Nga Mark Blyth & Neil K. Shenai (Foreign Affairs) Përse ulja fiskale është një përgjigje negative për krizën?
Edhe pse kjo mund të ketë kuptim për ndonjë shtet të veçantë për të rregulluar ekuilibrat financiarë, për të gjitha shtetet e G-20 të futur në një shteg të tillë, rezultatet do të ishin shkatërrimtare. Në tërësi kjo nuk është shuma e pjesëve. Ministrat e financave të shteteve të G-20, me sa duket besojnë se duke marrë këto masa, do të përmirësohet gjendja e shteteve të tyre, ekuilibrat financiarë dhe kësisoj, do t’i rikthehen periudhës së rritjes ekonomike.
Pakësimi, me fjalë të tjera, tashmë është gjë e mirë për rritjen ekonomike. Si mund të arrijmë deri këtu? Prej më pak se dy vjet më parë, institucionet botërore financiare nxorrën si shfajësim fondet mbi taksapaguesit për sistemin global financiar, duke argumentuar në lejimin e bankave të mëdha dhe firmat ndërkombëtare, dështimi i të cilave do të çonte në një depresion të zgjatur në kohë.
Ata e morën atë që deshën: sipas IMF, 34 shtetet që u klasifikuan si “ekonomi të avancuara” paguan përafërsisht 55% të GDP përkatëse, garanci në borxhe dhe blerje pasurish nga bankat e mëdha.
Edhe pse këto masa dramatike mund të kenë qenë të pakënaqshme, duket se kanë funksionuar më së miri. Ekonomia globale shmangu një Depresion të Madh të dytë. Nga marsi i vitit 2009, tregjet nisën të tërhiqen dhe tashmë, çmimet mesatare globale kanë kthyer edhe njëherë oreksin e investitorëve institucionalë për rreziqet ekonomike, që tashmë është në një gradë të lartë dhe të qëndrueshme.
Por, përpjekjet më herkuliane e ministrave të financave dhe bankierëve qendrorë nuk mund ta parandalonte sëmundjen ngjitëse të tregjeve nga vrapi drejt ekonomisë së patundshme. Kreditë u forcuan, investimet ranë dhe papunësia u rrit në mbarë botën. Këtu na vjen një përgjigje nga politikëbërësit. Pothuaj çdo vend i industrializuar në botë ka nisur një politikë nxitjeje Keynesiane, për të mbajtur në këmbë ekonomitë e tyre kombëtare kundrejt një tërheqje të tejzgjatur. Siç është shprehur edhe ekonomisti dhe historiani anglez Robert Skidelsky “Mjeshtri” është rikthyer, duke lënë mënjanë shumë parime konservative fiskale të konsensusit të Uashingtonit, që e çoi politikën e FMN dhe Bankën Botërore në kriza ekonomike për dekada me radhë.
Ka patur një lloj kostoje edhe ngadhënjimi i Keynesianëve, sido që të jetë. Financat qeveritare kaluan një periudhë vuajtjeje, me deficitet fiskale që u rritën sidomos në Europë dhe në Amerikën e Veriut. Ashtu siç prisnin edhe Carmen Reinhart dhe Kenneth Rogoff, kjo nuk ka ardhur si një surprizë, që kur krizat bankare shpesh ndiqen nga kriza borxhesh apo të paktën, nga peridha të tejzgjatura “stresi” fiskal dhe prodhim të humbur.
Kur firmat e sektorit privat pastruan ekuilibrat e tyre duke ulur borxhet dhe duke kursyer paratë, sektori publik vazhdonte me borxhet, pjesërisht përmes stabilizuesve automatikë, siç ishin përfitimet e marra prej shpenzimeve të matura, duke përfshirë këtu edhe projektet fiskale nxitëse.
Tashmë, me lejimin e ekonomisë së patundshme, taksapaguesit ruhen dhe ulin borxhet, duke shpenzuar pak, gjë që rezulton në deficite në rritje nga ana e publikut të gjerë në librin e llogaritjeve.
Krizat globale financiare kanë marrë një kthesë ironike tashmë. Të njëjtat kompani të mëdha financiare ndërkombëtare që kërkuan garante qeveritare, tashmë janë të shokuar dhe të habitur. Në të vërtetë, këta aktorë tani janë duke spekuluar kundër qeveritarëve që i sollën sërish në jetë, duke shkurtuar borxhet e tyre. Si rrjedhim, qeveritarët nëpër Europë po përshtasin masat e rreptësisë për të marrë krahë deri në pozicionet e këtyre spekulatorëve. Komentatorët akademikë si N. Gregory Mankiv dhe Jeffrey Sachs po përkrahin lëvizjet e tyre dhe që të dy janë thirrur në G-20 për të qartësuar buxhetet e ekuilibruara dhe argumentet “pro rritjes”. Ata drejtohen kah papunësia e lartë dhe e zgjatur në kohë, si dhe nga amullia, që shërbejnë si dëshmi për dështimin e politikave të deritanishme.
A janë në rrugën e duhur strategjitë politike të shteteve të G-20?
Samiti G-20 që u zhvillua në Toronto pak ditë më parë përfundoi me premtimin për shkurtimin e deficitit të shpenzimeve prej ekonomive më të mëdha të botës. Por një kurs i tillë është i pamatur dhe nuk na mundësi të çojë në rritjen e ekonomisë – është koha që ministrat e financave të shqetësohen për afaristët që po bëjnë thirrje për pakësim shpenzimesh..
