Argumente historike, arkeologjike dhe gjuh�sore mbi prejardhjen e pellazg�ve dhe zanafill�n e shqipes dhe shqiptar�ve
Anastas Shuke,Studiues/Shumerolog
Dikur rilind�si yn�, Faik Konica, e cil�sonte shqipen �gjuha e pashkruar�. Nga trash�gimia pellazge nuk kemi arritur deri sot t� provojm� n� m�nyr� t� sigurt se ato shkrime t� pakta, t� zbuluara p�r periudh�n para Homerit, ishin n� shqip. Po sikur t� rr�monim p�r prejardhjen e pellazg�ve, mos ndoshta do largoheshim aq shum� nga e tashmja sa nuk do mund t�i v�rtetonim lidhjet baz�, t� cilat jan� ato gjuh�sore? Po n�se do bazoheshim n� studimet e shkenc�s bot�rore duke e b�r� krahasimin gjuh�sor t� shqipes me gjuh�t e lashta me an� t� nj� gjuhe nd�rmjet�se? Kjo do ta anashkalonte problemin e dokumentimit t� von� t� shqipes, sepse ligj�sit� e evoluimit t� gjuh�s do zbatoheshin nga studiuesit e huaj q� kan� arritur ta deshifrojn� e p�rkthejn� gjuh�n apo gjuh�t e lashta, dhe kan� studiuar edhe ligj�sit� e ndryshimeve fonologjike t� tyre, duke na e hapur rrug�n p�r krahasim. Me k�t� metod�, jan� gjetur argumente t� shumta q� na tregojn� se shqipja mund t� ket� qen� shkruar p�r nj� periudh� t� gjat� kohe, q� prej mbi 5.000 vjet m� par�, n� Mesopotami, n� Dheun e Lasht�.
Si� �sht� e kuptueshme, ��shtja pellazgjike ka lidhje t� drejtp�rdrejt� me zbulimin dhe lart�simin e identitetit ton� t� lasht�. Lasht�sia �sht� fisnik�ri, t� ndjerit fisnik na rrit besimin n� vetvete, pra na e lart�son personalitetin, na stabilizon psikik�n, ushqen unitetin e kombit dhe ndjenj�n komb�tare, e cila n� jet� t� jet�ve mbetet nj� stimul moral i pakrahasuesh�m, m� i r�nd�sishmi, m� themelori nga t� gjith�. Lufta p�r identitetin �sht� luft� p�r krijimin dhe forcimin e personalitetit, moralit dhe vet�dijes komb�tare. P�r t� sjell� nj� besim n� vetvete, p�r nj� ringritje psikologjike e morale t� kombit shqiptar, p�r t� arritur n� t� besuarit se �Shqip�ria b�het�, ��shtja e identitetit duhet trajtuar me sakt�si shkencore, por edhe me pragmatiz�m. Nuk na sh�rben k�rkimi kuturu n� skutat e lasht�sis� s� pafund. Si� shprehet Prof. Shaban Sinani, ne nuk na duhet t� gjejm� �cili �sht� majmuni m� i vjet�r i rajonit�. Me pragmatiz�m, na duhet t� synojm� zbulimin n� rr�nj�t tona t� qytet�rimeve t� mir�fillta e t� larta, p�r ekzistenc�n dhe par�sin� e t� cil�ve ka prova t� bollshme dhe t� gjith�pranuara nga bota shkencore, si n� rastin e lidhjeve t� mundshme me qytet�rimin e Lindjes s� Af�rt Antike, qytet�rimin e par� t� mir�fillt� n� bot�, at� Shumer. Nisur nga k�to konsiderata themelore, do p�rpiqem t�ju paraqes argumente historike dhe gjuh�sore q� na mb�shtesin tez�n e vijim�sis�.
Shumer � Pellasg � Ilir/Epirot � Arb�r � Shqiptar:
1. Vijim�sia gjuh�sore � krahasimi i Shumerishtes me Shqipen me nd�rmjet�sin� e anglishtes.
2. Etimologjia semantiko-aglutinative e etnonimit PELASGJI/PELARG/PELASHT.
3. Ardhja e Pellazg�ve n� Ballkan, � fundi i kultur�s Shumere dhe dyndjet nga Mesopotamia.
4. Themelimi i Dodon�s(Di.tan.a) Pellazgjike, � nj�herazi me fundin e kultur�s Shumere ? 2200 pr.k.
5. Lufta e Troj�s, a ishte ajo kund�r Dyndjeve Doriane nga Kanania e ndoshta Egjipti?!
6. Etimologjia e emrave t� Fiseve rreth Dodon�s, Paravejt e Atintan�t. K�lcyra vs Tomorri.
7. Vijim�sia n� em�rtimet astronomike t� trupave t� Sistemit Diellor (Epika e Krijimit).
8. Vijim�sia gjuh�sore p�rmes simbolit kryesor t� p�rdorur p�r konceptin Zot � AN/ Shar/ Di. ngir.
9. Analiza kuptimore e stilizimeve t� ndryshme t� shenj�s s� zotit AN, n� kultur�n fetare, n� etnografi, n� arkitektur�, mozaik�, numizmatik�, heraldik�, etj. �Dilli i gjyshave�, �Dilli Hatti-t�.
