Intervistoi: Enkeleda Peti
Libri i Marin Barletit “Rrethimi i Shkodrës” shkon edhe për lexuesin evropian, me përkthimin në anglisht nga David Hosaflook (“The Siege of Shkodra”, 304 f. Onufri, 2012.). Libri “Rrethimi i Shkodrës” është shkruar në latinisht nga Marin Barleti dhe sjellë në shqip nga Henrik Lacaj. Libri flet për përpjekjet e osmanëve për të pushtuar Shqipërinë me anë të luftës që u bë në Shkodër, pikërisht në kalanë e Shkodrës dhe rezistencën që shkodranët bënë në për lirinë e tyre, lirinë e Shqipërisë por që qe një ndihmesë për lirinë e të gjithë Evropës.
Autori ka sjellë si librin e Henrik Lacajt në shqip, por në formë pak më ndryshe dhe përkthimin në anglisht të këtij libri. Ai thotë se në përkthimin në anglisht të librit i ka qëndruar besnik versionit të Henrik Lacajt, duke u përpjekur të bëjë vetëm disa përmirësime dhe edhe për ndryshimet shumë të vogla që ka bërë ai ka vënë shënime poshtë në mënyrë që lexuesi ta kuptojë që është bërë ndryshim nga David Hosaflook. Parathënia e librit të Hosaflook është shkruar nga shkrimtari i madh Ismail Kadare. “Nëse do të kërkohej një krijim letrar, që do t’i përshtatej plotësisht shprehja “vepër monumentale”, vështirë se do të gjendej shembull më i mirë se Rrethimi i Shkodrës i Marin Barletit”, – shkruan Kadare në parathënie.
Me një thjeshtësi shumë origjinale ai tregon dashamirësve që kishin ardhur në promovimin e librit sesi një ditë një kongresmen amerikan e kishte marrë në telefon. “U habita kur një ditë më mori në telefon kongresmeni amerikan Joseph DioGuardi, me origjinë arbëreshe nga Greci, Italia, dhe i cili ka bërë shumë për shqiptarët. Ai kishte marrë vesh se ç’po bëja… “Hello … jam kongresmeni DioGuardi!” E lexoi draftin dhe fluturoi nga gëzimi për këtë vepër, se e ka për zemër historinë shqiptare. Bleu 200 kopje të librit për një eveniment me shqiptarë në Uashington më 28 nëntor 2012”, – tha Hosaflook gjatë promovimit të librit. Ai gjithashtu me thjeshtësi në promovimin e librit pranon se fillimisht kur e ndërmori këtë punim kishte frikë se duke mos pasur një emër në përkthimin e librave puna e tij nuk do të vlerësohej. “Kur e mora këtë libër thashë se mua askush nuk më njeh, Hosaflook, Hosflook, Hasflook ka mundësi që edhe mbiemrin të ma ngatërrojnë, por nuk kisha marrë parasysh se mbaja mbi supe një emër shumë të madh si ai i Barletit që do të bënte që punë ime të vlerësohej”, – tha Hosaflook gjatë promovimit të librit.
Në intervistën ekskluzive për “standard” David Hosaflook flet për lidhjen e veçantë që ka me kalanë e Shkodrës (Rozafën), për lidhjen e tij me librin e Barletit, me historinë, përkthimin fenë dhe familjen etj.
Një prift si Barleti dhe një pastor ungjillor si ju, a ishte kjo nxitje për përkthimin e librit “Rrethimi i Shkodrës”?
Jo, nuk ishte nxitje kjo. Nxitje ishte mësimi i gjuhës shqipe dhe rastësisht më ra në dorë ky libër. Mund të them që nxitje ishte më shumë dashuria për kalanë, domethënë gëzimi që kisha për atë kala. Por rastisi që ky ishte një udhëheqës i fesë së tij. Unë nuk i përkas besimit katolik, unë jam një pastor ungjillor, dhe aspak nuk kishte këtë lidhje në përkthimin e librit.
Arsyeja e përkthimi, kontakti me librin si erdhi?
Unë kam sqaruar që nxitja ime ka qenë një detyrë nga profesori i gjuhës Nuri Goga, ish-drejtor i departamentit të Gjuhësisë në Shkodër. Ai më dha detyrë të përktheja një libër. Duke ecur trotuareve të Shkodrës 18 vjet më parë, më zunë sytë këtë libër. Më tërhoqi kopertina me kalanë, unë akoma s’dija mirë shqip dhe kur lexova rrethimi, mendova për fjalën “rreth”. Përktheva 25 faqe për detyrën, por meqenëse m’u duk interesant thashë se do të ishte përkthyer si libër. Kërkova nëse ishte përkthyer në Anglisht por nuk e gjeta. Kur e kuptova që nuk ishte përkthyer në Anglisht atëherë vendosa ta përkthej unë.
Keni përvojë tjetër përkthimi?
