Kodet e dasmës

Kodet e dasmës

nga : Fejzulla Gjabri

Të para si shenja, pra si shenja që tregojnë për një ndryshim në njërën nga familjet e grupi shoqëror (fisi a fshati), kodet luajnë rol komunikues me rrethin shoqëror. të që Kodet e dasmës janë të dukshme, po që duhen vënë re. Zakonisht kodet e dasmës nuk ndryshojnë shumë nga zona në zonë. Megjithatë kjo duhet pranuar në konceptin e fjalës dasëm, pasi dasma është shfaqje e kulturës së një populli, që ka të përbashkëtat dhe veçantitë mes krahinave.

Përbashkësitë

Zjarri

Kodi më i hershëm është zjarri mitik. Zjarri është përdorur jo vetëm si mjëet i nevojshëm e i domosdoshëm në zhvillimin e jetës njerëzore, po edhe për t'u mbrojtur. Kështu, në lashtësi ai është përdorur për t'u mbrojtur nga kafshët e egra, ndërsa deri vonë është përdorur për të ruajtur pronat nga grabitësit, qofshin këta edhe kafshë. Kështu, ndizej zjarr në stane. Për të mos u afruar ujku në vathën e bagëtive, ndizej zjarr pak metra larg vathës. Gjithashtu ndizej zjarr në arat larg fshatit (zakonisht kur të mbjellat ishin misër), për t'i ruajtur nga vjetulla. Zjarri ndizej (edhe ndizet) për Ditën e Verës, për të djegë të këqiat etj. Shenjat e zjarrit mitik kanë ardhë deri në dasëm, bile, në fillesën e saj, kur shkuesi
(ndërmjetësi), kërkon të bashkojë dy familje miqësisht. Atëherë, ai merr mashën e zjarrit dhe përzien prushin, ashtu qetë - qetë, pa ba za.
Pasi mbaron këtë
punë, të cilën e kupton i zoti i shtëpisë, sqaron: "Filani, kërkon të bashkojë zjarrmin me ty". Edhe më vonë, kur vijnë rrethi shoqëror për urim, i thonë të atit të vajzës: "A e përziet zjarrmin me filanin?". Pastaj bëjnë urimin: "E marrtë hajrin mbrapa", ose "Qoftë miqësia e mbarë, të trashëgohen", etj. Siç shihet, shkuesi ka
simbolikën e vet: Përzierjen e zjarrit me mashë, ku masha është vetë shkuesi. Urimet janë gjithmonë formuluese. Ato vazhdojnë në dy familjet, në atë të djalit dhe të vajzës.



Si kod komunikues familje - shoqëri, është kënga. Ka patur raste të shtime me pushkë, po edhe shtimi i dritave (të llampës me vajguri më parë) e mbajtja e tyre ndezur gjithë natën. Në fshatin Buzëmadhe, për shembull, ishte vendi i caktuar ku shtihej pushkë kur zihej nuse, që edhe sot i thonë atij vendi "Të zanë nuse".

Lëvizjet dhe dritat
Si mjet tjetër komunikimi, një njoftim jo me gjuhë, po me "paragjuhësi" me shenja (senua) janë edhe lëvizja e njerëzve të shtëpisë nëpër oborr, pra një gjallërim jo i zakontë, i shprehur me shqetësim të gëzuar. Kësisoj ato përgatiten për të pritur e
përcjellë shoqërinë, miqtë e të afërmit. Ky shqetësim i gëzuar ndihet më i qartë te fëmijët. Ata nuk e përmbajnë veten, vetë gëzimin dhe janë të parët, që komunikojnë tashmë me gjuhë me moshatarët e tyre për gëzimin familjar. Zakonisht, bagëtitë i ruajnë fëmijët, po kur janë edhe të rriturit, në mbrëmje i sjellin më herët. Edhe në këtë mënyrë shoqëria, marrin vesh se diçka ka, e nga interesimi, mësojnë se filani ka zanë nuse. Pas shumë shenjave vijnë edhe ahengxhinjtë. Gjithësesi, një dasëm e vogël.

