Një trëndafil për Emilinë

TREGIM nga William Faulkner


Kur u nda nga jeta zonja Emili Grierson, i
gjithë qyteti ynë u shkul për t’i dhënë lamtumirën
në funeral: burrat, me një respekt si për një
monument të rënë, gratë pothuaj pa kuriozitet
për të parë nga brenda shtëpisë. Këto 10 vitet e
fundit ishte parë vërdallë vetëm një kuzhinier
dhe një shërbëtore.
Ishte një shtëpi e madhe, e kornizuar në
formë katrore, që ka qenë dikur e bardhë, e
dekoruar me kupola dhe shigjeta, ballkone të
rrumbullakëta me stilin e viteve ’70.
Garazhet dhe grackat prek pambuku i kishin
kaluar kufijtë dhe kishin fshirë edhe emrat e
fqinjëve; vetëm shtëpia e Emilisë ishte lënë
ashtu, e shkretuar. Tashmë zonja Emili ishte
larguar për t’u bashkuar me përfaqësuesit e
varrezave, mes atyre që kishin rënë në betejën
e Xhefersonit.
Në të gjallë, Emilia kishte qenë një
gojëdhënë, një detyrë, një kujdes; një lloj detyrimi
i trashëguar në qytet, që datonte që nga viti
1894, kur kolonel Sartoris, kreu i bashkisë – ai
që themeloi dekretin që asnjë zezak të mos
shfaqej në rrugë pa paguar taksat. Zonja Emili
nuk e pranonte mëshirën. Koloneli Sartoris
shpiku një përrallë ku thuhej se i ati i zonjës
Emili i kishte dhënë lekë hua qytetit, hua të cilën
qyteti për punë biznesi kishte preferuar këtë
mënyrë shpërblimi. Vetëm një njeri i brezit të
kolonel Sartoris mund ta sajonte këtë dhe vetëm
një grua mund ta besonte.
Kur brezi tjetër më modern për nga idetë të
bëhet major apo anëtar i këshillit bashkiak, kjo
do të krijonte pak pakënaqësi.
Në fillim të vitit ata i dërguan një shënim për
një taksë. Shkurti erdhi dhe ende asnjë
përgjigje. Ata i shkruan një letër formale, duke i
kërkuar asaj të shkonte në zyrën e sherifit. Një
javë më pas kryetari i bashkisë i shkroi asaj,
duke i ofruar makinën e tij. Si përgjigje mori një
shënim në një letër me një formë arkaike, me
një kaligrafi të hollë me një bojë të venitur. Shënimi
për taksën ishte mbyllur pa koment.
Ata thirrën një mbledhje në Aldermen. Një
delegacion e priti, trokiti në dorë, nëpër të cilën
asnjë vizitor nuk kishte kaluar, që kur ajo kishte
ndërprerë mësimet e pikturës kineze 8 apo 10
vjet më parë.
Ata u pranuan të hynin në një korridor të
errët. Kundërmonte erë pluhuri dhe lagështie.
Zezaku i drejtoi për nga dhoma e pritjes. Ishte
e mobiluar me mobilje të rënda, të mbuluara
me lëkurë. Kur zezaku hapi grilat e dritares, ata
mundën të shihnin jashtë, një trëndafil me
ngjyrë të zbehtë.
Ata u ngritën vrik në këmbë kur u fut ajo –
një grua e shëndoshë, e shkurtër, e veshur me
të zeza, me një varëse prej floriri në qafë.
Ajo vështroi e kapardisur, si një trup i fundosur
në ujin e palëvizshëm dhe me ngjyrë të
zbehtë. Sytë e saj, humbur në kurrizin e faqeve
të saj dukeshin si dy pjesë të vogla thëngjilli.
Ajo nuk i kërkoi atyre të uleshin. Ajo vetëm
sa qendroi në derë dhe dëgjoi me qetësi derisa
delegati ndaloi. Më pas ata mundën të
dëgjonin orën e padukshme që bënte tik-tak
në fund të zinxhirit prej floriri.