Kam përkthyer gjëra të vogla, gjatë gjithë kohës time këtu në Shqipëri, por është hera e parë që po përkthej një libër të kësaj natyre. Tani nuk po më kujtohet, por kështu gjatë punës, si diçka të vogël në lidhje me Shqipërinë. Diçka në lidhje me aktivitetin tonë në jetimore, në kishë. Por, jo një libër historie.
Çfarë ju tërhoqi më shumë nga përkthimi i librit?
Privilegji për t’ju dhënë një dhuratë shqiptareve, si shpërblim për gjithë mikpritjen e tyre gjatë viteve dhe fakti që kalaja e Shkodrës është vendi im më i preferuar në botë.
Rrethimi i Shkodrës, si mund ta identifikoni si libër, thjesht historik apo edhe një biografi e religjionit të krishterë në Shqipëri?
Normalisht libri i Barletit meqë është katolik, ka edhe prirje fetare. Edhe kronikat Osmane që flasin për pikëpamjet e Osmanëve kanë një gjuhë fetare. Është pjesë e historisë dhe në qoftë se lexon çdo libër të asaj kohe ke për të gjetur edhe gjuhën fetare. Edhe Aleks Buda, në fakt i referohem këtu parathënies së tij e trajton më së miri këtë aspekt. Por ju thashë që nxitja ime ka qenë gjuha shqipe, një porosi e profesorëve si dhe një preferencë e madhe për kalanë. Më pas kam zbuluar ngjarjen historike që më ka tërhequr shumë. Duke qenë se nuk jam katolik, ka në libër disa aspekte të mësimeve teologjike për të cilat nuk jam dakord. Edhe nga pala tjetër kur flitet për disa aspekte në lidhje me besimin mysliman, edhe me ato unë nuk kam rënë dakord. Por besimi im dhe puna si përkthyes nuk ka të bëjë fare me këtë argument, as me motivimin. Ka qenë vetëm një vepër historike dhe që normalisht më pëlqente fakti që kishte Barleti mbështetej shumë në besimin e tij te Zoti.
Përmendni se nuk jeni dakord me disa mësime teologjike të hasura në libër sa i takon besimit katolik dhe mysliman. Për çfarë bëhet fjalë konkretisht?
Besimet e mia nuk kanë të bëjnë fare me librin, prandaj shpjegova që nuk i përkas as fesë katolike as fesë myslimane dhe, kështu, nuk jam i shtyrë nga ky motivim. Dallimet teologjike midis besimeve janë të dokumentuara në mjaft burime, nëse ju intereson kjo temë, por “Rrethimi i Shkodrës” është libër historik, jo teologjik.
Për Marin Barletin shpesh është parë se librat e tij janë më shumë një version romantik mbi historinë shqiptare, ku kanë gjetur dhe pasaktësi, për ju çfarë vështrimi merr shkrimi i këtij libri prej tij?
Për pasaktësitë nga ana historike unë them që mund të flasin historianët për këtë punë shumë më mirë sesa mund të flas unë si përkthyes. Përshtypja ime mund të them joshkencore ose jo në mënyrë të prerë është se “Rrethimi i Shkodrës” i shkruar nga Barleti është shumë më i besueshëm se “Historia e Skënderbeut” meqë ishte dhe dëshmitar okular në rrethimin e Shkodrës dhe nuk ishte dëshmitar okular për bëmat e Skënderbeut. Ai e shkruan librin “Rrethimi i Shkodrës”, me një pasion, me një nostalgji, duke qenë atje personalisht. Nuk e kam studiuar mirë “Historinë e Skënderbeut” dhe nuk është që besoj se çdo gjë që ka thënë Barleti është 100% e saktë dhe prapë i referohem fjalës së Aleks Budës, në hyrjen që ka bërë në librin “Rrethimi i Shkodrës”, sepse i ka trajtuar edhe këto teprimet e Marin Barletit dhe si historian i mirëfilltë, ai është më i aftë sesa unë për të bërë komente për këto gjëra.
Gjatë promovimit të librit ju thatë se “Rrethimi” na ka rrethuar të gjithëve si familje, në ç’kuptim?
Nuk llogaritet sa vite, orë, lodhje, takime, telefonata, net pa gjumë, paratë etj…, janë investuar për këtë vepër. Familja ime më ka mbështetur 100% por kanë sakrifikuar për kohë të gjatë për këtë gjë. Besoj se çdo familjar që ka bërë punë shkencore të këtij niveli e kupton këtë gjë.
Sa ja dedikoni suksesin e përkthimit të librit Barletit sa Henrik Lacajt dhe sa punës suaj?
