� parimi metodologjik q� analisti Artan Fuga ka ndjekur n� studimin e tij? A mendoni se kjo metodologji �sht� aktuale dhe pse?

Sugjerohet orientimi n� paragrafin:

N� shkencat e sotme shoq�rore ka nj� metodologji t� caktuar p�r t� p�rdorur modernitetin n� zbulimin e p�rmbajtjes s� vlerave dhe dometh�nies s� kultur�s tradicionale, si dhe tradicionalen p�r t� lexuar m� n� thell�si modernen. Fjala �sht�, si� thuhet, p�r ta lexuar tradit�n n�p�rmjet aktuales dhe aktualen n�p�rmjet tradit�s. Duke u mb�shtetur n� k�t� model t� arsyetuari, do t� d�shironim t� flisnim p�r q�ndrueshm�rin� e institucioneve politike q� ishin ngritur gjat� faz�s s� tranzicionit n� Shqip�ri, duke iu referuar legjend�s s� st�rvjet�r, q� ka marr� emrin e Rozaf�s. Nd�rsa ikjen nga pastabiliteti institucional, q� ka karakterizuar faz�n e tranzicionit shqiptar, do ta em�rtonim simbolikisht si ikje nga kompleksi i Rozaf�s, ashtu sikurse f�mija ik�n, n� nj�far� m�nyre, nga kompleksi i Edipit, pavar�sisht mesazheve t� p�rhershme q� ai i d�rgon gjat� gjith� jet�s s� vet. V�shtruar k�shtu, e gjith� faza e tranzicionit t� institucioneve politike shqiptare do t� konsiderohej si ikje nga kompleksi i Rozaf�s, pastabiliteti dhe shprishja ciklike q� ka karakterizuar �f�mij�rin� e tyre.

� Zbuloni tez�n q� Fuga paraqet p�r analiz� dhe diskutoni aktualitetin e saj.

TEZA: Nj� e drejt� q� duhet kompensuar.

Aktualiteti i tez�s lidhet me faz�n ende transitive t� vendit n� ngritjen dhe funksionimin demokratik t� institucioneve drejtuese t� shtetit.

� Rind�rtoni legjend�n dhe interpretoni simbolikat e

1) kalas� � Pushteti: Kalaja �sht� nd�rtuar me mure t� forta, ka hije t� r�nd�, duket se materiali i gurt� me t� cilin �sht� nd�rtuar e b�n tep�r solide. Por, prisni� Nga pik�pamja njer�zore, ajo �sht� nj�herazi e fort� dhe e dob�t. Hiqni vellon e misterit fillestar, tregoni se n� �far� m�nyre u procedua p�r ta flijuar nusen e re dhe gjith�ka mund t� shembet nga brenda, nga lufta v�llavras�se. V�llai i vog�l dhe f�mija i tij, tashm� i rritur, do t� k�rkonin t� hakmerreshin q� n� �astin kur do t� merrnin vesh t� v�rtet�n. Muret, institucionet, pra, kan� nj� pik� �ekuilibrimi themeltar; ato mund t� mbahen ngritur vet�m n�se e v�rteta fshihet n�p�rmjet manipulimit. Paradoksi do t� b�nte q� e v�rteta t� ishte shkat�rrimtare dhe g�njeshtra nd�rtimtare. Mbajtja m� k�mb� e konstrukteve murale do t� k�rkonte q� ato �t� mir�mbaheshin� n� m�nyr� t� vazhdueshme nga hipokrizia v�llaz�rore.

2) tre v�llez�rve � Duke ditur se drama legjendare lind pik�risht nga paaft�sia e v�llez�rve p�r t� marr� nj� vendim t� respektuesh�m nga ata t� tre dhe pastaj nga e gjith� familja klanore, kuptohet se ata nuk kan� p�rvoj� t� mjaftueshme dhe struktur� mendore e psikologjike t� gatshme p�r t� ushtruar pushtet horizontal brenda nj� grupi me individ� t� barabart� n� t� drejta, n� �astin kur pushteti i dikursh�m vertikal, ai i atit, si� duket mjaft autoritar, ka pushuar s� vepruari dhe e ka l�n� bosh vendin e pushtetit

3) plakut t� panjohur � . K�shilla e plakut t� panjohur q� kaloi atypari ishte sa e mistershme, aq dhe e papritur p�r t� tre v�llez�rit q� kishin mbetur pa autoritetin e atit t� tyre, pa pushtetin e tij. Kuptohet q� i ati i v�llez�rve ka vdekur, sepse, kur skena e tregimit zhvendoset n� familje, vet�m ai nuk p�rmendet. Sigurisht q� ky element nuk mungon rast�sisht. Mungesa e tij, n� m�nyr� t� path�n�, t� heshtur, �sht� vet� guri themeltar i legjend�s.

