Nga Nouriel Roubini
Vendimi i sotëm i agjencisë Standard & Poors për të ulur normën mbi borxhin italian, duke e kaluar nga A+ ad A, së bashku me lajmet e reja shqetësuese që vijnë nga Greqia, përfaqësojnë sinjalet e ekonomisë së përkeqësuar europiane. Treguesit kryesorë shfaqin se një fazë e re recesioni po godet ekonomitë me të përparuara, me paqartësi mbi tregjet krahasuar me vitin 2008. Këtë herë, rreziqet e një krize ekonomike e financiare janë më të larta, sepse nuk i interesojnë vetëm sektorit privat, por edhe qeverive që nuk kanë aftësi paguese (i famshmi “mospagim”) që mund të dështojë në shlyerjen e borxheve. Duke u nisur nga këto konsiderata, ekonomisti i famshëm amerikan i lindur në Turqi, Nouriel Roubini, ka listuar në Slate 8 masa që mund të na ndihmojnë për të parandaluar një depresion të madh.
1. Ashpërsia - Duhet të marrim parasysh faktin se politikat e ashpra, për të shmangur një përmbysje të trenit të sistemit të taksave, kanë një ndikim negativ në prodhim. Për këtë arsye, vendet e periferisë së eurozonës, si Greqia e Portugalia, duhet t’i adoptojnë patjetër, ndërsa vendet që janë akoma në gjendje t’i japin stimuj ekonomisë në afat të shkurtër duhet t’i shtyjnë ato. Flasim për Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar e Gjermaninë, qendrën e eurozonës dhe Japoninë. Gjithashtu, duhet të krijohen sisteme të reja financimi për punët publike.
2. Interesat - Edhe pse politikat monetare kanë një ndikim të kufizuar, kur problemet e borxhit janë të tepërta dhe ekziston rreziku i falimentimit, krijimi i likuiditetit nëpërmjet blerjes së letrave me vlerë dhe mjeteve të tjera (lehtësimin e kreditit) dhe jo nëpërmjet prodhimit të dollarëve të rinj për të futur në sistem mund të ndihmojë. Banka Qendrore Europiane duhet të mendojë për vendimin e saj lidhur me rritjen e taksave të interesit. Inflacioni shpejt do të jetë problemi i fundit për t’u pasur frikë nga ana e bankave qendrore, pasi do të ketë një tablo të re në frontin e të mirave, të punës, pasurive të patundshme dhe tregut të mallrave.
3. Financimet publike - Për t’i lejuar kredisë të rritet në mënyrë konstante, bankat e eurozonës dhe sistemet bankare me një kapital të ulët duhet të forcohen nëpërmjet një programi të gjerë financimesh publike nga ana e Bashkimit Europian. Për të evituar më tej shtrëngimin e kredisë (kriza e kredive), pra një reduktim i ndjeshëm i kredive në dispozicion, qeveritë duhet të jenë më tolerante në lidhje me kapitalin dhe me likuiditetin e bankave për një farë periudhe kohore. Duke qenë se sistemet financiare të Shteteve të Bashkuara dhe të Bashkimit Europian u japin me vështirësi kredi ndërmarrjeve të vogla e të mesme, financimet direkte nga ana e qeverive për këto ndërmarrje jo-likuide janë të domosdoshme.
4. Qeverive të besueshme duhet t’u sigurohet likuiditeti për të evituar kulmet në përhapjen e humbjet në treg, të cilat mund ta transformojnë mungesën e likuiditetit në falimentin. Edhe nëse do të miratojnë politika të afta për të ndryshuar, qeverive më parë ju duhet të krijojnë besimin e tyre. Deri atëherë, tregjet do ta mbajnë të lartë presionin mbi përhapjet e obligacioneve të qeverisë, duke krijuar një lloj krize që do të vetë-përmbushet (kjo është ajo që po ndodh në Itali, në një krizë të likuiditetit, pavarësisht mungesës së një rreziku të mospagimit). Sot, Italia e Spanja rrezikojnë të humbin aksesin në treg. Burimet zyrtare ekonomike duhet të trefishohen – nëpërmjet një fondi europian më të madh emergjence për krizën, nëpërmjet obligacioneve europiane ose aksioneve të fuqishme të BCE-së – për të shmangur një spekulim katastrofik.
5. Borxhet - Barra e borxhit nuk mund të lehtësohet në një mënyrë vendimtare nga rritja, nga kursimet ose nga inflacioni. Duhet të bëhet i qëndrueshëm nëpërmjet ristrukturimit të borxhit të zakonshëm, reduktimin e borxhit dhe konvertimit të borxhit në kapital. Kjo zgjidhje duhet të miratohet nga ata që janë të paaftë të paguajnë në të dy sektorët publikë dhe privatë.