Pikërisht Barleti në radhë të parë, Laçaj ne radhë të dytë dhe unë në radhë të fundit! Pra, nuk do të ekzistonte “The Siege of Shkodra” pa ekzistuar “Rrethimi i Shkodrës”. Nuk do të ekzistonte “Rrethimi i Shkodrës” pa ekzistuar “De obsidione Scodrensi”. Shpresoj të kem punuar me po aq merak që ka punuar Barleti dhe Lacaj. Por suksesi i versionit tim në anglisht dhe shqip nuk më takon vetëm mua, por të gjithë ata që më ndihmuan me këshilla, vërejtje, redaktime historike dhe gjuhësore etj. Në fund të librit emrat e tyre tregohen me kontributet përkatëse.
Ju folët për një pasaktësi në hartën e kalasë së Rozafës, ku qëndronte pasaktësia?
Mund të dërgoj edhe fotografi të asaj harte sepse duhet ta shikoj përsëri këtë gjë. Në fakt ka vite që e kam dalluar këtë gjë, por më duket që Mali i Taraboshit, që u quajt nga Barleti Mali i Shën Markut e ka vu në Juglindje të kalasë kur në fakt është në Perëndim të Kalasë. Për shembull ky ishte një rast, për të tjerat duhet të shikoj. Por në libër në hartën e re jemi munduar ta gjejmë. Jemi munduar ta bëjmë saktë sipas të dhënave të Barletit dhe sipas fjalës së arkeologëve, jemi munduar ta bëjmë ashtu siç ishte.
Çfarë sjell ndryshe libri juaj nga ai i Henrik Lacaj?
Punës së përkthimit të Henrik Lacajt nuk i kemi ndryshuar asgjë. Ose ndoshta vetëm ndonjë datë. Çdo gjë që kemi ndryshuar është poshtë në shënime, në footnotes, në mënyrë që lexuesi, edhe bëhet fjalë për 2 – 3 raste, që së paku e kemi vënë në dijeni lexuesin. Nuk e kemi prekur punën e Lacajt sepse nuk është roli im fare. Kemi shtuar për shembull harta. Nuk kemi shtuar asnjë gjë në tekstin e Barletit. Vetëm shënimet studimore në fund të faqes, kemi shtuar disa hyrje nga historianë, kemi shtuar disa shtojca, bibliografi. Tregues që version i parë nuk kishte një tregues. E di sa e mirë është kjo ? Se dikush ndoshta nuk do ta lexojë librin krejt por ka dëshirë për ta mbajtur si vegël, a ka folur Barleti për X popull apo X vend ? e sheh në index, në tregues. Mund të shikojë menjëherë atë, e kemi shtuar atë gjë, në mënyrë që çdo studiues. Unë jam më shumë si një kamerier që kam sjellë gjithçka që kishte kuzhina. Më pas ata që duan të studiojnë e të shijojnë këtë pjesë apo atë pjesë, mund të zgjedhin vetë.
Liria dhe besimi, – nga vëzhgimet tuaja si pastor këtu në Shqipëri çfarë perceptimi marrin duke pasur parasysh se kemi kaluar një periudhë të gjatë izolimi, dhe frustrimi nën komunizëm?
Jam i gëzuar sepse askush nuk mund të pengojë besimin e dikujt nga ana individuale. Edhe unë jam kundër çdo përpjekje që një shtet të kontrollojë besimin e dikujt. Është çështje personale, është çështje e zemrës,është çështje individuale dhe është gjë e mrekullueshme që kemi liri tani.
A keni në plan përkthimin e një libri tjetër ?
Për momentin nuk kam në plan. Po më vijnë oferta (qesh) shumë, por nuk është që kam shumë kohë për këtë punë. Unë nuk përkthej dot një gjë që nuk e bëj me qejf njëherë. Pa menduar as për lekë, sepse s’më ka paguar askush për këtë projekt. Madje jam në borxh akoma për shpenzimet që kam bërë për hartimin e hartave të reja e, se unë nuk jam dizajner për shembull. Pra, unë kam shpenzuar vetë, disa shokë e miq shqiptarë në Amerikë më kanë dhënë një rimbursim për shumë shpenzime, por prapë kam bërë shpenzime. Domethënë unë e kam bërë këtë punë vetëm nga zemra dhe besoj se del më mirë kur është pa lekë sesa me lekë, prandaj nuk do të bëj një punë për lekë në qoftë se nuk e kam për zemër atë punë sepse për ta bërë mirë harxhohet një kohë kolosale.
Realiteti surreal i kulturës shqiptare në vitin 2012; asgjë e re në transformimin mental të mënyrës se si drejtohet dikasteri i lartë i kulturës nga socrealizmi; institucione të varfra artistikisht, pa konkurrencë, duke prodhuar vepra me cilësi të dobët artistike. Një vështrim jo mbi ngjarjet kulturore, por mbi gjendjen e varfërisë sonë kulturore, ku injorohet integrimi dhe ballafaqimi, ku mungojnë politikat dhe vizioni – Vëzhgim në vend të analizës vjetore të paraqitur dje, në ditë pushimi, nga ministri i Kulturës, Aldo Bumçi, pa hyrë në bombardimin e “shifrave të investuara”, si detyrë politike që burojnë nga taksapaguesit