Magjia e këngës

Tregim nga Istref Haxhillari


Elbasani merrte frymë me
zor shtrirë në dyshekun e
gjerë që fillonte aty ku ndahej
nga Librazhdi e vazhdonte gjer afër
Cërrikut. Shpërndarë në sipërfaqe të
madhe, me shtëpi rrethuar nga avlli, kopshte
e pemë të shumta mbirë gjithandej
në tërë sipërfaqen e sheshtë të qytetit,
Elbasani kishte aromen e vet karakteristike.
Vetëm fushë ngado të hidhje sytë,
qyteti s’kishte asnjë kodër sado të vogël.
Në këtë pikë nuk kishte tjetër të ngjashëm
me të. Qytete të mëdhenj nëpër botë
kanë kodra e brigje, vende të ngritura,
po Elbasani asnjë të tillë.
Shkumbini që fillonte diku nga malet
e Mokrës, merrte fuqi, fryhej e zmadhohej
nga të tjerë lumenj e përrenj pafund
rrotull tij. Kur vinte në Elbasan, i fuqishëm
sa më s’ka, ngjasonte me
mbretërit e kohëve të shkuara që nuk
duronin t’u kundërshtonte askush se
bënin hatanë.
Lufta e njerëzve me lumin e vjetër
sa bota, herë - herë ashpërsohej shumë,
merrte përmasa të çuditshme si askund
tjetër. Në kohët e vjetra banorët i faleshin
Zotit nëpër kisha e xhami, luteshin me
gjithë shpirt t’i pakësonte fuqinë shkatërruese
përbindëshit që i përndiqte pa
mëshirë vit pas viti. Më pas përgatisnin
thasë me baltë e rërë, gurë të mëdhenj
rrokullisur nga faqet e maleve përgjatë
lumit, i hidhnin nëpër valët e egërsuara...
Njerëzit ngritën një vend të veçantë
larg lumit të harbuar, e rrethuan me mure
të lartë prej gurësh të mëdhenj dhe u strehuan
aty të sigurt. Kalaja e Elbasanit
ngritur në mes të fushës në sipërfaqe të
madhe ngjante me qytet të vogël brenda
qytetit të madh. Banorët e Kalasë ishin
të pëzgjedhur, më elbasanas se ata jashtë
saj, më të ditur e më të vjetër. Ndiheshin
krenarë, mbaheshin rëndë,
visheshin me sqimë, kriheshin sipas
modës së fundit. Të tjerët i merrnin
model, përpiqeshin t’u ngjanin. Gratë e
Kalasë, të hijshme, të bukura prej natyre,
stolisur sipas gustos më të fundit,
bënin përshtypje të veçantë.
Qytetarët babaxhanë, të shtruar e të
gjendur për njëri - tjetrin, e donin jetën dhe
gëzimet e saj, ndaj të shumtën e kohës ishin
të qeshur, tërë gaz. Këndonin kudo ato këngët
e tyre të thjeshta dhe aq të bukura, sa të
vinin në mendime të thella për këtë të uruar
botë që na ik shpejt pa kuptuar.
Ishte moti kur Isuf Myzyri, plakur
shumë, i afrohej fundit të jetës po fama
e tij lartësuar përmbi Malin e Vashës,
në Elbasan dhe tërë Shqipërinë. Këngët
që thurte bëheshin më të dhimbshme, më
prekëse e tunduese, me shumë filozofi
brenda. Muzika e tij kishte marrë përmasa
hyjnore.
Herët në mëngjes, me shtatin e vogël,
rrëgjuar nga pleqëria dilte te porta e shtëpisë.
Shoqëruar nga violina e ngrënë
prej kohës, ulej nën fikun e moçëm, me
degët ndehur nëpër tërë bahçen. Shumë
elbasanas, me plagë të rënda të shpirtit,
të vjetra e të reja, prisnin të dilte mjekun
e rrallë, i aftë të shëronte shformime të
rënda të zemrës së njeriut si askush tjetër.
Ashtu doli edhe atë ditë të nxehtë
vere. Rrudhat harbonin pa mëshirë nëpër
fytyrën e lodhur, po të qeshur prej natyre.
Vështroi nga porta gjysmë e hapur.
Një djalë jo fort i ri, aty te të dyzetat,
me shprehje të dhimbshme në fytyrë, hapi
me vërtik portën e avllisë dhe hyri në
kopshtin e Myzyrit. Burri i hijshëm me
trup atleti dhe kaçurrelat e pabindura që i
binin mbi sy, dukej në ditë të hallit. Bota
kishte humbur shkëlqimin, ngjyrat nuk
ekzistonin. Një merak i pakuptuar e
mundonte tmerrësisht. Me përkulje e nderim
të veçantë iu drejtua plakut çudibërës.
- Usta, kam hall të madh, po më çahet
zemra, po më lot mendja, nuk fle as
natë, as ditë kam tre javë të tëra. Më bëj
derman.
Plaku vuri dorën mbi sy, të mbrohej
nga dielli. Vështroi për një çast dhe kuptoi
përnjëherë hallin e madh të tjetrit.
