Intervistë me shkrimtarin e madh Tomas Eliot, dhënë për NY TIMES 3 vjet para vdekjes së tij
Thomas Stearns Eliot ka lindur në Misuri, në shtator të vitit 1888. Ka jetuar në St. Louis gjatë 18 viteve të para të jetës së tij dhe
ndoqi më pas Universitetin e Harvardit. Më 1910 u largua nga Amerika për të shkuar në Sorborne. Më pas jetoi në Paris ku ndenji 1
vit. U rikthye në Harvard për të ndjekur doktoraturën në filozofi. Më pas kthehet në Europë dhe qëndroi në Angli deri m1 1914. Vitin
më pas u martua me Vivien Haigh-Ëood dhe filloi punë në Londër, në fillim si mësues dhe më vonë punoi në një bankë.
Në Londër u ndikua shumë nga bashkëkohësi i tij Ezra Pound, i cili i pranoi poezitë e tij dhe arriti t’i botonte në disa revista më
1915. Libri i tij i parë me poema titullohet “Prufrock dhe vëzhgime të tjera” që pa dritën e botimit më 1917. Me botimin e “Tokës së
humbur” më 1922, tashmë të konsideruar nga shumë studiues si vepra më poetike e shekullit të 21, reputacioni i Eliotit nisi të rritej
jashtëzakonisht; më 1930 dhe për 30 vitet e ardhshme, ishte figura më dominuese në poezi dhe në kritikën letrare sidomos të
vendeve ku flitej anglisht. Si poet, transmetoi tërheqjen e tij për poetët anglezë të shekullit 17 (sidomos John Donne) dhe poetët
simbolistë francezë (ku përfshihen Baudelaire dhe Laforgue).
Poemat e tij në shumë drejtime lidhnin zhgënjimin e brezit të pas luftës me vlerat dhe traditën. Si kritik letrar, kishte një ndikim të
madh në shijen letrare, duke parashtruar këndvështrime që bazoheshin në konservatorizmin shoqëror dhe fetar.
Poemat e tij më të rëndësishme përfshijnë “Frashëri i së mërkurës” (1930) dhe “4 kuartetet” (1943); librat e tij letrarë dhe
shoqërorë përfshijnë “Druri i shenjtë” (1920), “Dobia e poezisë dhe e kritikës” (1933), “Pas perëndive të habitshme” (1934) dhe
“Shënime drejt një kulture të përcaktuar (1940). Eliot ishte gjithashtu edhe një krijues dramash, si “Vrasësi në Katedrale”, “Ribashkimi
i familjes” dhe “Festa e koktejit”.
Ai u bë qytetar anglez më 1927; në shtëpinë botuese Faber@Faber botoi mjaft nga veprat e tij dhe më pas u bë drejtor i saj.
Pas një martese të palumtur, Eliot u divorcua nga gruaja e tij e parë më 1933 dhe më pas u martua me Valerie Fletcher, më
1956. Tomas Eliot ka marrë çmimin Nobel për Letërsi më 1948. Vdiq në Londër më 1965.
Intervista me Tomas Eliot u zhvillua
në një apartament të një miku të afërt të
shkrimtarit të madh.
Raftet e librave kanë një numër të
madh autorësh modernë. Mbi një mur
afër hyrjes varej një pikturë e z. Eliot.
Një fotografi e martesës së Eliot, qëndronte
në një kornizë prej argjendi mbi
tryezë. z. Eliot dukej në formë të mirë.
Kishte vizituar Amerikën për pak ditë,
gjatë rrugës së kthimit për në Londër.
Dukej më i ri dhe gazmor në foto.
Shpesh i hidhte sytë nga zonja Eliot gjatë
intervistës, sikur të kërkonte prej saj
pohimin e atyre që thoshte.
Intervistuesi kishte biseduar më
parë me të në Londër.
Intervistuesi: Le ta nisim që nga fillimi.
A i mbani mend rrethanat në të cilat
keni shkruar poezi, kur ishit ende fëmijë?
