 |
| Juri Talvet |
Poeti Visar Zhiti, dedikim për poetin estonez Juri Talvet, duke vënë në dispozicion të suplementit letrar “Logos & Art” disa poezi të përzgjedhura e të përkthyera, të cilat prezantohen për herë të parë në shqip për lexuesin tonë, shoqëruar me një shënim ku Zhiti veçon për sivëllain e tij se “gjuha e tij hapet si një guaskë, e shtyrë prej dallgëve të shpirtrave”, dhe poezia si një mesazh për urën e komunikimit mes vendeve
Juri Talvet
KU BANON KUJTESA
Gazeta kufizohet me ajrin
që përthith fjalët -
jo më pak të brishta a arratiake
se programi a ekrani
me nerva elektronike.
Era trondit një dritare.
Dora e kujt ledhatoi drojtur
flokët e një fëmije të fjetur?
Ç’degë të trazuara
ç’mjegull mbi buzët e tyre
ç’shenja të dala nga bari
krijuan këngën e këngëve?
Pas një muri të programur
të letrës së nervave artificiale
(a guxon ti?) banon kujtesa
(keni filluar tashmë
të përgatisni arratisjen?)dhe
ruan gjërat e harruara që ta falin
mëdyshjen tënde të tanishme.
SI JANË ATA
Ata na çajnë pa pushim nga koka deri te këmbët.
Ata na futin hala të gjata e të trasha në zëmrat tona.
Gishtat e tyre të padukshëm hapin me kureshtje
qepallat tona natën.
Përse merakosesh gjithmonë, nënë?
Sa merakmadhe je.
Ata u ndanë nga ne,
u tjetërsuan,
prej sinjaleve të gjelbra, zërat
dot s’i dëgjojmë.
Por ju prisni për ta,
në vjeshtën e vonë duke vëzhguar moçalin e acartë,
duke mbajtur brenda vetes më shumë:
gjysmën e jetës tuaj të kaluar.
(Tani ajo është këtu: e re, e vogël, jetë e bukur,
në ngutin e çmendur drejt lirisë.)
Ata na shtyjnë nga rruga e tyre, duke qeshur e dëshiruar.
Ata ishin fëmijët, që tani u rritën befas -
para se ne vetë
të ishim rritur.
SHIKOMË
shikomë shikomë shikomë
deri sa të bëhet aq e plotë
leja e gëlltitjes
në folenë e gjirin tënd Prekur
nga gishtat e mi të vegjël që mund
të rrëshkasin në ajrin mbi hijet
Me sytë e mbyllur peshoj i zbathur
në një litar kërpi të arrirë
Poshtë pëllëmbës së duarve të tua
gjatë natës pëshpërimat e mia mbledh:
Unë kurrë nuk do të fle sërisht
Ti kurrë nuk do ta vizitosh Afrikën
PËRSËRI ME HAMLET
Përse atëherë e bëtë atë, Gertrudë? A s’ishit
e vetëdijshme që dashuria e mbush trupin
me një helm të gjelbër që të paralizon, të vret?
Që ta dish këtë, nuk duhet të fluturosh
me aeroplan për në Danimarkë, nuk duhet
të jesh princ, mbretëreshë, i marrë.
Hamlet nuk ka. Kjo ishte e gjithë
Vetëm një film, një fiction, vajza ime e vogël.
(Ndonëse ti, vetëm pas një viti e gjysmë
në tokë, mund të puthësh pa plagosjen.)
Një shkollar sakson bëri libretin
për një bard britanik, që donte vetëm
të tregonte se si princi, i fiksuar
pas fronit (babai i tij), nxjerr
shpatën për të goditur veç një hije
mes hijeve, ku edhe vetë endej.
ËNDRRAVE, BORËS
e nxora foton tënde
nga faqet e shënjuara
libri nuk mund të të lëndojë ty
Je bletë mjalti Maya
mendim katër-vjeçar rruzull i mbajtur
gjithandej hera e parë jotja
Se këto karaktere nuk të njollosin
karakteret e një të huaji
që na konsideron ne gomerë
dhe dëshiron me çdo kusht
të shfajësojë dëshirën e fajit
ZGJOHEM KUR MË PREK
Përsëri jam në shtëpi
por adresa
mbetet e panjohur
Veç një tabelë prej drite
para meje
E gjelbër
të dua
e gjelbër
Pastaj ti erdhe
si nga një tjetër
jetë
tjetër
por ende e njëjtë
Kisha pirë nga lumi
që fshin të keqen
nga kujtesa
Unë kisha harruar
emri tënd Lërmë
të të quaj
Linda
Grua e bukur
ti që arrin
në çdo
gjuhë
KINA RRJEDH POSHTË
Unë derdhem në qoshk
afër katit 11 – dritare
në Anne Blach Hotel
Këngë uji
rrjedh tej mishit
Këngë e freskët
rrjedh poshtë
Shkurt jetoj
Dhe jam Lao-tzu
në lumin njerëzor
që rrjedh tatëpjetë
nëpër rrugë
i sigurt për drejtimin e vet
në këngën prej uji
të kohës
SI ISHTE AJO?