Simbolika e pajës






Paja është pjesa materiale e dasmës (mes familjeve, po edhe nuse -dhëndër). Është dita e veçantë dërgimi i pajës (teshave, rrobave) që në fakt janë rroba që janë përgatitur nga shtëpia e dhëndërrit për t'i dërguar në shtëpinë e nuses e që do kthejnë prapë në shtëpinë e çiftit. Ato duken se janë për ditë dasme, pasi janë të zbukuruara, kali që i mban është me lule a me ngjyra të ndezura. Pra, një kod më
vetë dita e dërgimit të teshave, pajës. Veç këngëve, të cilat janë të veçanta, ku edhe lavdërohet nusja po edhe shahet, ajo merr rëndësi ekspozimi. (Ekspozim, vënie në mur). Në këtë mënyrë, paja kryen dy funksione: funksionin denotimor (përdorues) dhe funksionin konotimor (komunikues) , tamam si një objekt arkitekture. Gjatë kohës
së ekspozimit, ajo humbet funksionin përdorues (denotimor). për t'i funksionuar i dyti, komunikues. kështu, ekspozimi komunikon me punën e madhe dhe vlerat artistike të qëndismave, të punës me tezgjah, si sixhade dhe qilima e të tjera.

Ky funksion, (ekspozim), pas pak ditësh a muajsh, ia lëshon vendin funksionit tjetër perdorues (nevojës, denotimues). Po prapë më vonë, ndoshta pas vitesh luan prapë rol konotimus, si model për t'u transmetuar në objekte të reja, për t'u ekspozuar si kulturë materiale në ruajtje si kujtim, si dhuratë apo edhe në muze.
Gjithësesi, vlera e kulturës materiale transmetohet si kulturë jo vetëm personale, po edhe si kolektive. Ornamentet në qëndizma, në qilima e sixhade, kanë kaluar në praktikë si "sixhade Lume", Jelek Prizreni, brez Dibre etj.

Nëpër këngë e rite, nëpër biseda e veprime, ka disa shenjtërime:
shamia e bardhë (që e le shkuesi), shenjat (materiale që i çohen
nuses pas fejesës, ndërmjet kryesoreve unaza), kulaçi që e ze halla
(në këngë: "Çohu hallë e na ze farë"), mbetet i shenjtë ceremoniali
i hyrjes së dhëndrit në kurë (dhomën e vet), mbeten shumë gjurmë të
herëshme e të vona.

Goditja e dhëndrrit

Hyrja e dhëndërrit në kurë, ka simbolikën e goditjes me dorë në
shpinë të tij. Dhëndërri bën sikur s'do me hy në dhomën ku është
nusja. Është momenti më prekës, fundja kurorëzimi i gjithë dasmës,
pika kulmore e saj. Rreshtohen më të afërmit për të përcjellë
dhëndërrin për në dhomën e tij dhe i fundit përgatitet për ta
goditur dhe e godet në shpinë. Goditja e dhëndërrit është shumë e
herëshme. Për këtë motiv, të cilin profesor E.Çabej e gjen në
Gjirokastër, shprehet: "Ky zakon na kujton një tepricë (mbetje
tradite - F.Gj.) të natës Polter, të popujve hindogermanë.
(Në "Yllyria", 18 kallnuer 1936). Mbeten mjaft gjurmë të tjera, po
mbi të gjitha mbetet detyrimi që kanë fisi e rrethi shoqëror
(mëhalla e fshati) për të nxjerrë dasmën faqebardhë. Në dasëm, ky
rreth shoqëror i len hallet e veta, i lenë punët e veta të
përgjithëshme të paktën tri ditë. Në këto ditë, ato
jetojnë me dasmën, vihen në shërbim të saj, të familjes, të
dhëndrrit e të nuses, të dajave e miqve, se "dasma është e shokëve".
Puna dhe kënga ndjekin radhën e veprimeve.