T. S. ELIOT: Kam nisur të shkruaj poezi
që në moshën 14 vjeçare, nën frymëzimin e
Omar Khajam, për të shkruar strofa të zymta
dhe ateiste nën të njëjtin stil, të cilat për
fat të mirë i mbarova tërësisht – kaq tërësisht,
saqë sot nuk ekzistojnë më. Nuk ia
kam treguar askujt ato. Poema e parë u shkrua
si një ushtrim për mësuesin tim të
anglishtes dhe ishte një imitim i Ben Jonson.
Vetë Beni mendoi se poema ishte shumë
e mirë për një djalë të moshës sime 15-16
vjeç. Më pas shkrova në Harvard të tjera.
Pas ca kohësh shpërtheva gjatë viteve të
rinisë. U bëra më prodhimtar, nën ndikimin
e Baudelaire dhe më pas të Jules Laforgue.
Intervistuesi: A ju prezantoi dikush te
poetët francezë?
T. S. ELIOT: Punën time e kam reklamuar
vetë. Kur ndodhesha në unionin e Harvardit,
u organizua një takim për studentët. Ata
kishin një librari të vogël, si libraritë në
shumë vende të Harvardit. Mua më pëlqenin
citatet dhe për këtë shkak shkova në
një librari tjetër në Boston (e kam harruar
emrin dhe nuk e di ku ndodhet tashmë) që
kishte libra në frëngjisht dhe gjermanisht.
Aty gjeta Laforgue dhe poetë të tjerë. Nuk
mund ta imagjinoj përse libraria kishte aq
pak poetë të mirë.
Intervistuesi: Kur ishit ende student,
a ishit të vetëdijshëm për praninë dominuese
të ndonjë poeti më të vjetër?
T. S. ELIOT: Mendoj se ishte një avantazh
që në atë kohë nuk jetonte ndonjë poet
i shquar në Angli apo Amerikë, tek i cili të
kisha ndonjë interest të veçantë.
Intervistuesi: A ishit të informuar se
ekzistonin njerëz si Hardi apo Robinson?
T. S. ELIOT: Isha i vetëdijshëm për Robinsonin,
sepse lexova një artikull rreth tij,
ku lexova ca poezi të tij. Hardi zor se njihej
si poet në atë kohë. Proza e tij është e mirë,
por poezia u spikat vite më vonë, nga një
brez më i vonshëm. Më pas ishte edhe Yeats.
Intervistuesi: A ka ndodhur që Conrad
Aiken të ka ndihmuar, kur ishit të dy
botues?
T. S. ELIOT: Ishim miq, por nuk kemi
ndikuar aspak te njëri-tjetri. Ai ishte më i
apasionuar ndaj spanjishtes, italishtes dhe
frëngjishtes.
Intervistuesi: Ishte Conrad Aiken që
ju prezantoi juve dhe punën tuaj te
Pound?
T. S. ELIOT: Po, kështu ishte. Aiken ishte
një mik mjaft bujar me mua. U përpoq të
më botonte disa poema në Londër, një
mbrëmje kur u takua me Harold Monro.
Askush nuk mendoi se mund të botoheshin.
Më pas, më 1914 më tha: “Ti shko te Pound.
Tregoji poemat e tua”. Ai mendonte se
Pound do t’i pëlqente patjetër. Aiken i
pëlqeu, edhe pse ishin shumë të ndryshme
nga ato të tijat.
Intervistuesi: A të kujtohen rrethanat
e takimit tënd të parë me Pound?
T. S. ELIOT: Në fillim e thirra unë në
takim. Mendoj se i lashë përshtypje të mirë.
Ai më tha “Më sill poemat e tua”. Pasi i pa,
më shkroi: “Nuk kam lexuar ndonjë poemë
më të mirë. Eja më tako dhe të flasim për
to”. Më pas i vuri në vend, ia dha edhe Harriet
Monroe-së pas ca kohësh.
Intervistuesi: Në një artikull, Aiken
citon një letër të hershme nga Anglia, ku
i referoheni vargjeve të Pound si “jo
prekëse”. Kur e ndryshuat mendimin për
këtë autor?