Së pari, me qëllim që të themi se politika globale nxitëse ka dështuar, është e nevojshme të marrim parasysh mungesën e nxitjes fiskale në përgjithësi. Tashmë është një eksperiment i natyrshëm për këtë rast: vendet e Europës Lindore kanë vendosur të mos realizojnë likuiditete me sasi të mëdha në ekonomitë e tyre kombëtare. P.sh. në maj të vitit 2009, kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe vendet e Europës Lindore në mënyrë të vetëdijshme po zgjeronin deficitet publike, presidenti i Letonisë, Valdis Zatlers e vendosi qeverinë e tij në drejtim për nga “masat e rrepta të stabilizimit të buxhetit” dhe disa “reforma strukturore”, shumë prej të cilave ngjajnë me atë që G-20 dëshiron të realizojë sot. Por GDP-ja letoneze ra më shumë se 17% në çerekun e parë të vitit 2009, ndërkohë që u rrit papunësia më shumë se 16%, po ashtu edhe financat qeveritare u rrënuan, për shkak të rënies nga të ardhurat prej taksave. Këto rezultate u përsëritën nga Estonia deri në Rumani me përfundime më të këqija, duke sugjeruar se shtetet anëtare të G-20 duhej të ishin më të kujdesshme.
Së dyti, tregjet financiare janë një fenomen social, gjë që do të thotë se performanca ekonomike është e paracaktuar nga pjesëmarrësit e shitblerjeve, që besojnë në treguesit kryesorë apo në politikat e tjera dobiprurëse. Në të folurën e tregtarëve, çmimet mund të rriten për momentin, por zhvendosjet e çekuilibruara të çmimeve kombinojnë njëra-tjetrën. Imagjinoni, p.sh. një rast kur një numër i caktuar kreditorësh besojnë se një shtet i caktuar, ka të ngjarë të falimentojë muajt në vijim. Kreditorët e shteteve mund të kërkojnë më shumë të ardhura për të zotëruar borxhin, kështu ndodh që keqësohet gjendja e parave në dorë.
Përfundimisht, presioni që vjen nga spekulatorët mund të bëjë që shteti të zbrazë sasinë e parave neëdorë, duke krijuar situata të frikshme për investitorët – por nga të cilët gjithashtu mund të përfitohen shitje të garantuara. Një skenar i tillë i frikshëm ndodhi që në vitin 1991, kur George Soros përfitoi 1 bilionë dollarë duke shitur paundin anglez. Tamam si në 1991 bankat qendrore po ndjekin mësimin e gabuar: në vend që t’u bëjnë thirrje spekulatorëve, qeveritë evropiane shkaktojnë më shumë tension dhe favorizojnë masat ekstreme lidhur me drejtimin e kërkuar. Ka të ngjarë që Franca, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar do të shkurtojnë deficitin në mënyrë dramatike, gjë që do të çojë në rritje të papunësisë së zonës evropiane, në një ulje të shitjeve të eksportit prej Amerikës dhe në një lëkundje të ekonomisë globale rigjeneruese. Shtetet e G-20 që po përjetojnë rritje ekonomike, do të ulin më tej konsumimin dhe do të rrisin papunësinë. Ndërkaq, sektori financiar do të jetë dëshmitar i aksioneve të pamata dhe ekuilibrave ekonomikë që përkeqësohen edhe një herë tjetër. Një skenar i tillë bën që këto institucione financiare të tregojnë që nxitja nuk ishte e mjaftueshme dhe duhet të përpiqet përsëri – por tashmë nga një pozicion tjetër.
Le t’i hedhim një sy Japonisë: kolovitja midis shpenzimeve dhe ulja e kostos në këto 15 vitet e rritjes ekonomike dhe punësimit (1990-2005) bëri që politikëbërësit japonezë të ndikoheshin nga argumentet mbizotëruese të samitit të tanishëm të G-20.
Nuk ekziston asnjë plumb i argjendtë për të shmangur mbeturinat makroekonomike që shoqërohen me kriza financiare. Çështja është se kur (dhe nga kush) do të përjetohet kjo dhimbje. Deri tani, duket se edhe pse sektori financiar ishte i vetëdijshëm për humbjen e 2 trilionë dollarëve që kur filloi kriza dhe kjo ishte vendimtare. Taksapaguesit që depozituan shuma të caktuara parash janë taksuar, ashtu si edhe shërbimet qeveritare u shkurtuan në emër të “konsolidimit fiskal”, po të shprehemi me fjalët e G-20.
Formulimet e mëposhtme janë të vërteta: shpenzimet përkeqësojnë financat qeveritare dhe përbërësit e tjerë janë në një situatë të mjerueshme, për sa i takon papunësisë.
Por, shpenzimet e reduktuara mu në mes të tërheqjes, nuk sjellin zgjidhje - veçanërisht kur pjesëmarrësit e marketeve nxisin shpenzimet në sistemin financiar.
Duke mbushur një gropë prej 2 trilionë dollarë në arkitekturën globale financiare, kjo nuk ka asnjë efekt. Një gjë e tillë prish stimulin fiskal deri te padobia – edhe pse një pjesë e madhe e stimulit duhet përdorur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe pothuaj i gjithë borxhi shtohet, duke qenë se kriza vjen nga humbjet e burimeve të të ardhurave dhe kostoja.
Është turp që shumë nga idetë më të rëndësishme të ekonomistëve tashmë të larguar nga kjo jetë, janë më zhgënjyeset. Keynes kishte të drejtë. Nuk janë idetë e ekonomistëve të vdekur ato për të cilat duhet të shqetësohemi, por idetë e pajeta të atyre që janë ende gjallë. MARK BLYTH është profesor i ekonomisë politike ndërkombëtare në Universitetin Brown. NEIL K. SHENAI është kandidat në Universitetin Johns Hopkins, për studimet e avancuara ndërkombëtarePërktheu: Rudina Dahri
Home »
» Idetë e pajeta të samitit të G-20