Zëri i saj ishte i thatë dhe i ftohtë. “Nuk kam
taksa në Jefferson. Koloneli Sartoris shpjegoi
më shpjegoi. Mbase njëri prej jush mund të
fitojë të drejtën për regjistrimet në qytet dhe për
të kënaqur veten”.
“Por ne kemi. Ne jemi autoritetet e qytetit,
zonja Emili. A nuk keni marrë nga sherifi një
shkresë të firmosur prej tij?”
“Po, e kam marrë atë shkresë”, tha zonja
zonja Emili. “Mbase ai e konsideron veten sherif
... nuk kam asnjë taksë për të paguar në Jefferson”.
“Por kjo nuk del në asnjë libër ...”
“Shiko kolonel Sartoris, nuk kam asnjë taksë”.
“Por, zonja Emili”
“Shiko kolonel Sartoris” (kolonel Sartoris ka
vdekur që para 10 vjetësh”). “Nuk kam taksa
për në Jefferson”. Zezaku u shfaq. “Tregoji
rrugën këtyre zotërinjve”.
II
Kjo kishte ndodhur 2 vjet pas vdekjes së
babait dhe pas një periudhe të shkurtër kur e
kishte braktisur i dashuri ( me të cilin do të
martohej). Pas vdekjes së të atit, ajo shkoi jashtë
shtetit për pak kohë; pas braktisjes së të
dashurit të saj njerëzit e shihnin rrallë. Pak zonja
kishin guximin ta telefononin. E vetmja shenjë
jete për vendin ku jetonte ishte zezaku.
Një fqinj, një grua ishin ankuar te kreu i
bashkisë, gjyqtari Stevens, 80 vjeç.
“Më dërgo ligjin për ta ndaluar”, tha gruaja.
“A nuk ka një ligj?”
“Jam i sigurt se nuk është e nevojshme”,
tha gjyqtari Stevens. “Mund të jetë vetëm një
gjarpër ose ndonjë mi në oborr. Do të flas me
të lidhur me këtë”.
Ditën tjetër patën edhe dy ankime, njëra nga
një burrë që kundërshtonte i pasigurt në vetvete.
“Duhet të bëjmë diçka për të, gjyqtar. Do të
jem i fundit në botë që të shqetësoj zonjën
Emili, por na duhet të bëjmë diçka”.
Atë natë bordi i Aldermenit takuan një anëtar
të brezit të ri.
“Është shumë e thjeshtë”, tha ai. “Jepi pak
kohë për ta bërë gjithë këtë dhe nëse nuk e
bën dot ...”
Gjyqtari Stevens tha: “A do të akuzoni një
grua përballë për këtë?”
Kështu, natën tjetër, pas mesnate, 4 burra
kaluan në lëndinën e Emilit dhe ikën vjedhurazi
nga shtëpia si hajdutë, duke fërgëlluar.
Ata e shkelmuan derën e bodrumit dhe
spërkatën gëlqere gjithandej.
Kur po kalonin në lëndinë, një dritare që
kishte qenë e errët u ndriçua dhe zonja Emili
rrinte pranë saj.
Pas një jave a dy, iku edhe kundërmimi që
lanë pas.
Kjo ndodhi kur njerëzit kishte nisur të ndjente
keqardhje për të. Njerëzit në qytetin tonë,
mendonin se sa e moshuar ishte zonja Uat,
halla e saj e madhe, që ishte çmendur fare.
Asnjë nga të rinjtë nuk ishte aq e mirë për zonjën
Emili.
Gjithçka kalonte si një tablo. Kur zonja Emili
ishte 30 vjeç, ishte ende beqare dhe ne i jepnim
të drejtë; edhe me sëmundjen mendore
në familje, që i kishte kthyer mbrapsht të gjitha
shanset e saj.