T. S. ELIOT: Hah! Ishte një rrebesh ky,
apo jo? Vargjet e Pound në fillim u botuan
nga një avokat, që ishte miku im. Ai më tha
një ditë: “Kjo është rruga jote; duhet t’i
pëlqesh këto”. Në fakt, nuk ndodhi ashtu.
Më dukeshin si fantazira, të dala nga moda,
të mbushura me romanticitet, të fshehta dhe
të kryqëzuara. Nuk më bënë përshtypje
aspak. Kur takova Pound, nuk isha admirues
i veprës së tij.
Intervistuesi: Ju keni përmendur në
shtyp se Pound e preu veprën tuaj “Toka
e Humbur” nga një poemë e gjatë në
formën e tanishme. A jeni në dijeni se
mbase ai ka prerë edhe poema të tjera,
duke i shndërruar copëzat e saj në poezi?
T. S. ELIOT: Po. Në atë peridhë, po. Ai
ishte një kritik i mrekullueshëm, sepse nuk
u përpoq t’ju kthente në një imitim të
vetvetes. Ai u përpoq të shihte çfarë ishe
përpjekur të bëje.
Intervistuesi: A e keni ndihmuar të
rishkruante ndonjë poemë të ndonjë
mikut tuaj? Ezra Pound p.sh.
T. S. ELIOT: Nuk mund të flas për ndonjë
rast. Padyshim që i kam bërë shumë sugjerime
për dorëshkrimet e poetëve të rinj në
25 vitet e fundit.
Intervistuesi: Çfarë ka prerë nga “Toka
e Humbur”? A ka prerë paragrafe të
tërë?
T. S. ELIOT: Po, paragrafe të tërë. Ishte
një paragraf i gjatë për një anije të mbytur.
Nuk e di se çfarë lidhje kishin me ndonjë
gjë tjetër, por ai është frymëzuar shumë nga
Uliski te “Ferri”. Pound ka thënë: “Nuk ka
kuptim të përpiqesh të bësh diçka që e ka
krijuar dikush tjetër. Bëj diçka ndryshe më
mirë”.
Intervistuesi: Këto prerje a e ndryshuan
strukturën intelektuale të poemës?
T. S. ELIOT: Jo. Mendoj se ishte thjesht
pa strukturë në versionin e gjatë.
Intervistuesi: Kam një pyetje rreth poemës,
që ka lidhje me krijimtarinë. Ju e
keni mohuar deklaratën e kritikëve që
kanë thënë se keni shprehur “zhgënjimin
e një brezi të tërë” te “Toka e Humbur”.
Keni mohuar se ka qenë qëllimi juaj.
T. S. ELIOT: Jo, nuk ishte qëllimi im i
vetëdijshëm. Kam folur për qëllimet negative
më shumë se për ato pozitive, për të thënë se
nuk ishte qëllimi im ky. Pyes veten se çfarë
do të thotë “qëllim”. Njeriu kërkon të heqë
nga kraharori diçka që e pengon. Ai nuk e di
mirë se çfarë është ajo që dëshiron të heqë
nga kraharori, derisa e heq më në fund. Por
nuk mund të përdorja fjalën “qëllim” pozitivisht
te ndonjë nga poemat e mia.
Intervistuesi: Kam një pyetje tjetër për
ju, për Pound dhe për karrierën tuaj.
Kam lexuar diku se ju dhe Pound keni
vendosur të shkruani strofa në adoleshencë,
është e vërtetë?
T. S. ELIOT: Më ka propozuar Pound për
këtë. Ky sugjerim ishte i tiji, pra, të shkruanim
strofa bashkarisht.
Intervistuesi: Po sjell ndërmend idetë
për lidhjet e formës me subjektin. A do
ta zgjidhje formën, para se ta dije mirë
që do ta shkruaje patjetër?
T. S. ELIOT: Po, në njëfarë mënyre. Eksperimentuam.
Forma i dha shtysë përmbajtjes.
