Nga Ian Buruma
Ho Chi Minh City - A mund të çmendet një popull i tërë? Ndonjëherë kështu duket me të vërtetë. Imazhet e qindra mijëra koreano-veriorëve duke ulëritur me hidhërim për vdekjen e Kim Jong-il pasqyrojnë diçka shumë shqetësuese. Por çfarë? Një ushtrim të mashtrimit masiv? Një ritual të mazokizmit kolektiv? Kim ishte një diktator brutal, i cili e llastonte veten me konjakët më të mirë francezë, me sushi të freskët të ardhur enkas nga Tokio dhe shefat më të mirë të kuzhinës, ndërsa miliona nënshtetas të tij vdisnin urie. E prapë ja ku janë, masa të keqtrajtuara prej tij, një popull i shtypur që qan me zë të lartë për vdekjen e tij sikur të kishin humbur babanë e tyre të dashur.
Kuptohet, vajtimi publik i njerëzve në Pyongyang (Pjongiangu) i përket klasës më të privilegjuar dhe të qarët në mënyrë dramatike është një mënyrë tradicionale për të shprehur pikëllimin korean. Dhe prapëseprapë, sjellja e transmetuar nga Koreja e Veriut dukej si e dalë nga binarët, një çmenduri. A mund t’i jepet kësaj një shpjegim i pranueshëm?
Para së gjithash, koreano-veriorët nuk janë të vetmit. Pak vende kanë vuajtur nga mizoritë e Josifit Stalinit sa Polonia, por shumë polakë, gjithashtu, vajtuan publikisht pas vdekjes së tij. Sigurisht, ka mundësi që kjo të ishte e detyruar - një formë e tmerrshme e vetë-poshtërimit me detyrim. Njerëzit, jo vetëm që duhet të pranonin “shuplakë fytyrës”, por duhet edhe të falënderonin torturuesin e tyre madje edhe të vajtonin për vdekjen e tij.
Është e qartë, koreano-veriorëve, që refuzojnë të tregojnë trishtim të thellë në një rast të tillë fatkeqësie gjatë vajtimit publik, i kanoset një rrezik serioz – fëmijë të përjashtuar nga shkolla, karriera të ndërprera, ndoshta edhe dërgim në një kamp pune skllavëruese. T’i besosh propagandës në një vend totalitar mund të jetë një formë për të mbijetuar. Sa më shumë të kesh dyshime, të cilat nuk mund të shprehet hapur, aq më torturuese bëhet jeta.
A është e mundur që një qenie inteligjente njerëzore ta detyrojë veten të besojë në diçka krejtësisht të papranueshme, në një çmenduri, kjo është një pyetje mjaft interesante. A mund të shtypet skepticizmi i njeriut? Nuk ka asnjë dyshim që ai të paktën mund të “vihet në gjumë”.
Por detyrimi, edhe pse sigurisht një faktor në skenat e Pyongyang, nuk është ndoshta i vetmi shpjegim. Histeria masive mund të marrë shumë forma. Do të ishte mjaft e thjeshtë nëse do ta supozoje një sjellje të tillë poshtëruese si gjithmonë të rreme, një formë aktrimi.
Kini parasysh, për shembull, një shpërthim më pak gjëmëmadh se histeria publike: emocionet e jashtëzakonshme të shprehura nga shumë njerëz në Britani pas vdekjes së Princeshës Diana. Burra dhe gra që e kishin njohur atë vetëm si pamje nëpërmjet revistave apo transmetimeve televizive, pretendonin se vdekja e Dianës kishte lënë gjurmë tek ata më shumë se sa humbja e prindërve të tyre. Ata ndoshta nuk kanë gënjyer. Kjo mund të tingëllojë çuditshëm, por ndjenja duket se është e sinqertë.
Ne shpesh e shtypim dhimbjen e vërtetë, si ajo që na shkakton humbja e një anëtari të familjes sonë. Mpirje, dhe jo histeri, përbën normën. Por ndjenjat tona duhet të shkarkojnë diku, disi dhe ato mund të dalin kur vdes një njeri i famshëm. Të gjitha emocionet e mbajtura përbrenda kur humbasim njerëzit tanë vërtet të dashur, shpërthejnë jashtë në një rast publik. Njerëzit të cilët gjoja qanin për Princeshë Dianën në të vërtetë vajtonin për të dashurit e tyre të humbur. Ndjenja është zhvendosur – ose më mirë të themi është vendosur gabim. Vajtimi i këtij lloji është një formë sentimentalizmi, por mund të jetë i ndjerë, megjithatë. Ndonjëherë, vdekja e një figure publike na bën që të vajtojmë për kalimin e vetë jetës tonë. Nëse personi që ka vdekur është një princeshë e dashur, një këngëtar popullor, apo një diktator i përgjakshëm, është e parëndësishme. Ne u rritëm me ta, ata janë pjesë e jona. Kur ata vdesin, një pjesë e jona vdes me ta.
Histeria masive është ngjitëse. Kam vizituar Korenë e Veriut në vitit kur babai i Kim Jong-il-së, Kim Il-Sung (Udhëheqësi i Madh), vdiq. Pjesë e detyrueshme e programit tonë turistik ishte të bënim nderimet tona në monumentin e tij - një statujë gjigante e tij - në qendër të Pyongyang. Ne qëndruam në këmbët e mermerta të Udhëheqësit të Madh, rrethuar me lule dhe kurora varrimi, ndërsa zëri i të qarave të grave dëgjohej me anë të altoparlantëve të mëdhenj.
Pashë rreshta të tërë me nxënës shkolle që dërgoheshin në monument nga mësuesit e tyre. Ata në fillim panë monumentin pa ndonjë emocion të veçantë, me fytyra të atyre njerëzve që janë mësuar të rrinë në pritje të autoriteteve për t’i treguar se si duhet të sillen. Pastaj mësuesit filluan të bëjnë “zhurmën” e duhur të pikëllimit publik. Vajtimi me zë të ulët ndryshohet në vajtim me zë të lartë, pastaj vinin thirrjet "Baba, Baba, pse na le?" Pak nga pak, nxënësit ndoqën shembullin e mësuesve të tyre. Ata qanin në sytë e mësuesve të tyre që qanin gjithashtu.
Ishte kjo një shprehje autentike e pikëllimit? Kush e di? Lotët dukeshin vërtetë të bollshëm. Mësuesit dhe nxënësit në këtë situatë ndoshta ndjenë diçka, ndoshta edhe ankth të thellë. Disa mund të kenë qenë të indoktrinuar mjaftueshëm për të ndjerë se Udhëheqësi i Madh ishte me të vërtetë një figurë e lartë e babait të cilit i detyroheshin gjithçka.
Të tjerët nuk ka dyshim që zhvendosën emocionet e tyre, të cilat mund të jenë shkaktuar nga një sërë dhembjesh private dhe publike. Pas së gjithash, koreano –veriorët e shkretë kishin se çfarë të qanin të gjithë së bashku. Jeta në një diktaturë totalitare është një mjerim i përditshëm. Kështu ata qanin për njerëzit që ishin kryesisht përgjegjës për këtë.
