Ankthet e një poeti kohëtar
Vasil Vasili
Kadrush Radogoshi lindi më 15.9.1948 në Gjakovë, ku historia s’ka mbaruar së shkruari ende. Punoi në arsim… për “propagandë (pro paganë) armiqësore” u burgos. Tani që e kemi në kohën e shkuar kohën kur për… u burgos ai dhe të tjerë që ndienin ndryshe, ia kuptojmë më qartë mjetet shprehëse e veçmas të pakrahasueshmen e saj, propagandën optimiste, që ishte një artific për të pasqyruar një asgjë që duhej ta besoje dhe ta shikoje si jetë të re, ndryshe Kadrush Radogoshi e të tjerë, shkuan ta shikojnë për metodë në burgjet e propagandës dhe në burgjet e huaja jetën e re… “Kur policët bëhen poetë/ Poetët bëhen policë”. Është marrë dhe merret me artin e të shkruarit të bukur dhe me kritikë letrare. Libri i fundit (i njëmbëdhjeti), “Orfeu nga Vendenisi” në psikikën time lexohet edhe “Këngëtari nga Vendenisi” ose edhe “Këngëtari nga Pellasgjia”. Njeriut Kadrush Radogoshi i kanë mbetur edhe pak troje shqiptare pa i shkelur, po poeti Radogoshi trojet shqiptare, ilirike dhe pellasgjike i ka përshkuar dhe ka ndalur në të gjitha kohët e tyre. “Fillova të përmbush porosinë/ Pashë se të gjithë emrat Vjosë / Mbiemër kishin nga një lumë”. Pasqyra e kohëve pellasgjike dhe ilirike është shumë e madhe, sot ajo është një mbetzë, prandaj poetin e sotmja s’e magjeps se e shikon veten të mrrolur. Pa thirrma majekrahu, me art, ai kërkon të vendos njeriun e sotëm të Vend e Nisit kundruall problemeve qenësore.
Kohëtar
Megjithëse paganizmi si sistem besimi ia ka lënë vendin feve të mëdha, ai ende gjallon i harlisur në arte e në letërsi dhe poezia e sotme është një mitologji moderne. Shpirtëzimi ka mbetur i pandryshueshëm si një gjetje e pazëvendësueshme për ta shtyrë kohën e njeriut përpara dhe për të bërë një lidhje shpirtërore me pemët, gurët, diellin, lumenjtë. Poetët janë paganët e dikurshëm me liri mitologjike, pavarësisht trysnive të besimeve të tjera të mëdha ose në bashkëjetesë edhe me sistemet e besimeve të mëdha, po gjithsesi përfytyrimi, çelësi i artit, është në fondin e papranguar të fillesës njerëzore. Në shpirtin e poezive të Kadrush Radogoshit frymon një pagan kohëtar.
Përqasje kumtesh artistike
Shumë poezi të librit” Orfeu nga Vendenisi” janë ndërtuar me trysninë e ankthit.
Ndihet në to ankthi nga tagri i shtetit, nga gërryerjet e trupit nga luftrat, nga kohërat dhe edhe nga e sotmja jo e qashtër. Ato janë pjesë të shpërbëra të psikikës kombëtare që ka ende ankthe për qenien dhe për rrjedhojë poezia ende s’është tingull i pastër , po është edhe mision. Serembe dhe Poradeci kanë qënë luks për kohërat kur shkruan e vijojnë të jenë të tillë, ndërsa Naimi dhe Fishta ishin domosdoshmëri. Nga domosdoshmëri të tilla ende s’jemi shpranguar. Një nga ankthet, ndoshta më i thelli i poezisë së Radogoshit është mospërmbushja ende e të gëzuarit të fatit kolektiv parak. “Ty s’të rrihet pa këngë / Po unë nuk dua të jem këngë pikëllimi”. Ankthi i ka dhenë dhe i ka shërbyer strukturës së ndjenjës, të të menduarit të poezive si njëra gjymtyrë. Ky ankth s’është i sotëm, po i shtresëzuar nga kohërat dhe merr pjesë në paradoksin e mospërmbushjes. Ankthi të tkurr, të trondit, të pikëllon, lirizmin ta vesh me kostum kombëtar, çastit i jep histori, s’e lë të lire me vetveten. Brënda këtij qerthulli psikoartistik i shikoj poezitë e Kadrushit. Ato më shëmbëllejnë si një gjëndje pas goditjes shkëndijuesee mbi një pasqyrë që e kthen figurën të tjetërsuar, po në brendësi të saj (poezisë), është pamja që s’e ka humbur thelbin. Detaji në një fare shkalle është në simbiozë meankthin dhe prapë, në një fare shkalle, poezia është e parapërgatitur dhe e kushtëzuar nga ankthi i poetit dhe ai kombëtar. Vendosjet kohore, vendore si struktura
detajore i japin thellësi poezive dhe ndihmojnë në krijimin e gjuhës së dytë, gjuhës së nënkuptuar. Me ndërgjegje artisti, poeti i është larguar realizmit të ashpër duke përdorur nënkuptimet. Ai ka ngritur qëndresën moderne në trojet e poezisë dhe ruan një përkorje për të mos dalë nga vetvetja, herë- here poezinë ia përshkon një nerv popullor i kontrolluar. Unik poetik e shpërfaq me gjithëfarë mënyrash, po spikatin lulet, lisat (e shenjtë), pasqyrat, sytë, dielli, po dhe dy kohë: e shkuara dhe e tashmja.