Intervistuesi: Përse zgjodhët në poemat
tuaja vargjet e lira?
T. S. ELIOT: Vargjet e mia më të hershme
kishin nisur nën përpjekjen për të praktikuar
të njëjtën formë si Laforgue.
Intervistuesi: Lidhur me poemat, si
ndodhi që ju keni shkruar të tilla. Që nga
ajo kohë, a keni shkruar përsëri?
T. S. ELIOT: Jo dhe as që kam ndërmend
të shkruaj. Është diçka që nuk mund ta
shpjegoj. Nuk kam shkruar ndonjë tjetër
dhe isha shumë i dëshpëruar. Nisa të shkruaja
pak krijime në frëngjisht dhe kuptova
se në atë kohë mund të shkruaja poema. Kjo
ndodhi sepse shkruaja në frëngjisht dhe nuk
i merrja shumë seriozisht poemat. Duke qenë
kështu, nuk e vrisja mendjen pse nuk isha
në gjendje të shkruaja asnjë poemë. Shpesh
sforcohesha për të shkruar diçka. Kjo ndodhi
për disa muaj me radhë. Më duhet të
pohoj se Ezra Pound ia doli më së miri dhe
Edmond Dulac, një francez që njihnim në
Londër, më ndihmoi shumë. Disa poema i
lamë mënjanë dhe di që janë zhdukur fare.
Papritmas nisa të shkruaja në anglisht dhe
humba gjithë dëshirën për të shkruar në
frëngjisht. Ishte kjo arsyeja që nisa të shkruaja
përsëri me zell.
Intervistuesi: A e keni çuar ndërmend
të bëheshit një poet simbolist francez të
shekullit?
T. S. ELIOT: Stuart Merrill dhe Viele Griffin
ishin dy amerikanët që bënë emër në atë
kohë. Në atë kohë kisha idenë të rinisja të
shkruaja në frëngjisht. Ishte në fakt një ide
qesharake të isha dygjuhësh, si poet. Them
se vetëm në një gjuhë mund të shprehësh
vetveten. Gjuha angleze vërtet ka shumë
burime në krahasim me frëngjishten. Me fjalë
të tjera, bëra mirë që shkrova në anglisht,
se u duk se isha më i aftë në përdorimin e
asaj gjuhe.
Intervistuesi: A keni ndonjë plan për
të shkruar ende poema?
T. S. ELIOT: Për momentin nuk kam asnjë
plan, përveçse do të më pëlqente shumë
të rikthehesha te “Burri i moshuar i shtetit”
për të shtuar pak prozë në të. Gjërat i le të
më vijnë vetvetiu.
Intervistuesi: Mos ndoshta keni ndonjë
poemë të papërfunduar në sirtarët
tuaj?
T. S. ELIOT: Jo, nuk them se ka ndonjë.
Si rregull, për mua diçka e papërfunduar
është një gjë që duhet fshirë nga faqja e
dheut. Do të ishte mirë, nëse do të kishte
diçka të mirë në të, që mund ta përdorja për
ndonjë krijim tjetër. Do të ishte më mirë se
ta lija në sirtar të paktën. Po ta lija aty, do
të kishte ngelur njësoj si ishte, por po të
futej në kujtesën time, do të transformohej
në diçka tjetër më të vlefshme.
Intervistuesi: Shpesh duket se ju i keni
shkruar poemat në copëza. A kanë nisur
si poema të ndara, të shkëputura nga
njëra-tjetra? Kam parasysh këtu
“Frashëri i së mërkurës” në veçanti.
T. S. ELIOT: Po, ashtu si te “Burri i
rremë” dhe kjo e ka origjinën te poemat e
ndara. Me sa mbaj mend, më pas nisja t’i
shihja copëzat e ndara si një sekuencë. Këtë
gjë e bëja mirë – i krijoja poemat ndaras dhe
më pas shihja mundësinë e bashkimit të tyre,
duke i alternuar dhe duke i bërë njësh.