Lotët

Nga kjo rradhë veprimesh shkëpusim momentin e ndarjes së vajzës -
nuse nga prindërit, që në palën tjetër është bamja dhandërr i
dhëndërrit. Është momenti i lotëve në shtëpinë e vajzës - nuse, po
edhe në shtëpinë e djalit - dhëndërr. Zakonisht lotët derdhen në
shtëpinë e djalit - dhëndërr, kur berberi heq flokët, pra kur ulet
në një vend të dukshëm i rrethuar nga motrat dhe moshatarët, nëna,
vëllezërit dhe më të afërtit. Lotët vijnë nga këngët që këndojnë
vajzat. Janë momente ndarje edhe për djalin, ashtu edhe për vajzën.
Pothuajse lotët janë të njëkohëshëm. Nuk është vetëm momenti i
ndarjes, po diku më thellë e kanë origjinën këto lot. Në këtë rast
lotët shmangin një tronditje psikike për dy njerëz, që do të vijojnë
jetën në një mënyrë tjetër e do të hyjnë në provë ripridhuese.
Janë momente që i përkasin shoqërisë njerëzore, është një proces që
diçka do ndryshojë, që për individin është një lloj dileme. Po t'I
referohemi Hegelit, "një qënie dhe mosqënie njëherësh. Të
ndryshuarit është kalimi nga njëra te tjetra,… Në brendësi të të
ndryshuarit diçka ndryshon, pra diçka rrjedh. Ka një histori, një
ngjarje, një proçes". Në skeletin e sistemit filozofik të Hegelit
do të hynte ky moment, pra lotët, në filozofinë e tij të shpjeguar,
në atë të shpirtit e si nënndarje, në atë psikologjike.
I kthehemi procesit si realitet. Grupi i vajzave me vargje
mallëngjyese për rininë (beqarinë), për nanën, për babën, për motra,
vëllezën e moshatarë, e bëjnë atë të qajë. Në këtë kohë të shkurtër
qan nana, baba e më të afërtit e tjerë. Është për t'u theksuar se
detyra e grupit që këndojnë është : ta bajnë dhëndrrin të
qajë! "Hajt ta lidhim besën,/ me një fije kashtë,/ ta duesh nanën,/
sikur e ke dashtë,/", e kështu me rradhë për babën, motrën, e të
tjerë. Kjo është skena e lotëve për dhëndërrin. Koha më e zgjatur
për lot është në shtëpinë e vajzës - nuse, dhe arrin kulmin kur del
nga dera për rrugë me krushq.
Një mori këngësh provokojnë lot te nusja, kur afrohet pranë shtëpisë
së dhëndërrit. Ajo nga larg, po edhe pranë oborrit dëgjon vargje të
tilla: "Kur ja vune kamën shalës,/ a ja bane hallall babës,/..."
Këngët e këtij lloji përshkohen nga nota emotive, ku gjuha poetike
ngul këmbë në të qarën. E qara dhe nazet (këtë të fundit në shtëpinë
ku ishte, ku bën sikur s'do me dalë nga dera), duket sikur