6. Rritja - Edhe pse Greqia dhe shtetet e tjera të zonës euro periferike të ketë lehtësim të konsiderueshme të borxhit, rritja ekonomike nuk do të rifillojë deri sa ata të vënë në përdorim aftësinë e tyre për të konkurruar në treg. Dhe pa një kthim të shpejtë të rritjes, faza e re e problemeve sociale të paaftësisë pagues dhe konsekuente nuk mund të shmanget. Ekzistojnë tri opsione për të rivendosur konkurrencën në eurozonë, të gjithë kërkojnë një zhvlerësim dhe asnjë nga të tre nuk është aktualisht e mundshme.
- Një dobësim i shpejtë i euros nëpërmjet arritjes së barazisë me dollarin amerikan, gjë që ka gjasa se edhe Shtetet e Bashkuara dobët.
- Një ulje e shpejtë e kostove të punës, nëpërmjet një përshpejtimi të reformave strukturore dhe të prodhimit në krahasim me rritjen e pagave, është po aq e pamundur, duke pasur parasysh se kjo zgjidhje mori 15 vjet për Gjermaninë në ndreqjen e konkurrencës së tyre.
- Një deflacioni (një rënie e përgjithshme) të çmimeve dhe pagave me 30 për qind për pesë vjet - në Greqi, për shembull - që do të rezultonte për një dekadë e gjysmë depresion shoqëror i papranueshëm. Edhe në qoftë është mundur, një sasi e ngjashme e deflacionit do të përkeqësojë problemin e paaftësisë paguese.
Meqë tre rrugët nuk janë të mundshme, mbetet alternativa e daljes nga eurozona e Greqisë dhe e shteteve të tjera anëtare. Në këto vende, vetëm një kthim ka një monedhë kombëtare - dhe një zhvlerësim i mprehtë i monedhës - mund të rivendosë konkurrencën dhe rritjen ekonomike. Braktisja e monedhës së vetme sigurisht, ka efektet e saj anësore për vendet që kanë dalë nga eurozona, me rrezikun e përfshirjes së shteteve të tjera të dobëta anëtare të eurozonës. Prandaj një proces i tillë duhet të administrohet me kujdes, duke gjetur ekuilibrin e duhur mes monedhës së përbashkët dhe monedhës së re.
7. Asnjë lloj mbrojtje - Shkaqet e papunësisë së lartë dhe me rritje të ulët të ekonomisë më të përparuara janë strukturore dhe varen nga rritja progresive e tregjeve në zhvillim. Përgjigjja për këto ndryshime në shkallë të madhe nuk duhet të jetë megjithatë mbrojtja. Ekonomitë e zhvilluara kanë nevojë për një plan afat-mesëm të rregullojnë konkurrencën e tyre dhe punën nëpërmjet investimeve të mëdha në arsimin e nivelit të lartë dhe përmirësimin e kapitalit njerëzor, infrastrukturës dhe energjisë së rinovueshme dhe alternative. Vetëm një program i tillë mund ti ofrojë të punësuarve mjetet për të konkurruar në një shkallë globale.
8. Tregjet e reja - Vendet me ekonomitë në zhvillim duhet të kenë më shumë mjete në dispozicion për politikat e tyre ekonomike se sa ekonomitë e zhvilluara, dhe duhet të zvogëlojnë politikat e tyre fiskale dhe monetare. Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Banka Botërore mund të japin kredi, si mjetin e fundit për vendet në zhvillim dhe me rrezik të humbjes së qasjes në treg, me kusht që të përshtatin politika reformuese. Dhe vende si Kina që janë shumë të varur nga eksportet duhet të përshpejtojë procesin e reformave dhe të rritin vlerën e monedhës së tyre, në mënyrë që të inkurajojnë kërkesën dhe konsumin e brendshëm.
Depresioni i Madh II - Rreziqet në horizont nuk tregojnë mundësinë e një recesioni, por një tkurrje të rëndë që mund të çojë në një Depresion të dytë të Madh, sidomos nëse kriza në eurozonë do të trajtohet në mënyrë të tillë duke e çuar në një kolaps të çrregullt sistemin financiar në shkallë globale, paralajmëron Roubini. Politika të gabuara gjatë Depresionit të Madh sollën luftëra nëpër tregje dhe valuta, falimentime, deflacione, pabarazi, varfëri, dëshpërim dhe një paqëndrueshmëri shoqërore dhe politike që çoi përfundimisht në formimin e regjimeve autoritare në Luftën e Dytë Botërore. Mënyra më e mirë për të shmangur përsëritjen e gabimeve të së kaluarës është që të vihet në lëvizje për një politikë globale ekonomike të vendosur dhe agresive.
Marrë nga revista amerikane “Slate”