Vijim�sia e simbolit t� zotit kryesor AN / Shar t� panteonit Shumer, n� heraldik�n Iliro-Epirote.
Vijim�sia e simbolit t� AN e Dashit te Aleksander e Pirro, lidhja me poz. e Zodiakut (Zoti. ak).
Vijim�sia e simbolit t� Zotit n� heraldik�n arb�rore � Emblema e Sk�nderbeut.
Vijim�sia n� Epik�n Muji dhe Halili e zotave kryesor� Shumer�: E.A � E.U � Muji, Enlil � Halil
Vijim�sia n� emra zotash dhe shoq�rizime t� tyre: Ninurta � Nji i Urt� � ensigal, Nana � H�na.
Vijim�sia n� etimologjin� e termave-fjali dhe citime m� t� gjata (mul, ul. shu) nga Planeti i 12.
Vijim�sia n� em�rtimet e Dheut t� Lasht�: Ki.e.ngir�Ki Shum.eru/ara-Ki Shin.ar, Ki.uri�Asur/Asiri
Vijim�sia n�p�rmjet etimologjis� s� disa termave bujq�sor�: Bujk, Ar�, Bel, Lum/llum, Uj�,
Shi (sh.A.hAti), Korr, Drap�r-t�rrjep-reap, Shum. Kesh. Ni. mbar=Mullar, Ni. Nda. Bu(k)
Vijim�sia n� Toponimi, kontinente, emra qytetesh, tempujsh, lumenj, etj. (Azi, Afrik�-Kurnugia)
Vijim�sia n� onomastik�, Etana, Gilgamish, bUrdNamu � bur-me-nam, Murashi, etj.
Vijim�sia n� termat Muaj (fillestar) dhe Vit (prejardhje), formulat e shkrimit: vit, muaj, mbret�rim.
Numrat 1-Ni, 2-Du, 3-esh, 6-ash, 7-shata
Vijim�sia n� Tok�, Qiell, Yll, Det, zjarr, er�, uj�, � Shumerisht, Akad., Hebr., Sanskrit, Hitite, etj.
Vijim�sia n� terma baz� n� gjuh�t Shumere, Akade, Hebraishte vj., Greke vj, Latine, Shqipe.
Vijim�sia n� folje t� ndryshme dhe terma baz�: a/ ash, ha, g�lltit, gush�, pi, peshk, pus, lum�, (n)dar, bie, ra, ri, ar�, mur, ur�, uj�, shi, pil-bil-bir, am, at, mamia, nin/nan, ni, neri(niri), shal, varz�-farz�-munush-man.ash Tula-kulla-kala, apin/epinuum, barag/flamur, anije, nu/nug, kur, maru, etj.
Vijim�sia n� zb�rthimet morfologjike t� Shqipes e Shumerishtes me ndihm�n e nj�ra-tjetr�s.
Vijim�sia n� Morfologji, (fjali ? aglutinativitet) roli i �stabilizuesit� �a�; gjinore-pronore me �ak, ake�; kuptimi i �e2� � nyj�s pronore, dhe prania e trajt�s s� shkurt�r t� shqipes n� shumerisht, p�rdorimi (r�nia) e A, S/Sh, K, n� morfologjin� e termave t� Shqipes.
Gjetjet e fjalive n� List�n e Mbret�rve Shumer�, Eger a maru, ban urata � bash.u.ben.
Gjetjet n� proverbat dhe poezit� shumere, bir, s�ka gale, dam, zamar, prush, dishprim, ra, ri
Vijim�sia etimologjike e termave nga Shumerishtja apo Shqipja n� Anglisht e Italisht, � burim i nj�jt� dhe deg�zim sinonimesh.
Postulati i Falkenstein p�r termat Jet� e Shigjet�: Shqipja gjuha p�r t� cil�n u krijua shkrimi kunjiform, i cili u shfaq i plot� strukturalisht q� n� fillim, dhe paraqiste fonetizim t� lart�.
