Eklipsi

Tregim nga James Fenimore Cooper


Eklipsi i diellit, që më keni kërkuar
të përshkruaj, ndodhi në verën e
vitit 1806, ditën e hënë, më 16
qershor. Intensiteti i madh i hijes ra mbi kontinentin
amerikan, diku edhe me tolerancë edhe
më të madhe. Atëherë isha duke i bërë vizitë
prindërve të mi, në shtëpinë time, që ndodhet
midis vargmaleve Otsego, në atë vend ku eklipsi
ishte më i dukshëm. Kujtimet e mia të asaj dite
dhe incidentet që pasun janë aq të gjalla a thua
se kanë ndodhur dje.
Liqeni Otsego ka një lartësi të konsiderueshme
mbi nivelin e detit. Fshati ku jeton familja ime,
ndodhet poshtë liqenit, në një lëndinë që shtrihet
midis 2 kufijve paralele dhe është vend malor.
Susquehanna quhet përroi me ujë të kristaltë
dhe të rrjedhshëm, që buron nga juglindja e liqenit.
Mbi të ndodhet një urë e lartë prej druri, që
ndan rrugën kryesore të qytetit të vogël nga lëndina
dhe livadhi në bregun lindor të lumit.
Këtu ndodhet gjithçka që dëshiron, liqeni,
lumi, mali, pemët dhe njerëzit që banojnë aty, që
i japin një ndikim të plotë lëvizjes së ndryshuar
të dritës dhe hijes, sidomos ditën e eklipsit.
Gjatë errësimit nga eklipsi, e gjithë popullata
ishte në një gjendje të një pritjeje mjaft të ankthshme
për javë të tëra, para se të ndodhte.
Në vigjilje të 16 qershorit, rrethi ynë familjar
mundi të mendojë ose të bisedojë edhe për
ndonjë temë.
Kisha babain dhe 4 vëllezër që jetonin aty.
Biseda jonë u përqendrua tërësisht mbi lëvizjet e
planetëve dhe kometave, misterit dhe eklipsit.
Të gjithë ishim të ngazëllyer duke ndjerë se
na priste një spektakël i madh dhe i jashtëzakonshëm
– një spektakël që nuk mund ta përjetonin
kurrë miliona njerëz në këtë botë.
Duhet të ketë pasur pak nuancë egoizmi në
ndjenjën që ishim të favorizuar përkundrejt të
tjerëve, por mendoj se emocioni ynë ishte shumë
i arsyeshëm.
Të shumta ishin profecitë lidhur me kohën,
shpresat dhe frika e shprehur te njerëz të ndryshëm,
teksa po afronte mbrëmja.
Një re kalimtare arriti të fshihte pamjen
madhështore nga sytë tanë. Shiu ose mjegulla
dobësoi madhështinë e atij çasti. U dëshpërova.
Barometri i madh ishte i volitshëm. Jepte shpresa
për kohë të thatë. Vështrimet tona të fundit të
asaj nate para se të na zinte gjumi, u kthyen
përkundrejt qiellit plot yje.
Veprimi i parë që bëmë në mëngjes ishte të
hapnim dritaret – përsëri për të disatën herë,
vëzhguam qiellin. Kur ia befa nga shtrati, në
mëngjes herët, vura re se qielli ishte i qetë dhe pa
re.
Dita kishte zbardhur, por hijet e natës ende
po zgjateshin mbi lëndinë. Për një moment, syri
u fiksua në një pamje të zakonshme – liqeni i
kthjellët, me bregun e hijshëm, me kodrat ku çdo
shkëmb, shpellë dhe luginë ishin shkelur nga unë
me mijëra herë – gjithçka që shihja ishte shumë e
dashur për mua, tamam si fytyra e një miku.
Dukej sikur peizazhi me atë bukurinë verore
sillte diçka deri tani të panjohur për ne – nuk
ishin hijet e eklipsit të madh që binin mbi çdo
rrymë brenda pak orësh!