Intervistuesi: Tani ka një interest të
madh për procesin e të shkruarit. A mund
të na thoni më shumë për zakonet tuaja
gjatë shkrimit të vargjeve? Kam dëgjuar
se ju krijoni mbi makinën e shkrimit.
T. S. ELIOT: Pjesërisht krijon mbi makinën
e shkrimit. Një pjesë e madhe e dramës
sime “Burri i moshuar i shtetit” është krijuar
me laps dhe letër, pa finesë. Më pas e
shtypa në makinën e shkrimit para se gruaja
ime të vinte dorë mbi të. Duke e shkruar
vetë, bëja edhe ndryshime, por për mirë. Një
krijim të merr shumë orë, me shumë se 10
orë kohë p.sh. një dramë. 3 orë në ditë është
e mjaftueshme për të krijuar diçka të
bukur. Lustrën ia jap në fund fare. Nganjëherë
mendoja ta zgjasja pa fund, por kur e
shihja ditën tjetër, nuk kënaqesha kurrë. Do
të ishte më mirë të ndaloja dhe të mendoja
për diçka tjetër, diçka ndryshe.
Intervistuesi: i përmendëm dramat
tuaja pa folur për to seriozisht. A mund
të na thoni diçka për “Burri i moshuar i
shtetit”?
T. S. ELIOT: Thashë diçka për qëllimet e
mia ideale, të cilat nuk pres t’i realizoj. Ia
Intervistuesi: Si ndryshon të shkruarit
e një drame nga të shkruarit e një poeme?
T. S. ELIOT: Kanë mjaft pika të përbashkëta.
Në një poemë mund të thuash “I mora
ndjesitë te fjalët brenda vetvetes. Tashmë
kam barazinë e fjalëve brenda zërit tim, që
është shumë e rëndësishme. Në dramë mendon
për fillimin, kur arrin ta realizosh atë,
kur përgatit diçka që do të shkojë në duart e
një tjetri, që ti nuk e njeh kur je duke shkruar.
Sigurisht që këto nuk janë momente
kur të dyja afrimet mund të mos puqen, kur
them se ideale do të ishte po të qaseshin.
Të dyja janë në vetvete një.
Intervistuesi: A jeni përpjekur të kontrolloni
të folurit në vargje të aktorëve?
Të ndrëhyni tek teksti?
T. S. ELIOT: Këtë proces ia lë producentit.
Gjëja më e rëndësishme është të kesh
një producent që ka ndjesinë e vargut dhe
mund t’i udhëheqë ato në rrugën e duhur,
që t’ia nisë nga proza dhe t’i ndërlidhë së
bashku në qasjet e tyre. Unë thjesht ndjek
aktorët që më pyesin direkt nga skena, gjatë
provave. Përndryshe, mendoj se ata duhet
të këshillohen përmes producentit. Gjëja më
e rëndësishme është të arrish në një marrëveshje
me të së pari dhe më pas t’ia lësh
në dorë gjithçka atij.
Intervistuesi: A mendoni se “4 kuartetet”
janë vepra juaj më e mirë?
T. S. ELIOT: Po dhe më pëlqen që është
kështu. E dyta është më e mirë se e para, e
treta është më e mirë se e dyta dhe e katërta
është më e mirë nga të gjitha. Në këtë mënyrë
po lëvdoj veten.
Intervistuesi: A keni dëshirë t’i jepni
ndonjë këshillë ndonjë poeti të ri për disiplinat
apo qëndrimet që duhet të kultivojë
për të përmirësuar artin e tij?
T. S. ELIOT: Mendoj se është shumë e
rrezikshme të japësh ndonjë këshillë të
përgjithshme. Them se gjëja më e mirë për
të bërë një poet i ri është të kritikojë në
detaje krijimin e tij si fillim. Do të debatoja
me të gjatë; do t’i jepja mendimin tim dhe
nëse ka ndonjë përgjithësim për të bërë, do
ta lija ta bënte vetë. Kam kuptuar se njerëz
të ndryshëm kanë mënyra të ndryshme pune
dhe gjërat vijnë në mënyra të ndryshme. Ti
nuk je kurrë i sigurt kur shqipton ndonjë
deklaratë të vlefshme për të gjithë poetët.
