Historia si gjykim historik apo gjykim moral ?

Kur flitet per 'mesimin nga e kaluara' historia shikohet si mundesi njohjeje e asaj qe eshte mire apo keq, pra morali i nje ngjarje historike. Zberthehet nje periudhe historike me qellim moral: kete na e meson historia, keshtu nuk duhet bere se eshte keq ose anasjelltas duhet te sillemi ne ate menyre sepse ajo eshte mire.
Ne kete menyre jepet nje gjykim moral. Por si cdo gjykim moral edhe ky mbi nje periudhe historike mbetet ne thelb subjektiv, morali mbisundues i nje periudhe percakton mire ose keq, nje ngjarje te caktuar.
Nderkaq gjykimit historik nuk i intereson se cfare perfaqeson ajo periudhe moralisht, sepse i vetmi qellim eshte zbardhja racionale e ngjarjes.

Nje historiani gjykimi moral nuk duhet ti interesoje, atij duhet ti interesoje historia ne vetvete, por si cdo njeri edhe historiani ka dobesite e veta, prej nga edhe historianet filo-.

Pyetja qe lind vetiu eshte:
A eshte e mundshme nje histori e kulluar ? Si mund te kemi nje histori te kulluar, racionale kur historianet sadopak bejne mekatin e afrimit ndjesor me periudhen qe u intereson ?

Ta leme menjane historine e historianeve, per historine e johistorianeve.
Kur historia e historianeve te vendos perballe nje pyetjeje te tille, kuptohet lehte se historia e johistorianeve nenkupton paresisht gjykimin moral.
Sepse historia shikohet si nje burim morali, ajo duhet te jape mesime perndryshe ska ndonje vlere (sociale, politike, ekonomike). Ketu shihet fare qarte nga buron nevoja e manipulimit te historise.
Manipulimi i historise vjen pikerisht nga nevojat e nje rendi te caktuar gjerash, jane ato qe shtyjne nevojtaret te japin interpretime (te fakteve historike) qe me historine s'kane lidhje.

Pergjithesisht sipas sistemeve, te cilat mbartin edhe moralin e tyre, gjendet edhe interpretimi i fakteve historike, me ndryshimin e sistemeve, i cili sjelle edhe ndryshime morale, c'ishte e vertete behet e rreme dhe e rremja e vertete, c'ishte e mire behet keq dhe c'ishte e keqe behet mire.

A mund te shpetojme dot nga permbysje te tilla ?

Po te shpetojme atehere do kete ardhur fundi i historise, sepse askush nuk do kishte me nevoje per gjykimin moral, gjithcka ka ndodhur me pare mund te vleresohet si racionale, perderisa ato ngjarje mundesuan ate rrjedhe qe sosi ne fundin e historise.

Sotit nuk mund ta themi dot se ka ardhur fundi i historise, pasi mbi ngjarjet ushtrohet gjykimi moral.
Vetem kur te jemi ne gjendje ta shohim historine si nje varg racional ngjarjesh mund te flasim per fundin e historise, deri atehere cdokush qe pretendon se sot perjetojme fundin e historise, eshte thjesht nje dijetar oborri.