Nga Molle Worthen (Uashington Post)
Muajin e kaluar, kur pastorët e shquar ungjillorë dhe aktivistë politikë pas bisedimeve në Teksas bënë të ditur se bekimin për të qenë kandidat i tyre e kish marrë Rick Santorum, blogjet në internet shprehën një miratim shumë të pakët e shumë të vonët dhe mbajtën pamjet e Mitt Romney dhe Newt Gingrich - deri këtë javë. Vargu i fitoreve të Santorum të martën i kapi mediet kryesore në befasi: ai është aq ekstrem sa ata e kanë pasur të vështirë ta marrin atë seriozisht. Deklaratat e tij teokratike duken si vetë-karikaturuese. Ai ka pohuar se e drejta për privatësi "nuk ekziston" dhe ka barazuar homoseksualët me një marrëdhënie mes "njeriut dhe qenit", ndërsa fushatën kundër martesave të të njëjtit seks e ka krahasuar me luftën kundër terrorizmit.
Megjithatë, vala e fitoreve të Santorum, si fushata e parë që udhëhiqet nga qendra ungjillore, pritej të vinte dhe jo sepse pozitat e tij sociale u rritën në kopshtin e fanatizmit të shumëllojshëm. Mbështetja e Ungjillorëve për Santorum ndriçoi një ndryshim të rëndësishëm në kulturën politike amerikane: muaji i mjaltit me “Tea Party” duket se kaq e pati. Ata hoqën dorë nga thirrjet për një qeveri të vogël dhe liberalizim – thirrje për të cilat ata gjithmonë kanë qenë ambivalentë – për të ringjallur aferën e tyre të dashurisë me katolicizmin teokratik. Deklaratat e Santorum nuk reflektojnë paragjykim spontan, por diçka shumë më të fuqishme: paragjykime të arsyetuara nga ana filozofike, bazuar në shekujt e ligjit natyror katolik romak. Një recensues, i pushuar, i librit të Santorum në vitin 2005, “Duhet një familje”, shkroi në The Philadelphia Inquirer se Santorum është “një nga mendjet më të mprehta të shekullit të trembëdhjetë” (Një kundërshtar dikur ka thënë të njëjtën gjë për një tjetër konservator katolik provokues, William F. Buckley, Jr). Kjo nuk është një fyerje: janë thirrje nga zemra e Santorum ndaj evangjelistëve konservatorë.
Santorum sulmon të drejtat e homoseksualëve dhe abortin, jo duke theksuar vargje biblike apo duke nxitur ndjenjat e audiencave të tij, por duke bërë teologun mesjetar shkollor dhe duke arsyetuar sipas parimeve të para. Nuk është nevoja të citojmë Shën Palin për të dëshmuar se seksi homoseksual është një fyerje ndaj rendit natyror dhe se martesat mes të njëjtit seks janë në dëm të qytetërimit. Santorum apelon mbi ligjin natyror, atë që ai e quan “instruksionet operative të Kishës Katolike për qeniet njerëzore. "Qeniet njerëzore kanë një qëllim, ose ‘fund,’ një telos," shkruan Santorum në librin e tij. Sipas traditës së ligjit natyror, çdo pjesë e trupit tonë ka një telos gjithashtu. Në rastin e organeve tona gjenitale, ky “fund” natyror është seksi heteroseksual për qëllim riprodhimi. Ai vijon se martesa mes një burri dhe një gruaje "është krejtësisht e natyrshme", shkruan Santorum. "Premtimi i ligjit natyror është se ne do të jemi më të lumturit dhe më të lirët, kur ne të ndjekim ligjin e ndërtuar në natyrën tonë si burrë dhe grua. Për liberalët, megjithatë, natyra është shumë kufizuese dhe ajo është armikja e lirisë”. Më pas, ai shtjellon mendimin e tij mbi lirinë me një citat nga Edmund Burke: "Liria civile që duhet të kenë njerëzit duhet të jetë në proporcion të saktë me predispozitën e tyre për t’i vënë zinxhirë moralë oreksit të tyre".