Nuk ka asgjë më të keqe sesa të përpiqesh
të formosh njerëzit nga ana kulturore sipas
imazhit tënd.
Intervistuesi: A mendoni se ka ndonjë
përgjithësim për t’u bërë, gjithsesi,
sepse sot, poetët më të rinj se ju, duken
si mësues?
T. S. ELIOT: Nuk e di këtë. i vetmi
përgjithësim me vlerë mund të bëhet nga
brezat e mëvonshëm. Gjithçka që mund të
thuash është e ndryshme në kohë të ndryshme,
ka mundësi të reja të të jetuarit apo
kufizime të ndryshme të të jetuarit.
Me sa duket, një poet e ka gjetur rrugën
e jetës së tij, duke e lënë mënjanë poezinë.
Pas së gjithash, artistët mësojnë shumë nga
jeta, po ashtu edhe muzikantët.
Intervistuesi: A mendoni se karriera
optimale për një poet nuk mund të përfshijë
punën krijuese, por thjesht të shkruarit
dhe leximin?
T. S. ELIOT: Jo, them se duhet të jetë
ndryshe ... – por njeriu mund të flasë më
siguri vetëm për veten e tij. Jam i sigurt se
unë e kam nisur rrugën e artit në mënyrë të
pavarur, me mjete të pavarura.
Intervistuesi: A keni bërë përpjekje të
mbani gjallë poezinë që shkruhet sot nga
të rinjtë në Angli apo Amerikë?
T. S. ELIOT: Nuk di ç’të them. Kam bërë
diçka kohë më parë, kur isha duke lexuar
disa recensione të vogla në kërkim të ndonjë
talenti si botues. Sa më shumë plakesh,
aq më shumë nuk mund ta ndash njeriun
nga të tjerët. Ke gjithnjë frikë se do i shohësh
të rinjtë, ashtu siç kanë bërë gjithnjë
më të moshuarit. Unë kam një koleg më të
ri që është poet dhe ka gati disa dorëshkrime.
Kur mendoja se dikush kishte vërtet merita,
ia tregoja miqve të mi më të rinj, kritikat
dhe gjykimet e të cilëve i vlerësoja. Por, sigurisht,
ekziston gjithnjë rreziku se ka merita
aty ku ti nuk sheh. Kur ti sjell diçka që
çudit të rinjtë si nga shija, edhe nga gjykimi,
atëherë duhet të jetë diçka e rëndësishme.
Nganjëherë ka shumë rezistencë.
Edhe vepra ime ka rezistuar kur isha ende i
ri nga njerëz që ishin të mendimit se ishin
mashtrim apo diçka e këtij lloji.
Intervistuesi: A mendoni se poetët më
të rinj në përgjithësi kanë hedhur poshtë
eksperimentalizmin e poezisë së hershme
të këtij shekulli? Pak poetë duket
se rezistojnë tashmë, por disa kritikë më
të vjetër si Herbert Read besojnë se poezia
pas jush ka qenë një kthim prapa për
tonalitetet e vjeëtruara.
T. S. ELIOT: Nuk mund të përjetojmë
revolucion çdo 10 vjet.
Intervistuesi: Por, a ka qenë një
kundërrevolucion më shumë se një eksplorim
për mundësitë e reja?
T. S. ELIOT: Jo, nuk ka patur kurrfarë
kundërrevolucioni. Pas një periudhe të daljes
nga forma tradicionale, vjen një periudhë
kurioziteti në të bërit e një eksperimenti të
ri me forma tradicionale. Asnjë kthim prapa
nuk e meriton emrin kundërrevolucion. Kjo
është një prirje në disa qarqe që i rikthehen
skenarëve gjeorgjiane dhe ndjenjave; mes
publikut ka gjithnjë njerëz që preferojnë
mediokritetin dhe kur marrin atë që duan,
thonë: “Oh, ç’lehtësim! Ja ku na erdhi një
poezi e mirë, përsëri!”.