Ishte një objekt në këtë peizazh që një i huaj
do ta dallonte padyshim ose mund ta quante të
shëmtuar, por kjo pamje ishte e njohur për këdo
në fshat – trungu i lartë ngjyrë gri i një pishe të
vdekur dhe pa degë, që shtrihej në kurorën e kodrës
lindore, që në kohën e hedhjes së themeleve
të fshatit kishte përballur kushedi se sa stuhi.
Sa i takon fantazisë sime fëminore, më dukej
si një shkop flamuri imagjinar apo si “poli i lirisë”
i ndonjë brezi të mëparshëm; por tashmë,
teksa këqyrja linjën e trungut të lartë, me atë
formën e pazakontë me ngjyrë gri metalixato, u
bë si një direk i ndonjë anije fantazmë.
Më kujtohet që e prita me një buzëqeshje, si
të ishte vështrimi i parë i prezantimit me rrënojat
e vjetra të pyllit, me rastin e kthimit tim në
vendlindje.
Por një objekt tjetër i largët papritmas më
tërhoqi vëmendjen. Zbulova një yll – një yll të
vetmuar – që vezullonte zbehtë në një qiell që
tashmë kishte ndryshuar ngjyrë, në një mugëtirë
të verdhë në gri, ndërkohë që shumë ngjyra të
gjalla nisën të skuqnin qiellin nga ana lindore.
Nuk kishte asnjë objekt tjetër të dukshëm në
qiell në mënyrë absolute – nuk kishte asnjë re, as
mjegulla më e pakët nuk ekzistonte. Ai yll i vetmuar
ngjalli mjaft interes për mua. Vazhdova të
shihja nga dritarja me vëmendje duke u përhumbur
nëpër ëndrra. Ai yll ishte një trup qiellor,
dihej nga të gjithë që ishte planet dhe mendja
m’u mbush me imazhe planetësh.
Truri im ishte konfuz me ide të mjegullta për
magnitudat dhe largësitë qiellore dhe hapësira
boshe, nga qeniet që mund të jetonin në një trup
qiellor si ky, me jetë, ndjenja, shpirt dhe aspirata
si ne të tjerët.
Shumë shpejt, dielli u duk sikur u shtua në
masë. Vura re rrezet e diellit që dukeshin mbi
drurët e pyllit tej malit nga ana lindore.
Po shihja, siç kisha bërë me qindra herë të
tjera, skuqjen e diellit, ndriçimin e vakët gradual
mbi kodrat e ndryshme, me pishat që i rrinin
si kurora në majë, dritën e verdhë që rrëshqiste
nga malet e anës së perëndimit dhe hapjen e pamjeve
dhe fushave të qarta të korijeve dhe lëndinave,
deri te liqeni, lugina dhe fshati që shtrihej
aty poshtë.
Më ne u bashkuan edhe shokët, kushërinjtë,
të gjithë që mezi prisnin dhe ndjeheshin të ekzaltuar
dhe që secili prej tyre donte të siguronte
ndonjë palë syze për të parë më mirë gjithçka që
ndodhte në hapësirën qiellore.
Nga ora 9 e darkës ajri i freskët, që është i
veçantë netëve të verës në vargmale kishte lënë
pas një nxehtësi e avull.
Qielli ishte krejt pa re dhe një ditë aq madhështore
nuk kishte zbardhur ndonjëherë në mjedisin
tonë. Mund të shihnin një lloj trysnie mbi sipërfaqen
e butë të liqenit.
Dolëm nga shtëpia dhe kaluam përtej kopshtit
deri afër kufirit te rrugët me bar që shtrihen
midis portave dhe liqenit. Këtu nuk kishte degëzime
të dala për të vëzhgar pamjen; qielli, malet
dhe sipërfaqja e kthjellët para nesh, gjithçka dukej
krejt e qartë.
Teksa ora e eklipsit po afrohej, padurimi dhe
emocioni ynë rritej pa masë.