lehtësojnë pengesat për të kaluar në një fazë të re jetësore, bile i
japin zemër për të kaluar vështirësitë. Në fund të këtyre këngëve,
dy vargje zbulojnë nëntekstin, dalin hapur: "Hajt, moj nuse, mos ki
dert,/ se këto fjalë mi janë adet/.
Mbushja ujë
Një tjetër motiv është edhe mbushje për herë të parë uji e nuses.
Kjo ndodh pas dasmës, kur në shtëpi (tashmë edhe e saj), kanë mbetur
më të afërtit e familjes. Nusja shoqërohet për në krua nga motra të
burrit e kunata, mbushin ujë e kthehen. Në disa fshatra ka qenë
zakon, (diku edhe ekziston), që ena pasi mbushet derdhet, për ta
mbushur prapë. Për këtë rit, thuhet se "uji i parë i enës është i
zanave, i dyti i nuses". Duke folur për këtë rit, profesor E.Çabej,
thotë "zjarri dhe uji lozin një rol të rëndësishëm. Farefisi femnuer
i nuses e çojnë te kroni. Ky zakon është te grekët, bullgarët dhe
arumunët". (Ylliria, 18 kallnuer, 1936). Një rit ballkanik, ku e
veçanta jonë lidhet me ujin e zanave, pra mitike.
Ka edhe aspekte të tjera të riteve dasmore, të poezisë e veprimeve
në dasmën tradicionale lumjane. Gjithësesi, thelbësorja është në
rreshtat dhe vargjet popullore, që përbëjnë poemën lirike, një poemë
shumë vëllimëshe. (Se s'kemi term tjetër për të përcaktuar volumin e
saj). Struktura e këtyre këngëve është një model, ku është
mbështetur poezia e kultivuar (e poetëve). Kuptohet se në këtë
mënyrë, kjo e fundit emërton gjëra të ndryshme, po në thelb në
mënyrë homogjene, duke u paraqitur me të njejtën strukturë. Ato
mendime, të trashëguara e të reja (që janë pranuar si elemente
qytetërimi), poezia e dasmës i rimon, për t'i vënë në këngë, tashmë
të shenjuara ekspresivisht.
Raka hana ndër bojana,/ nusen tonë e mësoka nana./ Hajt mos nanë,
mos m'so mue,/ se unë djalin do ta due./ Dy vargjet e para mësimi,
transmetimi i njoftimit, kur në të dytat, elementet disi qytetare
(shprehja e hapur e dashurisë, prindërve).
Kur dikush e dëgjon për herë të parë një këngë dasmore, kur e ndjek
një dasmë a lexon këngë darsme të përmendura më parë, jep një
vlerësim me ato që di nga një vis tjetër. Ai mund të thotë; kjo mirë
e kjo keq, sipas pjesëve të dasmës. Një vlerësim mund ta bëjë edhe
një që s'e ka jetuar atë, por e ka me të dëgjuar. Ndryshe ndodh me
një të moshuar, i cili justifikon gjithë ceremonialin. Pikërisht se
ka të tilla vlerësime, pranohet zhvillimi, e reja si proces në
rastin e ceremonialit të dasmës.

