Sulmi ndaj karikaturistit Kurt Westergaard nuk ishte përpjekja e parë për të zbatuar një fatwa vdekjeprurëse. Kur myslimanët tentuan ta vrasin shkrimtarin Salman Rushdie para njëzet vjetëve, protestat në mesin e intelektualëve ishin të zhurmshme. Sot, shkrimtarët dhe dijetarët perëndimorë më parë do të strehoheshin sesa t’i mbrojnë të drejtat themelore.
Në vitin 1988, romani “The Satanic Verses” (Vargjet satanike) i autorit Selman Rushdie u botua në edicionin origjinal në gjuhën angleze. Botimi i tij e shtyu shtetin iranian dhe liderin e tij revolucionar, Ayatollah Khomeini, të lëshojë një "fatwa" kundër Rushdie dhe të ofrojë një dhuratë të majme për vrasjen e tij. Kjo nxiti disa sulme ndaj përkthyesve dhe botuesve të romanit, përfshirë vrasjen e përkthyesit japonez Hitoshi Igarashi. Miliona myslimanë rreth e rrotull botës, të cilët kurrë nuk kishin lexuar asnjë rresht të librit dhe as që e kishin dëgjuar më parë emrin Salman Rushdie, donin të shihnin të përmbushur dënimin me vdekje ndaj autorit – dhe sa më shpejt aq më mirë, në mënyrë që nderi i njollosur i profetit të mund të lahej prapë me gjakun e Rushdie.
Në këtë atmosferë, asnjë botues gjerman nuk pati kurajën të botojë librin e Rushdie. Kjo nxiti një grusht të shkrimtarëve të njohur gjermanë, të udhëhequr nga Gunter Grass, të marrin iniciativën për t’u siguruar që romanet e Rushdie të mund të paraqiten në Gjermani duke e themeluar një shtëpi botuese ekskluzivisht për atë qëllim. U quajt ‘Artikel 19’, e emëruar sipas paragrafit në Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut të Kombeve të Bashkuara, e cila garanton lirinë e shprehjes. Qindra shtëpi botuese, organizata, gazetarë, politikanë dhe anëtarë të tjerë të mirënjohur të shoqërisë gjermane ishin përfshirë në projektin, i cili ishte koalicioni më i gjerë që ishte formuar ndonjëherë në historinë gjermane të pasluftës.
Simpatia për ndjenjat e lënduara të myslimanëve
Shtatëmbëdhjetë vjet më vonë, pasi ditorja daneze Jyllands-Posten botoi disa karikatura të Muhamedit, pati reagime të ngjashme në botën islame me ato që pasuan botimin e “The Satanic Verses”. Miliona myslimanë nga Londra deri në Xhakarta, të cilët nuk i kanë parë kurrë karikaturat apo nuk e kanë dëgjuar kurrë më parë emrin e gazetës, dolën nëpër rrugë në shenjë proteste kundër një ofendimi ndaj profetit dhe kërkuan dënimin e duhur për fyesit: vdekjen. Udhëheqësi i Al-Qaida-s Osama bin Laden madje shkoi aq larg sa të kërkojë ekstradimin e karikaturistit në mënyrë që të ndëshkohej nga një gjykatë islamike.
Kësaj here, megjithatë, ndryshe prej rastit Rushdie, zor që ka shfaqur dikush solidaritet me karikaturistin e kërcënuar danez – përkundrazi. Grass, i cili e kishte iniciuar fushatën ‘Artikel 19’, shfaqi mirëkuptimin e tij për ndjenjat e lënduara të myslimanëve dhe reagimet e dhunshme që pasuan. Grass i përshkroi ato si ‘përgjigje fundamentaliste ndaj një veprimi fundamentalist,” në procesin që tërhiqte barasvlerë morale ndërmjet 12 karikaturave dhe kërcënimeve me vdekje ndaj karikaturistit. Grass gjithashtu është shprehur se: “E kemi humbur të drejtën për të kërkuar mbrojtje nën ombrellën e lirisë së shprehjes.”
“Besoj se ribotimi i këtyre karikaturave ka qenë i panevojshëm, ka qenë i pandjeshëm, ka qenë pa respekt dhe ka qenë i gabuar,” ka komentuar Sekretari i atëhershëm britanik i shtetit Jack Straw, duke iu referuar vendimit të disa organizatave mediale europiane për të ribotuar karikaturat. Ndërkohë, Vorwärts, organi partiak i Partisë Social Demokrate të qendrës së majtë të Gjermanisë – një prej dy partive më të mëdha të vendit – ka mbrojtur të drejtën e shprehjes në përgjithësi, por ka dhënë opinionin se në këtë rast të veçantë, danezët kanë ‘abuzuar’ me lirinë, “jo në kuptimin ligjor, por në atë politik dhe moral.” Për Fritz Kuhn, udhëheqësi i atëhershëm i dhomës së parlamentit për Partinë e Gjelbër, ka qenë një përvojë ‘deja vu’: “Ato (karikaturat) m’i kujtojnë vizatimet antihebreje të epokës së Hitlerit para vitit 1939.” Me këtë deklaratë, Kuhn, i cili është lindur në vitin 1955, ka demonstruar se ose ka një memorie të paralindjes ose nuk e ka parë kurrë as edhe një karikaturë antisemitike në gazetën propaganduese naziste Der Sturmer.