Unë varros hundën time në flokët e tu,
Ti Maya, bletë mjalti,
për një lamtumirë më tepër,
brënda kaçubës së çelur,
që degët ia pastroje me sytë e tu.
Kështu ti jeton jetën tënde të shkujdesur.
Ç’të duhet e vendos mbi tryezë,
të tjera thirrje bien nga lart:
“Është koha të bëhesh mënçurak,
koha të arsyetosh,
dil tani nga poshtë tryezës!”
Ti qesh, e zënë
poshtë kaçubës së çelur,
poshtë tryezës, por jo indiferente
ndaj ikjes time: “Shko pra,
ta-ta, ti bubi-tigër!”
(Oh ç’rrugë e gjatë kështu,
Vogëlushja ime guximtare
oh sa larg është Córdoba!)
Ndryshe si të ta shpjegoj ty,
Të dashur miq, pjesëmarrës në konferencë,
çfarë animalmagnetismus është,
përmes të cilit Dr. Keiser në një vit të caktuar
mes dy luftërave botërore pohoi
se kishte konstatuar, testim
me gjuhën e tij, nona-entendre
akuzë elektrike tellurismi.
NË PUB-IN E QUAJTUR “FLOKËVERDHA JETON KËTU”
TI VËREN PAS BANAKUT, NË VEND TË DEKOLTESË
SË MERILYN MONROE-SË, VAJZËN E ERRËT HOLLAKE
ME SYTË-ALGADETI
Një gjethe verdhane e vogël të ndiqte, qerthulloi poshtë
xhaketës tënde, Zuri vënd qetësisht pranë filxhanit të kafesë.
Ju mund të shtireni sikur të jeni në Paris, por realisht Europa
juaj është askund tjetër, veçse këtu, sidomos tani që
pas një rrëmuje të madhe vere, vetëm mërmërima në gjuhën
tënde amtare, ajo mbetet, e rënies se gjethes së blirit
dhe e panjës, kurorë lisi nën këmbët e tua, kërcet,
kafja e errët e gështenjës, e kuqja e dorëzonjës që ka njollosur
anën e shtëpisë, ti, e larë me bardhësinë e verës.
Ti mbledh antonovkas*, lëkura e tyre e trashë, e qirinjtë,
lëre ndokënd ta quajë si frut dylli në muze, le ta mbajë
mendimin e vet për vete, le të jetojë më shumë dhe
të predikojë më pak. Një mollë të fortë lëre të bjerë
mbi kokën tënde para se ti të fillosh të predikosh. Ar,
e kuqe, kafe. Përgjatë bregut të Tahkurannas
Një vijë e artë rend, parku Tihemesta si një kopësht japonez,
kthetrat e erës grisin ujin e një shatërvani, me guxim
shqyejnë në copa tapetin gri të qiellit, por gjiri qëndron
më paqësor se Zemra Mesdhetare e Senekës, duke e ditur
se disa muaj mbeten, para se një cipë prej akulli të mbronte
zemrën e tij kundër epokës, disa muaj mbeten derisa ti
të rendësh duke bërtitur nga ngëzëllimi
drejt ritmeve pranverore, pavarësisht kohës.
______________________________
*antonovka – mollë e athët, tipike për Estoninë, Rusinë, Poloninë…
SI TA PËRFUNDOSH NJË SHEKULL ME DINJITET
Ç’valle shkronjash të shqetësuara
mbi faqet e bardha si borë
si çarçafë të ftohtë dhe të tendosur
në shtratin e së dielës në pritje
të ngrohtësisë së të dashuruarve! Marioneta
të një aktori të padukshëm, jo, por gra
shtatzëna me kuptime të palindura! (Ku tjetër
mund t’i gjesh, veçse brigjeve në Tierra del Fuego?)
Ajo që unë dot nuk mbledh, mblidhet.
Raftet e rënda, pa hapësirë frymëmarrje,
pa vend për të kaluar, asnjë qoshe për të vënë
bërrylin apo që milingona e zellshme të ngrejë
kudhrën e vet. Qetësohu, rritu kujtesë! Prit
për një shpërthim. (E di, e di, e di -
një herë ti ishe baba.) Ti, i vogëli, prit,
prit, unë kaloj nga faqja në faqe, drejt fundit,
prit, unë rrëshqas, pavarësisht bardhësisë,
pengohem mbi një shkronjë, letërprerësja
pëllëmbën time gjakos. Prit, unë do të përgjigjem
me përtypjet e tehut që po shijon tani si
barin e zakonshëm goja e një lope paemër
në kullotat pranverore në ditën e Shën Gjergjit.
Përktheu nga anglishtja Visar Zhiti
Të godasësh një hije mes hijeve
Visar Zhiti
-datëlindja është kudo… -Ka datëlindjen poeti estonez Juri Talvet, – më tha pedagogia e Universitetit të Durrësit, studiuesja e letërsisë Marisa Kerbizi. – E kam mik, e kam takuar në konferenca ndërkombëtare, – shtoi duke më treguar një libër të tij me poezi anglisht, “Of snow, of soul”.