Kadrushi është poet i kohëgjeografisë sonë, i lidhur me vetveten si poet modern dhe i zgjidhur nga vetvetja për t’u lidhur me fatet e bashkësisë si poet i misionit.
Nga poezia e Kadrush Radogoshit
TANI MUND TË FLEMË REHAT
Policët krijuan emra e mbiemra
Për njerëz e kafshë
Pastaj i burgosën gjuhëtarët
Vizatuan harta rrugësh
Piktorët i shndërruan
Në shenja trafiku.
Krijuan definicione
Për të gjitha gjërat
Filozofët i burgosën paafat.
Në fund thanë:
Tani mund të flemë rehat.
KUSH KA DËSHIRË T’IA FALË NJË KAIN?
Të gjithë paskan dëshirë t’u falësh diç! Nuk
mund të kontestohet fakti se juve ju mungon së
paku një Kain, prandaj për dëshirën time e tuajën,
këtë rradhë, vendosa të jua dhuroj Kainin tim.
Kaini im është po ai i lashti dhe nuk njeh
kurrëfarë kufiri. Është krijesë universale, shumë e
përshtatshme për erotikën globale. Vëllau i tij
nuk quhet më Abel. Mund ta ketë emrin e cilitdo.
Mund të komunikoj në shumë gjuhë. Mund ta
ketë shqipen gjuhë amtare, ndërsa anglishten
zyrtare. Abeli i sotëm është i ndryshëm, tërësisht
i ndryshëm nga Abeli i lashtë, por vetëm fatin e
ka të njëjtë, ndonëse çirret duke bërtitur: “Rroftë
vëllau im i dashur! Rroftë i dashuri vëlla!”
Britmat e tij përplasen në veshët e shurdhër të
erës.
ARVANITASI LIS I VJETËR
Është lis i vjetër
Po s’thahet dot
Gjethet e reja
I reshin lot…
Është Gjergj Elez
Me njëmijë e një plagë.
Në çdo plagë
I çel nga një lule
I këndon nga një zog.
Binjakë me Drurin e Jetës
Është…
KËNGA NGJALLI GURË E DHE
Inva Mulës
Hapin tënd në Gjakovë
E njohën të gjitha rrugët.
Qielli i qytetit
I njohu dy copat e veta
Të vendosura në sytë tu.
Asnjë bilbil nuk e duroj mallin
Të gjithë u futën në gojën tënde
E ia filluan këngës…
Kënga ngjalli gurë e dhe
Në atdhe…
TY
Ty s’të rrihet pa këngë
Po unë nuk dua të jem
Këngë pikëllimi…
Nëse në mëngjes
Të duhet pika e vesës
E rrezja e parë
Ja ku më ke
Të tërin vesë
Të tërin rreze…
Ty s’të rrihet pa shikuar
Mund ta shikosh
Kokën time të lodhur
Të mbështetur mbi atë disk
Të hënës së zbehur
Mund ta shikosh
Edhe atë yll
Që mi ka rrëmbyer
Peizazhet e kaltra
Nga sytë.