Më të moshuarit ishin duke diskutuar mbi
hollësitë e një eklipsi të ndodhur kohë më parë:
duke i lënë ata të ringjallnin kujtimet e tyre,
shëtita përgjatë lëndinës, përmes rrugës kryesore
të fshatit.
Në këtë vend të vogël zor se ndeshesh me njeri,
edhe ata që shihja nuk më dukeshin të njohur.
Kjo më dha një gjallëri të veçantë atë ditë në
pritje të eklipsit.
Meqë nuk zotëronte ende shqetësimi tek njerëzit,
edhe pse gjërat ishin të pazakonta në ato orë
të vona të së dielës verore. Shumë njerëz ishin të
zënë me punët e përditshme, gratë dhe fëmijët
ishin duke ardhur me kova me ujë ndër duar,
fshesa dhe gjilpëra e qepjes ende nuk ishin lënë
mënjanë, farkëtari dhe zdrukthi i marangozit
dëgjoheshin ende.
Karroca të ngarkuara, qerre me njerëz lart
lëviznin nëpër rrugë; trafiku i zakonshëm dhe i
qetë në fshat nuk ishte ndërprerë ende.
Një qerre e ngarkuar tepër me sanë ishte duke
kaluar urën, duke ardhur nga fushat, qerrexhiu
dukej i lodhur e i përgjumur, tërësisht i
pavetëdijshëm për lëvizjet e pazakonta në qiell.
Njerëzit në përgjithësi ishin vigjilentë, gjithsesi;
në çdo shtëpi vëzhgonin, grupe të tjerë njerëzish
ecnin rrugëve të hutuar duke biseduar me njëritjetrin
me gjallëri. Thuhej se nuk duhej ndonjë
filozof i shkollës skeptike midis njerëzve, që të
mos angazhonte veten në besimin tek eklipsi i
diellit – thjesht sepse ata nuk kishin parë kurrë
ndonjë të tillë në jetën e vet.
Diskutimet vazhdonin. Por ajo që fqinjët tanë
nuk e shihnin, i bënte të mos arsyetonin.
Këtu dallohej dinjiteti i arrestimit njerëzor!
Duhej një gjykim i drejtë. Plot ankth për të dëshmuar
për bisedën e tyre, me një dashuri djaloshari
për argëtim, u nisa në ndjekje të tij. Ai ishte
larguar nga fshati, se kishte gjetur punë gjetkë.
Duke qenë besnik i parimeve të tij, para se t’i
hipte kalit atë mëngjes, i kishte deklaruar gruas
së tij “nuk po ikte për shkak të eklipsit”, madje
me çiltërsi fisnike ai pohoi se nëse eklipsi do ta
zinte në befasi, gjatë udhëtimit “do ta vërtetonte
atë”.
Nuk kisha ndërmend të kthehesha ende, kur
njëri prej vëllezërve të mi, ai më trimi dhe me
një mendje më të qartë se shokët e tij, bërtiti
duke thënë se kishte parë shumë qartë një vijë të
errët, nga ana perëndimore e diellit!
Të gjithë fytyrat papritmas u kthyen andej
dhe përmes syzeve mundëm të shihnin një objekt
si të pluhurosur, por që dallohej mirë dhe që errësonte
dritën që lëshonte dielli.
Një thirrje kënaqësie, pothuaj triumfuese, na
shpërtheu të gjithëve në mënyrë krejt të pavullnetshme.
Nuk kishim pse zhgënjeheshim, asnjë re nuk
kishte aty për t’i rënë si perde spektalit; pamja,
pothuaj e mbinatyrshme në sublimitetin e vet,
tashmë po zhvishej para nesh.
Në një kohë fare të shkurtër, u dallua qartë
forma e rrumbullakët e hënës. Na shpërtheu
përsëri një brohoritje habie, teksa sa njëri, sa
tjetri deklaronin atë që panë.
Gradualisht ajo errësirë misterioze dhe sferike,
ra mbi shpirtin tonë.