4) k�shillat- tradh�tia, p�r�arja: . �Tre v�llez�rit e legjend�s vendos�n ta d�gjonin k�shill�n e plakut p�r t� b�r� theror nj�r�n nga grat� e tyre. Por, vini re! Ata q� vendosin ta pranojn� k�t� zgjedhje jan� dy v�llez�rit m� t� m�dhenj. Ata jan� m� t� rritur n� mosh� dhe fjala e tyre, ndoshta e th�n� m� par�, ka pasur m� shum� pesh� dhe e ka sugjestionuar v�llain e vog�l, i cili pranon t� bashkohet me zgjedhjen e b�r�. P�r m� tep�r, ata, dy m� t� m�dhenjt�, si� duket, kan� vendosur t� mos i q�ndrojn� besnik�risht paktit t� b�r� dhe se do t�ua tregojn� grave t� tyre sekretin, duke i k�shilluar q� t� nes�rmen t� gjejn� t� gjitha pretekstet e mundshme e t� mos shkojn� n� kantier. Ndoshta, nj� v�shtrim i shpejt� sy m� sy, ka mjaftuar q� ata t� merren vesh n� �ast me nj�ri-tjetrin. Pra, n� t� v�rtet�, vendimi nuk �sht� marr� n� m�nyr� t� nj�z�shme nga t� tre v�llez�rit, por �sht� nj� imponim i shumic�s (dy v�llez�rve t� m�dhenj) ndaj pakic�s (v�llait t� vog�l).

Gjeni pikat e lidhjes mes tyre dhe analizoni kusht�zimin p�r k�to kat�r elemente t� legjend�s.

Pakti i fsheht�, i b�r� n� bashk�punim ose jo midis t� dy v�llez�rve t� m�dhenj, �sht� ai dhe vet�m ai q�, n� fakt, �on n� marrjen e vendimit p�r t� b�r� theror nj�r�n nga grat�, pra b�n t� mundur ngritjen e bedenave. Sipas hipotez�s q� edhe v�llai i vog�l do t� mashtronte nj�lloj si dy v�llez�rit e m�dhenj, �sht� e sigurt q� asnj�ra nga grat� nuk do t� shkonte ta �onte ushqimin dhe at�her� sakrifica nuk do t� mund t� b�hej dhe ngritja e kalas�, aq e nevojshme p�r familjen, nuk do t� realizohej.

� Rilexoni k�shill�n e plakut dhe analizojeni at� nga pik�pamja pragmatike dhe nga nj� q�ndrim idealist. Krahasoni q�ndrimin tuaj me at� t� autorit. A ju duken t� mjaftueshme shpjegimet q� jep ai?

K�shilla: . K�shilla e plakut t� huaj p�rmblidhet k�shtu: nj�ra nga tri grat� e v�llez�rve, q� rast�sisht do t� caktohej t� sillte ushqimin t� nes�rmen n� drek� n� vendin e pun�s t� tre v�llez�rve, do t� duhej t� flijohej duke u murosur e gjall� n� themelet e mureve t� k�shtjell�s (ASPEKTI PRAGMATIK) dhe prej andej do t� kullonte pik�-pik� qum�shti i gjirit t� saj p�r t� ushqyer foshnj�n e parritur, si p�r t�iu kujtuar brezave t� ardhsh�m se gjith�ka q� ishte nd�rtuar aty n� m�nyr� epike, ishte fryt i sakrific�s s� saj sublime, mb�shtetej te kap�rcimi i s� pamundur�s, te kap�rcimi i jet�s te vdekja dhe i vdekjes te pavdek�sia

� Cilat mund t� jen� shkaqet e tjera t� zhdukjes s� nuses s� v�llait t� vog�l, sipas autorit Fuga? Komentoni q�ndrimin �E d�sh�rojn�, prandaj e zhdukin�. Krahasojeni me kompleksin e Edipit sipas Fug�s dhe fush�pamjes suaj.

� P�rse flijohet nj� grua? P�rse flijohet nusja e vog�l? P�rse i lihet nj� gji jasht�? Flijimi i femr�s n� nj� shoq�ri tradicionale burrash ma�ist� P�rse nusja e vog�l? Ajo m� e reja? Sigurisht m� e bukura. M� e fresk�ta. Mos duan ta eliminojn� objektin e dashurive in�estuale brenda familjes. E d�sh�rojn� prandaj e zhdukin. Nuk e durojn� dot ta duan dhe t� mos ta ken�. Ta shohin e mos ta p�rvet�sojn�. T� zhdukim, se t� duam. Nj�rin gji jasht�, ta shohim t� zhveshur, mes gur�sh, in�esti n� themel t� nd�rtimit institucional, varrimi i tij si nj� s�mundje e pash�rueshme. Kemi edhe justifikimin: qum�shti t� derdhet q� andej p�r t� ushqyer f�mij�n�

Kompleksi i Edipit: Kompleksi Edipit e ka marr� emrin nga mitologjia greke, prej emrit t� mbretit Edip, ku sipas mitit djali i ri vret babain dhe martohet me t� �m�n e tij, pa ditur se kush ishin ata.