Si eunukë që flasin për seks
Ishte sikur t’i dëgjosh të verbrit duke folur për art, të shurdhët duke folur për muzikë apo eunukët duke diskutuar për seks bazuar në thashetheme. Me përjashtim të së majtës Die Tageszeitung, konservatives Die Welt dhe qendrores Die Zeit, çdo gazetë apo revistë gjermane e ndoqi këshillën e bashkëudhëheqëses së Partisë së Gjelbër Claudia Roth, e cila ka thënë “de-eskalimi fillon në shtëpi,” dhe kanë gabuar në anën e kauzës duke mos i ribotuar karikaturat. Psikanalisti i njohur gjerman Horst-Eberhard Richter ka këshilluar: “Perëndimi duhet të përmbahet nga çfarëdo provokim që prodhon ndjenja të përuljes dhe poshtërimit.” Natyrisht, Richter ka lënë të hapur pyetjen nëse ‘perëndimi’ duhet gjithashtu duhet t’u shmanget veshjes me minifund, ngrënies së derrit dhe legalizimit të ortakërisë së të njëjtit seks në mënyrë që t’i ikë nxitjes së çfarëdo ndjenje të përuljes dhe poshtërimit në botën islamike.
Sikur të ribotoheshin karikaturat e Muhamedit nga i tërë shtypi gjerman, atëherë lexuesit e gazetave do të mund të shihnin se sa të parrezikshme kanë qenë 12 karikaturat dhe sa i çuditshëm dhe i pakuptimtë ishte bërë i tërë debati. Në vend të kësaj, diskutimi u ishte lënë ‘ekspertëve’, të cilët, në të kaluarën, në emër të lirisë së shprehjes, kishin mbrojtur çdo kritikë ndaj papës dhe kishës si dhe çdo vepër artistike blasfemuese, por të cilët, në rastin e karikaturave të Muhamedit, papritmas mbajtën qëndrimin se duhet marrë në konsideratë ndjenjat religjioze të popujve të tjerë.
Por ky argument ka qenë qartë vetëm një justifikim, një mënyrë për t’u justifikuar nga fakti se kanë heshtur nga frika. Mbi të gjitha, disa gjëra kanë ndodhur në kohën ndërmjet aferës Rushdie dhe karikaturave: 11 shtatori, bombat në Londër, Madrid, Bali, Xhakarta, Djerba – ngjarje që disa komentues i kanë interpretuar si reagim nga bota islamike ndaj degradimit dhe poshtërimit nga ana e Perëndimit. Kundër këtij kërcënimi, dukej më e arsyeshme dhe, mbi të gjitha, më e sigurt, të tregohej respekt ndaj ndjenjave religjioze sesa të insistohej në të drejtën e lirisë së shprehjes.
E drejta për të fyer më e rëndësishme sesa mbrojtja e të fyerve
Shumë pak njerëz treguan gatishmëri për të thyer radhët. Midis tyre ishte Rowan Atkinson (“Mr. Bean”), i cili në kontekst të debatit mbi legjislacionin e propozuar britanik mbi nxitjen e urrejtjes religjioze, ka deklaruar se “e drejta për të fyer është shumë më e rëndësishme sesa ndonjë e drejtë për t’u mos fyer.” Dhe Ayaan Hirsi Ali e lindur në Somali, grua laike myslimane që jeton në Holandë, u përgjigj me një manifest që fillonte me fjalët: “Jam këtu për të mbrojtur të drejtën për të fyer.”
Por ajo ishte një prej disa përjashtimeve. Madje edhe presidenti i atëhershëm francez, Jacques Chirac, përkohësisht harroi se e përfaqësonte vendin e Sartre, Voltaire dhe Victor Hugo, dhe deklaroi se “çfarëdo që mund të ofendojë besimin e të tjerëve, veçanërisht besimin religjioz, duhet të shmanget.”
Kështu filloi “de-eskalimi” për të cilin ishte bërë thirrje. Problemi i vetëm është se ana tjetër nuk është duke menduar për de-eskalim. Fatwa kundër Salman Rushdie është ende në fuqi dhe përpjekja për të vrarë Kurt Westergaard-in nuk ishte përpjekja e parë për të përmbushur një dënim me vdekje për një rast në të cilin asnjë krim nuk është bërë. Islami mund të jetë “religjion i paqes” në teori, por duket ndryshe në praktikë.
Një avokate gjermano-turke që jeton në qendër të Berlinit së fundi është dashur të fshihej për shkak se mori kërcënime me vdekje pas botimit të një libri. Vëllimi nuk përfshinte ndonjë karikaturë të Muhamedit. Është vetëm titulli që shërben si provokim: “Islami ka nevojë për një revolucion seksual.”
Der Spiegel
Përktheu: Alfred Beka