Po e shfletoja, përkthim nga estonishtja prej H. L. Hix. Borë dhe shpirt. M’u shfaqën ca si vezullime të gjalla. Ja, dikush kujtohet për një datëlindje të largët, është nderimi për poetin, po mendoja, kudo qoftë ai, edhe larg në Veriun e ftohtë të Evropës, në Estoni, në Tartu… Seç është diçka e fshehtë që i lidh njerëzit edhe pa u takuar, një si shenjtëri, do të thosha, ndodh të përjetosh një ngjarje ku nuk do të jesh, nëpërmëndesh madje për të panjohur, ku as në vendin e tyre nuk ke qenë e as ata në tëndin. Ka një mister, tretur nëpër ajër dhe kumtet gjithsesi nisin qyshkur. Ka datëlindjen ai… mbase shkulmet në Baltik i hovën lart fjalët, duke i përzierë me erërat për t’i sjellë në brigjet e Adriatikut, që të kthehen prapë ku nisën. Po ku nisi, ku? Vërtet ka diçka që nuk mësohet dot plotësisht, e njëjtë në cilëndo gjuhë, që, megjithatë nuk mbetet as e pakuptuar e as e pa vazhdim. Hapet njëlloj si një guaskë, e shtyrë nga dallgët e shpirtrave.
Sikur t’i botoheshin disa poezi në shqip? Në vend të urimit. Po dhe kjo dëshirë, ky shqetësim lehtësues janë poezi më vete. Që sikur i hapin udhë kërshërisë për poetin e panjohur dhe vendin e tij. Republika e Estonisë është gati sa dyfishi i madhësisë së vendit tonë, por me popullsi diçka sa një e treta e jona. Estonishtja si gjuhë ugro-finike është ndër të paktat në Evropë që nuk bën pjesë në familjen indoevropiane, por Estonia është pjesë e Bashkimit Evropian. Duhet të ketë poezi të shumtë jete atje, gjersa ka 1.400 liqene dhe kujtesë të fortë historike, teksa 245 muzeumet e tij ruajnë mbi 10 milionë objekte, që para vikingëve.
“Unë kam lindur pas gjakderdhjes së madhe, më të fundit botërore…”- shkruan për veten poeti dhe akademiku Jüri Talvet. Ai erdhi në jetë në dimër, më 17 dhjetor 1945, në Pärnu, pikërisht kur një vit më parë vendin e tij, pas mundjes së nazizmit, e kishte gllabëruar Bashkimi Sovjetik. Kur u bë republikë e BRSS-së njohu deportimet në Siberi dhe gulagët e tmerrshëm. Vetëm në vitin 1991 mundi të shkëputej, kur dhe tek ne binte diktatura.
Juri Talvet është autor librash të shumtë, krahas atyre me poezi, edhe me kritika, ese, me teori të letërsisë, proza të ndryshme, përkthime të autorëve bashkëkohore si nobelistin Gabriel Garcia Marquez, ndërkaq dhe e ndërsjellta, i përkthimeve të veprave të vendit të tij në gjuhë të tjera. Talvet ka kryer Masterin për filologji angleze në Universitetin Tartu, më të vjetrin e Europës Veriore, themeluar nga Mbreti i Suedisë, Alfons Gustafi II më 1632, ndërsa libri i parë i Estonisë është i vitit 1241, përmban emra vendesh dhe familjesh. Pastaj Talvet mbrojti PhD në Shën Petërburg për letërsinë e Evropës Perëndimore. Duke qenë dhe profesor, ai bën dhe Shefin e Letërsisë Krahasuese në Universitetin e Tartusë, ku dhe ka themeluar katedrën e studimeve spanjolle, ngrehina e tanishme e së cilës ngjan me atë të Filologjikut në Tiranë. Sigurisht ndikim arkitektonik sovjetik, kur dy vendet tona ishin brenda perandorisë komuniste.
Juri Talvet ka marrë çmime të ndryshme letrare si atë estonian më 1986, të poezisë më 1997, të esesë më 2002, etj. Poezia e tij ka kumbime moderne, qëllimisht mbart ndonjë imazh lorkian si dhe nga linguazhi i Eliotit, të cilët ai i njeh mirë, ashtu si letërsinë Hispanike edhe atë Anglosaksone, por mbi të gjitha ajo është vetvete.
Në fund të fundit datëlindja është kudo, ku janë miqtë, sado larg, gjithkund ku ikën poezia, e cila lind çdo ditë dhe i gjen vetë rrugët e përhapjes, vetëtimthi, duke të arritur kudo qofsh, për të të ndriçuar, sa do pak. Si plotësim të urimit po japim në shqip disa poezi të Juri Talvet, por dhe të dëshirës ngazëlluese të dikujt në Durrës, që tha: po ai ka datëlindjen, që në Estoninë e largët nuk ka pse të jetë dëgjuar, po ku ta dish, mbase një fëshfërimë e tjetërllojtë do të jetë ndjerë dhe atje. Gjithandej…
Standard