Kur i vdiq i ati, i kishte lënë shtëpinë si pasuri
asaj; njerëzit në njëfarë mënyre ishin të
kënaqur. Të paktën mund ta mëshironin Emilinë.
E lënë në vetminë e saj si një varfanjake,
ajo ishte bërë më njerëzore. Tashmë ajo po
njihte trishtimin, dëshpërimin.
Ditën pas vdekjes të gjitha gratë u përgatitën
ta merrnin në telefon në shtëpi dhe të ofronin
ngushëllime dhe ndihma.
Ajo u tregoi se i ati nuk kishte vdekur. E bëri
këtë gjë për 3 ditë rresht, me ministrat që e
ngushëllonin në telefon dhe me doktorët, që
përpiqeshin t’i mbushnin mendjen asaj të vazhdonin
punën me trupin.
Ata madje, e varrosën të atin e saj shpejt,
për të shmangur ndonjë të pabërë.
Ne nuk thamë atëherë, që ajo ishte e çmendur.
Besonim se në atë rrugë ishte.
III
Ajo po dergjej e sëmurë prej një kohe të
gjatë. Kur e pamë përsëri, flokët e saj të prera
shkurt, pamja si e një çupëline, me një ngjashmëri
të turbullt me engjëjt e ngjyrosur nëpër
dritaret e kishave.
Qyteti po nënshkruante kontratat për shtrimin
e rrugëve dhe në verë pas vdekjes së të
atit të Emilisë, ata nisën nga puna.
Kompania e ndërtimit erdhi me makinat e
tyre, me makineri nga më të ndryshmet dhe një
përgjegjës me emrin Homer Barron, me një zë
të trashë dhe sy më të ndezur se fytyra e tij.
Djemtë e vegjël mblidheshin në grupe për ta
dëgjuar. Shpejt ai mësoi gjithçka për qytetin.
Nëse të ndodhte të dëgjoje shumë të qeshura
në rrugë, padyshim aty do të ishte edhe Homer
Barron. Nisëm ta shihnim atë dhe zonjën Emili
të diaelave pasdite.
Në fillim ishim të gëzuar që zonja Emili do
të kishte interes, sepse të gjitha gratë e thoshin
që “Padyshim një Grierson nuk mund të mendojë
seriozisht për një verior, një punëtor dite”.
Por kishte edhe nga ata, më të moshuarit,
që thoshin se edhe hidhërimi nuk mund të bënte
të zonjën ndonjë grua që të arrinte të harronte
detyrimin fisnik – pa e kërkuar atë.
Ata vetëm thanë “E shkreta Emili. i gjithë
farefisi i saj duhej të vinte këtu, pranë saj”. Ajo
kishte një pjesë të fisit në Alabama; por vite më
parë i ati i saj ishte zënë me ta dikur dhe prej
vitesh ata nuk komunikonin. Ata nuk u paraqitën
fare në funeral.
Sapo i moshuari tha “E shkreta Emili”, nisën
pëshpëritjet.
“Vërtet ashtu është?”, i thanë njëra-tjetrës.
“Sigurisht që po. E çfarë tjetër mund të jetë ...”.
Ajo e distancoi kokën mjaftueshëm – madje
edhe kur besonte se kishte rënë. Ishte njësoj
si ajo të kishte kërkuar t’i vlerësonin dinjitetin
si e fundit prej Griersonëve.
Tamam si atëherë kur ajo solli një mi të
helmatisur. Kishte më se një vit që të gjithë për
të thoshin “E shkreta Emili” edhe kur dy kushërirat
e vetme të saj, e vizitonin.
“Dua pak helm”, i tha ajo një ditë farmacistit.
Ishte më shumë se 30 vjeç, ende një grua
elegante, edhe pse më e dobët se zakonisht,
me ata sytë e zinj e arrogantë në një fytyrë të
shëndetshme.
“Dua pak helm”, kishte përsëritur.
