Artisti e pedagogu serb, Dejan Atanackovic, flet n� Firence p�r aktorin e madh
�Imazhi i Bekim Fehmiut �sht� ai i nj� legjende�
Nuk e meritoj t� flas n� inaugurimin e k�saj ekspozite dedikuar Bekim Fehmiut, n� cil�sin� e nj� njoh�si t� pun�s s� tij. Sepse, p�rkundrazi, p�r mua imazhi i tij �sht� ai i nj� legjende, i nj� fytyre t� f�mij�ris�, i nj� simboli �pop� t� adoleshenc�s sime. N� fakt, ne dinim pak p�r t� asokohe. Dihej se gjendej n� ndonj� cep t� bot�s duke ndjekur karrier�n e tij nd�rkomb�tare dhe se rrethohej, si n� nj� �nd�rr, nga emra t� m�dhenj, si Jon Huston, Ava Gardner, Dirk Bogard� Ky �sht� kujtim i atyre koh�ve, kur TV-ja ecte m� ngadal�, por shum� m� me seriozitet; kur flitej p�r kineman�, duke transmetuar cikle t� plota t� nj� regjisori apo t� nj� aktori dhe duke dh�n� fragmente t� t�r� filmash pak a shum� t� njohur. Madje, m� s� shumti filmat b�heshin t� njohur fillimisht nga k�to fragmente (jo nga trailer-�t publicitar�, si sot) dhe vet�m m� pas i shihnim t� plot�. Nj� sken� q� kujtoj ta kem par� shum� her� n� televizion, koh� p�rpara sesa ta shihja filmin e plot�, ishte nga �Skupljaci perja� [Mbledh�sit e puplave) i Sa�a Petrovic.
N� at� sken� shohim nj� Bekim Fehmiu tragjik e n� vuajtje, q� bie n� nj� trishtim t� pafund�m dhe q� p�rplas ballin e duart mbi gota t� thyera, duke u �ar� e gjakosur keq; i gjith� filmi pastaj luan me imazhin e gjakut q� kontraston fort me at� t� puplave. Jan� dy materie: nj�ra e nj� peshe t� pamat� dhe tjetra e nj� leht�sie onirike. Puplat t� njollosura me gjak jan� nj� kontradikt� par excellence, nj� kontradikt� q� n� t� gjith� natyr�n nuk shfaqet me aq v�rtet�si sa n� natyr�n njer�zore, n� variacionet e saj absurde dhe t� rrezikshme. Sepse njeriu �sht� vet�m pjes�risht nj� qenie natyrore, fati i tij �sht� sh�njuar prej koh�sh t� zvarritet n� labirintet mbyt�se t� konstruksioneve t� tij, t� produkteve dhe t� hijeve t� tij t� shumta. Njeriu �sht� b�r� nj� produkt dhe duket se Bekim Fehmiu, nj� dit� t� jet�s s� tij, vendosi t� t�rhiqej nga ky produkt. Kujtoj mbi t� gjitha shikimin e tij, nj� shikim i fort� dhe i trisht�, q� ne asokohe na hiqte �do kuptim dallimi nacional apo etnik. Ishte ai, s� bashku me t� m�dhenj t� tjer�, si Rade �erbedzija, Ljuba Tadic, Radko Polic, Relja Ba�ic - q� recitonin n� sken�n e atij teatri q� e quanim "Jugosllavia", i cili dinte t� kalonte me leht�si nga heroikja tek erotikja dhe nga ideologjikja te komikja. Ishte e qart� se her�t a von� - e thoshin shum� k�t� - do t'i vinte radha edhe tragjedis�.
N� sht�pin� time thuhej gjithmon� se do t� kishte luft�. Por, k�to figura, � aktor�t, muzikant�t jugosllav� kultura �e lart� dhe �pop� e viteve 80 � mua ma b�nin krejt�sisht t� pabesueshme realizimin e k�saj profecie. E megjithat�, lufta ndodhi. Bekim Fehmiu thot� n� shkrimet e tij: �K�tu nuk mbyllet jeta pa t� pakt�n dy apo tri luft�ra�. Nuk e di n�se luft�rat e viteve �90 do t� jen� t� fundit n� jet�n time. Erdh�n me radh�: Sllovenia, Kroacia, Bosnja, Kosova dhe e vetmja gj� e pranueshme q� kishin ato qe se ne i humb�m ato t� gjitha. Nuk e di se si do ta kisha pranuar nj� fitore. N� fund t� viteve �90, ndoshta mund t� ma sillte rasti ta takoja Bekim Fehmiun. Banonte n� nj� zon� af�r sht�pis� sime. Sillesha shpesh andej nga Qendra e Dekontaminimit Kulturor, ku disa beogradas shkonin p�r t� mos u �mendur apo p�r t�u �mendur s� bashku. Por, nuk e takova kurr�. N� t� v�rtet�, si� munda t� vija re asokohe, intelektual�t dhe artist�t jugosllav� i ruajt�n kontaktet edhe gjat� luft�s: ekzistonte nj� rrjet normaliteti, sado q� shum� i brisht�. Normaliteti � kjo fjal� ky�, befas