Si mundet që Tea Party-istët, që dikur mbanin kapele me tre cepa dhe tundnin flamujt "Jetë e lirë ose Vdekje", tani ta humbin toruan duke arsyetuar në këtë mënyrë? E vërteta është se kërkesa e Tea Party për "konstruktim strikt" të Kushtetutës dhe rikthimi tek themeluesit e"qëllimeve të vërteta" nuk janë në të vërtetë thirrje për liri të pakufizuar. Kjo është një përpjekje për të zbuluar vullnetin e pandryshueshme hyjnor të themeluesve - një version vendas i ligjit natyror që do të siguronte bazat për ndalimin e martesës mes të njëjtit seks, abortit dhe "Obamacare" (kujdesit të Obamës) në emër të lirisë amerikane. Santorum ishte në krye të Tea Party për këtë çështje. Në "Duhet një familje", ai vendos John Adams dhe themelues të tjerë në radhët e ligjbërësve natyrorë që besuan se "madhështia e Amerikës qëndronte tek një popull i mirë, me një moral dhe i virtytshëm". Liria ishte një gjë e mirë, por themeluesit kërkuan "një liri të mirë organizuar" përmes "kultivimit moral" të qytetarëve. Me fjalë të tjera, Santorum u ka treguar ungjillorëve konservatorë që ata mund të kenë lirinë e tyre dhe mund të nxjerrin ligje edhe për moralin privat. "Kushtetuta jonë garanton liri të pakushtëzuar për individin", shkroi Santorum në një ese op-ed në Philadelphia Inquirer në vitin 2007. "Por liria pa virtyt kthehet në privilegj; dhe privilegji në kaos". Më poshtë vazhdon duke thënë se, "e drejta për intimitet" është një mashtrim i shpikur nga feministët dhe homoseksualët për të mbrojtur sjelljen e shthurur, që rrezikon të mirën më të madhe sociale dhe sfidon ligjin natyror.
Santorum nuk është një fundamentalist i irrituar, që bërtet me të madhe urdhëresat biblike. Kur studentët liberalë fishkëllyen pasi ai shprehu pikëpamjet e tij mbi martesat e të njëjtit seks në një event në New Hampshire, ai nuk u nervozua me ta, por u përpoq t’i angazhonte ata në një diskutim filozofik. Çdo çështje që prek Santorum ndiqet logjikisht nga premisat e mësipërm. Së bashku me intelektualët publikë katolikë si Robert George, një teoricien politik në Princeton dhe komentatorin politik i kthyer në teologu katolik, Richard John Neuhaus, Santorum mishëron rilindjen e ligjit katolik natyror në jetën politike amerikane dhe apoteozën e efektit të tij nxitës tek ungjillorët konservative protestante. Ky entuziazëm modern për ligjin natyror ka një histori të gjatë. Gjatë Mesjetës, Thoma Akuini dhe teologë të tjerë (të quajtur "skolastikët" për stilin racionalist të argumentit që erdhi nga shkollat e manastirit) u përhap në traditën e lashtë greke dhe romake për të ringjallur ligjin natyror si një grup rregullash universale për veprimet etike që Perëndia ua kish bërë të njohura njësoj si paganëve ashtu edhe të krishterëve. Në shekullin e XIX, kur Roma u gjend e rrethuar nga fuqia cenuese e mësimit modern dhe demokracisë, Leo XIII deklaroi se katolikët duhet të ringjallnin mësimet e Shën Thomës. Urdhëri i Leos shënoi një ringjallje të përbotshme të ligjit natyror si një mjet për t’i folur botës në epokën laike moderne. Ringjallje e kësaj “shkolle” ishte një lëvizje komplekse dhe nuk kishte vetëm orientim konservator: në vitet 1940, filozofi katolik francez, Jacques Maritain, përdori kompleksitetin e ligjit natyror për dinjitetin e njeriut, për të zhvilluar idenë e të drejtave universale të njeriut.