Hyrje
Pellazg�t jan� popullsia m� e lasht� e rajonit ton� q� p�rmendet n� shkrimet e autor�ve t� asaj kohe, prandaj p�rpjekja p�r t� v�rtetuar prejardhjen ton� pellazge �sht� e natyrshme. N� kushtet e nj� materiali shkrimor t� pamjaftuesh�m, q� pasqyron edhe situat�n n� lasht�si, kur ata q� dinin t� shkruanin e lexonin p�rb�nin ve� 1 p�r qind t� popullsis�, marrin r�nd�si simbolet, emblemat, heraldika, e po ashtu, emrat e goj�dh�nat. Gjuha e simboleve ikonografike dhe emblemave, si nj� trash�gimi reale e bind�se, ashtu si etimologjia e mb�shtetur n� t� dh�na historike dhe gjuh�sore e emrave t� lasht�, duket t� p�rb�j� drejtimin baz� studimor n� ndri�imin e kultur�s Pellazge. Dhe, n�se k�rkojm� t� dim� p�r pellazg�t, pyetja e par� q� k�rkon p�rgjigje �sht� ajo mbi prejardhjen e tyre.
Analiza historiko-gjuh�sore e termit Pellasg, na tregon se pellazg�t mund t� jen� ura lidh�se historike mes Shumer�ve e shqiptar�ve. Ky term n� literatur� gjendet kryesisht n� tre forma: Pelasg/Pelasgji, Pelarg, Pelashti. Duke pasur parasysh migrimet e ndryshme t� popujve antik� mund t� themi se t� dh�nat historiko epike q� kemi p�r pellazg�t si popull i ardhur nga vendet e Lindjes s� Af�rt Antike gjat� dyndjeve proto-indoeuropiane t� fundit t� mij�vje�arit t� tret� (2500-2000 pr.k), riv�rtetohen me an� t� zb�rthimit etimologjik t� vet� k�tij termi, t� t� tria formave t� tij. Emrat e lasht� na tregojn� historin�.
Pellazg�t p�rmenden p�r her� t� par� n� veprat e Homerit, �Iliada� e �Odisea�, e m� pas nga historian�t e lasht� Herodoti, Asius i Samosit, Pauzania, por ve�an�risht nga Straboni. Shkrimet e tyre na d�shmojn� se Pellazg�t gjendeshin k�tu para ardhjes s� grek�ve, pra, q� p�rpara 1.300 pr.k, dhe t� dh�nat tregojn� se grek�t gjet�n aty nj� kultur� plot�sisht t� zhvilluar, e cila duhet ta ket� arritur kulmin e par� t� saj q� nga fillimi i mij�vje�arit t� dyt� pr.k. (Demiraj, 28). Nga ana tjet�r, zona e Ballkanit d�shmohet t� ket� qen� e banuar q� prej Neolitit, mbi 6.000 vjet pr. k. Studiuesit kan� mendime t� ndryshme lidhur me zanafill�n indoeuropiane (pas 1500 pr.k.), paraindoeuropiane (t� prejardhur nga vendet e LAA), ose plot�sisht autoktone t� Pellazg�ve.
1- Prejardhja IE e tyre gjen lidhje n� qenien IE t� shqipes duke n�nkuptuar vijim�sin� ton� nga pellazg�t, por u jep k�tyre nj� autoktoni relative, si popujt e tjer� europian�.
2- Prejardhja nga LAA, duke pasur parasysh lidhjet gjuh�sore mes Shqipes e Shumerishtes (Shuke, 2010), t� dh�nat nga historian�t e lasht�sis�, si edhe etimologjin� e vet� termit Pellazg apo studimet e Paul Kretchmer p�r ta (gjuha PIE n� LAA, me dyndjen pas 2500 pr. k) na del si nj� mund�si reale dhe mjaft e argumentuar, e cila mund t� na �oj� n� sqarimin dhe zgjidhjen e shum� nyjave q� hasen deri sot n� zbulimin e historis� s� rajonit ton�.
3- Autoktonia e plot� gjen mb�shtetje arkeologjike si zon� e banuar q� nga neoliti, por nuk na jep t� dh�na t� r�nd�sishme p�r gjuh�n, pasi shkrimet m� t� vjetra t� gjetura, q� i p�rkasin kultur�s s� Vin��s, jan� tep�r t� pakta, jo cil�sore, dhe t� padeshifruara bindsh�m deri sot, pra nuk provojn� nj� qytet�rim t� lart� krahasuar me kultur�n e LAA.