Norma dhe dhuna

Dasma e traditës është dasëm institucionale, pra ka normën. Kjo
normë vjen nga kohët e hershme të shoqërisë njerëzore, ka bërë
ndryshime të herëpashershme sipas pëlqimit të shumicës dhe ka mision
të çojë individin nga rrugë të pashkelura në të shkelura. Me anë të
kësaj norme bëhet ripërtëritja e individit dhe nëpërmes tij, e
gjithë shoqërisë njerëzore. Shoqëria njerëzore e ka rregulluar me
anë të institucionit të dasmës biofilinë (dashurinë për jetën), në
mënyrë të tillë, që pas ndjesive të individit, të vijnë ato të
rrethit familjar e fisnor. Gjithnjë kemi respektin për biofilinë, e
cila në momentin më të rëndësishëm të një individi, kur ky kërkon të
kapërcejë në jetë bashkëshortore, shfaqet me këngë, valle, rite,
lojra, ushqim dhe krahas këtyre detyrime normative. Duket se këto të
gjitha së bashku mbajnë institucionin e dasmës tradicionale.
Dasma tradicionale është akuzuar për përdorimin e dhunës.
Zakonisht, kur ka normë, ka edhe dhunë (në kuptimin ndrydhje). Dhuna
sipas psikoanalistë ve si Frojd, Erich Fromm, etj, përfaqëson
revoltën e jetës kundër paaftësisë. Një ndër llojet e dhunës sipas
këtyre psikanalistëve është "dhuna kompensuese" ... Ajo është e
ngulitur thellë te njeriu, ashtu siç është dëshira për të jetuar...
Ajo është rezultat i një jetë të pajetuar (E.Fromm, Psikoanaliza e
dashurisë, T.1998, faqe. 14).
Dhamë këto thënie, pasi te dasma tradicionale (jo se
s'ekzistojne te dasma e sotme) është e pranishme kjo lloj dhune.
Psikanalistë, siç është E.From, japin edhe mundësinë e shmangies
ndaj kësaj dhune: "e vetmja kurë, - thonë ata, - ndaj shkatërrimit
kompensues, është zhvillimi i potencialit krijues të njeriut dhe
aftësisë së tij për të përdorur në mënyrë produktive cilësitë e tij
njerëzore". (Po aty, f.15). (Kënga e ritit dhe ritet vetë, janë kura
më e mirë).
Në trajtimet e ndryshme të dasmës tradicionale, edhe pse nuk
është përdorur direkt termi dhunë, është lënë të kuptohet nëpërmes
fjalëve skllavëri, nënshtrim, shtypje të burrit ndaj gruas, etj,
(Shih, psh "Nëpër vargjet e këngës popullore", T. 1980, f.90 - 108).
Diku tjetër, po edhe këtu flitet skena të shitjes e blerjes së
vajzës, për "gjoja" rite, etj. Sigurisht që ka pjesë që duhen
kapërcyer (dhe që në realitet janë kapërcyer), po pa këto nuk i
thonim "tradicionale" , kur dihet se dasma, ashtu si edhe ceremoni e
rite të tjera, kanë kaluar nëpër disa formacione ekonomike -
shoqërore. Nga këto shkallë të zhvillimit shoqëror kanë arritur edhe
këto "të kritikueshmet" , si detyrimet, ritet, zakonet, që në një
pamje kanë një lloj dhune. E megjithatë, janë dëshmi e gjallë e
rezistencës regjionale e kombëtare, një pasqyrë ku lashtësia e një
kombi ka lënë gjurmët.
Në ceremonialin tradicional të dasmës, thuhet se kërkohet një
sasi paresh nga familja e vajzës. Dhe këtu akuza është më e rëndë,
pasi del se "vajza shitet". Për kohën e mëparëshme, ndoshta kishte
një vlerë, ishte kompensim i lidhjes miqësore (kur të rinjtë nuk
njiheshin e vetëm përfytyronin njëri - tjetrin). Koha kur jepeshin e
merreshin këto para, ish e caktuar dhe e hapur. Pra, ky veprim nuk
bëhej fshehur. Vetë termi "forcim", i kësaj marrëdhënie, le të
kuptosh për lidhje miqësore, po edhe një detyrim, që dasma të bëhej
dasëm, se "njeriu një herë martohet". "Në të vërtetë miku i merr
këto para, por ia kthen prapë në një formë tjetër, domethënë në
formën e çezit", thotë Elez Braha në studimin "Dasma në Lumë".
Vërejtësit, megjithatë, kanë të drejtë në dhënien e mendimeve të
tyre, pasi koha e tashme i quan të kapërcyera. Nga ana tjetër, vetëm
vërejtësit kanë
të drejtë ta kritikojnë me mendimet e tyre, të thonë së kjo është "e
mirë apo kjo e keqe", ndërsa studiuesit nuk mund ta thonë kështu.
Studiuesi e merr çdo dukuri në kohë, çdo veprim në rrethana të
caktuara shoqërore.