“Po, zonja Emili. Çfarë lloji? Për minj a
çfarë?”
“Dua më të mirin që keni. Nuk ka rëndësi
çfarë lloji”.
Farmacisti i kishte përmendur disa lloje
helmesh.
“Këto helme mund të vrasin edhe një elefant.
Ajo që doni është ...”
“Arsenik”, tha zonja Emili. “A është i mirë?”
“Doni ... arsenik?”
“Dua arsenik”.
Farmacisti e vështroi me kujdes. Edhe ajo
ia ktheu vështrimin, fytyra e saj dukej si një flamur
i tendosur.
“Patjetër”, i kishte thënë farmacisti. “Këtë
doni. Por ligji kërkon të tregoni se për çfarë do
ta përdorni”.
Zonja Emili thjesht e vështroi, koka e saj u
anua prapa me qëllim që ta shihte drejt e në sy,
derisa ai të shmangej të ikte dhe të merrte arsenikun
të paketuar.
Porosinë ia dha një djalosh zezak; farmacisti
nuk u duk më. Kur ajo e hapi kutinë në
shtëpi, mbi kapak ishte shkruar “Për minj”.
IV
Kështu, ditën tjetër të gjithë thamë: “Ajo ka
për të vrarë veten”; menduan se për të ishte
gjëja më e mirë. Kur kishte nisur të takohej
shpesh me Homer Barron, ne thonim “Ajo ka
për t’u martuar me të”. Më pas thamë “Ajo ka
për t’ia mbushur mendjen”.
Më vonë thamë “E shkreta Emili”, prapa
grilave të dritares kur kalonin të dielave pasdite,
në kaloshinën e vezulluar, zonja Emili me
kokën lart dhe Homer Barron me atë kapelen
si gjel dhe me një cigare në buzë, frenonte dhe
fshikullonte me dorezat veshur.
Më pas disa nga zonjat nisën të thoshin se
ishte një fatkeqësi për qytetin e tyre dhe një
shembull i keq për të rinjtë.
Burrat nuk donin të ndërhynin, por në fund,
zonjat e detyruan ministrin t’i tërhiqte vëmendjen.
Ajo nuk kishte si ta zbulonte se çdo të
ndodhte gjatë intervistës, por ai refuzoi të kthehej
përsëri. Të dielën tjetër ata ecën përsëri
ndanë rrugëve dhe ditën në vijim gruaja e ministrit
shkroi për marrëdhëniet e zonjës Emili në
Alabama.
Kështu, ne u bashkuam të shihnim ç’po
ndodhte. Në fillim, asgjë nuk ndodhi. Më pas
ishim të sigurt se ata do të martoheshin. Mësuam
se zonja Emili kishte vajtur në argjendari
dhe kishte porositur një set prej argjendi, me
inicialet H.B. Dy ditë më vonë mësuam se ajo
kishte blerë një kostum burrash, ku përfshihej
edhe një këmishë nate dhe thamë “Ata janë të
martuar”. Ishim vërtet të kënaqur. Kjo, sepse dy
kushërirat femra ishim më shumë prej gjaku
Grierson, sesa vetë Emili.
Kështu, nuk u habitëm aspak kur Homer
Barron ishte larguar.
Ishim pak të zhgënjyer, por besonim se do
të vazhdonim të përgatisnim ardhjen e zonjës
Emili apo t’i jepnim asaj një shans për t’u çliruar
nga kushërirat.
Pas një jave ata u nisën. Siç e prisnim, brenda
3 ditësh Homer Barron ishte kthyer në qytet.
Një fqinj e kishte parë zezakun në një kuzhinë
në një mbrëmje.
Ishte hera e fundit që pamë Hmer Barron.
Zezaku hynte dhe dilte nga markata, por dera
përballë mbeti e mbyllur.
Shpesh e shihnim atë në dritare, por për
pothuaj 6 muaj ajo nuk u duk më rrugëve.