Ndërkohë që fundamentalistët protestantë - paraardhësit e ungjillorëve të sotëm - po humbitnin betejën e tyre kundër modernistëve në kishat e seminaret kryesore të Amerikës, katolikët u përqendruan në idetë dhe edukimin e qendrave akademike me mendime filozofike dhe politike. Bashkëpunimi mes katolikëve dhe evangjelistëve (ungjillorëve) në themelimin e Shumicës Morale në vitin 1979, ishte pjesërisht rezultat i përshtatshmërisë politike, por ishte edhe fryt i admirimit që ungjillorët kishin për aftësinë katolike për të komunikuar një interpretim konservator të Biblës në gjuhën laike të ligjit natyror duke fituar respektin e pjesës kryesore intelektuale.
Michael Cromartie, nënkryetar i Qendrës së Etikës dhe Politikave Publike, i cili ka udhëhequr dialogun mes evangjelistëve dhe katolikëve mbi këtë temë, shpreson që ligji natyror të ofrojë një “gramatikë morale të përbashkët " që do ta pranoni si njerëzit fetarë ashtu edhe ata laikë. Tjetër gjë është që udhëheqësit ungjillorë si Cromartie dhe kingmakers-at (njerëz që kanë ndikim në politikë pa qenë pjesë e saj) e të drejtave krishtere në Teksas të flasin me këto terma dhe të miratojnë Santorum - por rezultatet e së martës sugjerojnë se vizioni politik i Santorum e ka rezonancën në rrënjët ungjillore.
Ligji natyror është një traditë fisnike që ka formësuar jurisprudencën perëndimore, por në duart e aktivistëve konservatorë si Santorum, ajo është bërë një kult i rrezikshme i parimeve të para. Pozitat e Santorum janë krejtësisht logjike në qoftë se pranoni paramendimet e tij themeluese - por, sipas tij, këto supozime nuk janë të hapura për diskutim. Gjenialja e theksimit të tezës bazë qëndron në mundësinë për të hedhur poshtë parimet kryesore të kundërshtarit, në mundësinë për ta akuzuar atë për mohim të "qëllimit natyror" të njerëzimit, duke pretenduar për ta fituar debatin pa marrë parasysh përmbajtjen e argumentit të tij. Kjo taktikë shkatërron mundësinë për dialog të vërtetë politik, që nga momenti që njëra palë merret vetëm me ata që ndajnë të njëjtat mendime me të. Pavarësisht stilit të qetë të të debatuarit të Santorum, qëndrimi i tij kundër arsimit të lartë modern tregon se ai nuk ka interes real për diskutim të hapur dhe pyetje të lira. Thomas Aquinas nuk do ta miratonte një separatizëm të tillë: teologu i ka përmirësuar idetë e tij më të rëndësishme, nëpërmjet heterodoksisë së mesit të shekullit të XIII, kur debatonin pasuesit radikalë të Aristotelit në Universitetin e Parisit. Ekspertët kanë të drejtë në lidhje me një gjë: Santorum është anti-kandidati i Romney. Një gjysmë shekulli më parë, votuesit evangjelistë u shqetësuan se një president katolik do të marrë urdhra nga Papa. Ndërsa tani janë të shqetësuar në lidhje me raportimet e Romney tek një grupazh mormonësh në Salt Lake City, ndërsa katolicizmi i Santorum e ka bërë atë kandidatin e "së vërtetës morale" universale dhe të "arsyes hyjnore”: mbretin e filozofëve, i cili mund të kërkojë lirinë amerikane në emër të ligjit moral, si dhe t’i japë agjendës së të drejtave kristiane një pamje të respektuar.*Molle Worthen, profesor i Historisë së religjioneve në Universitetin e Torontos