Më shumë se fjalët i bënë përshtypje sytë
e tij të kapitur, rrethuar me shirit të
bronztë. Pikasi hallin e rëndë, ndjeu dertin
e pazakonë të atij burri të ri bërë më
dysh nga pesha e barrës së madhe.
- Si të quajnë, ç’brengë ke?
- Më thonë Mustafa. Dudia më braktisi.
Prej tre javësh ka zënë një tjetër,
nuk më dëgjon, nuk e prekin lotët e mi,
më përbuz. Harroi dhjetë vite sevda
sikur nuk kanë qenë kurrë.
- Të ka dashur me të vërtetë?
- Lonte mendsh pas meje, nuk duronte
ditë pa më parë, tani përnjëherë u
largua. Mos i kanë bërë magji?
Ustai e vështroi me dhembshuri, që
e ngrohu burrin e hijshëm më shumë se
fjalët që i tha.
- Ik o bir, pas një jave si sot eja.
Mos i shko prapa, duro, qëndroji larg
Dudisë, sillu sikur nuk të bën përshtypje,
thyeja zemrën.
Pas një jave Mustafai mori ilaçin e
ustait, atë këngën e jashtëzakonshme që
përjetësoi brengën e shpirtit dhe dërmoi
zemrën e gruas së pabesë:
Të desha më hakikat
Të pata mike për jetë
Mirpo paskam qenë pa fat
Ma punove pa të drejtë
***
Përmbi Elbasan dielli ndriste me shkëlqim
verbues. Të nxehtit përhapej ngadalë,
i sigurt rrugëve të pluhurosura. Diku
u pa të bariste një grua e re, me shtat të
derdhur, kryezbuluar sikur donte të sfidonte
temperaturat e larta të atij korriku
faqezjarr. Njerëzia strukur nëpër
qoshe dhe hajate e vështronin të magjepsur
atë bukuri të rrallë, e ndiqnin me sy
për një copë herë të gjatë derisa silueta e
saj e mjegulluar zhdukej pas brrylit të
rrugës. Kur hyri te porta e Kalasë, kalimtarët
e rrallë dalluan brenda atij kurmi
të bukur Dudinë e famshme. Të pakët
ishin ata që e njihnin më parë këtë
grua të hijshme si rrallë të tjera në Elbasan.
Kënga që kishte dalë para pak
kohësh e pati nxjerrë përnjëherë nga fshehtësia
në dritën e diellit. Shumë shpejt
emri i saj zuri të qarkullonte gojë më
gojë dhe turmat e njerëzve, madje edhe
atyre që e patën njohur më parë, e ndiqte
me vështrim nga larg, sikur të që një
qenie jashtëtokësore ardhur befas në qytetin
e tyre. Magjia e këngës depertoi
me shpejtësi zemrat e njerëzve, tronditi
Elbasanin, dërrmoi shpirtrat e ndjeshëm
të banorëve paqësorë.
Ajo e dëgjoi këngën për herë të parë
në një dasmë të Kalasë. Këngëtari këndonte
dhe qante. Lotët pikonin mbi telat
e violinës që vajtonte atë dashuri të
zjarrtë, vrastare. Pas tij rrinte i hutuar
një burrë i parruar, pakrehur që nuk
shikonte asnjeri përveç këngëtarit dhe violinës
së tij. Burri nuk qante, madje
dukej se asgjë s’kuptonte. Me vështrim
budallai vetëm ndiqte melodinë dhe i
thoshte këngëtarit të fillonte prap, kur ai
sapo e kishte përfunduar. Dudia nuk e
njohu në fillim burrin e parruar e të
palarë po zemra e ndjeu e para dhe i
buçiti me forcë si një shqisë e pakuptuar.
Gruaja e hijshme vështroi me vëmendje
dhe dalloi prapa asaj veshjeje të përçudnuar
Mustafanë e bukur si dritë. Iu
muarr mentë dhe pas një çasti u shtri e
zalisur në mes të atij grumbulli dasmorësh.
U ndërpre hareja, një hije trishtimi
ra mbi tërë ahengun. Gratë po
mundoheshin të sillnin në vete gruan pa
ndjenja. Dikush thirri me të madhe:
- Dudi!
Burri i parruar, shastisur pas këngës
dhe këngëtarit, u zgjua përnjëherë nga
tingulli i mprehtë i zërit që shqiptoi atë
thirrje mallëngjyese, sikur erdhi në vete
nga një gjumë i gjatë. U ngrit në këmbë,
u turpërua për herë të parë pas aq
ditësh nga veshja zhelane, çau me vështirësi
grumbullin e njerëzve dhe u gjend
pranë gruas që filloi të vinte në vete. U
sul e mori në krah, e afroi pranë. U deh
nga aroma e harruar prej aq kohe. Lotë
të rëndë burri shpërthyen me zhurmë e
potere. Dudia ia mori kokën rrethuar
nga kaçurelat e dendura të palara dhe ia
zhyti në gjoksin e saj të hatashëm. Nga
gryka e tharë i doli një tingull i çjerrë:
- Paskam qenë në errësirë!