u b� kaq e �muar. Por p�r ta jetuar nuk ishte e mjaftueshme t� ishe nj� intelektual apo nj� artist. Sa shum� prej tyre ran� n� meskinitetet dhe interesa private, duke u p�rlyer me gjak dhe llum. Edhe sot ekziston harta e normalitetit, nj� rrjet�zim i qyteteve t� Jugosllavis� s� asaj kohe, por �sht� pak i duksh�m dhe i kuptuesh�m p�r qytetarin e zakonsh�m. N� Beogradin e viteve �90 ndryshuan gjuh�t, fytyrat, shikimet, deri edhe trupat. Nuk mund t� rrihej m� dhe k�shtu iku shkrimtari, aktori, muzikanti, miku, i panjohuri. Pak nga pak, Beogradin na e vodhi nj� provincializ�m ambicioz�sh me dh�mb� t� mpreht�, nj� periferi q� zaptoi qytetin, duke e kthyer k�t� vet� pastaj p�rfundimisht n� periferi, n� nj� zgjatim t� madh t� abuzivizmit, t� munges�s s� rregullave. Me r�nien e Milo�evic-it u duk sikur u rivendos normaliteti. Befas, n� televizionin q� nd�rkoh� ishte b�r� i shpejt�, filluan t� shfaqen fytyra t� njohura, miq q� thoshin gj�ra me kuptim. Por, kjo zgjati pak. Ndoshta Bekim Fehmiu e ka konsideruar at� vit, 2001-shin, si vitin e nj� fillimi t� ri dhe prandaj vendosi t� botonte autobiografin� e tij, q� e kishte shkruar prej koh�sh. Kur e pyet�n: Pse tani?, ai u p�rgjigj: �Askush nuk e di n� t� v�rtet� se pse lind, apo pse lind n� nj� vend t� caktuar. Lind dhe kaq�. Nuk fliste me shum� gazetar� dhe, kur fliste, recitonte shpesh poezin� e Du�an Vasiljev-it �Njeriu k�ndon pas luft�s�. Nj� tekst i hidhur q� nj� aktor i zoti e reciton i pushtuar nga ndjenja e turpit, e pafuqis�, e nj� habie t� thell� me vetveten, me r�nien e padurueshme q� ka p�suar. Vasiljevi ishte vet�m 24 vje� kur vdiq. Vitet e tij qen� ato q� shoq�ruan fillimin e shekullit XX, t� cilit Bekim Fehmiu dhe ne s� bashku me t� i pam� fundin absurd. Nj� shekull gjaku dhe puplash. N� librin e tij �E ndritshmja dhe e tmerrshmja�, Fehmiu flet edhe p�r nj� t� kaluar jugosllave, ku gjen pak tr�ndafila e lule � sa p�r t� hequr �do iluzion mbi faktin se ajo ka qen� nj� periudh� pa paragjykime. Nuk ishte k�shtu as koha p�rpara tragjedis�, q� na duket si ajo m� shembullorja e m� pak e kritikueshmja. Ai kujton me shije t� hidhur, se si presionet politike, me gjith� suksesin dhe popullaritetin, i kan� hequr �mimet m� prestigjioze. Megjithat�, ai ka jetuar si jugosllav dhe besoj si jugosllav i bindur, duke e ditur se �do teat�r ka prapasken�n e tij dhe se p�rpara publikut t� magjepsur zhvillohen gjithmon� s� paku dy shfaqje, nd�r t� cilat vet�m nj�ra duket. K�to dy shfaqje, tek e fundit, mund t� ndryshojn� shum� n� cil�si, por ajo q� mbetet e r�nd�sishme �sht� t� jesh gjithmon� recitues i asaj m� t� mir�s. Dhe jan� ata t� recitimit m� t� mir� q� na kujtojn� Jugosllavin�. S� fundi, meqen�se jam k�tu, dua t� them edhe di�ka. Nuk duhet t�u besojm� atyre q� thon� se luft�rat n� Jugosllavi i kan� b�r� popujt, etnit�, dhe aq m� pak fet� dhe ideologjit�. Nuk ishte k�shtu. Dhe as duhen mistifikuar konfliktet q� ndodh�n duke e lidhur apo zgjidhur gjith�ka me interesat nd�rkomb�tare t� fuqive bot�rore. Nuk ishte k�shtu. �sht� shum�, po, banalisht shum� m� e thjesht�: ishte nj� hakmarrje e njer�zve pa talent. E atyre t� prapasken�s, q� nuk dinin t� b�nin gj� tjet�r ve�se t� fshiheshin, t� cil�ve u shfaqej p�rpara syve Sarajeva, Dubrovniku, Vukovari, Mostari dhe k�ta qytete, islame, austro � hungareze, veneciane ishin p�r ta prova e tmerrshme se nuk do t� arrinin kurr� ta kuptonin bot�n n� bukurin� dhe brisht�sin� e saj m� t� thell�. Dhe prandaj q�ndronin prapa kuintave, duke i d�gjuar duartrokitjet q� u dedikoheshin t� tjer�ve me urrejtje n� gjak.
Dejan Atanackovic
P�rktheu nga italishtja Fatos Lubonja