� Zb�rtheni simbolik�n e �mbrapsht�sis� t� plakut lidhur me prov�n q� ai u v� v�llez�rve p�rpara. Si p�rkthehet kjo prov� p�r nj� shoq�ri t� konsoliduar dhe p�r nj� shoq�ri n� tranzicion? A gjykoni se sjellja e v�llez�rve mund t� ket� qen� amorale n� ndonj� moment?

Nuk dihet n�se i huaji mashtrohet dhe e beson trukun e v�llez�rve apo edhe ai b�n sikur e beson, nd�rkoh� q� e di mir� q� m� par� se, n� thelb, me propozimin e b�r�, ka futur tharmin e grindjes v�llaz�rore n� gjirin e familjes. Pra, e ka bashkuar duke e p�r�ar� dhe e ka p�r�ar� duke e bashkuar. 28

N� shoq�rin� ton� kjo p�rkthehet a, i justifikon q�llimi i plakut (z�nia e pushtetit at�ror) mjetet (p�r�arjen). N� rastin e v�llez�rve, q�llimi �sht� nd�rtimi, pra organizimi i struktur�s s� brendshme t� funksionimit t� tyre, reformat e gabuara politike, a e justifikojn� q�ndrimin e politikan�ve n� pushtet.

� Analizoni simbolik�n dhe metafor�n q� q�ndron n� thelb t� pohimit �Uniteti �sht� vendosur, ndon�se i mb�shtetur mbi nj� hipokrizi vrastare�.

Metafora e unitetit k�tu zb�rthehet n� bindjen q� v�llez�rit d�shmojn� ndaj ekzekutimit t� k�shill�s s� plakut t� panjohur. Ai konsiderohet i till�, sepse nd�rtimi i kalas� b�het, dhe pavar�sisht tradh�tis� s� brendshme, jeta vazhdon, e ngritur mbi nj� krim nga padija dhe pabesia dhe jo si pasoj� e sakrific�s.

� Trajtoni konceptin �revansh v�llavras�s� n� kuad�r t� trajtimit q� i ka b�r� autori trajtimit t� legjend�s s� Rozaf�s dhe sillni shembuj nga realiteti q� ta p�rligjin k�t�.

�Revansh v�llavras�s� sipas Fug�s: Por, gjithsesi, ngrehina �sht� e mb�shtetur mbi themele t� rr�shqitshme, sepse pal�t e kan� pranuar paktin e p�rbashk�t vet�m pasi nj�ra prej tyre nuk e di hilen� q� i kan� b�r� (C�ka ndodhur). N� �do �ast q� ta marr� vesh, ajo jo vet�m nuk do ta pranoj� m� rezultatin e zgjedhjes s� b�r�, por edhe do t� k�rkoj� revansh v�llavras�s (C�mund t� ndodh�), �ka do t� shkaktoj� s�rish prishjen e mureve t� kalas� (Pasojat). N� kushtet e nj� bashk�sie me individ� t� barabart� n� t� drejta, z�vend�simi i aft�sis� s� v�rtet� vendimmarr�se me marifetin e nj� marr�veshjeje false t� p�rsh�ndetur nga t� gjitha pal�t, mund t� arrij� t� ket� vet�m nj� sukses afatshkurt�r, por nuk mund t� realizoj� at� koherenc� t� brendshme t� bashk�sis�, q� mund ta b�j� at� t� evitoj� katastrofat institucionale t� m�pastajme (Si nuk duhet t� jet�).25

� Jepini p�rgjigje, sipas gjykimit tuaj, pyetjeve retorike t� m�poshtme, duke analizuar simbolin p�rgjegj�s n� shoq�rin� e sotme:

- Mos vall� ata kan� pasur frik� se propozimin e plakut askush nuk do ta pranonte dhe n� vend t� paqes, midis tyre do t� niste nj� grindje e pafund dhe asnj�her� nuk do t� arrihej t� merrej nj� vendim �far�do?

- Mos vall� nuk do t� kishte kurr� flijim? Dhe, p�r rrjedhoj�, as kala?

� Lexoni fundin e eses� prej �Gjithsesi, ata, me mundim, me sinqeritet�.� deri n� fund dhe p�rmblidheni at� n� funksion t� tez�s kryesore t� shkrimit mbi nd�rtimin e shtetit.A bini dakord me q�ndrimin e autorit? Argumentoni pro dhe kundra.

P�rmbledhja: Jo n� �do hap, q�llimi duhet t� justifikoj� mjetet. Duhet idealiz�m n� ngritjen dhe drejtimin e shoq�ris�.


LEAVE A REPLY


STUDENTS E-BLOG



Search for:
PETRO NINI LUARASI

Perpiqemi t'ju japim sa me shume informacione,kuriozitete dhe ushtrime.Ky eshte qellimi yne!
March 2013
M T W T F S S
� Feb
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31
ARCHIVES

February 2012
February 2011
�STUDENTS E-BLOG� NE TELEFONIN TUAJ!

Shkoni ne en.support.wordpress.com/apps/ dhe zgjidhni tipin e telefonit tuaj e me pas instaloni programin falas qe do te download-oni.
Th