MASAKËR MBI FJALËT
Dikush tha se fjalët janë lule. Erdhi dora e
tregtarit të luleve dhe i këputi për t’i nxjerr në
tregun skaj rruge. Një polic i bleu për t’ia dhuruar
përkthyeses së dashurisë nga gjuha amtare në atë
të huaj. Ç’ndodhi më tutje rrëfimtari nuk e pa. Ai
pa diçka tjetër. Një këngëtar i verbër ishte duke
kënduar një rapsodi së cilës i dihej fillimi e
asnjëherë fundi. Rapsodi filloj të kollitej sikur t’ i
kishte mbetur diç në fyt. I humbi zëri.
Instumenti me tela, emrin e të cilit s’arrita ta
mësoj kurrë, i ra nga dora. Për habinë time e të
tjerëve Rapsodi i hapi sytë. Gjëja e pare që pa
ishte e tmerrshme. Ishte bërë masakër mbi fjalët
që kishin guxuar të ecnin vertikalisht si njerëzit.
Rapsodi vdiq aty për aty. Pastaj, në vëndin e
masakrës, në majë të bregores mbi qytet,
rrëfimtari pa të rreshtuara varrezat e asaj, që një
dëshmor e pat quajtur dashuri, në kohën kur të
gjithëve u mungonte goja.
METAMORFOZA
Kur policët bëhen poetë
Poetët bëhen policë
Fjalët shndërrohen në pranga
Po nuk e di
A mund të shndërrohen në lule
Prangat…
Libra të Kadrush Radogoshit
“Në mes të heshtjes dhe këngës”, (poezi), Rilindja, Prishtinë, 1981
“Në udhëkryq” (poezi), Rilindja, Prishtinë, 1984
“Nekrologji për Sodomën” (poezi), Zëri, Prishtinë, 1991
“Jeta artistike e Ilir Shkretës” (roman), Rilindja, Prishtina, 1993
“Interpretime” (kritikë, ese, studim, Rilindja, Prishtinë, 1993
“Heraldika e pikëllimit” (poezi), Rilindja, Prishtinë, 1997
“Homo Dardanicus” (roman), Rilindja, Prishtinë, 2000
“Adem Jashari dhe Vdekja” (dramë), Rilindja, Prishtinë, 2001
“Nëpër universin letrar” (kritikë, ese, studim), Rilindja, Prishtinë, 2003.
Ky libër mori Çmimin “Pjetër Bogdani” (Çmimi më i lartë për letërsinë në Kosovë):
Vasil Vasili
Kadrush Radogoshi lindi më 15.9.1948 në Gjakovë, ku historia s’ka mbaruar së shkruari ende. Punoi në arsim… për “propagandë (pro paganë) armiqësore” u burgos. Tani që e kemi në kohën e shkuar kohën kur për… u burgos ai dhe të tjerë që ndienin ndryshe, ia kuptojmë më qartë mjetet shprehëse e veçmas të pakrahasueshmen e saj, propagandën optimiste, që ishte një artific për të pasqyruar një asgjë që duhej ta besoje dhe ta shikoje si jetë të re, ndryshe Kadrush Radogoshi e të tjerë, shkuan ta shikojnë për metodë në burgjet e propagandës dhe në burgjet e huaja jetën e re… “Kur policët bëhen poetë/ Poetët bëhen policë”. Është marrë dhe merret me artin e të shkruarit të bukur dhe me kritikë letrare. Libri i fundit (i njëmbëdhjeti), “Orfeu nga Vendenisi” në psikikën time lexohet edhe “Këngëtari nga Vendenisi” ose edhe “Këngëtari nga Pellasgjia”. Njeriut Kadrush Radogoshi i kanë mbetur edhe pak troje shqiptare pa i shkelur, po poeti Radogoshi trojet shqiptare, ilirike dhe pellasgjike i ka përshkuar dhe ka ndalur në të gjitha kohët e tyre. “Fillova të përmbush porosinë/ Pashë se të gjithë emrat Vjosë / Mbiemër kishin nga një lumë”. Pasqyra e kohëve pellasgjike dhe ilirike është shumë e madhe, sot ajo është një mbetzë, prandaj poetin e sotmja s’e magjeps se e shikon veten të mrrolur. Pa thirrma majekrahu, me art, ai kërkon të vendos njeriun e sotëm të Vend e Nisit kundruall problemeve qenësore.