Shenja e par� e nj� migrimi dhe e ngulimit n� nj� vend tjet�r do t� ishte themelimi aty i qendrave t� kultit. Themelimi i Dodon�s (Di.tan.a) Pellazgjike, datohet nj�herazi me fundin e kultur�s Shumere ? 2200 pr.k. (Dh. Pilika, 156- Mijvj. III)
Tez�n e prejardhjes nga LAA e mb�shtet etimologjia e Dodon�s = Di. Tana dhe e emrave t� Fiseve rreth Dodon�s s� supozuar n� Tomorr apo K�lcyr�, Paravejt-Para.vajt�t, t� vajturit e par�; Atintan�t-A.din.tan; Tomaros-T�.mir�-Di. mir�, t� nxjerra p�rmes leximit t� shenj�s s� Zotit si Di. Mir� nga gjuha shumere. Gjithashtu, prejardhja nga LAA mund t� sqaroj� etimologjikisht PSE, Danaosi k�rkoi ndryshimin e emrit t� Pellazg�ve n� Danej. Sepse: Danaos = Din.a.os = Di.mir = �Hyjnor�, si Pellazg; Dodona = Di.don.a = Di. Tan.a = Di.ngir.a pellazgjike. Pra, kuptojm� se Danaosi k�rkoi t�u kthej� Pellazg�ve emrin e par�, origjinal, si Di.Mir�, Di. Ngir� nga Dheu i Lasht�, nga Toka e Begat�, nga Kia/Gea e Lasht�, nga Ki.e.nginjur = Ki.e.ngir, Dheu me Shum. Ara, Shinari biblik, vendi (ki) i atyre q� �ki.Shin.ara�, i ArB�r.�sve, q� soll�n artin e bujkut n� Ballkan, e q� m� pas u mbiquajt�n Arb�r.
Vin�a vs Shumer-Ki.e.ngir
Kapja pas kultur�s s� Vin��s, nga nj� pjes� studiuesish dhe t� apasionuarish me ��shtjen e autoktonis� s� plot� t� Pellazg�ve, �sht� e gabuar dhe aspak pragmatike. Pretendohet se shkrimet apo m� sakt� simbolet e kultur�s s� Vin��s paraqesin alfabetin m� t� vjet�r n� bot�. (5.500 pr.k.).
Pllakat e Tartaris�, Rumani
Por, kultura e Vin��s paraqet mjaft probleme q� ia l�kundin besueshm�rin�:
1. Historia e shkrimit na tregon se nuk �sht� filluar drejtp�rdrejt me alfabet por nga shkrimi me rrokje (me parimin rebus) e shum� m� pas ka kaluar n� shkrim alfabetik.
2. Datimi i atyre pak/vet�m tre pllakave t� balt�s n� Rumani nuk �sht� b�r� drejtp�rdrejt, pra �sht� i pasakt�, i pasigurt.
3. Mbi 85 p�r qind e mbishkrimeve t� kultur�s s� Vin��s p�rb�hen prej nj� simboli t� vet�m, pra nuk mund t� quhen shkrime.
4. Zhvillimi i k�saj kulture bie/humbet pas 3500 pr.k.
5. Nuk jan� gjetur deri sot format zanafillore t� k�tij shkrimi, as vijim�sia e �logjikshme� nga vizatimet e objekteve apo shenjave m� abstrakte p�r to, (q� b�hen t� nevojshme p�r administrim n� nj� qytet�rim), deri tek ky �alfabet�.
6. Vijim�sia kulturore?! Nuk njihen qytet�rime t� mir�fillta europiane n� at� periudh�.
Ai alfabet p�rmban edhe shenj�n e Shar si svastika, si edhe disa t� tjera n� forma af�r asaj t� kryqit, por materialet mbishkrimore jan� t� pakta dhe 85 p�r qind me vet�m nj� shenj�, e p�r k�t� arsye t� padeshifrueshme bindsh�m, p�r rrjedhoj� edhe leximi i k�saj shenje nuk rezulton, nd�rkoh� q� kultura Shumere (emri origjinal qe Ki.e.ngir) ka t� dh�na t� pafundme e t� integruara bindsh�m dhe q� shpjegohen e lidhen qart� p�rmes gjuh�s shqipe. Megjithat�, problemi baz� i kultur�s Vinca-Turdas �sht� datimi i dyshimt�, niveli i saj m� i ul�t, i pakrahasuesh�m me kultur�n Shumere. Pra, nga ana pragmatike, edhe p�r arsyen politike t� qenies n�n �zot�rimin� sllav, ajo nuk duhet t� na interesoj� si shtyll� e identitetit shqiptar. K�t� na e thot� edhe emblema e Sk�nderbeut me shenj�n e Zotit AN mbi shqiponj�n dykrenore, n� t� dyja format e saj t� yllit me tet� dhe gjasht� cepa, vendosur kronologjikisht sakt�. Sip�r: Ylli Shumer i AN/Shar/Di.mir; posht�: Ylli i Davidit.