Ende nuk kishte ndonjë ndryshim perceptimi
në dritën e diellit që ra mbi liqen dhe mbi mal;
skena e njohur mori një pamje disi qesharake, të
ndritshme dhe vezulluese tamam siç ndodh rëndom
në ditët e majit.
Njerëzit po mbushnin rrugët, u mblodhën
turma të tëra – i braktisën punët e tyre – i harruan
për ca momente – të gjitha fytyrat u drejtuan
përpjetë.
I vogël ishte ndryshimi i dritës, kështu që tek
një vëzhgues i pakujdesshëm dukej dallimi dhe
kjo bëri që kokat të ktheheshin lart.
Ngadalë-ngadalë 1/5 apo ¼ e diskut të diellit
u errësua – këtë gjë mund ta dallonim vetëm nëse
vinim syze, përndryshe nuk dukej asgjë.
Nxehtësia e mesditës nisi të pakësohej dhe diçka
nga freskia e mëngjesit u kthye mbi lëndinë.
Po shihja përpjetë, duke patur si qëllim të shihja
momentet e para kur plani i errët i hënës të
dukej me sy të lirë, kur m’u afrua një i panjohur.
“Eja me mua!” më foli qetë-qetë, në të njëjtin
moment kur më tërhoqi krahun dhe më drejtoi tutje.
Ishte njeri fjalëpak dhe në fytyrën e tij kishte
një shprehi që më bëri ta shoqëroja pa hezituar
fare. Më çoi në sheshin e gjykatës dhe që andej u
futëm në një ndërtesë aty afër, brenda në një dhomë
ku ishin edhe dy të tjerë.
Në një dritare, duke parë nga qielli, qëndronte
një siluetë që më tërhoqi vëmendjen menjëherë.
Ishte një burëë me një fytyrë të drobitur, me duar
të lidhura, një i burgosur i dënuar me vdekje. Pranë
tij ishte rojtari i burgut.
Një tragjedi e dhimbshme ishte vënë në skenë
në qytetin tonë të vogël. Një mësues kishte rrahur
një fëmijë për një gabim shumë të papërfillshëm.
Vuajtësja ishte një vajzë e vogël, mbesa e tij
dhe thuhej se të qënët i gjymtuar e kishte penguar
fëmijën nga të shqiptuarit e disa fjalëve, të cilat
mësuesi i saj kërkonte t’i përdorte patjetër. Për të
mposhtut kryeneçësinë e vajzës së vogël, mësuesi
vazhdonte ta godiste aq rëndë, saqë ajo nuk shërohej
dot nga plagët e marra dhe vdiq disa ditë më
vonë.
Mësuesi u arrestua, u dënua për vrasje dhe
mori dënimin me varje në trekëmbësh.
Kjo ngjarje solli mjaft reagime. Mësuesi kishte
qenë mjaft i mirë, çdo orë, çdo ditë.
Padyshim që ishte i penduar për krimin e bërë.
Ai kishte qenë krejtësisht i vetëdijshëm për plagosjen
e rëndë fizike të vogëlushes. Kaq keqadhje
kish ndjerë, saqë zgjoi simpatinë e publikut gjatë
gjyqit.
Kryetari i gjykatës nuk e kishte afër shtëpinë.
Peticioni për mësuesin ishte marrë në momentin
e fundit, për firma plotësuese. Duhen marrë
parasysh edhe disa milje që duhej të udhëtonte
postieri, që nuk janë përfshirë në matjen e
kohës.
Asnjë mesazh nuk u mor dhe nuk dukej se
mund të merrte anulim të dënimit me vdekje.
Dita erdhi – turma njerëzish nga Chenango dhe
Unadilla mbushën fshatin, për të qenë dëshmitarë
të dhimbjes meqë ekzekutimi do të bëhej në
publik.
Nga një pozicion i lartësuar, mbi rrugën
kryesore të fshatit dukeshin shumë njerëz.
I burgosuri u mor nga burgu dhe i ulur si
zakonisht në arkivolin e tij, ishte transportuar
në vendin e ekzekutimit, midis 2 pastorëve dhe
ungjillit.