Kohëtar
Megjithëse paganizmi si sistem besimi ia ka lënë vendin feve të mëdha, ai ende gjallon i harlisur në arte e në letërsi dhe poezia e sotme është një mitologji moderne. Shpirtëzimi ka mbetur i pandryshueshëm si një gjetje e pazëvendësueshme për ta shtyrë kohën e njeriut përpara dhe për të bërë një lidhje shpirtërore me pemët, gurët, diellin, lumenjtë. Poetët janë paganët e dikurshëm me liri mitologjike, pavarësisht trysnive të besimeve të tjera të mëdha ose në bashkëjetesë edhe me sistemet e besimeve të mëdha, po gjithsesi përfytyrimi, çelësi i artit, është në fondin e papranguar të fillesës njerëzore. Në shpirtin e poezive të Kadrush Radogoshit frymon një pagan kohëtar.
Përqasje kumtesh artistike
Shumë poezi të librit” Orfeu nga Vendenisi” janë ndërtuar me trysninë e ankthit.
Ndihet në to ankthi nga tagri i shtetit, nga gërryerjet e trupit nga luftrat, nga kohërat dhe edhe nga e sotmja jo e qashtër. Ato janë pjesë të shpërbëra të psikikës kombëtare që ka ende ankthe për qenien dhe për rrjedhojë poezia ende s’është tingull i pastër , po është edhe mision. Serembe dhe Poradeci kanë qënë luks për kohërat kur shkruan e vijojnë të jenë të tillë, ndërsa Naimi dhe Fishta ishin domosdoshmëri. Nga domosdoshmëri të tilla ende s’jemi shpranguar. Një nga ankthet, ndoshta më i thelli i poezisë së Radogoshit është mospërmbushja ende e të gëzuarit të fatit kolektiv parak. “Ty s’të rrihet pa këngë / Po unë nuk dua të jem këngë pikëllimi”. Ankthi i ka dhenë dhe i ka shërbyer strukturës së ndjenjës, të të menduarit të poezive si njëra gjymtyrë. Ky ankth s’është i sotëm, po i shtresëzuar nga kohërat dhe merr pjesë në paradoksin e mospërmbushjes. Ankthi të tkurr, të trondit, të pikëllon, lirizmin ta vesh me kostum kombëtar, çastit i jep histori, s’e lë të lire me vetveten. Brënda këtij qerthulli psikoartistik i shikoj poezitë e Kadrushit. Ato më shëmbëllejnë si një gjëndje pas goditjes shkëndijuesee mbi një pasqyrë që e kthen figurën të tjetërsuar, po në brendësi të saj (poezisë), është pamja që s’e ka humbur thelbin. Detaji në një fare shkalle është në simbiozë meankthin dhe prapë, në një fare shkalle, poezia është e parapërgatitur dhe e kushtëzuar nga ankthi i poetit dhe ai kombëtar. Vendosjet kohore, vendore si struktura
detajore i japin thellësi poezive dhe ndihmojnë në krijimin e gjuhës së dytë, gjuhës së nënkuptuar. Me ndërgjegje artisti, poeti i është larguar realizmit të ashpër duke përdorur nënkuptimet. Ai ka ngritur qëndresën moderne në trojet e poezisë dhe ruan një përkorje për të mos dalë nga vetvetja, herë- here poezinë ia përshkon një nerv popullor i kontrolluar. Unik poetik e shpërfaq me gjithëfarë mënyrash, po spikatin lulet, lisat (e shenjtë), pasqyrat, sytë, dielli, po dhe dy kohë: e shkuara dhe e tashmja.
Kadrushi është poet i kohëgjeografisë sonë, i lidhur me vetveten si poet modern dhe i zgjidhur nga vetvetja për t’u lidhur me fatet e bashkësisë si poet i misionit.
Nga poezia e Kadrush Radogoshit
TANI MUND TË FLEMË REHAT
Policët krijuan emra e mbiemra
Për njerëz e kafshë
Pastaj i burgosën gjuhëtarët
Vizatuan harta rrugësh
Piktorët i shndërruan
Në shenja trafiku.
Krijuan definicione
Për të gjitha gjërat
Filozofët i burgosën paafat.
Në fund thanë:
Tani mund të flemë rehat.
KUSH KA DËSHIRË T’IA FALË NJË KAIN?
Të gjithë paskan dëshirë t’u falësh diç! Nuk
mund të kontestohet fakti se juve ju mungon së
paku një Kain, prandaj për dëshirën time e tuajën,
këtë rradhë, vendosa të jua dhuroj Kainin tim.
Kaini im është po ai i lashti dhe nuk njeh
kurrëfarë kufiri. Është krijesë universale, shumë e
përshtatshme për erotikën globale. Vëllau i tij
nuk quhet më Abel. Mund ta ketë emrin e cilitdo.