Psikologjia e dasmës tradicionale

Në dasmën tradicionale, nuk gjen vetëm këngët, ritet, zakonet, e
tradita, por gjen edhe psikologjinë e një shoqërie, ku individi
respektohet në shkallë të lartë. Ai vihet në qendër të ceremonialit,
i rrihet pranë, ndihmohet me të gjitha mjetet (veçanërisht me
artin), që të hyjë në fazën e re të trashëgimnisë. Rrethi shoqëror
sakrifikon nga e tija, për të respektuar individin (dhëndrrin e
nusen), se e di psikologjinë e shpirtit të individit në këto çaste.
Ndaj dasmën e shndërron në një festë, ku shumica janë aktorë (dikush
punon, dikush këndon e dikush bisedon) e më pak spektatorë. Aktorët
kryesorë, ku janë drejtuar sytë e të gjithë pjesëmarrësve janë
nusja e dhëndrri. Ndaj figurat stilistike të këngës zgjidhen deri te
e madhërishmja si kategori estetike: Raka dielli e prenon
hana,/Nusja jonë po vjen si zana/..., janë dy vargje të një kënge,
në çastin kur krushqit afrohen me nuse pran
shtëpisë së djalit. Në ketë kohë, dhëndrri del dhe e shikon. Deri
vonë dhëndrrit i vinin një napë para syve kur shihte nusen për hëre
të parë në kalë, zakon që tani nuk praktikohet. Duket një mbeturinë
mistike. Kënga shoqëron ardhjen e nuses dhe kërcitjen e pushkës nga
dhëndrri në këto çaste.
Kënga lirike e dasmës shpreh anën psikologjike të protagonistëve,
por jo vetëm të tyre. Nga një anë ndryshon raporti mes dy familjeve,
do nisin procese të reja në njërën prej tyre (në atë ku shkon nusja)
si: lindja e fëmijëve deri në shkëputjen nga trungu e formimi i
familjes së vet. Po më emocionale është largimi i vajzës. Në ketë
familje do mungojë një njeri, do ndjehet një boshllëk e, mbi të
gjitha, është meraku prindëror, se si do e ndjejë vetën vajza në atë
familje ku shkon. Gjithashtu këtu do ndjehet malli, mërzia etj.
Mënyrën për të kapërcyer ketë ndjesi, sidomos për natën e parë të
largimit të vajzës, tradita e ka zgjidhë duke i qëndruar pranë atë
natë. Kështu disa të afërm, si nga fisi, ashtu edhe nga miqtë,
qëndrojnë në në një dhomë, ku bëhet muhabet. Mund të themi se nga
soditja e bisedës së asaj nate, trajtohen më shumë çeshtje
familjare, bëhen tregime popullore mbi
ndodhi të ndryshme në raste dasme, shpjegohen probleme të lindura
mes familjesh, kur ato ishin të lidhura mes njëra – tjetrës etj.
Zakonisht drejtimin e bisedës e merr njëri nga miqtë më të largët,
po edhe ai që di të trajtojë këto probleme. Bëhen pyetje e jepen
shembuj zgjidhjesh nga figura të njohura popullore të krahinës e më
larg saj, si nga Dibra apo vise të tjera.
Është një natë që ka shumë rëndësi e mbahet mend nga ajo familje
për qëndrimin afër atë natë, kur u mungon e do t'u mungojë gjithnjë
një njeri. Megjithatë, fjala më e ëmbël (që shkon deri në
ngushëllim) është: "E marrtë hajri mbrapa!"
Dukuritë e traditës dasmën e quajnë të fisit, jo vetëm nga ana
organizative e ndihmë materiale, po edhe shpirtërore, pra nga ana
psikike. Çdo pjesëmarrës në dasëm, në një mënyre është pjesë e
dasmës me gjithë problemet që ka apo dalin. Gjithashtu merr pjesë me
gëzimin e deri hidhërimin (psh, kur qan vajza që del nuse, qajnë
edhe të afërm).

Liria në dasmën tradicinale

Mund të përmendim lirinë e njerëzve dhe të këngës së dasmës. Kur
përmendet dasma mendja e gjithë rrethit familjar e shoqëror shkon te
lënia e punëve të zakonshme të stinës, hallet e problemet e
përditshme dhe marrja me dasmën. E veças, bota femërore si më e
mbyllura në shtëpi, jo vetëm mendon për veshjen, paraqitjen sa më
mirë në dasëm, por mendon deri dhe për këngët që do këndohen. Bile
interesohet për emra të babait, vëllezërve e motrave të nuses për
t'u thurur këngë, për t'i përmendur në publik dhe para nuses, si për
t'i treguar se "njohim njerëzit e tu". Kjo edhe për të bërë më
shpejt përshtatjen në familjen e re e nganjëherë si me humor, për
t'i thënë se "të njohim kush je".
Liria duket sikur i kalon kufijtë. Ato vajza të mbyllura dhe të
ndrojtura në dasëm shpërthejnë gjithë talentin e tyre. Këndojnë e
kërcejnë sa që thua se nuk janë ato që njeh. Ndryshon edhe fjalori i
tyre, veças në një moment kur i drejtohen nuses së re me fjalë
lënduese, si "a e lae nanën" e deri në fyese për vëllezërit e motrat
e saj, si "Kush t'përcolli der' te lvadhi, çaj vllai nuses, çaj
veshgjati" etj. Vargjet: "Hajt, moj nuse, mos ki dert,\ se kto fjalë
m'i janë adet, qetësojnë nusen....