Pamja e tij aq e zymtë ishte përtej imagjinatës.
Kisha parë edhe kriminelë të tjerë, por
kurrë nuk kam ndier kaq dhimbje, një jetë në
varje, një jetë pranë vdekjes, një jetë e braktisur.
Kur u afrua afër trekëndëshit, u ngrit nga
vendi i tij dhe duke lëvizur duart e lidhur me
zinxhirë, u kthye mbi objektin e tmerrshëm, që
të mos e duronte dot më gjatë dhimbjen. Pastorët
e ungjillit ia dolën mbanë të vetëpërmbaheshin.
Lutësi i fundit ishte paraqitur duke thënë
lutjen “Amin!” që ende tingëllonte i ngjirur,
me zë lutës dhe pothuaj në fikje e sipër në veshët
e turmës së njerëzve.
U dëgjua një zë që thoshte se u shty afati i
ekzekutimit të tij dhe i burgosuri u dërgua
përsëri në atë birucë të tmerrshme nga ku doli
në mëngjes.
I tillë ishte njeriu fatkeq që u soll nga biruca
e tij atë mëngjes, për të parë fenomenin e
eklipsit.
Gjatë vitit të kaluar ai e kishte parë diellin,
por vetëm një herë. Burgu i atyre ditëve kalohej
në biruca, ku nuk dukej fare drita e diellit.
Nuk mund ta harroj pamjen e tij, emocionin,
ndrydhjen. Tashmë mund ta shoh, aty pranë
dritares, të zbehtë dhe të dobësuar nga burgosja
prej një viti, të tejmbushur me dhimbje, me ato
faqet e rrudhura nga lotët e vazhdueshëm, ajo
kornizë që dëshmonte thellësinë dhe ndikimin
rrënues të ndjenjës së fajit dhe brejtjes së
ndërgjegjes.
Këtu ndodhej një burrë fatkeq, i përpirë në
thellësitë e mjerimit njerëzor, që do të përballej
me spektaklin më të madh natyror që Zoti denjoi
të na sillte nën Plotfuqishmërinë e Tij. Krimineli
i burgosur, një vrasës në fakt, edhe pse jo me
qëllim, dukej se po shijonte spektaklin qiellor, me
një vështrim të përqendruar. Ishte përfshirë nga
një agoni mjaft e hidhur.
Dukej sikur për të perdja që maskonte botën
përtej pllakës së varrit, ishte ngritur në ato momente.
Ndenji ashtu i palëvizur si një statujë, me
duart lart me pranga. Mbase shpikja njerëzore
nuk mund të shprehej me fjalë, duke qenë se rëndonte
në forcën e lëvizjes sublime të trupave qiellorë.
Ishte një ndodhi që do të na mbetej gjatë në
kujtesë. Ishtë një mësim aspak i humbur për mua.
Kur u largova nga gjykata, mbi fshat kishte rënë
një ngjyrë jo e natyrshme, e zverdhëlluar, e zymtë.
Një ndryshim i madh po ndodhte. Pemët e
larta kishin humbur gjelbërimin dhe po merrnin
disa konturime të errëta nën një qiell aspak të
zakonshëm.
Liqeni mori një pamje të përflakur, aspak të
zakontë. Të gjitha krijesat e gjalla dukeshin se
po katandiseshin në një gjendje trazimi. Zogjtë
po fluturonin lehtë-lehtë; dukeshin se nuk po e
besonin se kjo ishte afrimi i mbrëmjes dhe ishin
mjaft të pavendosura për lëvizjet e tyre. Madje
edhe qentë – krijesat e ndershme – dukeshin të
shqetësuar dhe i afroheshin pronarëve prej frikës
mbase.
Pamja e etur, e gëzuar, dhe kurioziteti, që
ishte shfaqur herët në mëngjes pothuaj te kushdo,
tashmë ishte shndërruar në një shprehje habie,
ankthi.
Përktheu: Rudina Dahri