Mund të komunikoj në shumë gjuhë. Mund ta
ketë shqipen gjuhë amtare, ndërsa anglishten
zyrtare. Abeli i sotëm është i ndryshëm, tërësisht
i ndryshëm nga Abeli i lashtë, por vetëm fatin e
ka të njëjtë, ndonëse çirret duke bërtitur: “Rroftë
vëllau im i dashur! Rroftë i dashuri vëlla!”
Britmat e tij përplasen në veshët e shurdhër të
erës.
ARVANITASI LIS I VJETËR
Është lis i vjetër
Po s’thahet dot
Gjethet e reja
I reshin lot…
Është Gjergj Elez
Me njëmijë e një plagë.
Në çdo plagë
I çel nga një lule
I këndon nga një zog.
Binjakë me Drurin e Jetës
Është…
KËNGA NGJALLI GURË E DHE
Inva Mulës
Hapin tënd në Gjakovë
E njohën të gjitha rrugët.
Qielli i qytetit
I njohu dy copat e veta
Të vendosura në sytë tu.
Asnjë bilbil nuk e duroj mallin
Të gjithë u futën në gojën tënde
E ia filluan këngës…
Kënga ngjalli gurë e dhe
Në atdhe…
TY
Ty s’të rrihet pa këngë
Po unë nuk dua të jem
Këngë pikëllimi…
Nëse në mëngjes
Të duhet pika e vesës
E rrezja e parë
Ja ku më ke
Të tërin vesë
Të tërin rreze…
Ty s’të rrihet pa shikuar
Mund ta shikosh
Kokën time të lodhur
Të mbështetur mbi atë disk
Të hënës së zbehur
Mund ta shikosh
Edhe atë yll
Që mi ka rrëmbyer
Peizazhet e kaltra
Nga sytë.
MASAKËR MBI FJALËT
Dikush tha se fjalët janë lule. Erdhi dora e
tregtarit të luleve dhe i këputi për t’i nxjerr në
tregun skaj rruge. Një polic i bleu për t’ia dhuruar
përkthyeses së dashurisë nga gjuha amtare në atë
të huaj. Ç’ndodhi më tutje rrëfimtari nuk e pa. Ai
pa diçka tjetër. Një këngëtar i verbër ishte duke
kënduar një rapsodi së cilës i dihej fillimi e
asnjëherë fundi. Rapsodi filloj të kollitej sikur t’ i
kishte mbetur diç në fyt. I humbi zëri.
Instumenti me tela, emrin e të cilit s’arrita ta
mësoj kurrë, i ra nga dora. Për habinë time e të
tjerëve Rapsodi i hapi sytë. Gjëja e pare që pa
ishte e tmerrshme. Ishte bërë masakër mbi fjalët
që kishin guxuar të ecnin vertikalisht si njerëzit.
Rapsodi vdiq aty për aty. Pastaj, në vëndin e
masakrës, në majë të bregores mbi qytet,
rrëfimtari pa të rreshtuara varrezat e asaj, që një
dëshmor e pat quajtur dashuri, në kohën kur të
gjithëve u mungonte goja.
METAMORFOZA
Kur policët bëhen poetë
Poetët bëhen policë
Fjalët shndërrohen në pranga
Po nuk e di
A mund të shndërrohen në lule
Prangat…
Libra të Kadrush Radogoshit
“Në mes të heshtjes dhe këngës”, (poezi), Rilindja, Prishtinë, 1981
“Në udhëkryq” (poezi), Rilindja, Prishtinë, 1984
“Nekrologji për Sodomën” (poezi), Zëri, Prishtinë, 1991
“Jeta artistike e Ilir Shkretës” (roman), Rilindja, Prishtina, 1993
“Interpretime” (kritikë, ese, studim, Rilindja, Prishtinë, 1993
“Heraldika e pikëllimit” (poezi), Rilindja, Prishtinë, 1997
“Homo Dardanicus” (roman), Rilindja, Prishtinë, 2000
“Adem Jashari dhe Vdekja” (dramë), Rilindja, Prishtinë, 2001
“Nëpër universin letrar” (kritikë, ese, studim), Rilindja, Prishtinë, 2003.
Ky libër mori Çmimin “Pjetër Bogdani” (Çmimi më i lartë për letërsinë në Kosovë):