PËRFUNDIM

Kënga mbetet këngë. Si çdo këngë, kënga e dasmës ka figurat dhe
figuracionin e saj. Në qendër të figurave qëndron ajo e nuses dhe
pas saj ajo e djalit-dhëndërr. Këto figura ndrin në çdo këngë. Ato
kanë një arsenal figuracioni, që nga krahasimet, epitetet deri te
metaforizimi zakonisht në shpend të bukur apo qëniet zbukuruese të
natyrës, veças pyllit e fushës etj. Nusja-hënë që shkëlqen më tepër,
trandafile, synin si filxhan, vetull-gajtane, shtat-bajrak etj.
Zakonisht figurat merren nga mjedisi rret e rrotull vendit të
dasmës. Duhet thënë se figurat që merren japin përfytyrimin e të
madhërishmes me anën e trupave qiellorë, figurave mitike, maleve të
larta, përzgjedhje emra kafshësh e shpendësh të bukur po edhe
mitikë, metale të çmuara e të shndëritshme etj. Veç dy personave
qendrorë, janë nëna, babai vëllai, motra, hallat, dajat, të afërmit
etj, që kënga i vlerëson sipas rëndësisë.
Nëna, (të dy, e vajzës dhe e djalit) si prehëri i ngrohtë i fëmijës,
nxitet me fjalët "lumja ti, ç'vashë rrite" dhe "lumja ti ç'nuse
more". Këto fjalë sikur nënës së vajzës i vijnë në ndihmë për të
lehtësuar mungesën e se bijës në të ardhmen. Po kështu nxisin nënën
e djalit të dojë nusen e të gëzohet më shumë për djalin që do
krijojë familje të re. Në veprimet pas ardhjes së nuses, është nëna
që uron e para "pastë kamën e mbarë", u lëshon sheqer e drejton
fëmijët apo motrat, hallat etj, që të kryejnë veprime të tilla si
hedhje gruri, orizi, hyrjen e nuses me këmbën e djathtë etj.
Sikur ta vërejsh me kujdes nënën (e djalit) në ketë çast, duket se
veç gëzimit, disi ka edhe shqetësim. Vetë në qenien e njeriut është
një shqetësim prindëror. Së pari është shqetësimi për të ardhmen, jo
vetëm si do të dalë nusja, por edhe se nëna deri tani vetë ka qënë
në krye e vetë në fund; nuk i është përzie dikush në veprimet e saj.
Tani e pas do të ketë një lloj konkurence në kryerjen e detyrave
familjare. Gjithashtu nëna ndjen edhe një lloj dhimbjeje për moshën
e saj që po kalon. Këto çaste shpesh shoqërohen me këngë, si me
humor: "Mos mrrol sy e mos mrrol vetull,/se je msue me ngranë
vetëm".

Dasma ka veç këngëve, elementë të hershëm të cilët dalëngadalë po
zhduken. Dikush, me të drejtë a pa të drejtë (është gjykim i tyre
dhe duhet marrë në konsideratë), mund të thotë se s'duhen më. Në
ketë mohim ose pohim duhet pasur parasysh se të gjithë vlerat janë
subjektive dhe njëkohësisht edhe relative. Dukuritë e reja të këngës
popullore, me zhargone të marra hua nga vise të ndryshme (bile edhe
jashtëkombëtare) , pa vlerat e tradicionales, pa seriozitetin
kombëtar, kanë funksion "korruptiv", mashtrues për kolektivin.
Gjithsesi, janë me shije tërheqëse, por të jashtëkontrollushme për
kolektivin.
Sigurisht që shumë elementeve të dasmës tradicionale u ka ikur
koha. Sot koha ka sjellë elementë të rinj, që nga brezi i tanishëm
që i ndjen dhe i përjeton, duken më të pëlqyeshëm. Mbeten për t'u
provuar se sa do i rezistojnë kohës.

Literatura:
E.Çabej, "E.Çabej, Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes"
F. Konica, "Shqipëria kopësht shkëmbor në Evropën Juglindore"
E.Braha"