Më pas e dinim se ç’na priste. Jeta e asaj
gruaje kishte qenë shumë e fortë dhe shumë e
egër për të vdekur.
Kur pamë një ditë zonjën Emili, ajo ishte
shëndoshur dhe flokët i ishin zbardhur.
Që nga ajo kohë dera e saj mbeti e mbyllur.
Brezi më i ri u bë shpirti i qytetit dhe nxënësit
e pikturës u rritën. Ata nuk i dërguan fëmijët e
tyre tek kutitë e ngjyrave dhe furçat e mërzitshme.
Dera përballë ishte e mbyllur dhe e fundit
mbeti po ashtu, e mbyllur.
Kur në qytet shpërndahej posta, zonja Emili,
vetëm ajo kundërshtonte që numrat të fiksoheshin
mbi derën e saj, ku duhej të ngjitej kutia
postare.
Ajo nuk mund t’i dëgjonte.
Çdo ditë, çdo muaj, çdo vit ne shihnim zezakun
që bëhej gjithnjë e më gri dhe më i shtangur,
duke hyrë dhe duke dalë nga markata.
Çdo dhjetor ne i dërgonim asaj shënime
për taksat, që duhej të ktheheshin me zyrë postare
një javë më pas, e pahapur.
Herë pas here mund ta shihnim atë në dritare,
si një bust i gdhendur i një idhulli mbi një
kamare, herë na shihte e herë jo.
Kështu, ne kaluam nga një brez në një brez
tjetër – të dashur, të pashmangshëm, mospërfillës,
të qetë dhe perversë.
Kështu vdiq. Në shtëpinë e saj të mbushur
me pluhura dhe hije, vetëm me një zezak që
mezi e mbanin këmbët.
Ne as nuk e dinim se ajo ishte e sëmurë;
ne i kishim lënë përpjekjet për të marrë ndonjë
informacion lidhur me zezakun.
Ai nuk fliste me askënd, madje as me zonjën
Emili, sepse zëri i tij ishte i vrashdë, a thua
sikur nuk përdorej më dhe ishte ndryshkur.
Ajo dha shpirt në një nga dhomat e poshtme,
në një shtrat arre me një perde të lehtë,
koka e saj gri të shtrira në një jastëk të verdhë
dhe të mykur nga pleqëria dhe mungesa e
dritës.
V
Zezaku takoi zonjën e parë tek dera përballë
dhe i la të tjerat me ato zërat e heshtur,
fishkëllore dhe me ato vështrimet kurioze dhe
të shpejta dhe më pas ato u zhdukën.
Ai eci përmes shtëpisë dhe nuk u pa më.
2 kushërirat femra erdhën në një kohë. Ata
e ndoqën funeralin në ditën e dytë, pas buqetash
me lule. Flisnin për zonjën Emili si të
kishte qenë moshatare me to, duke besuar
se ato kishin kërcyer me të dikur, duke ngatërruar
kohën me përpjesëtimit matematikor në
rritje.
Tashmë ne e dinim se ishte një vend në atë
krahinë mbi yje, që askush nuk e ksihte parë
që prej 40 vjetësh.
Ata pritën derisa zonja Emili kishte qenë
aty. Forca e zbërthimit të derës dukej se mbushte
vendin me një lloj pluhuri që përhapej ngado.
Për aq kohë sa ndenjëm aty, vështronim
me një ngërdheshje të thellë. Trupi dukej sikur
priste ndonjë përqafim, por tashmë gjumi i
gjatë e kishte zënë.
Ajo çka mbeti prej tij, ishte koklavitur në shtratin
ku ishte shtrirë. Vumë re se në jastëkun e
dytë dukeshin dhëmbët. Njëri prej nesh lëvizi
diçka prej saj dhe u shtriq përpara. Dukeshin
qartë flegrat e hundëve, ndërkohë që na kapi
syri edhe një tufë flokësh të thinjura.

Përgatiti: Rudina Dahri