Emblema e Gjergj Kastriotit na tregon zanafill�n e shqiptar�ve m� mir� se mij�ra libra t� koh�s son�.
Nga ana tjet�r, p�r kultur�n e lart� shumere p�rpjekja dhe marr�veshja e heshtur mes studiuesve bot�ror� (mainstream) �sht� q� ta l�n� n� piedestalin e saj, t� palidhur me asnj� kultur� t� af�rt apo t� larg�t gjeografikisht, dhe Ky �sht� Fati yn�, e kemi rrug�n t� hapur.
E mir�kuptoj d�shir�n e disave p�r t� qen� patjet�r autokton� mund�sisht q� para 13.000 vjet�sh por � popujt kan� l�vizur n� k�rkim t� kushteve m� t� mira e ne s�mund t� mburremi me ngeljen n� nj� vend, kur mund t� mburremi si pasardh�s t� nj� kulture aq t� lart� si ajo Shumero-Babilonase e cila �sht� n� rr�nj�t tona dhe gjuha jon�, themeli i kombit, na tregon se gjith� lasht�sia me shumer�t, babilonasit, hitit�t, hindus�t, e madje dhe hebrenjt� e vjet�r, grek�t e vjet�r e m� tej, �sht� bazuar n� k�t� gjuh� hyjnore.
Nga ana tjet�r, me nivelin e sot�m t� zbulimeve arkeologjike n� zon�n e Ballkanit, sipas Prof. Sh. Demiraj n� �Epiri, Pellazg�t, Etrusk�t dhe Shqiptar�t� -f. 27, nuk mund t� nxirren p�rfundime shkencore shteruese p�r shkak t� materialeve tep�r t� pakta e sporadike q� kemi n� dispozicion, dhe p�r mendimet tep�r t� l�kundura e t� kund�rta t� studiuesve p�r to. Nd�rkoh� q� materiali arkeologjik i gjetur n� Lindjen e Af�rt, i pakrahasuesh�m p�r nga sasia (mbi 700.000 pllaka n� kunjiform pa llogaritur mbishkrimet e ndryshme dhe vulat cilindrike) e ve�an�risht p�r nga cil�sia tep�r e lart�, e b�n t� padiskutueshme tani p�r tani, tez�n se Shumer�t ishin qendra e qytet�rimit t� lasht� m� cil�sor t� njohur deri sot. Finesa, p�rpunimi, konceptimi, kompleksiteti, nd�rlikimi dhe shpesh edhe cil�sia e realizimit t� shkrimit kunjiform dhe objekteve t� tjera na flasin p�r nivelin e lart� t� qytet�rimit q� e p�rdori at�. Madje edhe sasia e informacionit �sht� mjaft m� e ngjeshur n� kunjiform, krahasuar me t�r� shkrimet e m�vonshme, p�rfshir� alfabetin ton� latin.
Kunjiform Shumer
Duke pasur parasysh k�t� nivel t� lart� t� kultur�s Shumere, n� mbrojtje t� pik�pamjes se qendra e Pellazg�ve ishte Ballkani �yn� (autoktoni e plot�), studiues t� ndrysh�m thon� se meq� Pellazg�t p�rmenden si t� p�rhapur edhe n� Lindjen e Af�rt Antike, ata ishin kultura burim p�r Shumer�t. Por nj� gj� e till� nuk duket e logjikshme sepse:
1. Etnonimi Pellazg e Pellazgji p�rmendet mjaft m� von� se em�rtimi Ki.e.ngir apo Shumer. N� periudh�n e lul�zimit t� kultur�s Shumere, Pellazgjia nuk p�rmendet, prandaj nuk ekziston.
2. Nuk mundet q� qendra e Pellazgjis� s� �madhe� (asaj q� duhej t� na p�rfshinte edhe Shumerin) t� ishte n� nj� zon� m� pak t� zhvilluar. �sht� nj�lloj sikur t� thoshim se �kryeqyteti� �sht� n� �fshat�.
N� vijim do t� thellohemi n� secilin argument t� vijim�sis� mes shumero-pellazg�ve dhe shqiptar�ve t� sot�m, si� jan� p�rmendur n� list�n e dh�n� n� fillim t� k�tij shkrimi.