Gjithashtu ka njerëz që e pëlqejnë poezinë
moderne, ka edhe nga ata që kanë nevojë
për ulje efekti.
Intervistuesi: Kam disa pyetje të tjera,
në mbyllje. Më 1945 ju keni shkruar “Një
poet dueht të marrë materialin e tij në
gjuhën e tij kombëtare, ashtu siç flitet
në rrethin e tij shoqëror”. Më pas, keni
shkruar “Muzika është poezi, kështu që
ju mund të jeni një muzikant i fshehur
në të folurën e përditshme”. Pas shënimeve
dytësore, e nënçmuat “anglishten
e standardizuar të BBC”. Kur iu referuat
anglishtes së BBC, gjuha në fjalë u bë
më e fuqishme, për të mos folur këtu
edhe për CBS, NBC, dhe ABC. A përbën
problem dhe vështirësi ky zhvillim për
poetin dhe lidhjet e tij me të folurin e
përditshëm?
T. S. ELIOT: Keni ngritur një problem
shumë të rëndësishëm. Mendoj se keni të
drejtë, e bën më të vështirë vërtet. Secili merr
përgjegjësitë e veta. Edhe unë do të bëj të
njëjtën gjë: do të marr përgjegjësitë e mia.
Mendoj se problemi ndërlikohet nga mjetet
moderne të komunikimit, nga mënyrat e
imponimit, nga e folura dhe lokucionet që
përdor kushdo. Nuk e di sa fjalë duhen për
skenarin e një filmi, por radio është zhvilluar
shumë këto kohë.
Intervistuesi: A ka ndonjë mundësi që
të zhduket një pjesë e së folurës së
përditshme?
T. S. ELIOT: Do të jetë një e ardhme e
errët. Ka të ngjarë, po.
nisa me “Ribashkimi i familjes”, sepse
“Vrasësi në Katedrale” është një periudhë
fragmentare dhe diçka jashtë së zakonshmes.
Është shkruar në një gjuhë të veçantë.
Më vonë më shkoi ndërmend se te “Ribashkimi
i familjes” i kisha dhënë shumë
vëmendje metrikës, saqë e lashë pas dore
strukturën e dramës. Mendoj se “Ribashkimi
i familjes” është drama më e mirë, edhe
pse nuk është ndërtuar siç duhet.
Intervistuesi: Mos ndoshta pas “Burri
i moshuar i shtetit” është një model grek?
T. S. ELIOT: Nuk doja t’i referohesha
ndonjë modeli grek. Gjithnjë i kam parë ato
si pika nisjeje për krijimin. Kjo është një
pikat e dobëta të “Ribashkimi i familjes”;
ishte shumë i afërt me “Eumenides”. U përpoqa
të ndiqja origjinalin tim gërmë për
gërmë. U përpoqa të përdorja mitin grek si
një lloj pedane kërcimi. Pas së gjithash, ajo
që merret si thelbësore dhe e përhershme
në një krijim, sidomos te dramat e vjetra
konsiderohet një situatë. Ti mund ta rimarrësh
në dorë situatën, të rimendosh me
terma modernë, të zhvillosh personazhet
brenda saj. Në të vërtetë ti largohesh gjithnjë
e më shumë prej origjinalit.
Intervistuesi: A i qëndroni ende besnik
teorisë së niveleve në dramën poetike
(kurthi, personazhi, stili i të folurit,
ritmi, kuptimi) të cilën e keni avancuar
që më 1932?
T. S. ELIOT: Nuk jam më aq i interesuar
në teoritë e mia për dramën poetike,
veçanërisht për ato të vitit 1934. Kam menduar
më pak për këto teori, duke qenë se i
kam dhënë më shumë kohë teatrit.
Njeriu kërkon të heqë nga
kraharori diçka që e
pengon. Ai nuk e di mirë se
çfarë është ajo që dëshiron
të heqë nga kraharori,
derisa e heq më në fund
Përktheu: Rudina Dahri